1 Ndị Eze

 Akwụkwọ nke Ndị Eze (Hibru: סֵפֶר מְלָכִים, Sēfer Məlāḵīm) bụ akwụkwọ n’ime Akwụkwọ Nsọ Hibru, nke achọtara dị ka akwụkwọ abụọ (1–2 Ndị Eze) n’ime Testament Ochie nke Akwụkwọ Nsọ Ndị Kraịst. Ọ mechiri akụkọ ihe mere eme Deuteronomistic, akụkọ ihe mere eme nke Izrel oge ochie gụnyere akwụkwọ Jọshụa, Ndị Ikpe, na Samuel.

Ndị na-akọwa Akwụkwọ Nsọ kwenyere na Akwụkwọ nke Ndị Eze na-agwakọta akụkọ ifo, akụkọ ifo, akụkọ ọrụ ebube na “ihe owuwu akụkọ ifo”[1] n'ime akwụkwọ ndekọ aha maka ebumnuche inye nkọwa nke nkà mmụta okpukpe maka mbibi nke Alaeze Juda nke Babilọn na c. 586 BC na inye ntọala maka nlọghachi site na ndọrọ n'agha nke Babilọn.[2] Akwụkwọ ndị eze abụọ ahụ na-egosi akụkọ ihe mere eme nke Israel na Juda oge ochie, malite n’ọnwụ Eze Devid ruo ntọhapụ nke Jehoiakin n’ụlọ mkpọrọ na Babilọn—ihe dị ka afọ 400 (c. 960 – c. 560 BC)[2] Ndị ọkà mmụta na-eleba anya n'akwụkwọ ndị ahụ dị ka nke nwere mbipụta mbụ site na njedebe narị afọ nke asaa BC na nke abụọ na nke ikpeazụ site na etiti narị afọ nke isii BC.[3][4]

Ihe ndị dị n'ime

Solomọn na-ekele Eze Nwanyị nke Sheba - ọnụ ụzọ ámá Florence BaptistryEbe E Si Eme Baptizim na Florence

Jerusalem Bible kewara Akwụkwọ Ndị Eze abụọ n'akụkụ asatọ:

• 1 Ndị Eze 1:1-2:46. Onye nọchiri Devid
• 1 Ndị Eze 3:1-11:43. Solomọn n'ebube ya niile
• 1 Ndị Eze 12:1-13:34. Nkewa ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nke okpukpe
• 1 Ndị Eze 14:1-16:34. Alaeze abụọ ahụ ruo mgbe Ịlaịja
• 1 Ndị Eze 17:1 - 2 Ndị Eze 1:18. Okirikiri Ịlaịja
• 2 Ndị Eze 2:1-13:25. Okirikiri Ịlaịsha
• 2 Ndị Eze 14:1-17:41. Alaeze abụọ ahụ ruo mgbe Sameria dara
• 2 Ndị Eze 18:1-25:30. Afọ ndị ikpeazụ nke alaeze Juda

1 Ndị Eze

Onye nọchiri Devid (1:1-2:46)

Devid emewo agadi ugbu a, ya mere ndị na-ejere ya ozi na-achọ nwa agbọghọ na-amaghị nwoke ka ha lekọta ya. Ha chọtara Abishag, bụ́ onye na-elekọta ya ma ha enweghị mmekọahụ. Adonaịja, bụ́ nwa nwoke nke anọ Devid, onye a mụrụ mgbe Absalọm nwụsịrị, kpebiri ịnara ocheeze ahụ. Site na nkwado Joab, bú onye-isi-ọchi-agha Devid, na Abaiata, bú onye-nchu-àjà, o we malite nnọkọ-ikpé. Ọ nāmalite ememe ahu site n'ichu àjà n'En-rogel n'iru umu-nne-ya na ndi-isi ala-eze: ma ọ kpọghi Netan, bú onye-amuma; Benanaia, bú onye-isi ndi-ob͕ū nke eze, ma-ọbu onye-nche-ya; ma-ọbu nwa-nne-ya, bú Solomon.

Netan bịakwutere Bat-sheba, bụ́ nne Sọlọmọn, gwa ya ihe na-emenụ. Ọ gakwuuru Devid ma cheta na o kwuru na Sọlọmọn ga-anọchi ya. Ka ọ na-agwa ya okwu, Netan banyere ma kọwaara Devid ọnọdụ ahụ zuru ezu. Devid kwughachiri nkwa ya na Solomọn ga-abụ eze mgbe ọ nwụsịrị ma mee ndokwa ka e tee ya mmanụ n’Osimiri Gaịhọn. Ọ bụ Zadọk bụ́ onye nchụàjà na-ete mmanụ ahụ. Mgbe nke a gasịrị, ndị bi na Jerusalem kpọsara Sọlọmọn eze. Adonaija na ndi-òtù-ya nuru nka: ma ha amaghi ihe nēme, rue mb͕e Jonatan nwa Abaiata biaruru gosi ha. Ebe Sọlọmọn nọkwasịrị n’ocheeze, Adonaịja tụrụ egwu maka ndụ ya wee kwuo ebe nsọ; Solomọn kpebiri na ya ga-emere ya ọ gwụla ma o meghị ihe ọjọọ.

Devid dụrụ nwa ya ọdụ otú ọ ga-esi bụrụ ezigbo eze na otú ọ ga-esi taa ndị iro Devid ahụhụ ma nwụọ. Adonaija bịara Batsheba rịọ Abishag ka ọ lụọ. Solomọn chere na arịrịọ a bụ ime ka Adonaịja kwenye ịbụ eze ma mee ka Benaịa gbuo ya. O wepụrụ ndị nchụàjà Abaiata dị ka ntaramahụhụ maka ịkwado Adonaịja, si otú ahụ mezuo amụma e  buru Ilaị ná mmalite nke 1 Samuel.

Joab nụrụ ihe na-emenụ ma ya onwe ya na-azọrọ ebe nsọ, ma mgbe ọ jụrụ isi n’ụlọikwuu ahụ pụta, Solomọn gwara Benaịa ka o gbuo ya n’ebe ahụ. Ọ nọchiri Joab n'ọnọdụ Benaia, werekwa Zedok dochie Abiata. Sọlọmọn wee gwa Shimei ben Gera, bụ́ onye Benjamin, bụ́ onye kọchara Devid mgbe ọ na-agbapụ n’ihu Absalọm, ka ọ kwaga Jeruselem ka ọ ghara ịpụ. Otu ụbọchị, ndị ohu Shimai abụọ gbagara Gat, Shimiaị wee chụwa ha. Mgbe ọ laghachiri Jeruselem, Solomọn mere ka e gbuo ya maka ịhapụ Jeruselem.

Solomọn n'ebube ya niile (3:1-11:43)

Solomọn onye amamihe (3:1-4:34)

Sọlọmọn na Ijipt jikọrọ aka wee lụọ ada Fero. Mgbe nke a gasịrị, ọ gara n'ihu n'omume ochie nke ịgagharị n'etiti ebe ndị dị elu na ịchụ àjà. Mgbe ọ nọ na Gibiọn, Chineke gwara ya okwu na nrọ wee nye ya ihe ọ bụla ọ rịọrọ. Solomon, ebe ọ bụ nwata, rịọrọ maka “obi nghọta ikpe ikpe” (שָׁפַט)[1][2] Chineke nwere obi ụtọ ma nye ya ọ bụghị naanị “obi maara ihe…” (חכם),[3] kamakwa akụ, nsọpụrụ, na ogologo ndụ, n'ihi na Solomon bụ onye ezi omume dịka nna ya Devid. Sọlọmọn laghachiri na Jeruselem meere ndị ohu ya oriri n’ihu Igbe ọgbụgba ndụ ahụ.

Mgbe ikpe Sọlọmọn tụrụ ndị Izrel n’anya, ọ họpụtara otu kọbọd ma hazie ọchịchị Izrel n’ọkwa obodo. Mba Izrel nwere ihe ịga nke ọma, ihe oriri Sọlọmọn na-amụbakwa.

Solomọn onye wuru ya (5:1-9:25)

N’ime ihe dị ka afọ asaa, Solomọn rụrụ ọrụ iji mezuo nkwa Devid nke iji osisi wuo ụlọ nsọ nye Chineke nke eze Taịa, Haịram nke Mbụ, bụ́ enyi Devid ochie, wetara. Ọ na-ewukwa onwe ya ụlọ eze, nke were ya afọ iri na atọ. Ozugbo e wuchara Ụlọ Nsọ ahụ, Sọlọmọn goro otu onye Taịa ọkara Naftalaịt aha ya bụ Huram ịrụ ihe ndị ahụ.

Mgbe emechara, ewebata ihe Devid doziri maka ụlọ nsọ ahụ, Sọlọmọn wee hazie ememe nke ndị nchụàjà na-ebuga igbe ọgbụgba ndụ n’ime ụlọ nsọ ahụ. Ígwé ojii jupụtara n’ụlọ nsọ ahụ, na-egbochi ndị nchụàjà ịga n’ihu n’ememe ahụ. Solomọn kọwara na nke a bụ ọnụnọ nke Chineke, ma were ohere ahụ mee okwu nraranye. A na-eji àjà agwụchaa nraranye ahụ, a na-emekwa ememe ụbọchị iri na anọ. Chineke gwara Solomọn okwu wee nabata ekpere ya, na-ekwughachi nkwa o kwere Devid na Ụlọ ya ga-abụ eze ruo mgbe ebighị ebi ma ọ bụrụ na ha amalite ife arụsị.

Solomọn nyere Haịram obodo iri abụọ na Galili maka ekele maka enyemaka ya, ma ha abaghị uru. Ọ malitere ịrụ ụlọ na imeziwanye ihe n’obodo dị iche iche tụkwasị n’ọrụ ndị bụ́ isi ọ rụrụ na Jeruselem ma mee ka ndị Kenan fọdụrụnụ bụrụ ndị ohu.

Solomọn onye ahịa (9:26-10:29)

Solomon wuru ụgbọ mmiri.

Eze-nwanyị Sheba nụrụ amamihe Solomọn wee gaa Jerusalem izute ya. Mgbe ọ bịarutere, o toro ya, na-ekwu na ya ekwetachaghị akụkọ banyere Sọlọmọn ruo mgbe ọ bịara ịhụ ya. Eze-nwanyi we nye Solomon talent 120 na ọtutu uda di iche iche na nkume di oké ọnu-ahia, nke mere ka Hairam ziga ọtutu osisi bara uba na nkume di oké ọnu-ahia n'aza. Solomon nye-kwa-ra eze-nwayi onyinye, o we laghachi n'ala-ya. Solomọn ugbu a nwere talent ọla-edo dị narị isii na isii, ma kpebie ịkpụ ọta na iko. Ọ na-ejikwa Hiram na-emekọ ihe n'ahịa, onye obodo ya na-enweta ọtụtụ ngwa ahịa. N'ozuzu, Israel na-aghọ onye na-ebupụ ngwongwo ọla edo.

