Gaa na ọdịnaya

Ọnụ Ọgụgụ 31

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Ọnụ Ọgụgụ 31
chapter of the Bible
Akụkụ nkeBook of Numbers Dezie
na-esochiNumbers 30 Dezie
ndị sotereNumbers 32 Dezie
Isi31 Dezie

 

Ọnụ Ọgụgụ 31 bụ isi nke 31 nke Akwụkwọ Ọnụ Ọgụgụ, akwụkwọ nke anọ nke Pentateuch (Torah), akụkụ dị n'etiti Bible Hibru (Agba Ochie), ederede dị nsọ na Okpukpe ndị Juu na Iso Ụzọ Kraịst. Ndị ọkà mmụta dị ka Israel Knohl na Dennis T. Olson na-akpọ isiakwụkwọ a Agha megide Ndị Midian. [1][2]

N'ịbụ nke dị n'ebe ndịda Transjordan nke Moab na Midian, ọ na-akọwa ndị Izrel na-alụ agha megide ndị Midian, nke Phinehas na Mozis nyere iwu. Ha gburu ndị ikom ahụ, gụnyere ndị eze ha ise na Belọma, gbaa ebe obibi ha ọkụ ma dọrọ ụmụ nwanyị, ụmụaka na anụ ụlọ n'agha. Mozis nyere ndị Izrel iwu ka ha gbuo ụmụ nwoke na ụmụ nwanyị ndị na-enwe mmekọahụ na ụmụ nwoke ma hapụ ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke maka onwe ha. E kewara ihe ndị e kwatara n'agha n'etiti Eleazara, ndị nchụàjà ndị Livaị, ndị agha na Yahweh.[3][note 1]

E nwere ọtụtụ esemokwu ndị ọkà mmụta na okpukpe gbara onye dere ya, ihe ọ pụtara na ụkpụrụ omume nke isi nke Ọnụ Ọgụgụ a gburugburu. [3] Ọ nwere njikọ chiri anya na Ọnụ Ọgụgụ 25.[4]: 69 

Onye dere ya

[dezie | dezie ebe o si]

Ihe ka ọtụtụ n'ime ndị ọkà mmụta Bible nke oge a kwenyere na Torah (akwụkwọ Jenesis, Ọpụpụ, Levitikọs, Ọnụ Ọgụgụ, na Deuteronomy, nke e dere n'Asụsụ Hibru oge ochie) ruru ụdị ya ugbu a n'oge a na-esote Exilic (ya bụ, mgbe c. 520 BCE gasịrị), dabere na omenala e dere ede na nke a, yana eziokwu nke ala na nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị.[5][5] Ọnụ ọgụgụ bụ ederede Ndị ụkọchukwu (ya bụ, idezi) nke ihe na-abụghị nke ndị ụkọchị. [8]

Ndị ọkà mmụta n'ozuzu ha kwenyere na aha ndị Midian n'isi nke 22-24 bụ mgbakwunye nke ndị ụkọchukwu (P). [3] Ha kwenyere n'ozuzu na Ọnụ Ọgụgụ 25:1-5 nwere nsụgharị mbụ nke akụkọ ahụ metụtara ụmụ nwanyị Moab, nke ndị ọkàikpe na-ata ndị isi Israel ahụhụ. Nsụgharị mbụ a mechara gbasaa site na akụkọ dị na Ọnụ Ọgụgụ 25:6-18 na ụmụ nwanyị Midianite na ndị nchụàjà Phinehas dị ka ihe ọhụrụ ha lekwasịrị anya, ikekwe na-eji ihe ndị sitere na Abụ Ọma 106:28-31 rụọ ọrụ.[2]:: 155  Mgbakwunye ndị a, yana ịkpọ aha onye Midian na isi nke 25 n'akụkọ banyere ndị Moab, nwere ike ịbụ mgbalị nke onye nchịkọta akụkọ mechara mepụta njikọ dị n'etiti Moab na Midian.[3] Martin Noth kwuru na onye dere isi nke 31 nwere ike ịmara ihe odide na-abụghị P / P (H) (nke nwere njikọ Moabite-Midianite) na isi nke 25, ma eleghị anya ọ maara Pentateuch dum, ya mere, onye edemede dere Nọmba 31 n'ozuzu ya ma ọ bụ n'akụkụ ya mgbe P gasịrị.[3] Israel Knohl (1995) kwuru na Ọnụ Ọgụgụ 31 bụ n'ezie akụkụ nke koodu ịdị nsọ (H), nke e mesịrị tinye na isi iyi ndị ụkọchukwu. [3][1] O gosipụtara ihe yiri ya na ọdịnaya, dị ka ilekwasị anya na ịdị ọcha na Ọnụ Ọgụgụ 5:1-4, isi 19 na 31:19-24, yana na asụsụ na Ọnụ Ọgọgụ 10:9, 27:17, 31:6,19 na Ọpụpụ 40:15, nke ndị ọkà mmụta ndị ọzọ jikọtara ha na Ụlọ Akwụkwọ Nsọ (HS). [1] Ụfọdụ akụkụ asụsụ na nkà mmụta okpukpe na-eme ka a mata ọdịiche dị n'etiti Ọnụ Ọgụgụ 31 na ederede Priestly Torah (PT), dị ka iwe Chineke, nke HS kpọtụrụ aha ọtụtụ ugboro mana ọ dịghị mgbe PT kpọtụrụ ya aha.[1] Ụfọdụ ndị ọkà mmụta na-eche na e dere ihe odide ahụ agbakwunyere n'oge a na-agbagha usoro ndị ụkọchukwu nke ụmụ Phinehas.[2] : 155 : 155 

Ihe ndị mere n'oge gara aga

[dezie | dezie ebe o si]
Phinehas na-egbu Zimri na Kozbi onye Midian (ihe dị ka 1590) site na Joos van Winghe

Njikọ ndị Izrel na ndị Moab na Peor (Nọmba 25:1-9)

[dezie | dezie ebe o si]

Akwụkwọ Ọnụ Ọgụgụ na-achọpụta mmalite nke esemokwu Israel na ndị Medianite na Isi nke 22 ruo 25. Ndị Izrel, ndị si Ijipt na-eme njem ma maa ụlọikwuu n'akụkụ ọwụwa anyanwụ nke Osimiri Jọdan gafee Jeriko, nọ n'ọnụ agha na Ndị Moab (ọ bụghị ndị Midian). Eze Moab bụ Balak goro onye dibịa afa bụ Belọma ka ọ bụrụ ndị agha Israel ọnụ site n'elu Ugwu Peor, mana chi ndị Izrel bụ Yahweh manyere ya ịgọzi ndị Izrel mara ụlọikwuu na Shittim, nke o mere (Ọnụọgụ 22-24). N'ihi omume ya na ndị Midian, ndị rabaị na-akọwa Belam dị ka onye na-ahụ maka omume ahụ n'oge Heresy of Peor, nke ha na-ewere na ọ bụ omume rụrụ arụ, na n'ihi ya ọnwụ nke mmadụ 24,000 nke ihe otiti ahụ nke Chineke zitere dị ka ntaramahụhụ. Mgbe Belam hụrụ na ya enweghị ike ịkọ ụmụ Izrel ọnụ, ndị rabaị na-ekwusi ike na ọ dụrụ Balak ọdụ, dị ka ihe ikpeazụ, ịnwa mba ndị Hibru omume rụrụ arụ na, site na ndị a, ofufe nke Bel-peor. Chi nke ndị Hibru, na-agbakwunye Bel, dị ka ndị rabaị si kwuo, kpọrọ omume rụrụ arụ, na ofufe arụsị asị; ntaramahụhụ siri ike ga-esochi Ya mere, ndị ikom Israel malitere iso ụmụ nwanyị Moab na-emekọ ihe site n'iso ha nwee mmekọahụ ma na-efe chi ha, gụnyere Bel (Ọnụọ 25:1-3). Nke a kpasuru Yahweh iwe, o nyekwara Mozis iwu igbu ndị Izrel niile mere nke a; Mozis nyere ndị ọkàikpe nke Izrel ntụziaka ndị a (Nọmba 25:4-9).

