Akụkọ banyere idei mmiri nke Jenesis

Iju Mmiri nke Noa na Ndị Enyi (ihe dị ka ) nke Léon Comerre dere

Akụkọ idei mmiri nke Jenesis (isi nke 6-9 nke Akwụkwọ Jenesis) bụ Akụkọ ifo banyere idei mmiri nke ndị Hibru.[1] Ọ na-akọ banyere mkpebi Chineke iji weghachite eluigwe na ala n'ọnọdụ Ọgba aghara mmiri tupu okike ya ma mezigharịa ya site na microcosm nke Ụgbọ Noa.[2]

7]O yikarịrị ka e dere Akwụkwọ Jenesis n’ihe dị ka narị afọ nke ise TOA; ọ bụ ezie na ụfọdụ ndị ọkà mmụta kwenyere na akụkọ ihe mere eme nke mbụ (isi 1–11), gụnyere ihe ndekọ iju mmiri ahụ, nwere ike ịbụ nke edere ma tinye ya na narị afọ nke atọ TOA. [3] [4] Ọ dabere na isi mmalite abụọ, nke a na-akpọ onye ụkọchukwu na ndị na-abụghị ndị ụkọchukwu ma ọ bụ isi mmalite nke Yahwist, na agbanyeghị na ọtụtụ nkọwa ya na-emegiderịta onwe ya, akụkọ ahụ jikọtara ọnụ.[5][6][7]

Iju mmiri zuru ụwa ọnụ dị ka akọwara n'akụkọ ifo a ekwekọghị n'ihe nchoputa anụ ahụ nke geology, nkà mmụta ihe ochie, paleontology, na nkesa ụdị dị iche iche zuru ụwa ọnụ.[1] [peeji chọrọ] Alaka nke okike nke a maara dị ka idei mmiri geoloji bụ mbọ sayensị pseudo iji na-arụ ụka na oke ide mmiri zuru ụwa ọnụ mere n'ezie. Ụfọdụ Ndị Kraịst ahọrọwo ịkọwa akụkọ ahụ dị ka ịkọwa iju mmiri dị n'ógbè ahụ kama ịkọwa ihe omume zuru ụwa ọnụ. Ndị ọzọ na-ahọrọ ịkọwa akụkọ ahụ dị ka ihe atụ kama ịbụ akụkọ ihe mere eme.[2]

Nchịkọta

Iju Mmiri (1865) nke Gustave Doré dere

Akụkọ banyere iju mmiri ahụ dị na isi 6-9 nke Akwụkwọ Jenesis, akwụkwọ mbụ nke Akwụkwọ Nsọ. Ọgbọ iri ka e kechara Adam, Chineke bụ́ Nna, jiri ike na ike ya mebie ihe o kere. “Ya mere, Chineke nyere iwu ka e wuo ụgbọ (n’asụsụ Hibru, arịa ma ọ bụ igbe), Noa wee banye n’ime ya ụbọchị isii ka iju mmiri ahụ gasịrị, na n’ụbọchị nke iri nke iju mmiri ahụ, o chụrụ àjà na àjà, Chineke na Noa wee gbaa ndụ na a ga-ekwe ka mmadụ rie n’ime ihe ọ bụla dị ndụ, nakwa na Chineke ga-ebibi ihe niile dị ndụ.[14]

Ihe ndị mejupụtara ya

Building the Ark (watercolor Templeeti:Circa by James Tissot)

][4]Nkwekọrịta n’etiti ndị ọkà mmụta nke oge a bụ na e dere Jenesis na narị afọ nke ise TOA, ma dị ka isiakwụkwọ iri na otu mbụ na-egosi ntakịrị njikọ na akwụkwọ ndị ọzọ, ụfọdụ ndị ọkà mmụta kwenyere na ọ pụrụ ịbụ na e dere akụkụ a (nke a na-akpọ akụkọ ihe mere eme) na narị afọ nke atọ TOA.