Ọdịda ya (11:1-43)

Solomọn chịkọbara narị ndị nwunye 700 na ndị iko nwanyị 300, ọtụtụ ndị si mba ọzọ, gụnyere mba Chineke gwara ụmụ Izrel ka ha ghara ịlụ di ma ọ bụ nwunye. Solomọn malitere ịnakwere ihe ndị sitere n’okpukpe ha, ma wuo ụlọ arụsị na Jerusalem nye chi ala ọzọ. Chineke gwara Sọlọmọn na n’ihi na o mebiwo iwu ya, na a ga-anapụ nwa ya alaeze ahụ dum ma e wezụga otu ebo.

N'otu oge ahụ, Solomọn malitere ịchịkọta ndị iro. Otu nwa okorobịa aha ya bụ Hedad bụ́ onye jisiri ike gbanarị ná mgbalị Joab nwara igbuchapụ ndị Idọm, ​​nụrụ ka Joab na Devid anwụọla, ma laghachi n’Edọm ka o duo ndị ya. Ma n'akuku Ugwu ka eze Siria, bú Rezon, onye Devid tib͕ururi ndi Zoba, nējikọta onwe-ya na Hedad, we me ka Israel ntib͕u site n'ebe-nguzo-ya di na Damaskọs.

N’ihu ụlọ, Jeroboam, bụ́ onye na-ahụ maka ịrụ mbara obí Sọlọmọn na ịrụgharị mgbidi obodo ahụ, zutere onye amụma Ahaịja onye Shaịlo n’ụzọ si na Jeruselem pụta. Ahaịja dọwara uwe mwụda ya ụzọ iri na abụọ wee nye Jeroboam iri n’ime ha, na-ekwu na Jeroboam ga-achị ebo iri nke Izrel n’oge ọnwụ Solomọn dị ka ntaramahụhụ maka ikpere arụsị nke Solomọn. N’ihi ya, Solomọn nwara igbu Jeroboam, ma ọ gbagara Ijipt. Solomon we nwua, mb͕e ọ bu eze ọgu arọ abua, Rehoboam nwa-ya we buru eze n'ọnọdu ya.

Nkewa ndọrọ ndọrọ ọchịchị na nke okpukpe (12:1-13:34)

Rehoboam gara Shekem ka a kpọsa ya eze. Mgbe Jeroboam nụrụ nke a, o si n’Ijipt lọta, sonyekwaara ndị ndụmọdụ Rehoboam ndị tọrọ ya n’ịrịọ ka e mesoo ndị Izrel mma karịa n’oge Sọlọmọn. Kama nke ahụ, Rehoboam chigharịkwuuru ndị enyi ya ka ha nye ya ndụmọdụ, ma kpọsaa na ya ga-emeso ndị Izrel ihe ọjọọ. Nke a wutere ụmụ Izrel nke ukwuu. O we ziga onye-ozi ọhu nke nēfè òfùfè, aha-ya bu Adoniram, ha na nkume tub͕ue ya, we nwua. Rehoboam laghachiri na nchekwa na Jerusalem. Ụmụ Izrel kpọsara Jeroboam eze. Juda nọgidere na-eguzosi ike n'ihe nye Rehoboam, ọ bụkwa ya na-achị Benjamin. Rehoboam si n’ebo abụọ a chịkọta ndị agha ka ha wakpo ebe ugwu, ma Shemaya onye amụma gbochiri agha ahụ.

Laa azụ na Shekem, Jeroboam nwere nchegbu banyere ọ pụrụ ịbụ na ebo ya ga-alaghachi n’iguzosi ike n’ihe nye Ụlọ Devid, ma kpebie ụzọ kasị mma isi gbochie nke a bụ ịkwụsị ha ife Chineke nke Israel ofufe, ebe ọ na-ewere isi ihe ọ                    gggwgw rw r r r nke ar ub͕u a n’ihi na ha gara Jerusalem ichu àjà. Iji mee nke a, o dobere ụmụ ehi ọlaedo n’ebe ịchụàjà ndị dị na Betel na Dan ma họpụta ndị nchụàjà na ememme ndị ya. Otu ụbọchị, otu onye amụma bịara ma kwuo na otu ụbọchị a ga-amụ eze Devid aha ya bụ Josaya ma kpochapụ okpukpe Jeroboam n’ike. N'ịchọ ijide ya, Jeroboam setịrị aka ya, ma ọ kpọrọ nkụ, ebe ịchụàjà ahụ gbawara agbawa ma wụsa ntụ ya dị ka ihe ịrịba ama. N’agbanyeghị ihe a niile, Jeroboam agbanweghị ụzọ ya. Mgbe e mesịrị, onye amụma ụgha bụ́ onye Sameria nwara onye amụma ahụ ma daa, nwụọ n’agha ọdụm dị ka ntaramahụhụ. Onye amụma onye Sameria na-eru uju ọnwụ ya ma rịọ ka e lie ya n’akụkụ ya mgbe ọ nwụrụ.

Alaeze abụọ ahụ ruo mgbe Ịlaịja (14:1-16:34)

Nwa Jeroboam bụ́ Abaịja rịara ọrịa, n’ihi ya, Jeroboam gwara nwunye ya ka o yie Aịja, bụ́ onye kpuru ìsì ka o meworo agadi. Chineke gwara Ahaịja banyere ọbịbịa nwunye Jeroboam. Ahaịja buru amụma banyere ọgwụgwụ nke ụlọ Jeroboam, malite n’ọnwụ Abaịja, bụ́ onye ga-abụ nanị onye òtù ezinụlọ nke a ga-eli ozu. O buru amụma na eze na-eri ihe ga-ebilite nke ga-emezu nke a. Jeroboam we nwua, Nedab nwa-ya we buru eze n'ọnọdu ya.

Ka ọ dị ugbu a, n’alaeze Juda, ndị mmadụ wuru ebe dị elu, nkume dị nsọ na ogwe osisi Ashera nye chi ala ọzọ, ma kwe ka nwoke na-agba akwụna n’ụlọ nsọ. Fero Shishak we wezuga Jerusalem, were kwa àkù nile nke ala-eze na ulo uku Chineke, tiyere ọta ọla-edo nke Solomon, nke mere ka Rehoboam we me ọla n'ọnọdu ha. Rehoboam we nwua, nwa-ya nwoke, bú Abaija, nwa-nwayi Absalọm, nọchiri ya. Abaija jọgburu onwe ya dị ka nna ya, ma Chineke nọgidere na-echebe ya na ezinụlọ ya n’ihi nkwa ahụ o kwere Devid. Abaija we nwua, o we buru eze n'ọnọdu ya.

Esa, n'ụzọ dị iche n'ebe nna ya na nna nna ya nọ, bụ ezigbo eze, dịkwa ka Devid. Ọ na-ekpochapụ nwoke ịgba akwụna n'ụlọ nsọ ma na-ebibi arụsị, na ọbụna chụpụrụ nne nne ya dị ka nne Queen n'ihi ikpere arụsị. Ọ na-eweghachite ihe ọla-edo na ọlaọcha n’ime ụlọ nsọ ahụ. Ma mb͕e ọ nēbuso Beasha nke Israel agha, o were eze na ulo uku eze na ọla-ọcha nye Ben-hedad, bú eze Siria, ka o we mebie ọb͕ub͕a-ndu nke ya na Israel, we buso ya agha. Beasha we si na Rema wezuga onwe-ya, we me ka Esa nye iwu, ka a kwatue ulo-elu Rema, wue Geba na Mizpa. Asa nwuo agadi nwoke, Jehoshafat nwa-ya we nọchiri ya

Laa azụ n’Izrel, Nedab nọ n’ocheeze. Dị ka nna ya, ọ bụ ajọ mmadụ. Beasha, bụ́ nwa onye Ịsaka, aha ya bụ Ahaịja, kpara nkata igbu ya, o wee nwee ike ibuso ya agha n’ụzọ zoro ezo, ma mee ya na mberede mgbe ha nọchibidoro Gibeton, bụ́ obodo ndị Filistia. O wee gbuo ezinụlọ Jeroboam dum, mezuru amụma Ahaịja onye amụma. Otú ọ dị, Beasha mere otu mmehie ahụ Jeroboam mere. Ya mere, Chineke gwara Jihu onye amụma na ya ga-ebibikwa ụlọ Beasha. Beasha nwụnahụrụ Ila nwa ya nọchiri ya, bụ́ onye e gburu n'oge na-adịghị anya ná nkata nke onye na-anya ụgbọ ịnyịnya ya bụ́ Zimraị duziri. Zimri we buru eze mb͕e Ela-ya nwusiri, mezu kwa amuma Jihu; Otú ọ dị, ndị agha Zimraị kpọsaworo Ọmraị ọchịagha ugbu a dị ka eze ma laghachi na Tiaza ịnọchibido ya. Ebe Zimri hụrụ na ọ na-efunahụ ya, o tinyere ọkụ n'obí ya.

Mmalite nke ọchịchị Ọmraị chere otu ndị agha ihu, ọkara ndị ọ na-achị na-akwado Tibnaị, nwa Gibnat dị ka eze. Ọ zụtara ugwu Shema, bụ́ nke o ji wuo obodo Sameria n’elu ya. Agbanyeghị, ọ bụ eze kacha njọ. O rue, mb͕e ọ nwuru, bú Ehab nwa-ya, we buru eze n'ọnọdu ya; Mgbe ọ lụrụ Jezibel, ada Etbaal, bụ́ eze Saịdọn, ọ malitere ife Bel, wuokwa ya ụlọ nsọ ma guzobe osisi Ashera. Ka ọ dị ugbu a, otu nwoke a ma ama aha ya bụ Hiel onye Betel mere ka a bụrụ ọnụ Jọshụa kpọsara site n’iwughachi Jeriko, bụ́ nke kpatara ọnwụ nke ụmụ ya ndị kasị okenye na nke ọdụdụ.