Ihe otiti n'ime ogige ndị Izrel (Nọmba 25:6-18)

[dezie | dezie ebe o si]

N'amaokwu nke isii, akụkọ ahụ gbanwere na mberede [3] mgbe nwoke Israel Zimri wetara nwanyị Midianite Kozbi (nwa nwanyị nke eze Midianite Zur) n'ogige ndị Israel, mgbe nke ahụ gasịrị, a na-ekwu na ihe otiti dakwasịrị ndị Izrel nke gburu mmadụ 24,000. Phinehas gburu Zimri[6] na Kozbi, na-eme ka ihe otiti ahụ kwụsị. Yahweh kwuru na Kozbi wetara ihe otiti a n'ahụ ndị Izrel ma gwa ha ka ha "emeso ndị Midian dị ka ndị iro ma gbuo ha".[7]

Interlude (Nọmba 26-30)

[dezie | dezie ebe o si]

Isi anọ sochirinụ ekwughị ihe ọ bụla banyere Ihe mere na Peor, ma e wezụga na ihe otiti ahụ agafeela (Nọmba 26:1).[ihe odide ala peeji [note 2]] Yahweh nyere Mozis na onye nchụàjà ya Elezaịa iwu ka ha gụọ ọnụ ọgụgụ n'etiti ndị Izrel (Nọmba 26), dozie esemokwu banyere ihe nketa na onye ga-anọchi Mozis n'ọdịnihu site na Jọshụa (Nọmbụ 27), nyere ndị Izrel ntụziaka otu esi achụ àjà na ememme ụfọdụ (Nọba 28-29), ma chịkwaa nkwa n'etiti ụmụ nwoke na ụmụ nwanyị, na ndị nna na ụmụ nwanyị (Nọbụmba 30[1][3]).

Akụkọ

[dezie | dezie ebe o si]

 

Ndị Eze Ise nke Midian E gburu site n'aka Israel (1728) site na Gerard Hoet

Nkwadebe (amaokwu 1-6)

[dezie | dezie ebe o si]

N'amaokwu 1 na 2, Yahweh chetara Mozis ịbọ ọbọ n'ahụ ndị Midian dị ka e nyere ya na Ọnụ Ọgụgụ 25:16-18, dị ka ihe ikpeazụ o mere tupu ọnwụ ya.[1][3] N'ihi ya, Mozis nyere otu puku ndị ikom nke ọ bụla n'ime ebo iri na abụọ nke Izrel iwu - 12,000 n'ozuzu, n'okpuru nduzi Phinehas - ka ha wakpo Midian.[2]

Agha (7-13)

[dezie | dezie ebe o si]

A na-akọ na ndị agha Israel gburu ndị ikom nile nke Midian, gụnyere ndị eze ise, yana onye dibịa afa Belam.[2] Dị ka amaokwu 49 si kwuo, ndị Izrel n'onwe ha enwetaghị ihe ọ bụla nwụrụ.[2] A gbara obodo na ogige ndị Midian niile ọkụ; [2] A chụgara ụmụ nwanyị, ụmụaka na anụ ụlọ niile dị ka ndị a dọọrọ n'agha [2] gaa "ogige dị na mbara ala Moab, n'akụkụ Jọdan gafere Jeriko", ebe Mozis na Elezaịa nabatara ha.[7]

Ogbugbu nke ụmụaka a dọtara n'agha na ụmụ nwanyị na-abụghị ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke (14-18)

[dezie | dezie ebe o si]

Moses were iwe na ndị agha ahụ hapụrụ ụmụ nwanyị niile ka ha dị ndụ, na-asị: "Ha bụ ndị gbasoro ndụmọdụ Belam ma dọta ndị Izrel ka ha ghara ikwesị ntụkwasị obi nye Yahweh n'ihe omume kachasị njọ, ya mere ihe otiti dakwasịrị ndị Yahweh. Ugbu a gbuo ụmụ nwoke niile. Ma gbuo nwanyị ọ bụla ya na nwoke dinara, mana zọpụta onwe gị nwa agbọghọ ọ bụla ya nwoke na-edebeghị ụra. "[8][7]

Ịsacha Omenala (19-24)

[dezie | dezie ebe o si]

Mgbe nke ahụ gasịrị, Mozis na Eleazar nyere ndị agha iwu ka ha sachaa onwe ha ma mee ka ha dị ọcha, ndị a dọtara n'agha na ihe niile ha nwere n'ime ụbọchị asaa. Ihe ndị a kpọtụrụ aha bụ uwe, ihe niile e ji akpụkpọ anụ mee, ntutu ewu na osisi, na ihe niile e nwere ígwè, na-akọwapụta na ihe niile na-egbochi ọkụ ga-eji ọkụ na mmiri sachaa, ndị ọzọ ga-eji mmiri sachaa.[1][3]

Nkewa nke ihe ndị agha kwatara (25-54)

[dezie | dezie ebe o si]

Ihe nkwata sitere na mkpọsa Midian bụ "ụmụ atụrụ 675,000, ehi 72,000, ịnyịnya ibu 61,000 na ụmụ nwanyị 32,000 ndị na-edebeghị nwoke. " [2] Yahweh nyere Moses na Eleazar iwu ka ha kewaa ihe nkwata ndị a dịka 1: 1 n'etiti ndị agha Israel n'otu aka, na ndị nkịtị Israel n'aka nke ọzọ. Yahweh chọrọ òkè 0.2% nke ọkara ndị agha maka onwe ya; a ga-enye ya ụtụ a site na ndị Livaị, ndị na-elekọta ụlọikwuu Yahweh. Ụfọdụ n'ime ọla ọla edo ndị Midianite e zuuru n'oge agha ahụ (ngwakọta ịdị arọ: ihe dị ka 418 pound/190 kilogram[8]) ka a na-enyekwa dị ka onyinye nye Yahweh "iji gbaghara onwe anyị n'ihu Yahweh".[8][2]

Nkọwa

[dezie | dezie ebe o si]

Akụkọ ihe mere eme na nkà mmụta okpukpe

[dezie | dezie ebe o si]
Ebe Ọwụwa Anyanwụ Oge Ochie n'ihe dị ka 1200 BCE n'oge Ọchịchị nke 19 nke IjiptỌchịchị Eze nke 19 nke Ijipt
Ebe Midian dị n'ebe ndịda Transjordan oge ochie

Nkwekọrịta ndị ọkà mmụta bụ na agha a emeghị, n'ezie ọ bụghị dị ka a kọrọ.[2][4]: 66 N'ime ihe gbara Ọpụpụ ahụ gburugburu, o yikarịrị ka ọ dịghị mgbe ndị Izrel niile na-agbapụ n'ohu n'Ijipt wakporo Kenan ("Ala Nkwa").[9] Ndị ọkà mmụta dị ka Mark S. Smith na-ekwusi ike na ọdịbendị Israel sitere na ọdịbendụ Kenan gbara ya gburugburu, bụ ndị ya na ha nwere njikọ asụsụ, okpukpe na ọdịbendiri ndị ọzọ.[10] Enweghị ịdị n'otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ọtụtụ agbụrụ Semitic Canaanite n'ime otu steeti Israel ruo mgbe 1100 BCE gasịrị.[9] Ọ bụ ezie na ụfọdụ ndị Egyptologist dị ka Redford (1997), Na'aman (2011) na Bietak (2015) ekwuola na ụfọdụ ndị Kenan (nke Bietak kpọrọ "Proto-Israelites") nwere ike ịbụ ndị a chụgara Ijipt n'oge Ọchịchị nke Iri na itoolu ma chịa Kenan n'okpuru Fero Ramesses nke Abụọ (r. 1279-1213 BCE), ha na-ekwu na ọ nweghị ihe na-egosi na nke a gụnyere ihe niile a na-akpọ "Proto'Israelites", ọtụtụ n'ime ha ga-enwe ọchịchị Ijipt n" n'ime onwe ha na ngwụcha narị afọ nke iri na atọ BCE.[11] Na'aman kwuru na akụkọ dị ugbu a na ncheta ndị Hibru nke ọchịchị Ijipt "e mezigharịrị ya dịka eziokwu nke ngwụcha narị afọ nke asatọ na nke asaa na Kenan si dị, na-ejikọta ahụmịhe ya na Mmegbu na nchụpụ ndị Asiria. " : 18 Nkwekọrịta ndị ọkà mmụta nke oge a bụ na onye dị na Bible nke Mozis bụ onye akụkọ ifo ma na-ejikwa na "onye yiri Mozis nwere ike ịdị adị n'ebe ndịda Transjordan n'etiti narị afọ nke 13 BC" na nke ahụ enweghị ike ikwenye.[11][12][13]

Akụkọ nke Ọnụ Ọgụgụ 31 kpọmkwem bụ otu n'ime ọtụtụ n'ime Bible Hibru na-achọ iguzobe ndị Izrel dị ka ndị a họọrọ nke chi Yahweh, onye gọziri ha site na mmeri n'agha, ahụike na ọganihu, ọ bụrụhaala na ha kwenyesiri ike n'iwu ya.[2] Ọgbọ nke abụọ a nke ndị Izrel tara ahụhụ ọ bụla n'ime Ọnụ Ọgụgụ 26-36, ebe ọgbọ mbụ tara ahụhụ nke ukwuu n'ọzara (isi 13-14, 25). [2][ihe odide 3] Nkwupụta na ndị agha Israel 12,000 kpochapụrụ ma ọ bụ weghara ndị Midian niile ma bibie obodo ha niile n'enweghị otu onye nwụrụ anwụ ka a na-ewere na ọ gaghị ekwe omume n'akụkọ ihe mere eme, a ga-aghọta ya dị ka ihe nnọchianya.[2] Ọzọkwa, ọbụna akwụkwọ ndị ọzọ dị na Baịbụl e dere n'oge ndị ọzọ ka na-ezo aka na ndị Midian dị ka ndị nweere onwe ha, dị ka Ndị Ikpe isi 6-8, ebe Gidiọn na-alụso ha ọgụ.[2] Ụfọdụ ndị na-abụghị ndị na-ede akwụkwọ Bible kwenyere na onye dere ya chọrọ izipu ozi nkà mmụta okpukpe banyere onye Yahweh, Moses, Eleazar na Phinehas bụ, na ike ndị Izrel ga-adị ma ọ bụrụ na Yahweh nọ n'akụkụ ha.[2]