Templeeti:Efn A na-ekwenyekarị na akụkọ ihe mere eme na-esite na isi mmalite abụọ, nke a na-akpọ isi iyi nke onye ụkọchukwu, nke ọzọ na-abụghị nke ụkọchukwu ma ọ bụ Yahwist, na ntinye aka ha na-egosi na okpukpu abụọ (ya bụ, ugboro ugboro) dị n'ime akụkọ ikpeazụ. Ọtụtụ n'ime ndị a na-emegiderịta onwe ha, dị ka ogologo oge iju mmiri ahụ dịruru (ụbọchị 40 dị ka , 150 dị ka ), anụmanụ ole ka a ga-ebuba n'ụgbọ ahụ (otu ụzọ abụọ n'ime nke ọ bụla, otu ụzọ abụọ nke anụmanụ na-adịghị ọcha na ụzọ asaa nke ndị dị ọcha n'ime ), na ma Noa wepụtara ugoloọma nke "gawara wee tụgharịa ruo mgbe mmiri ahụ takọrọ" ma ọ bụ n'oge nke atọ ọ ga-alaghachi ọzọ. Ma n'agbanyeghị esemokwu a na nkọwa nkọwa akụkọ ahụ na-eme ka ọnụ ọgụgụ dị n'otu (ụfọdụ ndị ọkà mmụta na-ahụ na ya "chiasm", nhazi akwụkwọ nke ihe mbụ dabara na nke ikpeazụ, nke abụọ na nke abụọ na nke ikpeazụ, na ihe ndị ọzọ)na e mewo ọtụtụ mgbalị iji kọwaa ịdị n'otu a, gụnyere mgbalị iji chọpụta nke n'ime isi mmalite abụọ ahụ bụ na mbụ ma ya mere emetụta nke ọzọ. Ụfọdụ ndị ọkà mmụta ajụọla ma akụkọ ahụ ọ dabeere n'ezie na isi mmalite abụọ dị iche iche, na-achọpụta na ụfọdụ n'ime okpukpu abụọ (dị ka nduru na ugoloọma) adịghị emegiderịta onwe ya na n'ezie na-apụta dị ka ihe jikọrọ ya na isi mmalite Akwụkwọ Nsọ na nke na-abụghị nke Akwụkwọ Nsọ, na usoro nke okpukpu abụọ bụ nke a na-ejighị n'aka n'ihi na ndị eboro ebubo n'onwe ha nwere okpukpu abụọ, nakwa na ụfọdụ ndị na-eme ihe nkiri na-ejikọta ọnụ ọgụgụ buru ibu na isi mmalite. edezi ederede na n'ọnọdụ ụfọdụ iji ikwesị ntụkwasị obi na-echekwa nsụgharị na-emegiderịta onwe ya) n'ihi ihe edoghị anya. N'otu aka ahụ, akụkọ iju mmiri nke Jenesis zuru ezu dabara na akụkọ iju mmiri Gilgamesh yiri ya n'ụzọ nke ọ bụla n'ime akwụkwọ nsọ ndị a tụrụ aro na-emeghị.[1].

Ebe e si nweta ya

Tebụl na-esonụ na-atụ aro Yahwist na Priestly sources.[18] Nke ọ bụla na-enye akụkọ zuru ezu, na mmeghe na nkwubi okwu, ihe kpatara idei mmiri ahụ, na nkà mmụta okpukpe. [19]