Okirikiri Ịlaịja (17:1-22:54)

Oké ọkọchị (17:1-18:46)

Onye amụma ọhụrụ bilitere n’Izrel, aha ya bụ Ịlaịja, bụ́ onye gwara Ehab na oké ọkọchị na-aga ibilite ọtụtụ afọ. Chineke gwaziri Ịlaịja ka o zoo n’Osimiri Kerith, bụ́ ebe ọ na-aṅụ mmiri n’iyi, ugoloọma na-enye ya nri. Mgbe iyi ahụ tara, Chineke gwara Ịlaịja ka ọ gaa Zarefat, bụ́ ebe otu nwaanyị di ya nwụrụ ga-azụ ya. Obi dị ya ụtọ inye ya mmiri, ma mgbe ọ rịọrọ ya achịcha, ọ gwara ya na ọ na-achọ ime obere ogbe achịcha - naanị nke ga-ezuru ya na nwa ya nwoke nwere ike iri ya dị ka nri ikpeazụ ha. Ịlaịja gwara ya ka o mee ya, gwa ya na nri agaghị agwụ ya ruo mgbe ụnwụ ahụ ga-akwụsị. N’oge na-adịghị anya, nwa nwoke ahụ di ya nwụrụ rịa ọrịa wee nwụọ. Nwaanyị ahụ siri ọnwụ, Ịlaịja kpọlitere ya n’ọnwụ.

Afọ atọ ka e mesịrị, Chineke gwara Ịlaịja ka ọ laghachikwuru Ehab n’ihi na oké ọkọchị ahụ na-abịa ná njedebe. Mgbe Ịlaịja na-aga, o zutere Obedaya, bụ́ onye na-achị ya, bụ́ onye na-ezochitere ndị amụma n’oge a na-akpagbu Jezibel, ma gwa ya ka ọ gwa Ehab banyere ọbịbịa ya. N’ịchọ ịkwụsị ofufe Bel n’ụzọ dị mma, Ịlaịja gwara Ehab ka ọ kpọọ narị ndị nchụàjà Bel narị anọ na narị anọ nke Ashera ka ha bịa n’elu Ugwu Kamel. N’ebe ahụ, ọ baara ndị ahụ mba maka omume abụọ ha, na-agwa ha ka ha họrọ ife Chineke Izrel ma ọ bụ ife Bel.

Ọ tụpụtaziri otu ihe ịma aka: ya na ndị nchụàjà onye ọ bụla ga-akwadebe àjà, ma kpọkuo chi nke ha ka ha zite ọkụ ka ha gbaa ya. Mgbe ndị nchụàjà nwara ịkpọ ọkụ, ọ dịghị onye na-abịa. N’aka nke ọzọ, n’agbanyeghị na ndị Izrel mere ka ha wụsa mmiri dị ukwuu n’elu ebe ịchụàjà ya, mgbe Ịlaịja na-ekpe ekpere maka ọkụ, Chineke zipụrụ ya, nara àjà ahụ. Ịlaịja nyere iwu ka e gbuo ndị nchụàjà Bel, ma gwa Ehab banyere mmiri ozuzo na-abịa. Mgbe Ịlaịja gbagoro n’elu ugwu ahụ, o zipụrụ ohu ya ka ọ gaa lepụ anya n’oké osimiri. Mgbe ohu ahụ lọghachiri ugboro asaa, o mechara hụ otu obere ígwé ojii ka ọ na-apụta n’oké osimiri. Ịlaịja gwara ohu ahụ ka ọ gwa Ehab ka o jiri ụgbọ ịnyịnya ya laghachi Jezril, ma Ịlaịja jisiri ike gbaa ọsọ n’ihu ya.

Ịlaịja nọ na Horeb (19:1-21)

Mgbe Jezibel nụrụ ihe merenụ, o yiri ka ọ̀ ga-egbu Ịlaịja, mee ka ọ gbaara ndụ ya ọsọ. N’ime ọzara dị nso na Bia-sheba, Ịlaịja, ike gwụrụ ya, rịọ Chineke ka o gbuo ya. Kama nke ahụ, otu mmụọ ozi nyere ya nri, bụ́ nke na-enye ya ike ịga n'ihu ruo ụbọchị iri anọ ruo mgbe o rutere n'Ugwu Horeb, bụ́ ebe ọ dara n'ọgba. Mgbe Ịlaịja tetara, Chineke gwara ya na ọ na-aga ịgafe. Ala ọma jijiji na-eme, ọkụ malitekwara, ma ọ bụghị Chineke nwere.

Kama, Chineke na-apụta n'ụdị ntakwu nta. Mgbe Ịlaịja nụchara ihe na-echegbu Ịlaịja na a ga-egbu ya, ọ gwara ya ka ọ gaa Damaskọs, bụ́ ebe ọ ga-ete Hazael mmanụ ka ọ bụrụ eze Siria, tee Jihu mmanụ ka ọ bụrụ eze Izrel nakwa Ịlaịsha dị ka onye ga-anọchi Ịlaịja. Ịlaịja hụrụ ka Ịlaịsha na-eji ehi na-akọ ihe. Elaisha we tie ndi muru ya, b͕ue ehi-ya, sie ha, sure ha ọku, sure ha ihe-ọlu-ubi-ya. O kesara ndị agbata obi ya anụ ahụ ma gawa iso Ịlaịja.

Agha ndị Armenia (20:1-43)

Ben-Hadad II, bụ́ eze ọhụrụ nke Aram, welitere ndị agha wee ziga ndị ozi na-achọ ọla-edo na ọlaọcha nile nke Ehab, na ndị kasị mma n’ime ndị nwunye ya na ụmụ ya. Mgbe ọ na-ekweta na nke a, mgbe ọ gakwuru ndị ndụmọdụ ya, o kpebiri na ọ gaghị anabata arịrịọ na-esote nke na-arịọ ihe ọ bụla ọzọ bara uru n'obí ya ma ọ bụ n'ụlọ ndị isi ya. N'ihe banyere ọnọdụ a, Ben-hedad wakporo Sameria. N’oge a, Ehab natara amụma na ndị okorobịa ya ga-emeri Ben-hedad ma Ehab malite agha ahụ. Ben-Hadad gwara ndị ikom ya ka ha kpụrụ ndị agha ahụ na-aga n'ihu ná ndụ, ma onye agha nke ọ bụla n'ime ha gbuo onye Siria nke ya.

Ndị Siria, gụnyere Ben-hedad, malitere ịlaghachi azụ, ma ndị agha Ehab meriri ọtụtụ ihe. Prọfet oro akadade akpa ntịn̄nnịm ikọ ọdọhọ Ahab etetịm ọkpọsọn̄ ukpeme sia mbon Syria ẹfiak ẹdin̄wana ye enye. Ndị ndụmọdụ Ben-hedad chere na ihe mere ha ji laa n’iyi bụ n’ihi na Chineke bi n’ugwu, na-eduga ha ibuso Efek, bụ́ obodo dị n’ala dị larịị, n’oge opupu ihe ubi na-esote. Na nzaghachi nye nke a, Chineke kwetara inye ụmụ Israel mmeri ọzọ iji gosi na ọ nọ ebe nile. Mgbe ọdachi dakwasịrị nke mbụ gasịrị, Ben-hedad zigaara Ehab ndị ozi, na-arịọ ya ka o meere ya ebere. Ehab zigaara Ben-hedad, bụ́ onye na-enye ohere iweghachi ala nna ya naara Izrel. Ndị eze abụọ ahụ bịanye aka n’akwụkwọ, Ben-hedad wee pụọ.

Mgbe otu onye amụma emeghị ka onye amụma ọzọ tie ya ngwá agha ya, bụ́ nke mere ka ọdụm gbuo onye amụma ahụ, otu onye amụma jisiri ike mee ka onye ọzọ mee ya wee pụta n’ihu Ehab, na-agwa ya otu ilu banyere otú ọ gaghị echebe nwoke n’agha pụtara na ọ ghaghị ịkwụ otu talent ugbu a. Mgbe o wepụrụ ákwà isi ya, Ehab wee hụ na ọ bụ onye amụma, ọ gwara Ehab na ya ga-anwụ n’ihi na o chebere Ben-hedad, bụ́ onye Chineke gwara ya ka o gbuo.

Ubi vaịn Nabọt (21:1-28)

Ka oge na-aga, Ehab nwara ịzụrụ Nebọt onye Jezril ubi vine. Mgbe Nebọt na-agaghị ere ya nye ya n’ihi na ọ bụ ihe nketa ya, Ehab wee rie nri ma jụ iri ihe. Jezibel kpọsara ụbọchị ibu ọnụ, bụ́ nke ndị àmà ụgha abụọ boro Nebọt ebubo na ọ bụ Chineke na eze bụ́ ọnụ. Ẹma ẹtọn̄ọ enye ke itiat ẹwot, ẹyak Ahab akada in̄wan̄ vine. N’ihi ya, Chineke gwara Ịlaịja ka ọ gakwuru Ehab ma gwa ya na ya ga-anwụ n’ubi vaịn ahụ nakwa na a ga-ekpochapụ ụmụ ya na Jezibel. Nka egosiwo ọnu-ọlu nke ihe ọjọ Ehab, na n'ezie ihe ọjọ nke eze ọ bula nke Israel. Ehab chegharịrị, ya mere Chineke kwere ka ọdachi ahụ Ịlaịja buru n’amụma bịa n’oge ọchịchị nwa ya nwoke.

Agha ọzọ ya na Aram (22:1-38)

Afọ atọ gara n'udo n'etiti Siria na Izrel. Aram ka nwere Remọt-gilead, mgbe Jehoshafat kwekwara ka ndị agha Juda soro ya gaa mkpọsa n’oge nleta steeti, Ehab kpebiri iweghachi ya. Narị ndị amụma anọ kwenyere na nke a bụ ezi echiche, mana Jehoshafat rịọrọ ka ya na onye amụma Chineke kparịta ụka. Ehab ji nwayọọ kpọọ Maịkaịa, bụ́ onye ọ na-adịghị amasị ya n’ihi na ọ dịghị mgbe o buru amụma maka ọdịmma ya. Mgbe o rutere, otu onye amụma aha ya bụ Zedekaya ji okpu na-enweghị atụ nke nwere mpi kwuo na Ehab ga-emeri ndị Siria.

Maịkaya gwara Ehab na ọ bụrụ na o buso Remot-gilead agha, na ya ga-anwụ, Izrel agaghịkwa enwe onye ndú ma na nke a bụ akụkụ nke atụmatụ Chineke. Zedekaya mara ya ụra, dugakwara Maịkaya ibu amụma banyere mbibi na-abịanụ, Ehab gwakwara onye nche ya ka ọ tụnye Maịkaịa n’ụlọ mkpọrọ n’enweghị nri ma ọ bụ mmiri ruo mgbe Ehab lọta n’udo.