Olson (2012) kwuru na aha Kozbi sitere na ụdaume Hibru atọ kzb, nke pụtara "ịgha ụgha, ghọgbuo"; a na-ekwusi ike na Kozbi ghọgburu ndị Izrel n'amaokwu 25:18: "[Ndị Midian] ghọgboro (ma ọ bụ: 'na-enye nsogbu, na-awakpo, na-ewe iwe'; נִכְּל bịara na akụkọ ihe mere eme ha (בְּנִכְלְיהֶיהםְם not not not a hazhem)N'okwu nke kozbi, nwa-nwayi nke onye-isi Midian, nke nwanyi e gburu mgbe ihe otiti ahu mere. Nke merenụ. [2][14]  Nke a na-egosi na ọ bụghị akụkọ ihe mere eme, kama echepụtara dị ka ihe atụ maka ihe ize ndụ nye ụmụ Israel.[2]

Brown (2015) kọwara otú nhazi nke Ọnụ Ọgụgụ 31 si gosipụta ụkpụrụ nke 'iwu, nrubeisi, ịgbatị, ịdị ọcha, iwu, nruube isi, ịgbatụ.' Yahweh nyere ndị Izrel iwu site na Mozis ka ha megwara ma kewaa ihe ndị e kwatara n'agha, ndị agha Israel na-erube isi, wee mee ihe karịrị nke Yahweh nyere iwu (gbatị); ịdị ọcha bụ naanị ihe na-eme naanị otu ugboro ma na-arụ ọrụ dị ka àkwà mmiri dị n'etiti usoro abụọ ahụ.[4] Ma Olson ma Brown kwuru na e gosipụtara Mozis dị ka onye na-adịghị arụ ọrụ n'ụzọ dị ịrịba ama na isi nke 25 ma, ebe ọ na-edozighị nsogbu ahụ, Phinehas ga-etinye aka ma buru ụzọ gbuo Kozbi na Zimri, e nyere ya ndị ụkọchukwu ebighi ebi ma mesịa kwe ka ọ duru ndị Izrel megide Midian. [2]:: 155  [4]: 70 Brown gbakwunyere na isi nke 27 mere ka ọnọdụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke Moses na-enupụ isi na-akwado ndị ụkọchukwu, na Yahweh na-ekpughe oge Moses dị elu ma ọ ga-anwụ n'oge na-adịghị anya.[4]: 70-71 Nke a na-akwado echiche na edere ederede agbakwunyere n'oge a na-ama usoro ndị ụkọchukwu nke ụmụ Phinehas aka, ebe ọ na-akwado ikike ha dị ka ndị ụkọcha nọchiri Moses.[2] : 155 : 155 

Ihe kpatara ya

[dezie | dezie ebe o si]
Okpukpe arụsị na Baal-Peor (1970) nke Phillip Medhurst
Zimri na Kozbi gosipụtara dị ka ndị na-enwe mmekọahụ n'otu ụlọikwuu mgbe Phinehas gburu ha (1700) [ihe odide ala ala peeji 4][note 4]
Ihe oyiyi nke Ụlọikwuu nke oge a na Ndagwurugwu Timna (2011)

Ndị ọkà mmụta ekwekọrịtaghị na kpọmkwem ebumnuche a na-azọrọ na Yahweh nwere n'inye Mozis iwu ka ọ lụso ndị Midian ọgụ. O doro anya na ihe nwoke Israel Zimri na ọkachasị adaeze Midianite Kozbi mere bụ isi ihe kpatara esemokwu ahụ, ọ bụ ezie na mmejọ ha kwuru na ha mere bụ isi iyi nke mgbagwoju anya. Ọ bụghị ihe doro anya site na isi nke 25 naanị ma Kozbi - dị ka onye Midian - nwere ihe ọ bụla metụtara ndị Moab, ma ọ bụ ma ya na Zimri nwere mmekọahụ, ma ọ bụrụ na ọ malitere ife chi ndị ọzọ ofufe n'ihi ya, dịka ndị ikom ndị ọzọ nke Israel nwere na ụmụ nwanyị Moab dị ka amaokwu 25:1 si dị. Ọ bụghịkwa ihe doro anya ma ọ gbasaa ihe otiti dị na Israel, ma ọ bụ na Yahweh jiri ihe otiti ọhụrụ bụrụ ha ọnụ dị ka ntaramahụhụ maka Zimri na Kozbi, ma ọ bụghị imebi ịdị nsọ nke Ụlọikwuu ahụ.[3]

Ajụjụ ndị gbara njikọ Belam na Ndị Moab gburugburu

[dezie | dezie ebe o si]

Mgbe mmeri ndị Izrel meriri ndị Midian n'isi isii ka e mesịrị, a na-ekwu na Mozis mere njikọ ndị a: "[Ndị inyom Midian] bụ ndị gbasoro ndụmọdụ Belam ma dọta ndị Izrel ka ha ghara ikwesị ntụkwasị obi nye Yahweh n'ihe omume kachasị njọ, nke mere na ihe otiti dakwasịrị ndị Yahweh. " [8] Nke a na-emegide amaokwu 25:1-3, nke na-ekwu maka ụmụ nwanyị ahụ bụ ndị Moab,[note 5] na Yahweh n'onwe ya kwuru na ihe otite ahụ emeghị ka ha gbuo ndị Izrel ruo mgbe nwa eze nwanyị Midian Kozbi).[ihe odide ala peeji [note 6]] Eziokwu ahụ bụ na e weere ndị Moab na ndị Midian dị ka ndị mere otu mmejọ ahụ, Mozis na-ata Belam (onye Moab) ụta maka ihe ọ bụla ụmụ nwanyị Midian (ma ọ bụ kama, otu nwanyị Midian, onye e gburula) mere, wụrụ ndị ọkà mmụta anya.[3]

Knohl (1995) kwuru na ederede mbụ na-abụghị P (echekwa na 25:1-5) nwere ụmụ nwanyị Moabite dị ka ndị isi ihe odide, mana onye nchịkọta akụkọ DH (na-achọ ime ka Phinehas na ụmụ ya bụrụ ndị ụkọchukwu) jiri ụmụ nwanyị Midianite dochie ha n'ụzọ na-adịghị mma nke mere na ederede ọhụrụ ahụ (25:6-18 na isi niile nke 31) mebiri agbụrụ abụọ ahụ.[1] Olson (2012) kwetara, na-ede, sị: "Ụfọdụ n'ime nkewa ndị a n'ime akụkọ ahụ nwere ike ịbụ site na njikọta nke ọdịnala ndị gara aga na ndị ọzọ n'otu akụkọ. " :: 155  Ellicott (1897), Otú ọ dị, tụrụ aro na Belam banyere n'ọrụ Midianite mgbe eze Moab Balak chụpụrụ ya.[2] Ka o sina dị, ọ kọwara na ndị Midian dị na Ọnụ Ọgụgụ 31 bụ agbụrụ bara ọgaranya bi na mbara ala dị n'ebe ọwụwa anyanwụ Moab. Ọ na-ekwukwa na Ndị Amọn sonyeere ndị Moab n'imebi Izrel, dị ka Deuterọnọmi 23:3-4 si kwuo.[15][16][17] Barnes n'otu aka ahụ na-atụ aro na ọ bụ naanị ndị Midian mere ihe kachasị njọ.[18] N'ihi ya, ọdịdị nke ndị Moab na Ọnụ Ọgụgụ 25:1 nwere ike ịbụ n'ihi na ndị Moab malitere ihe omume ahụ ma ọ bụ bụrụ ndị na-ejere Balak ozi, dị ka Benson si kwuo.[19] Poole n'aka nke ọzọ na-akwado njikọ dị n'etiti ndị Midian na ndị Moab mana ọ na-ekwu na a hapụrụ ndị Moab n'ihi na ha bụ ụmụ Lot. N'aka nke ọzọ, ọ na-ekwu na ndị Midian mere mmehie dị egwu karịa ndị Moab n'ihe omume kachasị njọ, si otú a mee ka e kpochapụ ha.[20] N'otu aka ahụ, Coke kọwara ndị Midian dị ka ndị omempụ 'obi ọjọọ na ndị kpọrọ asị' dị njikere ịgba akwụna nwa nwanyị nke 'ezinụlọ a na-akwanyere ùgwù' iji mebie Israel. [21]