Amaokwu	Yahwist (ma ọ bụ ndị na-abụghị ndị ụkọchukwu)	Ndị ụkọchukwu
6:5–8	Mmalite: ajọ omume nke ihe a kpọrọ mmadụ, Chineke na-akwa ụta maka okike, na-ekwupụta mkpebi ibibi; ezi omume Noa.
6:9–22		Mmalite: Ezi omume Noa, ajọ omume mmadụ, mkpebi Chineke ibibi; Igbe akọwapụtara, Ọgbụgba ndụ akọwapụtara ya, 1 ụmụ anụmanụ abụọ, Noa na-eme dị ka Chineke nyere iwu.
7:1–5	7 abụọ nke anụmanụ dị ọcha, 1 abụọ na-adịghị ọcha; 7 ụbọchị iji chịkọta anụmanụ; Noa mere dị ka Chineke nyere iwu.
7:6		Afọ Noa: afọ 600
7:7–10	Noa na ụmụ anụmanụ banyere n'ụgbọ ahụ mgbe ụbọchị 7 gasịrị
7:11		Afọ 600, ọnwa 2, ụbọchị 17: igwe na-agbaji, mmiri na-ada site n'elu ma na-arịgo site n'okpuru.
7:12	Mmiri na-ezo ụbọchị 40 na abalị 40.
7:13-16a		Noa na ezinụlọ na ụmụ anụmanụ banyere n'Igbe ahụ n'otu ụbọchị ahụ idei mmiri malitere.
7:16b-17	Mmiri na-ebili ruo ụbọchị 40, Igbe ahụ malitere ịwụli elu.
7:18–21		Mmiri bilitere, ihe niile e kere eke mebiri.
7:22–23	E bibiri ihe nile e kere eke.
7:24–8:5		Idei mmiri na-ewe ụbọchị 150; Chineke na-echeta Noa, isi iyi na ọnụ ụzọ mmiri mechiri, mmiri na-agbadata; Ọnwa 7 ụbọchị 17, ala ụgbọ n'ugwu Ararat.
8:6–12	Mgbe ụbọchị 7 gasịrị Noa meghere windo, zipụ ugoloọma, nduru, nduru, ụbọchị 7 n'etiti ụgbọ elu
8:13–19		Afọ 601, ọnwa 1, ụbọchị 1: Noa meghere mkpuchi; ala malitere ịkpa; ọnwa 2, ụbọchị 27, ala kpọrọ nkụ pụtara, Noa na ezinụlọ na ụmụ anụmanụ na-apụ, ụmụ anụmanụ malitere ịmụba
8:20–22	Noa na-ewu ebe ịchụàjà, na-achụ anụmanụ dị ọcha n'àjà, Chineke na-esi ísì ụtọ, na-ekwe nkwa na ọ gaghị ebibi ọzọ.
9:1–17		Noa na ezinụlọ ya gwara ka ha mụbaa, nye ụmụ anụmanụ ka ha rie; Ọgbụgba ndụ guzobere, eke na egwurugwu dị ka ihe ịrịba ama, Chineke kwere nkwa na ha agaghị eju ọzọ.

Akụkọ ifo

Ndị ọkà mmụta kwenyere na akụkọ ifo ahụ sitere na Mesopotemia n'oge ochie nke Babilọn (ihe dị ka 1880-1595 TOA) wee rute Syro-Palestine na ọkara ikpeazụ nke narị afọ nke abụọ TOA.[20] Ihe odide ndị dị ugbu a na-egosi nsụgharị atọ dị iche iche, Sumerian Epic of Ziusudra, (nke kacha ochie, nke a chọtara n'ụdị mpempe akwụkwọ n'otu mbadamba nkume nke malitere na 1600 TOA, ọ bụ ezie na akụkọ ahụ n'onwe ya tọrọ), na dịka ihe ngosi na akụkọ akụkọ Akkadian abụọ, Atrahasis na Epic nke Gilgamesh.[21]. Aha dike ahụ, dịka nsụgharị ndị ahụ si dị, bụ Ziusudra, Atrahasis, ma ọ bụ Utnapishtim, ha niile bụ ọdịiche, ma ọ ga-ekwe omume na ụdị Utnapishtime/Utna'ishtim dị mkpụmkpụ dị ka "Na'ish" ka a na-akpọ "Mba" na Palestine.[22].

Ọtụtụ myirịta na-eme ka o doo anya na akụkọ iju mmiri Jenesis gbadoro ụkwụ na akụkọ Mesopotamia, ọkachasị Epic of Gilgamesh, nke e chere na ọ malitere c. 1300–1000 TOA.[23]

Oge nke idei mmiri

Ihe osise nke akara eke na egwurugwu nke 1896 nke Chineke kere dị ka ihe ịrịba ama nke ọgbụgba ndụ

Ọnụ ọgụgụ dị na Bible na-enwekarị ihe nnọchianya ma ọ bụ ihe atụ, ụbọchị 40 na abalị nke mmiri ozuzo dara n'ụwa na-egosi okirikiri zuru ezu.[24]