Ehab na Jehoshafat malitere ibu agha ha, kwekọrịtara na Ehab ga-agbagharị ma Jehoshafat ga-eyi uwe eze ya. N'ịbụ ndị e nyere ndị Siria ntụziaka ka ha ghara igbu onye ọ bụla ma e wezụga Ehab, ha malitere ịchụ Jehoshafat ma ha kwụsị nchụso ha ma ha hụ na ọ bụghị Ehab. E ji akụ ndị Siria na-enweghị ihe tụrụ Ehab n'etiti efere ihe agha ya. O si n’agha pụọ ​​wee nwụọ ná mgbede ahụ. E liri ya, sachara ụgbọ ịnyịnya ya n’ọdọ mmiri ebe ndị akwụna na-asa ahụ́, nkịta rachakwara ọbara ya.

Mgbe Ehab nwụsịrị (22:39-53)

Ahazia, nwa Ehab, nọchiri ya.

Jehoshafat abụwo ezi eze n’ọchịchị ya dum, na-agbaso ihe nlereanya Esa nna ya. O bibibeghị ebe ndị dị elu, ma o mewo ka ya na Izrel dị n'udo. Ọ chụpụwokwa ndị ikom fọdụrụ bụ́ ndị akwụna ụlọ nsọ, e nwekwara onye na-achị ógbè ugbu a kama ịbụ eze n'Edọm. O wuwo ụgbọ mmiri ndị ahịa, ma e bibiri ya n’Ezion-Gebea. Ehazaya tụrụ aro ka ha jikọọ aka na nke a, ma Jehoshafat jụrụ. Ọ nwụrụ, Jehoram nwa ya wee nọchie ya.

Ehazaya mere ihe ọjọọ wee kwe ka ofufe arụsị nke na-eto eto n’okpuru nna ya gaa n’ihu.

2 Ndị Eze

Okirikiri Ịlaịja (na-aga n'ihu) (1:1-18)

Mgbe ọnwụ Ehab gasịrị (aga n'ihu) (1:1-18)

Ehazaya si n’obere uzuozu dakwasị n’elu ụlọ elu wee merụọ onwe ya ahụ́. Ọ          ziga oriri n’Ekron, ka ha chọba kwa chi-ya, bú Beal-Zebub, ka ọ mara ma ọ̀ ga-agbake. Ịlaịja zutere ndị ozi ahụ, o wee gwa ha ka ha gwa Ehazaya na ya ga-anwụ n’ebe ọ nọ n’ihi ịchọ ndụmọdụ n’aka chi na-abụghị ndị Izrel. Ehazaya zipụrụ ndị ọchịagha abụọ na ndị ikom iri ise ka ha kpọọ Ịlaịja, ma e ripịawo akụkụ abụọ ahụ n’iwu Ịlaịja. Mgbe Ehazaya zipụrụ ìgwè nke atọ, Chineke gwara Ịlaịja ka o soro ha gaa buru amụma ya kpọmkwem. Ehazaia we nwua, ma o nweghi umu-ndikom, Joram nwa-nne-ya we nọ n'ọnọdu-ya

Okirikiri Ịlaịsha (2:1-13:25)

Mmalite ya (2:1-25)

Ịlaịja na Ịlaịsha si na Gilgal na-aga. Ịlaịja gwara Ịlaịsha ka ọ nọrọ n’ebe ha nọ, ma Ịlaịsha siri ọnwụ na ya ga-eso ya gaa Betel. Ịlaịja gwara ya na Chineke gaje ịkpọrọ ya. O yiri ka Ịlaịsha nwere ụdị ihe ọmụma banyere nke a. Ọzọkwa, Ịlaịja gwara Ịlaịsha ka ọ nọrọ n’ebe ha nọ, ma Ịlaịsha siri ọnwụ na ya ga-eso ya gaa Jeriko. N’ikpeazụ, ha rutere Jọdan, bụ́ ebe ndị amụma iri ise nọ. Ịlaịja were uwe mwụda ya tie mmiri ahụ, mmiri ahụ kewara, ha abụọ gafekwara. Ịlaịja jụrụ ihe Ịlaịsha chọrọ mgbe ọ lawara, Elaịsha rịọkwara ka e nye ya òkè abụọ nke mmụọ ya, bụ́ nke Ịlaịja kwuru na a ga-enye ya ma ọ na-ele ya ka ọ na-aga.

Na mberede, ụgbọ ịnyịnya na-acha ọkụ na-adọkpụ duuru Ịlaịja ma jiri oké ifufe rịgoro n'eluigwe. Mgbe o ruuru újú, Ịlaịsha chiri uwe mwụda Ịlaịja ma jiri ya kewaa Jọdan. Nke a na-eduga ndị amụma ndị ọzọ ka ha mata ya dị ka onye nọchiri anya Ịlaịja, ma chee echiche ịchọ Ịlaịja, onyinye nke Ịlaịsha jụrụ. Ha na-anọgide mana, n'ezie, enweghị ike ịchọta ya. Dị ka ọrụ mbụ Ịlaịsha rụrụ, ọ tụbara nnu n’otu isi iyi dị na Jeriko, dozie nsogbu mmiri ndị obodo ahụ site n’ime ka mmiri dị ọcha. Mgbe Ịlaịsha gawara Betel, ụfọdụ ụmụ okorobịa malitere ịkwa ya emo n’ihi isi nkwọcha ya. Anụ ọhịa bea bịa na-akpagbu ha.

Agha Moab (3:1-27)

Joram bu ajọ omume, ma ọ bu ihe-nzube nke Beal wezugara onwe-ya. Mgbe Ehab nwụsịrị, eze Moab jụrụ ịnọgide na-atụnye Izrel ụtụ, n’ihi ya, Joram jikọrọ aka na Jehọshafat na eze Edọm ime ka nnupụisi ahụ kwụsị. Ha wakporo ọzara Edom, ma mmiri gwụla n'oge na-adịghị anya. Ha rịọrọ Ịlaịsha ka o nye ha ndụmọdụ. O buru ụzọ mee ka o doo anya na ọ bụ nanị n’ihi Jehọshafat ka ọ na-eme nke a ma kpọkuo onye na-akụ ụbọ akwara. Ịlaịsha buru amụma banyere iju mmiri na-abịanụ na ndagwurugwu ahụ na mgbakwunye na mmeri Moab kpamkpam.b.

Mmiri ahụ bịara ma dị ka ọbara n'anya ndị Moab, bụ́ nke ha chere na ọ pụrụ ịbụ nanị n'ihi na ndị eze atọ ahụ gbuworo onwe ha. Otú ọ dị, mgbe ha gafesịrị, Israel meriri nnukwu mmeri ma kwakọrọ ihe n’ala ahụ kpam kpam. Mgbe eze Moab ji nwa ọkpara ya chụọ àjà n’elu mgbidi obodo ahụ, ọnụma dị ukwuu rikpuru ụmụ Izrel ma laghachi azụ.

Ụfọdụ ọrụ ebube nke Ịlaịsha (4:1-6:7)

Ịlaịsha zutere otu nwanyị di ya nwụrụ bụ́ onye ndị ji ụgwọ na-eyi egwu ịkpọrọ ụmụ ya nwoke abụọ n'ohu dị ka ugwo. Mgbe ọ chọpụtara na ihe ọzọ o nwere bụ obere ite mmanụ oliv, ọ gwara ya ka ọ gaa jụọ ndị agbata obi ya niile ite. Ọ gwara ya ka ọ wụsa mmanụ n’ite ndị ahụ, na-edokwa ya ruo mgbe ite ọ bụla juru. Elaisha mechara gwa ya ka ọ ree mmanụ, kwụọ ndị ya ụgwọ ma bie ndụ nke fọdụrụnụ. Ọ gakwara Shunem, bụ́ ebe otu nwaanyị gwara ya ka ọ bịa rie nri ma kpebie n’oge na-adịghị anya ịrụ ụlọ ọ ga-eji eme ihe mgbe ọ bụla ọ na-agafe.

Orù-ya Gihezi we gosi ya na o nweghi nwa-nwoke, Elaisha we si ya na ọ gāmu nwa n'otù arọ, dika ugwo ebere-ya. Otu ụbọchị, nwatakịrị ahụ na-enyere ndị na-ewe ihe ubi nna ya aka mgbe ọ na-eme mkpesa na ọ na-egbu ya mgbu n'isi. E weghachiri ya nye nne ya wee nwụọ. Nne-ya we chọ Elaisha, bú onye o zutere n'Ugwu Kamel. Ọ gwara Gihezi ka o mee ngwa ngwa gawa n’ụlọ ma tụkwasị mkpara ya n’ihu nwa okoro ahụ. Mgbe Ịlaịsha na nwaanyị ahụ rutere ebe ahụ, Gihezi gwara ya na nke a emeghị.

Ịlaịsha kpere ekpere, jee ije, madokwasị onwe ya n’ahụ́ nwa okoro ahụ, o wee teta. Ịlaịsha gawara Gilgal, bụ́ ebe ụnwụ na-akpa. N'ịchọ inyere ndị amụma obodo ahụ aka, ọ gwara ohu ya ka o sie ofe. Otu n’ime ndị amụma n’amaghị ama na-atụkwasị mkpụrụ osisi ndị na-egbu egbu n’ite ahụ, ma Ịlaịsha gbakwụnye ntụ ọka, na-ewepụ nsi ahụ. Otù nwoke si na Beal-shalish bia, chiri ob͕e achicha iri-na-abua. Ịlaịsha ji ha na-azụ narị mmadụ nọ n’ụzọ ọrụ ebube.

Otu onye ọchịagha Siria aha ya bụ Neaman nwere ekpenta. Ọ nụrụ banyere Ịlaịsha n’ọnụ otu nwa agbọghọ Izrel bụ́ ohu, o wee nata eze ikike ka o mee njem ná mgbalị a gwọọ ya ekpenta. O bu ụzọ gaa gakwuru eze Izrel, ma Ịlaịsha mechara kpọọ ya, o zipụrụ onye ozi ka ọ gwa ya ka ọ saa ahụ́ ugboro asaa na Jọdan. O mere ihe Ịlaịsha gwara ya, a gwọọkwa ekpenta ya. Neaman nyere Ịlaịsha onyinye ekele, ma Ịlaịsha jụrụ. Neaman nwere afọ ojuju n'iweghachi ụwa na Damaskọs iji wuo Chineke ebe ịchụàjà na ịrịọ mgbaghara Chineke maka mgbe ọ ga-ekere òkè n'ememe okpukpe ndị Siria mgbe ọ na-eso eze. Ka Neaman na-apụ na Gehazaị, chụkwute ya wee ghaa ụgha na ndị amụma na-abịarute ka o nwee ike nweta onyinye ma ọ́ dịghị ihe ọzọ. Dị ka ntaramahụhụ maka nke a, Ịlaịsha kọchara ya ịbụ onye ekpenta.