Echiche banyere ikpere arụsị mba ọzọ

[dezie | dezie ebe o si]

Hamilton (2005) kwubiri na Yahweh nyere iwu agha dị nsọ megide Midian "n'ịbọ ọbọ maka ịrata Israel n'ime omume nke ịkwa iko na ikpere arụsị".[22] Olson (2012) kwuru, sị: "Ntinye ụmụ nwanyị Midian n'ịdọta ndị Izrel n'ofufe nke chi ala ọzọ ghọrọ ihe kpatara mwakpo e mechara wakpo Midian na Ọnụ Ọgụgụ 31." :: 155  Ọ kọwakwara Abụ Ọma 106:28-31, [2]:: 155  nke na-ekwu na ihe otiti ahụ malitere n'ihi na Yahweh na-ewe ndị Izrel iwe maka "ịchụ àjà ndị e nyere chi ndị na-adịghị ndụ" na Peor.[23] N'ikpeazụ, Olson kwuru na ọdịda doro anya nke Moses n'inye ndị na-efe arụsị ntaramahụhụ (25:4-5) bụ ihe kpaliri Phinehas were ihe n'aka ya site n'igbu Zimri na Kozbi.[2]:: 155  Brown (2015) kwuru, sị: "N'Ọnụọgụ 31:16, Mozis kwadoro iwu ya site n'ịkpọku maka ọrụ ndị Midian na ndapụ n'ezi ofufe na ihe otiti a kọrọ na Ọnụọgụ 25, ndị na-akọwa ihe anabatara nkọwa ahụ n'ozuzu ma kwubie na ederede ahụ gosipụtara mbibi zuru oke nke Midian dị ka mmezu nke oku YHWH maka 'ịbọ ọbọ' : 66[4]: 66 

Echiche nke mmebi iwu mmekọahụ

[dezie | dezie ebe o si]

Ụfọdụ ndị na-akọwa ihe kwubiri na ebumnuche nke Agha megide ndị Midian bụ na Zimri na Kozbi [6] nwere mmekọahụ iwu na-akwadoghị, na Keil na Delitzsch (1870) na-ede, sị: "[Zimri kpọtara Kozbi] n'ogige ndị Izrel, n'ihu anya Mozis na ọgbakọ niile, iji soro ya kwaa iko n'ụlọikwuu ya".[24] Jamieson-Fausset-Brown (1871) nakwa Keil na Delitzsch (1870) tụrụ aro na ndị Midian kpaliri ụmụ nwanyị Moab ka ha rata ndị ikom Israel (amaokwu 1 na 2), ya mere ọ bụ naanị ndị Midian ka ha gbaghara 'ajọ ihe' nke 'mebiri chi na nsọpụrụ' nke Yahweh, ọ bụghị ndị Moab.[15] Jamieson-Fausset-Brown gbakwunyere na Yahweh chọrọ ịhapụ ndị Moab n'ihi na ha bụ ụmụ Lot[note 7] (Deuteronomy 2:9).[15] Victor P. Hamilton kwubiri na 2005 na Yahweh nyere iwu agha dị nsọ megide Midian "n'ịbọ ọbọ maka ịrata Israel n'ime omume nke ịkwa iko na ikpere arụsị".[22] Johann Peter Lange kwenyere na ụmụ okorobịa Midianite nwekwara ikpe maka 'inye ụmụ nwanyị Israel aka n'ụzọ rụrụ arụ', si otú a mee ka e gbuo ha na Ọnụ Ọgụgụ 31:13-18. [25]

Echiche nke imebi ụlọikwuu

[dezie | dezie ebe o si]

Sarah Shectman kwuru na 2009 na Zimri na Kozbi enweghị ikpe maka mmebi iwu mmekọahụ; mmekọahụ na onye mba ọzọ anaghị ele ya anya dị ka mmebi iwu ọnwụ (H). [3] Kama nke ahụ, ha abịala nso n'Ụlọikwuu dị nsọ, nke a na-akpọkwa 'Ụlọikwuu nke Ọgbakọ'. [3] Ọ dabeere na ngwaa Hibru masar na aha Hibru מָעַל ma-'al nke e ji mee ihe n'amaokwu 31:16 maka 'mmeri', nke nwere echiche nke 'ịdị nso' na 'imebi ikike ndị ụkọchukwu'. [3]   Dị ka Shectman si kwuo, njikọta nke lim-sār-ma-'al pụtara "ịkpali sacrilege / trpass".[3] :: 166  N'ọtụtụ ebe ndị ọzọ n'Akwụkwọ Ọnụ Ọgụgụ (dịka 18:5-7), ntaramahụhụ e kwuru maka mwakpo n'akụkụ ụfọdụ nke Ụlọikwuu site n'aka ndị na-abụghị ndị Izrel ma ọ bụ ndị na-adịghị ndị Levaị bụ ọnwụ.[3] Shectman kwukwara na Ọnụ Ọgụgụ 8:19 kwuru na "ihe otiti ga-awakpo ndị Izrel mgbe ha gara nso ebe nsọ ahụ",[26] na Ọnụ Ọmụgụ 16:42-50[27] (ma ọ bụ Ọnụ Ọgụọ 17:7-15 na ụfọdụ mbipụta Bible[28]), nke a mere n'ezie na 14,700 ndị Izrel nwụrụ n'ihe otiti tupu Erọn akwụsị ya site n'inye Yahweh ihe nsure ọkụ na-esi ísì ụtọ.[3] N'ihe mere n'oge na-adịghị anya (Ọnụ ọgụgụ 17:10-13[29] ma ọ bụ Ọnụ ọgụgụ 17:25-28[28]), ndị Izrel tụrụ egwu mgbe Mozis banyere n'Ụlọikwuu ahụ, na-atụ egwu na ha niile ga-anwụ.[3] O kwubiri na Ọnụ Ọgụgụ 25:6-18 jere ozi atọ: igosi iwu mmegide, ime ka ọ bụrụ ihe ziri ezi ịrịgo Phinehas n'ọkwá ndị nchụàjà dị elu, na ịkwado Agha megide ndị Midian na Ọnụ Ọdịgụ 31.[3] N'adịghị ka ederede na-abụghị P na 25:1-5, ọ nweghị ihe na-egosi na ọ dịghị ihe ọ bụla na-adịghị mma na Kozbi dị ka nwanyị ma ọ bụ onye mba ọzọ, ma ọ bụ ya na Zimri ebubo mmebi iwu mmekọahụ; ha abụọ bụ naanị ndị sitere na ụdị a machibidoro ịbanye n'ụlọikwuu ahụ. Naanị eziokwu ahụ bụ na ọ bụ nwa eze Midianite ka a na-eji dị ka ihe ngọpụ maka agha megide ndị Midianite.[3]

Enweghị njikọ na ihe mere na Bel-peor

[dezie | dezie ebe o si]

Dabere na nkọwa ya nke Joshua 24:9, Ellicott (1905) kwuru na ọbụbụ ọnụ Belam megide Israel na agha dị na Ọnụ Ọgụgụ 31 bụ omume abụọ dị iche iche nke ibu iro nke Balak malitere. Otú ọ dị, ọ kwetara na Bible Hibru egosighi nke ọma ma nke a ọ bụ eziokwu.[30] Ihe mere Balak ji lụọ agha megide Israel sitere na ịkpọasị dị ọcha ruo n'ichebe onwe ya.[31][32]

Ụkpụrụ Omume

[dezie | dezie ebe o si]

Mkparịta ụka ndị ọkà mmụta

[dezie | dezie ebe o si]

Susan Niditch kọwara na 1995 na 'echiche ndị ụkọchukwu nke agha na Nọmba 31' weere ndị iro niile dị ka ndị na-adịghị ọcha, ya mere 'kwesịrị ịbọ ọbọ Chineke', ma e wezụga ndị ka nwere nwa agbọghọ na-amaghị nwoke: "Ụmụ nwanyị na-esoghị nwoke bụ slate dị ọcha n'ihe gbasara njirimara ha, onye iro na-enweghị akara, na, mgbe oge nke ịdị ọcha gasịrị, enwere ike ịmịkọrọ ha n'ime ndị Izrel".[33]