Idei mmiri ahụ malitere n'ụbọchị nke iri na asaa nke ọnwa nke abụọ, Marcheshvan, mgbe "isi iyi nke nnukwu mmiri ahụ gbawara, e meghere ọnụ ụzọ mmiri nke eluigwe", mgbe ụbọchị iri anọ gachara, ụgbọ mmiri ahụ na-ese n'elu mmiri (Jenesis 7:11-12). Mmiri ahụ na-ebili ma na-alaghachi azụ, na ụbọchị nke iri na asaa nke ọnwa nke asaa (ma ọ bụ ụbọchị nke iri abụọ na asaa na nsụgharị Grik) ụgbọ ahụ na-ada n'ugwu (Jenesis 8:4). Mmiri ahụ na-aga n'ihu na-ada, a na-ekpughe igbe ahụ n'ụbọchị nke mbụ nke ọnwa nke afọ 601 nke Noa, a na'emeghe ya n'ụbọchị iri abụọ na asaa nke afọ 60 1 ya (Jenesis 8:13-14). [26]

Oge site na mmalite nke idei mmiri ruo n'ịda n'ugwu ahụ bụ ọnwa ise (ọnwa nke abụọ ruo nke asaa, Jenesis 7:11 na 8:4) na ụbọchị 150 (8:3), na-eme ka ọnwa ise na-agaghị ekwe omume nke ụbọchị 30 ọ bụla; ọnụ ọgụgụ ahụ bụ atụmatụ, ma dabere na kalenda mbara igwe nke Babilọn nke ụbọchị 360 (12 ọnwa nke ụbọchị 30 nke ọ bụla).[27] Nke a pụtara na idei mmiri ahụ na-ewe izu 36 dịka kalenda idei mmiri si dị, nke a na-agbakwunye ụbọchị ọzọ na ọnwa atọ ọ bụla.[28] Ọnụ ọgụgụ izu dị ịrịba ama n'ụzọ ihe atụ, na-anọchite anya cypher nke Bible maka mbibi (nọmba 6, gosipụtara dị ka 6x6=36), ebe ọnụọgụ 7 (ọnụ ọgụgụ ụbọchị n'ime izu) na-anọchi anya nnọgidesi ike nke okike n'oge mbibi a.[28]

Ọ dịla anya ndị ọkà mmụta na-enwe mgbagwoju anya banyere mkpa idei mmiri ahụ dị otu afọ na ụbọchị iri na otu (ụbọchị iri na asaa nke afọ 600 ruo ụbọchị iri abụọ na asaa nke ọnwa 601); otu ihe ngwọta bụ na kalenda bụ nke ọnwa nke ụbọchị 354, nke agbakwunyere ụbọchị iri na isii iji kwekọọ n'afọ anyanwụ nke ụbọchị 365.[29]

Akụkọ "nke mbụ", nke Jahwist banyere Iju Mmiri Ukwu ahụ dị ala; otu izu nke mmiri ozuzo na-abụghị nke eluigwe na-esochi idei mmiri nke ụbọchị iri anọ nke na-ewe naanị otu izu iji laghachi azụ iji nye Noa ọkwa ya maka ọgbụgba ndụ Chineke. Ọ bụ isi iyi Priest nke na-agbakwunye ọnụ ọgụgụ ndị ọzọ dị egwu nke idei mmiri nke ụbọchị 150, nke sitere n'aka Chineke site n'eluigwe na ụwa wee were ọnwa iri iji kwụsị n'ikpeazụ. Na ihe ngosi dị mfe nke isi iyi Jahwist nke dị mfe na nke dị mfe nke Yahweh dị iche na isi iyi Priestly nke dị ebube, nke karịrị, na nke siri ike nke Yahweh.