Ọtụtụ ndị amụma ndị ọzọ malitere ime mkpesa na ebe ha na Ịlaịsha na-ezukọ dị ntakịrị, n’ihi ya, o kwetara ikwe ka ha wuo nke ọhụrụ n’akụkụ osimiri Jọdan. N'oge ụlọ ahụ, isi axes nke mmadụ gbaziri dara na osimiri mana ọ na-ese n'ụzọ ọrụ ebube.

Agha ndị Aramean (6:8-8:29)

N'oge a, Siria alọghachila ibuso Izrel agha. Ịlaịsha dọrọ eze Izrel aka ná ntị ebe ndị Siria mara ụlọikwuu ọtụtụ ugboro, na-akpasu eze Siria iwe, bụ́ onye na-achọ ya. Otu ụtụtụ, Ịlaịsha biliri ka ọ hụ Dotan, bụ́ obodo o bi, ndị Siria gbara ya gburugburu. Ụjọ tụrụ ohu ya ruo mgbe Ịlaịsha gosiri ya ndị mmụọ ozi na-echebe ha. O wee kpee ekpere ka ndị agha Siria kpuo ìsì, ha emee ya. O wee duru ha gaa Sameria, bụ́ ebe e meghere anya ha.

Eze Izrel jụrụ Ịlaịsha ma ọ̀ ga-egbu ha, ma Ịlaịsha gwara ya ka o lere ha ọbịa. Nke a mere ka agha ahụ kwụsị, ma n’oge na-adịghị anya, Ben-hedad laghachiri n’agha wee nọchibidoro Sameria. Ụnwụ nke si na ya pụta na-akawanye njọ nke na n'oge na-adịghị anya ndị mmadụ malitere iri anụ mmadụ. Eze chere na ụzọ kasị mma isi mee ihe banyere ọnọdụ ahụ bụ igbu Ịlaịsha, na-ebo Chineke ụta maka ụnwụ ahụ. Ịlaịsha buru amụma na n’oge na-adịghị anya nnukwu ntụ ọka na ọka bali ga-abịa na Sameria, ma na onye na-ejere eze ozi agaghị edetụ ya ire.

Ndi-ekpenta anọ nānọdu ala n'ọnu-uzọ-ama Sameria, we kpebie inyefe ndi Siria n'olile-anya na ha agaghi-anwu n'oké unwu ahu. Chineke we me ka ndi Siria nu inyinya na ub͕ọ-ala n'abali ahu: ma, ebe ha chere na ndi Het na ndi Ijipt nēyere umu Israel aka, ha b͕alaga. Ndị ekpenta ahụ chọtara ogige ahụ a gbahapụrụ agbahapụ ma gwa eze. Ndị Sameria wee gawa ịkwakọrọ ihe dị n’ogige ahụ, na-akwatu ọnụ ahịa ihe oriri n’obodo ahụ. N'ọgbaaghara ahụ, a zọgidere onye na-ejere eze ozi bụ́ onye ya na ya nọ mgbe ọ gara ịhụ Ịlaịsha.

Ịlaịsha adọọla nwaanyị Shunem aka ná ntị banyere ụnwụ ahụ, ya na di ya gara biri na Filistia. Mgbe ọ lọtara, ọ gakwuuru eze ka ọ rịọ ka e nyeghachi ya ala ya. Mgbe o rutere, Gihezi na-agwa eze otú Ịlaịsha si kpọlite ​​nwa ya nwoke n’ọnwụ. Nke a na-arụ ọrụ maka ọdịmma ya, a na-eweghachikwa ya ụlọ ya na ala ya, yana ihe niile ọ na-akpata. Elaịsha gara Damaskọs, bụ́ ebe Ben-hedad na-arịa ọrịa. Mgbe ọ nụrụ na Ịlaịsha bịarutere, Ben-hedad zigara Hazael onyinye ka ọ jụọ ya ma ọ̀ ga-aka mma. Ịlaịsha gwara Hazael ka ọ gwa eze na ya ga-eme, n’agbanyeghị na ọ ga-anwụ n’ezie, Hazael ga-aghọkwa eze ma mebie Izrel ọtụtụ ihe. N'echi-ya, Hazael we tib͕ue eze, we buru eze n'ọnọdu ya.

Laa azụ na Juda, Jehoram bụ eze. N'adịghị ka nna ya na nna nna ya, ọ dị njọ ma na-agbaso ụzọ Israel, ọbụna lụrụ ada Ehab. Otú ọ dị, e bibighị ya ọzọ n’ihi ọgbụgba ndụ Chineke na Devid gbara. Ọchịchị ya nwere ọgba aghara, gụnyere nnupụisi n’Edọm, onye weghachiri ọchịchị ya, na Libna. Jehoram we nwua, we nọchiri ya nwa-ya, bú Ehazaia, onye, ​​dika nna-ya, jesoro nzọụkwụ Ehab. Ehazaia na Joram jere ibuso Hazael agha. E merụrụ Joram ahụ́, ma mgbe agha ahụ gasịrị, Ehazaya gara Jezril ịhụ ya.

Akụkọ Jihu (9:1-10:36)

Ịlaịsha gwara otu onye amụma ka ọ gaa Remọt-gilead tee onyeisi ndị nche eze mmanụ dị ka eze. Jihu duuru ndị agha ya gaa Jezril ka ọ gbaa Joram aka. Joram zigara ndị ozi abụọ, ma ha abụọ sonyere Jihu. Jihu boro Joram ebubo na ọ nọgidere na-ekpere arụsị Jezibel. Joram we b͕alaga, dọọ Ehazaia aka na nti: ma o tib͕uru n'obi-ya n'etiti ubu-ya, we nwua. Jihu gwara Bidka onye na-agba ụgbọ ịnyịnya ya ka o debe ya n’ubi Nebọt. Jihu chọkwara igbu Ehazaya, ma nanị imerụ ya ahụ́, n’agbanyeghị na ọ nwụrụ n’ihi mmerụ ahụ́ ya na Megido.

E weghachitere ozu ya na Jeruselem maka olili. Ka Jihu banyere Jezril, Jezibel si na windo lepụ anya ma jiri ya tụnyere Zimri. Ndị ọnaozi abụọ si na windo chụpụ ya n’ihi iwu Jihu wee nwụọ. Mgbe ndị ohu abụọ mechara gaa kwadebe ozu ya maka olili dị ka ada eze, ọ dịghị ihe ha hụrụ ma ọ́ bụghị ọkpụkpụ. Nkịta eriela ya, dị ka amụma Ịlaịja siri dị.

Jihu degaara Sameria akwụkwọ, na-agwa ndị isi obí ka ha họrọ nwa nwoke kasị ike Ehab, mee ka ọ nọkwasị n’ocheeze ma mee ka ọ mara Jihu aka. Ha jụrụ, ya mere, kama nke ahụ Jihu jụrụ inye ndị isi nke iri ụmụ Ehab iri asaa. Mgbe Jihu mechara ka e tinye ha n’ọnụ ụzọ ámá Jezril, o gburu ndị fọdụrụ n’ezinụlọ Ehab ka o wee mezuo amụma Ịlaịja. Jihu wee gawa Sameria. Ka ọ na-aga, o zutere ụfọdụ ndị ikwu Ehazaya ma mee ka e gbuo ha. Ọzọkwa, o zutere Jehonadab, bụ́ onye ya na ya na-akpakọrịta.

Mgbe o mesịrị rute Sameria, o gburu ndị ezinụlọ Ehab ndị ọzọ. Ọ    kpọ     kpọru kwa Bel. Mgbe a chụchara àjà ahụ, o nwere ndị nche batara n’ụlọ nsọ gbuo ha. O bibiri nkume dị nsọ ma kwatuo ụlọ nsọ ahụ, were ụlọ mposi dochie ya, si otú ahụ kwụsị ife Bel. Otú ọ dị, o bibighị ụmụ ehi ọlaedo ndị dị na Betel na Dan, bụ́ mmehie mbụ Jeroboam mere. Otú o sina dị, Chineke nwere obi ụtọ ná mbibi o bibiri okpukpe Bel, ma kwe nkwa na Ụlọ ya ga-achị n’Izrel ruo ọgbọ anọ. Otú ọ dị, Jihu ejighị nlezianya fee Chineke ofufe, n’ihi ya, Chineke kwere ka Hazael merie ọtụtụ akụkụ nke Izrel. Jihu wee nwụọ, Jehoahaz nwa ya wee nọchie ya

Site n'oge ọchịchị Athaliah ruo ọnwụ Ịlaịsha (11:1-13:25)

Atalaya, bụ́ nne Ehazaya, weghara ocheeze mgbe nwa ya nwoke nwụsịrị wee malite igbu ndị òtù ezinụlọ eze. Jehosheba, nwanne Ehazaya, jisiri ike zoo nwa nwanne ya bụ́ Joash. Afọ asaa ka e mesịrị, di Jehosheba, bụ́ onye nchụàjà, bụ́ Jehoiada, kpọtara Joash n’ihu ndị agha, ma gwa ndị agha ise ahụ na a ga-achọzi ka ha na-eche Ụlọ Nsọ nche n’ụbọchị izu ike iji chebe Joash. O nye-kwa-ra ha ube na ọta nile nke ubọchi Devid nke edoworo n'ulo uku Chineke. Ewerewo Joash okpu-eze, te kwa manu, kpọsa kwa ya eze site n'usu-ndi-agha. Atalaya kwuru na ọ gbara ọchịchị mgba okpuru, ma Jehoiada mere ka a kpọghachi ya n’obí ma gbuo ya. Mgbe nke ahụ gasịrị, e bibiri ebe ịchụàjà Bel, si otú ahụ kwụsị okpukpe na Juda. N'ikpeazụ, e kpọrọ Joash laghachi n'obí eze wee mee ka ọ nọkwasị n'ocheeze.

Joash bu eze ọma, ma ọ wezugaghi ebe di elu. Mb͕e o tolitere, ihe mbu-ya bu ime ka ugwọ-ọlu-nchu-àjà di nma, na ime ka ihe ọ bula fọduru di n'ulo uku Chineke. Orú arọ na atọ gasiri, mb͕e anēmeghi ka ulo nsọ ahu di ike, Joash we meghachi kwa ugwọ-ọlu-nchu-àjà ọzọ, ka ego nile sitere n'àkù ulo uku we je n'iyì. Kama nke ahụ, ndị nchụàjà ga-enweta ego site n'àjà. Nke a gara nke ọma, e wee rụzie ụlọ nsọ ahụ. Hazael laghachiri ibuso Izrel agha, o wee dị ka ọ ga-agafe ókè ya buso Jeruselem agha, Joash wee ziga ya onyinye gawa. E gburu Joash, nwa ya nwoke bụ́ Amazaya wee nọchie ya.