Hamilton na 2005 kpọrọ Ọnụ Ọgụgụ 31 "isi dị egwu, ebe ọ bụ naanị ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke nwere ike ịhapụ ..., ọbụnadị ụmụ nwoke ka a na-ahapụ".  O kwuru na nchegbu abụọ dị mkpa nke Nọmba 31 bụ echiche na agha bụ ọrụ na-emebi emebi, mana ndị agha Israel kwesịrị ịdị ọcha n'ememe, ka ha wee nwee ike ịlụ agha naanị maka ihe dị nsọ, a chọkwara ka ha sachaa onwe ha mgbe e mesịrị iji weghachite ịdị ọcha ha.[22] Yahweh gọziri agha ndị Izrel megide Midian, ya mere enwere ike iwere ya dị ka Agha dị nsọ.[22] Otú ọ dị, n'otu oge ahụ, a na-ekwu na ndị agha Israel merụrụ site na igbu ọchụ, na mkpa nke ụbọchị asaa nke ịdị ọcha nke ahụ ha, uwe na ihe onwunwe ígwè, na ịchọ "mgbaghara maka onwe anyị n'ihu Yahweh" (amaokwu 50). [22] N'ihi ya, iji ime ihe ike agha, ọbụlagodi na ọ bụ iwu Chineke nyere ya, bụ omume na-adịghị mma nke, iji kpochapụ ya, chọrọ ịsacha ahụ na ihe onwunwe, yana ịchụ àjà n'ụdị 0.2% nke ihe ndị agha kwatara dị ka ụtụ nye Yahweh. [22] [1][3]

Dennis T. Olson dere na 2012 na "ihe ka ukwuu n'isiakwụkwọ ahụ na-ekwu maka ime ka ndị agha na ihe ha kwatara dị ọcha site na adịghị ọcha nke agha na nkwekọrịta nke ihe ndị e kwatara", ebe "a chịkọtara agha ahụ n'ezie n'amaokwu abụọ".[2] Omume ndị agha Israel gbasoro iwu agha dị nsọ nke edepụtara na Deuterọnọmi 20:14: "Ị nwere ike, Otú ọ dị, iwere ụmụ nwanyị, ụmụaka, anụ ụlọ, na ihe niile ọzọ dị n'obodo ahụ, ihe niile ọ kwatara", mana n'ọnọdụ a, Moses were iwe n'ihi na ọ chọkwara ka e gbuo ụmụaka nwoke na ụmụ nwanyị na-abụghị ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke, nke pụtara ìhè site na iwu ndị a dịka Olson si kwuo.[2] O kwubiri, sị: "Ọtụtụ akụkụ nke ederede agha a dị nsọ nwere ike ịbụ nsogbu nye onye na-agụ ya n'oge a. Mana a ghọtara ya n'ime ụwa ihe atụ nke ndị edemede oge ochie nke Ọnụ Ọgụgụ, akụkọ agha megide ndị Midian bụ ụdị ejiji nke na-ewu obi ike na olileanya na atụmanya nke mmeri n'ezie nke Kenan ahụ dị n'ihu". [2]

Ken Brown kwuru na 2015 sị: "Iwu a igbu ụmụ agbọghọ niile ma e wezụga ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke enweghị atụ na Pentateuch. Otú ọ dị, [Ndị Ikpe 21] yiri iwu Mozis kpọmkwem. ... Dị ka Ọnụ Ọgụgụ 25, akụkọ a kọrọ na Ndị Ikpe 19-21 na-elekwasị anya n'ihe ize ndụ nke ndapụ n'ezi ofufe, mana akụkọ ya nke agha obodo na ime ihe ike na-esite n'iji [ịbọ ọbọ ọbọ] mee ihe niile bụ ihe na-emegide onwe ha: ndị Izrel setịpụrụ ịbọ ọbọ nke otu nwanyị, naanị Ka ha nye ikike idina n'ike nke narị isii ọzọ.78.[4]: 77–78 

Keith Allan kwuru na 2019: "Ọrụ Chineke ma ọ bụ na ọ bụghị, nke a bụ omume agha nke a ga-amachibido taa ma nwee ike iduga n'ikpe ikpe mpụ agha".[7]

Dị ka Akwụkwọ Ọpụpụ si kwuo, ndị Midian chebere Mozis n'oge afọ 40 ọ nọrọ n'afọ ofufo mgbe o gbusịrị onye Ijipt (Ọpụpụ 2:11-21), onye nchụàjà Midian Jethro / Reuel / Hobab mere ihe n'ụzọ dị mma n'ebe Yahweh nọ n'Ọpụpụ isi nke 12, nwa ya nwanyị Zippora ghọrọ nwunye Mozis (Ọpụdọs 2:21).[ihe odide 9] Ndị ọkà mmụta na-esiri ike ịkọwa otú Mozis si nye ndị Izrel iwu ka ha kpochapụ ma mee ndị Midian niile ohu mgbe ha nwere nwunye na nna di Midian.[2]

Mkparịta ụka okpukpe

[dezie | dezie ebe o si]
Okwu mmalite nke Llandaff's Apology for the Bible, nke gbalịrị ịgbagha nkwupụta Paine na The Age of Reason na Ọnụ Ọgụgụ 31 gosipụtara na Mozis bụ 'onye ọjọọ kachasị njọ' n'akụkọ ihe mere eme [34]

A na-akpọ nọmba 31 na ihe omume ndị yiri ya na Bible mgbe ụfọdụ na arụmụka Omume okpukpe n'etiti ndị nkwado na ndị nkatọ nke okpukpe. Rabbi na ọkà mmụta Shaye J. D. Cohen (1999) kwuru na "ihe ọnụ ọgụgụ 31:17-18 pụtara bụ ihe doro anya ... anyị nwere ike ijide n'aka na maka onwe gị pụtara na ndị agha nwere ike 'iji' ndị ha na-amaghị nwoke n'agha mee ihe n'ụzọ mmekọahụ", na-agbakwụnye na Shimon bar Yochai ghọtara akụkụ ahụ 'n'ụzọ ziri ezi'. N'aka nke ọzọ, o kwuru na nkọwa ndị rabaị ndị ọzọ dị ka B. na Y. Qiddushin na Yevamot kwuru na "na maka onwe gị pụtara 'dị ka ndị ohu'. Ndị nkwado okwukwe, ma ndị Juu ma Ndị Kraịst, nabatara nkọwa nke ikpeazụ. " [35] A na-ejikwa iwu na-esonụ iji mee ka ụmụ agbọghọ Midian na ndị agha Israel dị ọcha na Ọnụ Ọgụgụ 31:19 iji kwuo na ndị Izrel ghọtara dị ka "na-ebibi ihe". [36]

Na The Age of Reason (1795), Thomas Paine dere banyere isi: "N'etiti ndị ajọ mmadụ na-asọ oyi na n'oge ọ bụla n'ụwa ga-eme ihere aha mmadụ, ọ gaghị ekwe omume ịchọta onye ka Moses, ma ọ bụrụ na akụkọ a bụ eziokwu. Nke a bụ iwu igbu ụmụ nwoke, igbu ndị nne, ma merụọ ụmụ nwanyị. " Richard Watson, Bishọp nke Llandaff, gbalịrị ịgbagha arụmụka Paine: [34][34]   Ahụghị m ihe ọ bụla na usoro a ma ọ bụghị ezigbo amụma, jikọtara ya na ebere O nwere ike ịbụ na ụmụ okorobịa ahụ ghọrọ ndị dị ize ndụ N'ime ihe ị ga-eji, mmejọ obodo ha nke nne nwere ike jikọta ọzọ Isirea N'ịhụnanya nke ihe ụtọ agụụ mmekọahụ na omume nke ikpere arụsị, wee zụta ihe otiti ọzọ n'ahụ ọgbakọ; Site na àgwà mara mma nke ndị nne ha, ma ọ bụ eleghị anya Mepụta ọgba aghara site na nnupụisi, edobere gị ndụ (Paine)Nye a Ntugharị dị iche na okwu ahụ, ị na-ekwu - nke ahụ. iri atọ Nnù ndinyom abua, bú umu-ndikom ka ewedara n'iyì n'iyì dika Moses nyere iwu. Gosipụta nke a na m ga-ekwe na Mosis bụ ajọ anụ ahụ ị na-eme ya Gosipụta nke a, m ga-ekwekwa na Akwụkwọ Nsọ bụ ihe ị kpọrọ ya akwụkwọ ụgha.Ajọ omume na nkwulu ' Edebere ụmụ nwanyị ahụ maka ịla n'iyi, kama maka ịgba ohu; - omenala nke omume anyị na-asọ oyi, kama n'ebe ọ bụla a na-eme ya. n'oge gara aga ma ka na-eme ná mba ebe ịdị mma nke okpukpe Ndị Kraịst emebeghị ka obi ọjọọ nke ọdịdị mmadụ dị nro. - Richard Watson, bishọp nke liandaf, An Apology for the Bible, n'akwụkwọ ozi dị iche iche, leta Thomas paine., onye dere akwụkwọ aha ya bụ The Age of Reason (1796).. N'ịrụ ụka na onye ụkọchukwu Baptist Al Sharpton na 2007, onye edemede na-ekweghị na Chineke bụ Christopher Hitchens kwuru na Njikọ nke Isaac na mkpochapụ nke Ndị Amaleki bụ iwu Chineke rụrụ arụ n'Agba Ochie, ma cheta arụmụka gara aga: "Bishọp nke Llandaff, na arụmụka ya na Thomas Paine, otu oge kwuru, Ọ dị mma mgbe ọ na-ekwu na-edebe nwanyị ahụ,: dị ka Paine kwuru, ọ sịrị,'im n'ezie na Chineke pụtara nanị idebe ha maka omume rụrụ arụ,Ma kedu ihe Bishop nke liandaf maara banyere nke ahụ? Ọ na-ekwu 'gbuo niile Ụmụntakịrị, na-edebekwa ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke, echere m na m maara ihe ha bu n'obi .Echeghị m na ọ bụ ozizi omume. [37]