Akụkọ gbasara idei mmiri nke Ụkọchukwu bụ naanị ihe odide Akwụkwọ Nsọ nke ji ọtụtụ nkọwa kpuchie ụbọchị tupu akụkọ Ọpụpụ. Nke a nwere ike ịbụ n'ihi ụdị akụkọ ifo iju mmiri ahụ dị n'oge ahụ. Onwere ihe edere n’aka Ugarit nke a na-akpọ RS 94.2953, nke nwere ahịrị iri na anọ na-akọ akụkọ onye mbụ gbasara etu Ea siri pụta n’ihu onye akụkọ akụkọ ahụ wee nye ya iwu ka o jiri ngwaọrụ rụọ windo (aptu) n’elu ụlọ ahụ ọ na-ewu, na otu o siri mejuputa ntuziaka a wee wepụta nnụnụ. Nsụgharị a nke Antoine Cavigneaux mere ka o kwuo na iberibe a bụ nke akụkọ ifo iju mmiri nke Mesopotemia, ikekwe Atrahasis ma ọ bụ Tablet IX nke Gilgamesh, nke nwere nsụgharị a chọtara na Ugarit (RS 22.421) nke nwere akụkọ mmadụ mbụ banyere iju mmiri ahụ. Ọ bụrụ na ntụnye a ziri ezi, ya mere RS 94.2953 na-anọchi anya ụdị pụrụ iche nke akụkọ iju mmiri Mesopotemia. Ahịrị 1 nke ederede na-ekwu "Na mmalite nke oge ọdịda nke ọnwa, na mmalite nke ọnwa". Ntụaka a maka ụbọchị ọnwa na-enye kpọmkwem ụbọchị onye protagonist wepụtara nnụnụ ahụ dị ịrịba ama n'ihi na ọ bụ nanị ọdịiche dị iche iche nke akụkọ iju mmiri ahụ na-enye otu ụbọchị ma ndị ọzọ anaghị ekwu kpọmkwem ụbọchị ma ọ bụ nkọwa kalenda na ọkwa dị iche iche nke iju mmiri ahụ. Ma RS 94.2953 na Jenesis 8 na-ekwu banyere onye na-akwado idei mmiri ahụ na-ahapụ nnụnụ n'otu akara ụbọchị ka ọ chọta ala n'etiti iju mmiri ahụ.[1]

Nkà mmụta okpukpe: idei mmiri na akụkọ okike

;Mmebi nke ihe a kpọrọ mmadụ tupu idei mmiri ahụ (1615) site n'aka Cornelis van Haarlem

Akụkọ ihe mere eme bụ nke mbụ na nke kachasị mkpa banyere ụwa Chineke mere, mmalite ya, ndị bi na ya, ebumnuche, ihe ịma aka, na ọdịda.[32] Ọ na-ajụ ihe mere ụwa nke Chineke mere ji ezughị oke na ihe ime ihe ike na ihe ọjọọ pụtara, ihe ngwọta ya gụnyere echiche nke ọgbụgba ndụ, iwu, na mgbaghara.[33] Akụkọ okike nke Jenesis (Jenesis 1-2) na-ekwu maka okike Chineke na nchegharị Chineke bụ ihe kpatara akụkọ idei mmiri ahụ, na isi iyi ndị ụkọchukwu (nke na-agafe Jenesis niile na akwụkwọ anọ ndị ọzọ nke Torah) ngwaa abụọ a, "mepụta" na "mgbaghara", echekwara naanị maka omume Chineke.[34]

Intertextuality bụ ụzọ akụkọ Bible si akọwa ma gosipụta ibe ha. Mmetụta ndị dị otú ahụ anaghị adịkarị na mberede - dịka ọmụmaatụ, okwu e ji mee ihe maka Ụgbọ mmiri bụ otu okwu ahụ e ji mee maka nkata nke a zọpụtara Mozis, na-egosi nkwekọrịta dị n'etiti akụkọ nke ndị nzọpụta abụọ Chineke họọrọ n'ụwa nke mmiri na ọgba aghara na-eyi egwu.[35] Ihe kachasị mkpa dị otú ahụ bụ ntụgharị nke akụkọ okike nke Jenesis; e wepụrụ nkewa dị n'etiti "mmiri dị n'elu" na "mmiri ndị dị n'okpuru" ụwa, mmiri jupụtara n'ala kpọrọ nkụ, a na-ebibi ọtụtụ ndụ, ọ bụ naanị Noa na ndị ya na ha nọgidere na-adị ndụ iji rubere iwu Chineke isi "na-amị mkpụrụ ma mụbaa".[36]