Jehoahaz dị njọ, ya mere Chineke kwere ka Hazael nọgide na-emegbu Izrel. O chegharịrị, n’ihi ya, Chineke kwere ka agha ahụ kwụsị. Otú ọ dị, Jehoahaz ewepụghị okpukpe Jeroboam, ma ọ bụ wepụ osisi Ashera dị na Sameria. Tụkwasị na nke ahụ, ọ fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na agha ahụ ekpochapụwo ndị agha Izrel kpam kpam. Jehoahaz we nwua, Jehoash nwa-ya we nọchiri ya, onye nēmegide ihe ọjọ nke ndi-eze Israel buburu. Ọ bu kwa Amazaia bu agha. Isi ihe mere n’ọchịchị Joash bụ ọnwụ Elaịsha. Mgbe Joash gara ịhụ ya, ọ gwara ya ka o si na windo ọwụwa anyanwụ gbapụta akụ́, o wee buo amụma na, n'ihi nke a, a ga-emeri ndị Siria n'Efek.

Ọ gwazie ya ka ọ tụba akụ n’ala. Joash tụbara atọ, bụ́ nke Ịlaịsha were iwe, n’ihi na ọ pụtara na a ga-enwe nanị mmeri atọ n’ebe ahụ. Ọ nwụọ, e wee lie ya. N’oge ndị Moab wakporo, ụfọdụ ndị ikom Izrel bụ́ ndị na-atụ ụjọ ma tụba ozu ahụ n’ili Ịlaịsha. Ozugbo o metụrụ ọkpụkpụ Ịlaịsha aka, ozu ahụ ga-adịghachi ndụ. Agha Hazael na-akpagbu Izrel kemgbe ọchịchị Jehoahaz, ma Chineke ebibighị Izrel n’ihi ọgbụgba ndụ Ebreham na ụmụ Izrel. Hazael nwụrụ, nwa ya nwoke bụ́ Ben-Hadad nke Atọ nọchiri ya. Dị ka e buru n’amụma, Jehoash meriri ya ugboro atọ, weghachite obodo ndị Hazael meriri.

Alaeze abụọ ahụ ruo ọdịda Sameria (14:1-17:41)

Amazaia bu eze ọma, ma emeghi ka ebe di elu gwusia. Mgbe o nwesịrị oche-eze, ọ na-egbu ndị gburu nna ya, mana ọ na-echebe ụmụ ha dịka iwu Mosis siri dị. Amazaya meriri ndị Idọm ma maa Izrel aka, ma Jehoash dụrụ ya ọdụ ka ọ nọrọ n’ụlọ. Ha abụọ zukọrọ na Bet-shemesh, Izrel wee merie Juda nke ọma, gbasasịa ndị agha Amazaya ma kwe ka Jehoash chụpụ Jeruselem. Jehoash nwụrụ ma nwa ya bụ́ Jeroboam nke Abụọ nọchiri ya. Amazaya chere izu izu wee gbuo ya na Lekish. E liri ya na Jerusalem, Azaraia nwa-ya we buru eze n'ọnọdu ya;

Jeroboam II dị njọ. O weghachiri ókèala Izrel site na Lebo-Hamat ruo Oké Osimiri Nwụrụ Anwụ, dị ka amụma Jona si dị. Nke a bụ n’ihi na Chineke ekwewo nkwa na ya agaghị ebibi ndị Izrel, hụkwa otú ụmụ Izrel si na-ata ahụhụ. Ọ nwụkwara, Zekaraya nwa ya nọchiri anya ya.

Azaraịa bụ ezigbo eze, ọ bụ ezie na ebe ndị dị elu ka dị. Otú ọ dị, ọ bụ onye ekpenta, otú ahụkwa ka a napụrụ ya ibu ọrụ ya mgbe nwa ya nwoke bụ Jotam na-achị dị ka onye ọchịchị. Azaraia we nwua, Jotam we buru eze n'ọnọdu ya.

Zekaraịa bụ ajọ mmadụ, ma daa ná nkata nke Shalọm, bụ́ onye gburu ma nọchie ya, si otú ahụ na-emezu nkwa Chineke kwere Jihu na ezinụlọ ya ga-achị ruo ọgbọ anọ. Menahem we tib͕ue Shalum, o we me ka ọ nọchiri anya Shalum, onye nētib͕u Tifsa, b͕asa ya, dọwara ndinyom-ya di ime. N’oge ọchịchị Menahem, Pul nke Asiria (nke a na-akpọkwa Tiglat-Pilesa) wakporo Izrel.

Menahem na-ebuli ụtụ isi iji kwụọ Pul ma ịpụ na ịkwado ya n'ocheeze. Menahem we nwua, nwa-ya nwoke, bú Pekahia, we tiyere ya, onye nke Peka onye-isi-ya tib͕uru, na ọgu ndi-orù-ndikom abua na iri sitere na Gilead. N'oge Peka na-achị, Pul lọghachiri wee weghara ọtụtụ obodo ndị dị n'ebe ugwu Izrel, tinyere ala niile nke ebo Naftali, ma dọrọ ndị ha bi n'agha laa Asiria. Hoshia, bụ́ onye nọchiri ya dị ka eze, gburu Peka.

Jotam bụ ezigbo eze, ma, ọzọkwa, a ka na-eji ebe ndị dị elu eme ihe. O wughachiri ọnụ ụzọ ámá dị n’elu nke Ụlọ Nsọ ahụ. Siria na Israel buso Juda agha n'oge ọ bu eze. Ọ nwụrụ, e mesịa, Ehaz nwa ya nọchiri anya ya. Ehaz bụ eze ọjọọ, ọbụna ruo n’ókè nke ịchụ nwa ya nwoke n’àjà. Rezin, bú eze Siria, weghachiri Ilat nye Edom n'oge agha ahu nāga n'iru. N’ịgbalị idozi ọnọdụ ahụ, Ehaz degaara Pul akwụkwọ maka enyemaka, bụ́ nke o nyere site n’iweghara Damaskọs, chụpụ ụmụ amaala ya ma gbuo Rezin. Ehaz gara Damaskọs izute Pul, ma ebe ahụ o zipụrụ ihe osise nke ebe ịchụàjà ọhụrụ na Jerusalem, nke e wuru tupu ya alọghachi. Ọ na-edebe ya n’ụlọ nsọ mgbe ọ bịarutere. Iji gosi nkwanye ùgwù ya n'ebe eze Asiria nọ, o wepụrụ ọtụtụ ihe ịchọ mma dị n'ụlọ nsọ ahụ. Ọ nwụkwara, nwa ya Hezekaya wee nọchie ya.

Hoshia jọrọ njọ, ma ọ dịghị njọ dị ka ndị eze Izrel bu ụzọ mee. N’oge ọchịchị Hoshia, Shalmanesa nke Asiria wakporo Izrel n’ihi nzaghachi mba Izrel na ndị Ijipt nọgidere na-enwe mmekọrịta chiri anya na ịjụ ịtụ ụtụ isi nye Asiria. Shalmanesa meriri Sameria ma dọrọ ụmụ amaala ya gaa Midia. Ihe ndị a niile mere n’ihi na Izrel emebiwo ihe ndị e nyere n’iwu, karịsịa site n’ife chi ọzọ dị iche iche na ileghara ndị amụma anya. Nke a hapụrụ nanị Juda, na ọbụna ha mara ikpe nke ịgbaso omume okpukpe ndị Izrel webatara. Eze Asiria zigaziri ndị ọ na-achị ka ha gaa biri na Sameria, bụ́ nke otu onye nchụàjà Izrel na-edu, onye ọrụ ya bụ ịkụziri ha ememe Chineke chọrọ. Ka ha na-ebu nke a n'ụgbọ mmiri, ka o sina dị, ha nọgidere na-efe chi mba nke ha ofufe.

Afọ ndị ikpeazụ nke Alaeze Juda (18:1-25:30)

Hezekaya, onye amụma Aịsaịa; Asiria (18:1-20:21)

Hezekaya, bụ́ eze nke iri na atọ nke Juda, mere “ihe ziri ezi n’anya Jehova dị ka Devid nna nna ya mere.” [1] Ọ malitere ime mgbanwe okpukpe dị ukwuu: ime ka àjà a na-achụ n’ụlọ nsọ dị na Jerusalem guzobe, na ibibi ihe oyiyi chi ndị ọzọ, gụnyere Nehushtan, bụ́ agwọ ọla ahụ Mozis kpụrụ n’ala ịkpa, bụ́ nke ndị Izrel ghọworo arụsị. Ọ kụbiri njikọ ya na ndị Asiria ma merie ndị Filistia. Mgbe e nwesịrị Sameria, ndị Asiria wakporo Juda, ma ha laghachiri n'ihi ego. N’oge na-adịghị anya ndị Asiria wakporo ọzọ, zigakwara Hezekaịa ozi egwu na nkwulu, n’eche na ọ chọwo njikọ aka ya na Ijipt.

Ọchịagha Asiria nwaziri ime ka ndị Juda tụgharịa megide Hezekaịa, na-azọrọ na o nweghị ike ichebe ya, ma Hezekaịa eburu ụzọ mee ma kwụsị nke a ime. Mgbe Hezekaya nụrụ ozi ahụ, o zigara ndị ozi ka ha gakwuru Aịzaya onye amụma, bụ́ onye gwara ha na Chineke ga-anapụta Jeruselem na alaeze ahụ n’aka Asiria. Mgbe Senakerib, bụ́ eze Asiria, nụrụ banyere ọganihu Tirhaka, bụ́ eze Kush, ọ laghachiri, ma dọọ aka ná ntị banyere mbuso agha na-abịa. Hezekaya kpere ekpere, Aịzaya zigakwara amụma ọzọ banyere mbibi Asiria. Chineke zipụrụ mmụọ ozi ka o gbuo ndị Asiria, ndị Asiria fọdụrụ wee laghachi n'ụjọ. Ụmụ ya ndị ikom gburu Senakerib, ọ bụkwa nwa nwoke nke atọ nọchiri ya.