N'afọ 2010, Hitchens kwara Iwu Iri ahụ emo maka ịmachibido ịkwa iko ma ọ bụghị ndina n'ike: "Mgbe ahụ, gịnị banyere ndina n'ọbụ? O yiri ka a na-atụ aro ya nke ukwuu, tinyere mgbukpọ agbụrụ, ịgba ohu, na igbu ụmụaka, na Ọnụ Ọgụgụ 31:1-18, ma n'ezie ọ bụ ụdị mmekọahụ dị oke njọ n'èzí alụmdi na nwunye. "[38]

Na 2006 documentary The Root of All Evil? Mgbọrọgwụ nke Ihe Ọjọọ Nile? Akụkụ nke 2: Nje nke Okwukwe, Richard Dawkins katọrọ omume Mozis na Ọnụ Ọgụgụ 31, na-ajụ, sị: "Olee otu akụkọ a banyere Mozis si dị iche na ndina n'ike Hitler na Poland, ma ọ bụ ogbugbu Saddam Hussein nke ndị Kurd na ndị Marsh Arab?" Ọ dị iche na omume a na Iwu Moses nke 'Ị gaghị egbu' . [39]

Seth Andrews dere na Deconverted (2012) na Ọnụ Ọgụgụ 31 bụ otu n'ime ọtụtụ akụkụ nke Bible nke mere ka ọ jụọ ajụjụ siri ike banyere ụkpụrụ omume nke Chineke nke Ndị Kraịst, na-azọrọ na ndị enyi ya na ezinụlọ ya Ndị Kraịst enweghị azịza zuru oke, ma n'ikpeazụ ọ naghị echegbu onwe ya iche banyere mmetụta omume nke ederede ndị dị otú ahụ.[40]

N'afọ 2012, M. A. Neeper kpọrọ Ọnụ Ọgụgụ 31:17-18 'ihe na-awụ akpata oyi n'ahụ': "Kama ịnwa "ịzọpụta" ndị Midian, [Moses] nyere iwu ka ọtụtụ n'ime ọnwụ ha. Ndị "na-enwe ihu ọma", ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke a na-ekwe ka ha dịrị ndụ, a na-eme ka ha bụrụ ndị ohu mmekọahụ maka ihe na-asọ oyi, ndị na-egbu egbu na-eme ihe niile ha chọrọ site n'aka nwoke nke na-ekwu na chi nke (ọ dịghị onye ọ bụla nwere ike ịhụ) gwara ha ka ha mee. Nke a. Nke a bụ otu n'ime ihe kachasị njọ na-akpọ 'Akwụkwọ Nsọ ' .[41]

Onye nkwado okwukwe nke Ndị Kraịst bụ John Berea kwuru na 2017 na 'eze Balak nke Moab chụpụrụ Belam n'akwụghị ụgwọ', wee guzobe ụmụ nwanyị Midian iji rata ụmụ nwoke Israel ka ha nwee mmekọahụ na ikpere arụsị n'otu ụzọ ahụ o mere na mbụ na ụmụ nwanyị Moab. N'ihi ya, ogbugbu nke ụmụ nwanyị Midianite ndị mụ na ụmụ nwoke (ndị Izrel) nwere mmekọahụ bụ ntaramahụhụ ziri ezi maka 'ịgbanwe ndị ikom nke Israel', ebe ịgbanwe ndị mkpọrọ ka ha bụrụ ndị ohu mmekọahụ bụ 'nke na-ekwekọghị n'ọtụtụ iwu ndị ọzọ megide omume rụrụ arụ mmekọahụ'. Berea kwubiri na ime ka ụmụ nwanyị na ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke dị ndụ "dị ka ndị na-ejere ha ozi na itinye ha n'ime Israel nwere ike ịbụ ihe kachasị mma n'etiti ihe ndị na-adịghị mma".[42]

Ọdịnihu nke ụmụ agbọghọ 32 ahụ na-amaghị nwoke

[dezie | dezie ebe o si]

Ọ bụghị ihe doro anya ihe mere na òkè 0.1% nke Yahweh n'agha, gụnyere anụmanụ 808 (amaokwu 36-39) na ụmụ nwanyị / ụmụ agbọghọ 32 na-amaghị nwoke (amaokwu 40), ndị e nyere Ndị Livaị, ndị na-ahụ maka idebe ụlọikwuu Yahweh (amaokwu 30 na 47).[ihe odide 10] A na-eji okwu Hibru abụọ egosi na ha bụ 'ụtụ' ma ọ bụ 'ụgwọ' nke 'nye' ma ọ dị 'onyinye' nye Yahweh:

  • (amaokwu 28, 37 na 41), nke a na-asụgharịkarị dị ka 'ụtụ isi', 'ụtụ Isi' ma ọ bụ 'ụtụ ụtụ isi'.[43][44] Ewezuga ebe atọ a dị na Ọnụ Ọgụgụ 31, ọ dịghị ebe ọzọ ọ pụtara na Bible Hibru. A na-agba akaebe ya na Ugaritic dị ka mekes na Akkadian dị ka miksu.[45] Mgbanwe nke mekes bụ וּמִכְסָתם ū·mísām, na-apụta naanị n'amaokwu 38, 39 na 40.[46] 
  • תְּרוּמַת tə-rū-maṯ (amaokwu 29 na 41); a na-asụgharịkarị okwu terumah (ọtụtụ: terumat) dị ka 'àjà (eluigwe) ma ọ bụ 'onyinye' ma jikọta ya na onyinye dị elu.[47] 

Ụfọdụ ndị ọkà mmụta kwubiri na a ga-achụ ụmụ agbọghọ 32 a na-amaghị nwoke n'àjà nye Yahweh dị ka àjà ọkụ na ụmụ anụmanụ. Dịka ọmụmaatụ, na 1854, Carl Falck-Lebahn jiri ihe omume ahụ tụnyere ịchụ àjà nke Iphigenia n'Akụkọ ifo ndị Gris, na-azọrọ: "Dị ka Levit. xxvii, 29, a chụrụ àjà nke mmadụ n'ụzọ doro anya n'etiti ndị Juu. Mgbe ọ kọọrọ akụkọ nke Nwa nwanyị Jefta na Ndị Ikpe 11, ọ tụgharịrị uche: "ndị nọn (dị ka Ọnụ Ọgụgụgụgụ, isi 31) were ehi 61,000, atụrụ,ehi 72 675,000 nde na ụmụ agbọghọ 32,000 11(ndị nna ya, ndị nne ya, ụmụnne ya&c.A na-egbu anyị) Enwere ụmụ agbọghọ 16,000 maka ndị agha, òkè ebe ahụ ka a na-atụ ụtụ nke 32 Ụmụ agbọghọ na-amaghị nwoke maka Onyenwe anyị. gịnị mere ha? Ndị Juu enweghị isi. Gịnị bụ òkè Jehova n'agha ahụ niile ma ọ bụrụ na ndị Hibru, ma ọ bụrụ na ọ bụghị ọbara?.?[48]

Carl Plfuger na 1995 hotara Ọpụpụ 17, Ọnụ Ọgụgụ 31, Deuterọnọmi 13 na 20 dị ka ihe atụ nke àjà mmadụ nke Yahweh chọrọ, na-agbakwụnye na dị ka 1 Samuel 15, Sọl "efuola ịbụ eze Izrel n'ihi na o gbochiri àjà mmadụ nke Jehova, chi Izrel, tụrụ anya ya dị ka ihe kwesịrị ya mgbe agha gasịrị. " [49] Susan Niditch kwuru na 1995 na, n'oge ederede ya, "ndị ọkà mmụta na-atụ aro na-etinye aka na ememe ịchụ ụmụaka n'àjà". [33]:: 404  Ọ bụ ezie na Jeremiah, Ezekiel, na ndị edemede Bible ndị ọzọ (dịka, Lev 18:21, Deut 12:31, 18:10; Jer 7:30-31, 19:5; Ezịdị 20:31), na eze na-eme mgbanwe na narị afọ nke asaa bụ Jọshịa chọrọ ịkwụsị ya, echiche nke chi nke chọrọ ịchụ mmadụ n'àjà nwere ike ịbụ ihe dị mkpa na nkwenkwe ndị Izrel. " [33]: 404-405 O kwuru na Mesha Stele dị ka ihe akaebe na ndị agbata obi ha na-achụ ndị mkpọrọ nke Israel.[s][the][33]:: 405  Tupu narị afọ nke asaa BCE ndị na-eme mgbanwe nke eze Josaya nke alaeze ndịda Juda gbalịrị ịkwụsị omume nke ịchụ mmadụ / nwa n'àjà, o yiri ka ọ bụ ihe a na-ahụkarị na omenala agha Israel.[33]: 406 