Iju Mmiri ahụ bụ mmalite na ọgwụgwụ nke ihe Chineke kere n’ụwa.[37] N'usoro ihe omume idei mmiri nke Gen. gosipụtara na akụkọ okike, iju mmiri ahụ wesara ụwa ruo ugwu, na-ebibi, n'usoro, anụmanụ, anụ ụlọ, "ihe e kere eke na-eme ka mmadụ dị ọkụ"[38]. (Nke a yiri iju mmiri ahụ dị na Epic of Gilgamesh, bụ́ ebe n’ọgwụgwụ iju mmiri ahụ “a hụrụ ọzọ n’ụrọ,” ihe e ji rụọ ya.) Igbe ahụ n’onwe ya bụkwa microcosm nke ndị nsọ Solomon.[39]

ndị e mesịrị mee

Ndị Juu

N'Akụkọ ọdịnala ndị Juu, mmehie ndị dị n'ụwa nke antediluvian gụnyere nkwulu, omume anwansi na igbochi ndị ahịa ọhụrụ inweta uru. Ụmụaka nwekwara ikike ikwu okwu na ịga ije ozugbo amụrụ ma lụso ndị mmụọ ọjọọ ọgụ.

Mgbe idei mmiri ahụ malitere, Chineke mere ka mmiri ozuzo ọ bụla gafee Gehenna tupu ọ daa n'ụwa ruo ụbọchị iri anọ ka o wee kpọọ akpụkpọ ndị mmehie ọkụ. Ọ bụ ntaramahụhụ nke dabara na mpụ ha n'ihi na dị ka mmiri ozuzo, ọchịchọ mmekọahụ nke ụmụ mmadụ mere ka ha na-ekpo ọkụ ma na-enwu ọkụ na omume rụrụ arụ.

Iso Ụzọ Kraịst

Iju mmiri nke Jenesis na Agba Ochie nke Akwụkwọ Nsọ (lee Akwụkwọ Nsọ). Njikọ ya na ndị ozi na iju mmiri ahụ n’ime ihe odide agba ọhụrụ (Matiu 24:37-39, Luk 17:26–27, 1 Pita 3:20, 2 Pita 2:5, 2 Pita 3:6, Ndị Hibru 11:7).[1] [2] Ụfọdụ ndị ọkà mmụta Akwụkwọ Nsọ na-ekwu na iju mmiri ahụ bụ iju mmiri nkịtị - Chineke kere Igbe ahụ ma tinye ọnụ ụzọ n'ime Igbe ahụ, nke yiri ọnụ ụzọ n'ọnụ ụzọ. [1]. Iju Mmiri ahụ liri ụwa ochie ma mee ka Noa dịrị ndụ ọhụrụ.[3][1] Iju mmiri ahụ pụtakwara na 1 Pita 3:18–22 dịka ụdị baptizim. [1][4][5]

Gnosticism

Na narị afọ nke atọ Ndị Gnostic codex nke a na-akpọ ugbu a Archons" id="mwAdM" rel="mw:WikiLink" title="Hypostasis of the Archons">Hypostasis nke Archons, ọ bụ ndị ọchịchị rụrụ arụ (Archons) kpebiri ịba ụba n'ụwa iji kpochapụ ihe ka ọtụtụ n'ime ihe a kpọrọ mmadụ. Otú ọ dị, a zọpụtara Noa ma gwa ya ka ọ rụọ ụgbọ mmiri. Mana mgbe nwunye ya Norea chọrọ ịbanye n'ụgbọ ahụ, Noa gbalịrị ịghara ikwe ka ọ ghara, ya mere o jiri ike chi ya na-afụ ụgbọ ahụ, na-eme ka ọkụ gbaa ya. Noa mechara wuo ụgbọ mmiri ahụ nke ugboro abụọ. Mgbe ndị Archons nwara ijide Norea, ọ kpọrọ Chineke maka enyemaka, mgbe ahụ mmụọ ozi ElEleth pụtara ma chụpụ ndị Archons, na-ekpughere Norea na ọ bụ nwa chi nke mmụọ ukwu ahụ. A na-ahụ echiche dị iche na Akwụkwọ Nzuzo nke Jọn; kama ịbụ ụgbọ mmiri, Noa zoro n'ígwé ojii na-egbuke egbuke.