Hezekaya rịara ọrịa, Aịzaya gwakwara ya na ya ga-anwụ. Hezekaya kpere ekpere, Chineke ekwetakwara inye ya afọ iri na ise ọzọ ma ọ bụrụ na ọ gawa ụlọ nsọ n’ụbọchị atọ. Aịzaya nyere iwu ka e ji otu iko fig mee ka Hezekaya gbakee. Mgbe Hezekaya gara n’ụlọ nsọ ahụ guzoro n’elu steepụ Ehaz, onyinyo ya gaghachiri n’ebe nzọụkwụ iri, si otú ahụ gosi na okwu Chineke bụ eziokwu. Eze Babilon we zigara Hezekaia onye-ozi, o we gosi ha ihe nile di n'ulo uku ahu. Aịzaya buru amụma na otu ụbọchị, ndị Babịlọn ga-ebukọrọ ihe niile dị n’obí eze. Otú ọ dị, udo dị maka oge fọdụrụ n’ọchịchị Hezekaịa. Hezekaya rụrụ otu ọdọ mmiri nke nwere ọdọ mmiri na ọwara mmiri tupu ọ anwụọ. Ọ bya abụru nwa iya Manásẹ.

Ndị eze abụọ jọgburu onwe ha (21:1-26)

Manase tụgharịrị ngbanwe nke nna ya, gbuo ndị aka ha dị ọcha, ma wuo ebe ịchụàjà n’ime Ụlọ Nsọ. Nke a mebiri ọgbụgba ndụ Devid na Sọlọmọn, n’ihi ya, Chineke kwupụtara na ya ga-ebibi Jerusalem n’ihi ndapụ n’ezi ofufe a nke eze. Ọ bụ nwa ya nwoke bụ́ Amọn nọchiri anya ya. Amọn gbasoro nzọụkwụ nna ya, ma ndị ọrụ ya gbuo ya n’ikpeazụ. Ẹma ẹwot mbon oro ẹkewotde, ndien Josiah eyen esie ada itie Amon.

Jọshịa na mgbanwe okpukpe (22:1-23:30)

Josaịa malitere ọchịchị ya site n’ịrụgharị Ụlọ Nsọ ahụ. N’oge mgbalị a, Hilkaịa, bụ́ nnukwu onye nchụàjà, chọtara otu akwụkwọ Deuterọnọmi ma mee ka Shefan, bụ́ odeakwụkwọ eze, gụpụtara ya eze. Mgbe Josaya nụrụ iwu ndị e mebiri, o wutere ya ma ziga ndị ozi ka ha gakwuru onye amụma nwaanyị bụ́ Hulda ịjụ ihe ọ ga-eme. Hulda gwara ndị nnọchiteanya ahụ na Chineke ga-ebibi Jerusalem, ma ọ gaghị mgbe Josaya nwụsịrị.

Josaịa na-eme atụmatụ ime ememe nke imegharị ọgbụgba ndụ Mosis. Nke mbụ, ọ gụrụ ndị mmadụ n’akwụkwọ mpịakọta ahụ ma mee ka ha niile maliteghachi ọgbụgba ndụ ahụ. O we me ka Hilkaia wezuga ihe nile edoro nsọ nye chi ọzọ n'ulo uku Chineke, sure ha ọku na ndagwurugwu Kidron, chiri kwa ntu-ya rue Bet-el. N'ikpeazụ, ọ chụrụ ndị nchụàjà nke chi ndị ọzọ ọkụ, mebie ebe ndị dị elu, kpochapụkwa ndị ikom na-akwa iko na Ashera n'ụlọ nsọ.

Mgbe ọ nọ na Betel, ka ọ nọ n’imebi ili ndị dị n’ebe ahụ, ọ hụrụ ili onye amụma ahụ buru amụma banyere ọbịbịa ya ma chebe ya na nke onye amụma Sameria ahụ nwalere ya n’oge ahụ. Ọ gwaziri ndị ya ka ha mee Ememme Ngabiga, ebe ọ bụ na a naghịzi eme ya ọtụtụ afọ. Ọ na-ewepụ ndị na-agba afa na ndị mgbaasị. Ọ bụ ya bụ eze kasị mma n’akụkọ ihe mere eme nke Izrel na Juda. Josaya gara ibuso Neko nke Abụọ nke Ijipt na eze Asiria agha, ma Neko meriri ma gbuo ya na Megido.

Mbibi nke Jerusalem (23:31-25:30)

Neko kpọọrọ Jehoahaz, bụ́ onye nọchiri Josaya n'agha, manye Juda nnukwu ihe. O doro onye ọzọ n’ime ụmụ Josaya, bụ́ Jehoyakim, nọkwasị n’ocheeze, bụ́ onye na-akwụ ụgwọ ihe a chọrọ site n’ịba ụba ụtụ. Ha abụọ nọchiri anya Josaya bụ ndị ọjọọ.

Nebukadneza nke Abụọ nke Babilọn wakporo, Jehoyakim ghọkwara onye na-ejere ya ozi ruo afọ atọ ruo mgbe o nupụrụ isi. Iji mezuo nke a, ka e wee mezuo ihe Chineke kwuru banyere Manase, ọtụtụ ndị na-awakpo ndị si n’alaeze na alaeze ndị gbara ya gburugburu wakporo Juda. Na nke ugbu a, e nweghị nkwado si n’Ijipt n’ihi na ndị Babịlọn abanyelarị ya. Jehoiakim we nwua, Jehoiakin nwa-ya, onye bu kwa ajọ omume, nọchiri ya. Nebukadneza nọchibidoro Jeruselem, ndị Juda chịlikwara aka elu.

Nebukadneza kpọọrọ Jehoiakin na ezinụlọ ya n’agha, napụkwa ihe nile dị n’ụlọ nsọ na n’obí, mezuru amụma Aịsaịa nye Hezekaịa. He then takes away everyone into exile except the very poorest people. Ekem enye emen Zedekiah eyeneka ete Jehoiakin odori ke ebekpo. Zedekaya bụkwa onye ọjọọ. N’ikpeazụ, o nupụụrụ Nebukadneza isi, e wee nọchibidoro Jeruselem ruo afọ abụọ. N’ikpeazụ, ụnwụ dara n’obodo ahụ, a kwatuola mgbidi ahụ. Ntaramahụhụ Zedekaya, bụ́ nke o jere ozi na Ribla, bụ ịhụ ka a na-egbu ụmụ ya tupu a kpụpụ ya n’anya ma dọrọ ya n’agha laa Babilọn.

Nebukadneza we sure Jerusalem ọku, tiyere ulo uku Chineke, na ulo uku ahu, na ulo nile di nkpa. A kwatuola mgbidi ahụ, a na-ebupụkwa onye ọ bụla fọdụrụnụ, ewezuga ụfọdụ ndị ogbenye ka ha na-arụ ọrụ ugbo. + Ọ gbukwara ndị nchụàjà fọdụrụ na Ribla. Ọ họpụtara Gedalaya ka ọ bụrụ gọvanọ ógbè. Otú ọ dị, onye ikpeazụ fọdụrụ n’ezinụlọ eze, bụ́ Ishmel nwa Netanaya, mesịrị gbuo ya, na ọtụtụ ndị Juda na ndị Babilọn gbagara Ijipt. Awel-Murduk ghọrọ eze Babịlọn mgbe Nebukadneza nwụrụ. O we rapu Jehoiakin, nye ya ọnọdu na nri-ya na ihe-oriri-ya;

Ihe ndị mejupụtara ya

Rembrandt, Jeremiah Lamenting the Destruction of Jerusalem, c. 1630.

Akụkọ ihe mere eme

N’ime Akwụkwọ Nsọ Hibru (Akwụkwọ Nsọ ndị Juu ji mee ihe), Ndị Eze nke Mbụ na nke Abụọ bụ otu akwụkwọ, dịkwa ka Akwụkwọ nke Mbụ na nke Abụọ nke Samuel. Mgbe a sụgharịchara nke a n’asụsụ Grik n’ime narị afọ ole na ole gara aga BC, Samuel sonyeere ndị Eze n’ọrụ nwere akụkụ anọ nke a na-akpọ Akwụkwọ nke Alaeze. Ndị Kraịst Ọtọdọks nọgidere na-eji nsụgharị Grik (Septuagint) eme ihe, ma mgbe e mere nsụgharị Latin (a na-akpọ Vulgate) maka chọọchị ndị dị n’Ebe Ọdịda Anyanwụ, e buru ụzọ degharịa Alaeze dị iche iche “Akwụkwọ Ndị Eze, akụkụ nke Mbụ ruo nke anọ”, n’ikpeazụkwa, e kewara Samuel na ndị Eze n’akwụkwọ abụọ nke ọ bụla.[1]

Ya mere, akwụkwọ ndị a na-akpọ ugbu a dị ka 1 Samuel na 2 Samuel bụ ndị a maara na Vulgate dị ka 1 Eze na 2 Eze (n’eṅomi Septuagint). Ihe a na-akpọkarị 1 Eze na 2 Eze ga-abụ 3 Eze na 4 Eze na Baịbụl ochie tupu afọ 1516, dị ka na Vulgate na Septuagint.[1] Nkewa a mara taa, bụ́ nke Akwụkwọ Nsọ Protestant ji mee ihe, bụ́ nke ndị Katọlik nakweere, malitere n’afọ 1517. Ụfọdụ Bible—dị ka ihe atụ, Bible Douay Rheims—ka na-echekwa chọọchị ochie ahụ.[2]

Akụkọ banyere Deuteronomist

Dị ka ọdịnala ndị Juu si dị, onye dere Eze bụ Jeremaịa, onye gaara adị ndụ n'oge ọdịda nke Jerusalem na 586 BC.[1] Echiche a na-ahụkarị taa na-anabata akwụkwọ akụkọ Martin Noth na ndị eze mechiri usoro akwụkwọ dị n'otu nke na-egosipụta asụsụ na nkà mmụta okpukpe nke Akwụkwọ Deuterọnọmi, nke ndị ọkà mmụta Akwụkwọ Nsọ na-akpọkwa akụkọ ihe mere eme Deuteronomistic[2].

Ọ dịghị nke rụrụ ụka na akụkọ ihe mere eme bụ ọrụ nke otu onye biri ndụ na 6th narị afọ BC, ma ndị ọkà mmụta taa na-emekarị na-emeso ya dị ka mejupụtara ma ọ dịkarịa ala abụọ n'ígwé, [1] mbipụta nke mbụ site n'oge Josaịa (n'oge 7th narị afọ BC), na-akwalite mgbanwe okpukpe Josaịa na mkpa nchegharị, na (2) mbipụta nke abụọ na nke ikpeazụ site n'etiti narị afọ nke 6 BC-[6]. Atụpụtakwara ọkwa ndị ọzọ nke idezi, gụnyere: mbipụta nke narị afọ nke asatọ BC na-arụtụ aka na Hezekaịa nke Juda dị ka ihe nlereanya maka ọchịchị; nsụgharị nke narị afọ nke asatọ BC gara aga nwere ozi yiri nke ahụ ma na-akọwapụta Jihu nke Izrel dị ka eze kacha mma; na ụdịdị mbụ nke na-akwalite Ụlọ nke Devid dị ka isi ihe na-eme ka ọdịmma mba.