Ndị ọkà mmụta ndị ọzọ ekwuola na ndị Livaị na-eme ka ụmụ agbọghọ na ụmụ anụmanụ dị ndụ ma jiri ha mee ihe dị ka òkè ha n'ihe ha kwatara. Ọbụna ụfọdụ na-ekwu na àjà mmadụ (karịsịa àjà ụmụaka) bụ ihe mba ọzọ nye ndị Izrel, si otú a na-eme ka ohere nke ịchụ ụmụ agbọghọ Midian na-amaghị nwoke n'àjà ghara ikwe omume.[33]:: 404  Carl Friedrich Keil na Franz Delitzsch kwuru na 1870 na ndị 32 ahụ bụ ndị ohu:   N’ime otu ọkara nke ọkara onye nchụàjà ahụ natara ehi 675, ehi 72, ịnyịnya ibu iri isii na otu, ma Mozis nyefere ha n’aka Eleax., na ihe niile gbasara omume maka mmezi nke priet Ndị ụkọchukwu ,N'ime Otu ụzọ dị ka otu ụzọ n'ụzọ iri (Ọnụ Ọgụgụ 18:26-28, na Levitikọs 27:30-33) ka ha wee tinye anụ ụlọ n’ime ìgwè anụ ụlọ nke ha (Ọnụ Ọgụgụ 35:3).ma gbuo ehi ma ọ bụ atụrụ dịka ha chọrọ Ha , mb͕e ha nēre inyinya-ibu nile, me kwa ndi-orù nke onyinye; ọ bughi kwa n'omume nke nkwa, ma anu-ulo di ọcha gābu ha Ka e were chụọ àjà, na anụmanụ ndị na-adịghị ọcha, nakwa ụmụ mmadụ, ka a gbapụta ha (Levitikọs 27:2):13

Hụkwa

[dezie | dezie ebe o si]
  • Ụkpụrụ Omume Dị na Bible
  • Okpukpe ndị Juu na agha
  • Nwunye iko nwanyị nke Levitikọs (Benjamite War, Ndị Ikpe 19-21)
  • Moses n'akwụkwọ ndị rabaị
  • Bible na ime ihe ike
  • Ụmụ nwanyị Dị na Bible

Ihe edeturu

[dezie | dezie ebe o si]

1 aha Jehova, Edere ya dị ka YHWH na Akwụkwọ Nsọ Hibru, a na-ebikarị ya dịka Onyenwe anyị n'asụsụ bekee Bible hụ aha Chineke na okpukpe ndị Juu na aha Chineke na Christi. 2 .N'ọtụtụ nsụgharị Bible Bekee, nọmba 25 nwere naanị amaokwu 18 ma okwu ahụ bụ ọrịa ahụ gụnyere n'amaokwu 1 nke isi 26 Otú ọ dị, n'asụsụ Hibru, dị ka codex Leningrad, okwu ndị a. Agụnyere na isi 25 dị ka amaokwu 19 ya mere ntakịrị nsụgharị dị ka Bible Juu zuru ezu ((CJB) na New American Bible Revised Edition (NABRE) agụọla ( Ma ọ Gafe) mgbe ihe otiti ahụ gasịrị dị ka Ọnụ Ọgụgụ 25:19, ma okwu a na-aga n'ihu n'ọnụ ọgụgụ 26; 1, dị ka Jehova gwara Mozis na Eleeza nwa Erọn onye nchụàjà 3.(NABRE).Jacob miligrom bu ụzọ webatara echiche ọgbọ a na 1990Onye kewara akwụkwọ Ọnụ Ọgụgụ n’ụzọ atọ ọgbọ Ọpụpụ ahụ ‘na-ekesa akụkụ abụọ mbụ na Saịnaị (Ọnụ Ọgụgụ 11-10-10, na Kadesh (Ọnụ Ọgụgụ 10:11:12;1) na ọgbọ nke mmeri’’Welitere akụkụ nke atọ na Moab/Transjordan (Ọnụ Ọgụgụ22:2–36: 4 .Na nkọwa nke nọmba a, 25 phiehas gburu nwoke Izrel bụ́ Zimri na ndị agha (Amaokwu 1-3) ná mpụga ụlọikwuu ahụ ndị e gburu n’ụlọikwuu ahụ, o doro anya na ọ bụ ndị Izrel bụ́ ndị ihe otiti ahụ gburu. (Amaokwu nke 8-9) na nsọtụ ogige ahụ Ndị agha guzoro ná nche kpọgidekwa ọtụtụ mmadu n'osisi kpọgide akpọgide akpọgide `` a a a kpọ mmadụ ndị ndị mmadụ `` a kpọgide ndị mmadụ nke ndị ikom Izrel n’aka ndị isi ndị ikom Izrel na ndị inyom Moab kwara iko ma fee chi ha .(Amaokwu nke 1-3) O yiri ka ọ̀ bụ n’ebe dị anya ka e gosiri omume ikpeazụ a, ebe ndị mmadụ nọ n’elu ugwu gbakọtara n’osisi, ikekwe arụsị nsọpụrụ Chineke nke ndị Moab a kanyere Site Histories des ouden en Nieuwen Testament:Verrykt zutere Dan vierhonder printverbeelding na koper gesneeden Ihe atụ gbuturu na ọla kọpa (1700 nke David Martin bipụtara na Amsterdam. 5. Mgbe Izrel nọ na Shitim, ndị ikom ahụ malitere ịkwa iko ha na ndị inyom Moab, bụ́ ndị na-akpọ ha òkù ịbịa oriri ịchụàjà ma kpọọ isiala n’ihu chi ndị a: Izrel wee kekọta onwe ha.rue Beal-peoa..Iwe Jehova weghachiri ha ọkụ. ( Ọnụ Ọgụgụ 25:1-3 New International Version ) 6.Jehova we si Moses, Mere ndi Midian dika ndi-iro, b͕ue ha.Ha weere gị dị ka ndị iro mgbe ị ghọgburu gị n'ihe metụtara nwanne ha nwanyị Kozbi, nwa nwanyị Nke onye-isi Midian , nwanyị ahụ e gburu mgbe ihe otiti ahụ bịara n’ihi ihe ahụ merenụ (, Ọnụ Ọgụgụ 25:16-18 New International Version ) 7.2 Pita 24-10 na-ekwu na nza bụ onye ezi omume, na nke a bụ ihe mere Chineke Jehova ji chebe ya na ezinụlọ ya mgbe o bibiri obodo Sọdọm na Gọmọra na Jenesis 19. 8.A kọwara nna nwunye Mozis n’ụzọ dị iche iche dị ka Jetro (Ọpụpụ 3:1, 4:18, 18:1-12), Reuel.Ọpụ 2:18, Ọnụ 10:28) ma ọ bụ Hobad (Ndị Ikpe 4:11); A kọpụtakwara Hobab dị ka nwa Reuel (, Ọnụ Ọgụgụ 10:29 ), A kọwara ha atọ dị ka ndị Midian. 9,Ọ bụ ezie na ọnụọgụgụ 12:1 na-ezo aka na nwunye Mozis dị ka onye kush O doghị anya ma nke a na-ezo aka na zipporah ma ọ bụ nwunye nke abụọ nke Moses a na-akpọghị aha, ụfọdụ ndị ọkà mmụta na-eche cushite na-ezo aka na ịma mma ya kama ịbụ agbụrụ ya. 10.Dịka ọmụmaatụ, ọkà mmụta okpukpe Methodist Joel l.watts(2019) dere ''naanị ndị ikom 32 ka e nyere ndị ụkọchukwu maka chi, na-eme ka anyị chewe ma ịchịli aka a ga-anwụ ka ọ̀ ga-arụ ọrụ.