Ebe e si nweta ya

Ndị editọ / ndị edemede nke akụkọ ihe mere eme Deuteronomistic na-ehota ọtụtụ isi mmalite, gụnyere (dịka ọmụmaatụ) "Akwụkwọ Ọrụ nke Solomon" na, ugboro ugboro, "Anals nke ndị eze Juda" na akwụkwọ dị iche, "Ihe E Mere nke Ndị Eze nke Israel". Echiche nke “Deuteronomic” (nke akwụkwọ Deuterọnọmi) pụtara ìhè karịsịa n’ekpere na okwu ndị isi okwu kwuru n’oge mgbanwe bụ́ isi: Okwu Sọlọmọn kwuru n’oge nraranye nke Ụlọ Nsọ bụ ihe atụ bụ́ isi.[1] Edezigharịrị isi mmalite ndị ahụ nke ukwuu iji zute ebumnuche Deuteronomistic, [2] mana n'echiche sara mbara, ọ dị ka ọ bụ:

• N'oge ọchịchị Solomọn fọdụrụnụ, ederede ahụ na-akpọ isi iyi ya "akwụkwọ nke omume Solomọn", mana e ji isi mmalite ndị ọzọ mee ihe, onye edemede gbakwunyere ọtụtụ ihe.
• Israel na Juda: "Ihe ndekọ" abụọ nke Israel na Juda nyere usoro usoro oge, mana nkọwa ole na ole, ma e wezụga usoro nke ndị eze na akụkọ banyere otu esi eji nwayọọ nwayọọ wepụ Ụlọ Nsọ Solomọn ka ezi okpukpe na-ada. Isi iyi nke atọ, ma ọ bụ usoro isi mmalite, bụ usoro akụkọ banyere ndị amụma dị iche iche (Iliya na Ịlaịsha, Aịsaịa, Ahiya na Mọkaya), tinyere obere omenala dị iche iche. O yikarịrị ka mmechi nke akwụkwọ ahụ (2 Ndị Eze 25:18-21, 27-30) dabere na ihe ọmụma onwe onye.
• Akụkụ ole na ole bụ mgbakwunye nchịkọta akụkọ na-adabereghị na isi mmalite. Ihe ndị a gụnyere amụma dị iche iche banyere ọdịda nke alaeze ugwu, amụma yiri nke ọdịda Juda na-esote ọchịchị Manase, ịgbatị mgbanwe Josaya dịka iwu nke Deuterọnọmi si dị, na nyocha nke akụkọ sitere na Jeremaịa banyere ụbọchị ikpeazụ nke Juda.

Ebe e si nweta ihe odide

Atọ nke Akwụkwọ Mpịakọta Osimiri Nwụrụ Anwụ nwere akụkụ akụkụ nke ndị eze: 5QKgs, nke a chọtara na Qumran Cave 5, nwere akụkụ nke 1 Ndị Eze 1; 6QpapKgs, nke achọtara na Qumran Cave 6, nwere iberibe iri itoolu na anọ sitere na akwụkwọ abụọ ahụ niile; na 4QKgs, nke achọtara na Qumran Cave 4, nwere akụkụ nke 1 Ndị Eze 7–8.[1][2][3] Akwụkwọ (ndị) nke ndị eze zuru oke zuru oke dị na Aleppo Codex (narị afọ nke 10 OA).[4]

Isiokwu na ụdị

ndị eze Izrel na Juda

Ndị eze bụ "akụkọ ihe mere eme-dị ka" kama akụkọ ihe mere eme n'echiche nke oge a, ịgwakọta akụkọ ifo, akụkọ ifo, akụkọ ebube na "akụkọ ifo" n'ime akụkọ ihe mere eme, na isi nkọwa nke ihe niile na-eme bụ Chineke na-ewe iwe n'obi nke ihe ziri ezi; ya mere ọ na-amị mkpụrụ karịa ịgụ ya dị ka akwụkwọ nkà mmụta okpukpe n'ụdị akụkọ ihe mere eme.[1] A na-ahụ echiche nke nkà mmụta okpukpe n'ụzọ ọ na-ekpe onye ọ bụla eze Izrel ikpe na-adabere ma ọ ghọtara ikike nke Ụlọ Nsọ dị na Jerusalem (ọ dịghị onye na-eme ya, ya mere ihe niile bụ "ihe ọjọọ"), na eze ọ bụla nke Juda na-adabere ma ọ na-ebibi "ebe dị elu" (ndị na-emegide Ụlọ Nsọ dị na Jerusalem); ọ na-ekwu naanị banyere ndị eze dị mkpa na ndị nwere ihe ịga nke ọma dị ka Ọmri na Jeroboam nke Abụọ ma na-eleghara otu n'ime ihe omume kachasị mkpa n'akụkọ ihe mere eme nke Israel oge ochie, agha nke Qarqar.[2]

Isiokwu ndị bụ́ isi nke ndị Eze bụ nkwa Chineke, ndapụ n’ezi ofufe nke ndị eze ugboro ugboro, na ikpe nke a na-eweta n’isi Izrel: [1]

• Nkwa: N'ihi nkwa Izrel kwere ife Yahweh naanị ya, Yahweh kwere Devid na Izrel nkwa - Devid, nkwa na usoro ya ga-achị Izrel ruo mgbe ebighị ebi, Izrel, nkwa nke ala ha ga-enwe.
• Nnupụisi ndapụ n'ezi ofufe: nnukwu ọdachi nke akụkọ ihe mere eme nke Israel, nke pụtara mbibi nke alaeze na ụlọ nsọ ahụ, bụ n'ihi ọdịda nke ndị mmadụ, mana karịsịa ndị eze, ife Yahweh naanị (Yahweh bụ Chineke nke Israel).
• Ikpe: Ndapụ n'ezi ofufe na-eduga n'ikpe. Ikpe abụghị ntaramahụhụ, kama ọ bụ naanị ihe okike (ma ọ bụ karịa, Chineke nyere iwu) nke enweghị ike ife Yahweh naanị ya.

Isiokwu ọzọ na nke yiri ya bụ nke amụma. Isi ihe dị n’akụkọ amụma ndị ahụ bụ na amụma Chineke na-emezu mgbe nile, nke mere na nke ọ bụla na-emezubeghị ga-adị otú ahụ n’ọdịnihu. Ihe ọ pụtara bụ, ntọhapụ nke Jehoiakin na mweghachi ya n’ebe a na-asọpụrụ na Babịlọn n’oge mmechi nke akwụkwọ ahụ, bụ na nkwa nke usoro ọmụmụ nke Devid ebighị ebi ka dị irè, nakwa na a ga-eweghachi usoro ọmụmụ sitere n’eriri Devid.[1]

Ihe odide

James Tissot, Flight of the Prisoners - ọdịda Jerusalem, 586 BC 

Usoro iheomume

  Ihe odide Hibru ọkọlọtọ nke ndị Eze na-enye usoro oge nke na-agaghị ekwe omume.[1] Iji were nanị otu ihe atụ, e nyere akara ụbọchị ọbịbịa Ọmraị n’ocheeze nke Alaeze Izrel n’afọ nke 31 nke Esa nke Juda[2] ka ọ dị ugbu a n’oge nrịgo nke onye bu ya ụzọ rịgoro, Zimri, onye chịrị nanị otu izu, bụ n’afọ nke 27 nke Esa.[3][4] Ihe odide Grik na-edozi ihe ndị a na-agaghị ekwe omume mana o yighị ka ọ nọchiri anya nsụgharị mbụ.[5] Ọnụ ọgụgụ buru ibu nke ndị ọkà mmụta ekwuola na ha ga-edozi ihe isi ike ndị ahụ, ma ihe si na ya pụta dịgasị iche, mgbe ụfọdụ n'ọtụtụ ebe, na ọ dịghị nke ọ bụla nwetara ọnọdụ nkwenye.[6]

Ndị Eze na Ihe E Mere 2

Akwụkwọ nke abụọ nke Ihe E Mere na-ekpuchi ọtụtụ oge dị ka akwụkwọ ndị Eze, ma ọ na-eleghara alaeze ebe ugwu nke Israel anya kpam kpam, e nyere Devid ọrụ dị ukwuu n'ịhazi Ụlọ Nsọ ahụ, e nyere Hezekaịa ihe omume mgbanwe dị ukwuu karị, ma Manase nke Juda nyekwara ohere ichegharị ná mmehie ya, o doro anya na ọ ga-aza ajụjụ maka ogologo oge ọchịchị ya. A na-echekarị na onye dere Ihe E Mere na-eji ndị eze mee ihe dị ka isi mmalite ma mesie akụkụ dị iche iche ike dị ka ọ ga-amasị ya ka a kọwaa ya.[1]

Hụkwa

• Akụkọ ihe mere eme nke Bible
• Alaeze nke Israel (ndị eze dị n'otu)
• Ndị Eze Izrel na Juda

Akwụkwọ

Nkọwa Banyere Ndị Eze

 Fretheim, Terence E (1997). Eze mbụ na nke abụọ. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-25565-7. Nelson, Richard Donald (1987). Eze mbụ na nke abụọ. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22084-6.

Sweeney, Marvin (2007). I & II Ndị Eze: Nkọwa. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22084-6.

 

Njikọ mpụga

 

Ihe odide mbụ

• N'ihi ya, ọ bụ mgbe a hụrụ Melachim Aleph - Eze A (Hibru - Bekee na Mechon-Mamre.org)
• N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a ga-eji ya mee ihe.

Nsụgharị ndị Juu

• 1 Ndị Eze na Mechon-Mamre (Jewish Publication Society 1917 translation)
• 2 Ndị Eze na Mechon-Mamre (Jewish Publication Society 1917 translation)

Nsụgharị Ndị Kraịst

• 1 Ndị Eze
• 2 Ndị Eze

Njikọ ndị ọzọ

• ""akwụkwọ nke ndị eze".." Encyclopædia Britannica Online.
•  
• Isiokwu nke Akwụkwọ Ndị Eze (Jewish Encyclopedia)
• 1 & 2 Kings: mmeghe E debere Wayback MachineForward MovementỊga n'ihu
•  Schets, Joseph (1910). "Akwụkwọ nke Mbụ na nke Abụọ nke Ndị Eze" . Akwụkwọ nkà ihe ọmụma Katọlik. Vol.8.