Edensibia

[dezie | dezie ebe o si]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8 Knohl (2007). The Sanctuary of Silence: The Priestly Torah and the Holiness School. Winona Lake, Indiana: Eisenbrauns, 96–98. ISBN 9781575061313. Retrieved on 14 March 2021.  Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name "Knohl" defined multiple times with different content
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19 2.20 2.21 2.22 2.23 2.24 2.25 2.26 Olson (2012). "Numbers 31. War against the Midianites: Judgment for Past Sin, Foretaste of a Future Conquest", Numbers. Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press, 176–180. ISBN 9780664238827. Retrieved on 14 March 2021. 
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 3.14 3.15 3.16 3.17 3.18 3.19 3.20 3.21 Shectman (2009). Women in the Pentateuch: A Feminist and Source-critical Analysis. Sheffield: Sheffield Phoenix Press, 158–166. ISBN 9781906055721. Retrieved on 14 March 2021. 
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 Brown (2015). "Vengeance and Vindication in Numbers 31". Journal of Biblical Literature 134 (1): 65–84. DOI:10.15699/jbl.1341.2015.2561. Retrieved on 17 March 2021. 
  5. ↑ McDermott (2002). Reading the Pentateuch: a historical introduction. Pauline Press. ISBN 978-0-8091-4082-4. Retrieved on 2010-10-03. 
  6. ↑ 6.0 6.1 The Eleventh Plague footnote 12 "...'I am the Lord' implies: I am He who inflicted punishment upon Samson, Amnon, and Zimri, and who will inflict punishment upon any one who will act in accordance with their practices..." (24 June 2009).
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 7.3 Allan (2019). The Oxford Handbook of Taboo Words and Language. Oxford: Oxford University Press. ISBN 9780198808190. Retrieved on 14 March 2021. 
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 8.3 Numbers 31 (New International Version). Biblehub.com. Retrieved on 17 March 2021.
  9. ↑ 9.0 9.1 Brian Dunning (2 February 2010). Did Jewish Slaves Build the Pyramids?. Skeptoid. Retrieved on 20 March 2021. “Israel itself did not exist until approximately 1100 BCE when various Semitic tribes joined in Canaan to form a single independent kingdom, at least 600 years after the completion of the last of Egypt's large pyramids. Thus it is not possible for any Israelites to have been in Egypt at the time, either slave or free; as there was not yet any such thing as an Israelite.”
  10. ↑ Smith (2002). The Early History of God: Yahweh and Other Deities in Ancient Israel. San Francisco/New York: Harper & Row. ISBN 978-0-0606-7416-8. 
  11. ↑ 11.0 11.1 Bietak (2015). "On the Historicity of the Exodus: What Egyptology Today Can Contribute to Assessing the Biblical Account of the Sojourn in Egypt", Israel's Exodus in Transdisciplinary Perspective, Quantitative Methods in the Humanities and Social Sciences. Springer, 17–35. DOI:10.1007/978-3-319-04768-3_2. ISBN 978-3-319-04767-6. Retrieved on 20 March 2021. 
  12. ↑ William G. Dever (2001). What Did the Biblical Writers Know and When Did They Know It?: What Archeology Can Tell Us About the Reality of Ancient Israel. Wm. B. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-2126-3. 
  13. ↑ Dever (1993). "What Remains of the House That Albright Built?". The Biblical Archaeologist 56 (1): 25–35. DOI:10.2307/3210358. ISSN 0006-0895. 
  14. ↑ Numbers 25:18 Hebrew text analysis. Biblehub.com (2011). Retrieved on 14 March 2021.

    Numbers 25:18 English translations. Biblehub.com (2011). Retrieved on 14 March 2021.
  15. ↑ 15.0 15.1 15.2 Numbers 31 Commentaries. Biblehub.com (2011). Retrieved on 14 March 2021.
  16. ↑ Judges 6 Ellicott's Commentary for English Readers. Biblehub.com (2024). Archived from the original on March 5, 2024.
  17. ↑ Deuteronomy 23 Ellicott's Commentary for English Readers. Biblehub.com (2024). Archived from the original on March 5, 2024.
  18. ↑ Numbers 31 Commentary. Biblehub.com (2021).
  19. ↑ Numbers 25 Commentary. Biblehub.com (2021).
  20. ↑ Numbers 31 Commentary. Biblehub.com (2021).
  21. ↑ Numbers 25 Coke's Commentary on the Holy Bible. StudyLight.org (2022). Archived from the original on September 27, 2023.
  22. ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 22.4 22.5 Hamilton (2005). Handbook on the Pentateuch: Genesis, Exodus, Leviticus, Numbers, Deuteronomy. Grand Rapids, Michigan: Baker Books. ISBN 9781585583003. Retrieved on 14 March 2021.  Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name "Hamilton" defined multiple times with different content
  23. ↑ Psalm 106. Biblehub.com. Retrieved on 14 March 2021.
  24. ↑ Numbers 25:6 Commentaries. Biblehub.com (2011). Retrieved on 14 March 2021.
  25. ↑ Numbers 31 Lange's Commentary on the Holy Scriptures: Critical, Doctrinal and Homiletical. StudyLight.org (2022). Archived from the original on February 11, 2024.
  26. ↑ Numbers 8:19 English translations. Biblehub.com. Retrieved on 17 March 2021.
  27. ↑ Numbers 16 (New International Version). Biblehub.com. Retrieved on 17 March 2021.
  28. ↑ 28.0 28.1 Numeri 17 (Nieuwe Bijbelvertaling) (nl). debijbel.nl. Retrieved on 17 March 2021.
  29. ↑ Numbers 17 (New International Version). Biblehub.com. Retrieved on 17 March 2021.
  30. ↑ Joshua 24 Ellicott's Commentary for English Readers. Biblehub.com (2024). Archived from the original on February 11, 2024.
  31. ↑ Judges 11 Ellicott's Commentary for English Readers. Biblehub.com (2024). Archived from the original on February 11, 2024.
  32. ↑ Judges 11 Benson Commentary. Biblehub.com (2024). Archived from the original on February 11, 2024.
  33. ↑ 33.0 33.1 33.2 33.3 33.4 33.5 Niditch (1995). "War in the Hebrew Bible and Contemporary Parallels". Word & World 15 (4): 406. Retrieved on 20 March 2021. 
  34. ↑ 34.0 34.1 34.2 Prickett (March 2019). "Chapter 18 – The Bible". William Blake in Context: 165–172. DOI:10.1017/9781316534946.019. Retrieved on 20 March 2021. 
  35. ↑ Cohen (1999). The Beginnings of Jewishness: Boundaries, Varieties, Uncertainties. Berkeley, California: University of California Press, 255–256. ISBN 9780520926271. Retrieved on 20 March 2021. 
  36. ↑ Numbers 31:19 Dr. Constable's Expository Notes. StudyLight.org.
  37. ↑ Christopher Hitchens and Al Sharpton A Debate: God Is Not Great. Celeste Bartos Forum. New York Public Library (7 May 2007). Retrieved on 20 March 2021.
  38. ↑ Christopher Hitchens. "The New Commandments", Vanity Fair, 4 March 2010. Retrieved on 20 March 2021.
  39. ↑ Parsley (2009). Culturally Incorrect: How Clashing Worldviews Affect Your Future. Nashville, Tennessee: Thomas Nelson. ISBN 9781418572075. Retrieved on 22 March 2021. 
  40. ↑ Andrews (2012). Deconverted. Outskirts Press. ISBN 978-1-4787-1656-3. 
  41. ↑ Neeper (2012). The Eyes of an Atheist: A Collection of Responses to Common Theistic Arguments. Trafford Publishing, 28–29. ISBN 9781466946903. Retrieved on 20 March 2021. 
  42. ↑ Berea (2017). Ancient Israel: Morality of the Conquest of Canaan. Berean Archive. Retrieved on 20 March 2021.
  43. ↑ me·ḵes – Englishman's Concordance. Biblehub.com (2011). Retrieved on 20 March 2021.
  44. ↑ ham·me·ḵes – Englishman's Concordance. Biblehub.com (2011). Retrieved on 20 March 2021.
  45. ↑ Keener (2017). NKJV, Cultural Backgrounds Study Bible, eBook: Bringing to Life the Ancient World of Scripture. Grand Rapids, Michigan: Zondervan. ISBN 9780310003618. Retrieved on 20 March 2021. 
  46. ↑ ū·miḵ·sām – Englishman's Concordance. Biblehub.com (2011). Retrieved on 20 March 2021.
  47. ↑ tə·rū·maṯ – Englishman's Concordance. Biblehub.com (2011). Retrieved on 20 March 2021.
  48. ↑ Carl (1854). Selections from the German poets, with interlinear tr., notes and complete vocabularies, and a dissertation on mythology, by Falck Lebahn. London: Clarke, Beeton, & Co.. Retrieved on 17 March 2021. 
  49. ↑ Pfluger (1995). "Progress, Irony and Human Sacrifice". The Hudson Review 48 (1): 72. DOI:10.2307/3852059. Retrieved on 20 March 2021. 

Akwụkwọ

[dezie | dezie ebe o si]

Njikọ mpụga

[dezie | dezie ebe o si]
Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Ọnụ_Ọgụgụ_31&oldid=393228