Okpukpe Mandae

Mandaeism na-akụzi na idei mmiri nke Noa bụ nke ikpeazụ n'ime ihe atọ mere ebe ọnụ ọgụgụ ndị bi n'ụwa belatara ka ọ bụrụ otu ezinụlọ. Ọgbọ iri atọ mgbe Adam gasịrị, ọrịa na agha gburu ọtụtụ n'ime ndị bi na ya, na-ahapụ naanị Ram na nwunye ya Rud. Ọgbọ iri abụọ na ise ka e mesịrị, ọkụ gbara ọtụtụ n'ime ndị bi ebe ahụ, na-ahapụ naanị Shurbai na nwunye ya Sharhabeil. Ọgbọ iri na ise ka e mesịrị, idei mmiri gburu ihe ka ọtụtụ n'ime ndị bi na ya, na-ahapụ naanị Noa na Shem, na mgbakwunye na nwunye nke ikpeazụ Nuraitha. A zọpụtara Noa na ezinụlọ ya n'ihi na ha nwere ike iwu ụgbọ mmiri ma ọ bụ kawila (ma ọ bụ kauila, okwu Mandaik; ọ bụ ihe jikọrọ ya na Syriac Khe'wilā, nke a kwadoro na Agba Ọhụrụ Peshitta, dị ka Matiu 24:38 na Luk 17:27).

Alakụba

Akụkọ Noa na Iju Mmiri Ukwu ahụ kọrọ na kor'an na surah Nūḥ .

Akụkọ ihe mere eme

Ndị ọkà mmụta na ndị na-eme ihe na-ewere ụdị iju mmiri ahụ ugbu a dị ka oke na / ma ọ bụ na-ahụ anya na-enwe obi abụọ. [1]. Enweghị ihe akaebe nke nnukwu ọdachi nke ndu n'oge ahụ (~ 2,500 BC) ma n'etiti ụmụ mmadụ ma ọ bụ ụdị ndị ọzọ; Otú ọ dị, ọ bụrụ na ndị na-eme nchọpụta banyere ide mmiri ga-adabere n'ihe ha chọpụtara na ihe ndị mere n'oge gara aga ma guzobe ntọala n'etiti ìgwè mmadụ, ụfọdụ ihe omume dị ka echiche idei mmiri nke Oké Osimiri Ojii nwere ike inye nkọwa akụkọ ihe mere eme maka iju mmiri ahụ.

Iju mmiri na-ahapụ ọtụtụ usoro ala ama ama: Channeled Scablands dị n'akụkụ ọwụwa anyanwụ nke steeti Washington bụ usoro mmiri ozuzo [1] nke e guzobere site na ike nke ikuku glacial na mpaghara ahụ, nke ikpeazụ mere n'etiti 18,200 na 14,000 afọ gara aga.[2] [3]

Akụkụ ọzọ nke ala nke e kwenyere na nnukwu idei mmiri mere bụ Tsangpo Gorge na Tibet. Dị ka ọ dị na Channeled Scablands nke steeti Washington, a kwenyere na ọganihu nke ihe mgbochi ice kpughere nnukwu mmiri na mberede iji mepụta ndagwurugwu ahụ n'etiti 600 na 900 AD.

Ụfọdụ na-ejikọkwa mgbanwe ihu igwe metụtara Piora Oscillation, nke kpatara ọdịda nke Oge Uruk, na akụkọ ifo nke idei mmiri nke Bible.

Nghọta dị ugbu a banyere idei mmiri nke prehistoric catclysmic site na Ugwu Altai bụ na ọtụtụ ọdọ mmiri glacial na-agbawa site na Ugodo Altai kpatara nnukwu idei mmiri n'akụkụ Osimiri Katun (n'ime Altai Republic nke oge a) n'oge ụfọdụ n'etiti 12000 BC na 9000 BC, dị ka egosiri site n'eziokwu ahụ bụ na ọtụtụ n'ime gravel ndị dị n'akụkụ ndagwurugwu Katun enweghị usoro stratigraphic, kama na-egosi njirimara nke nkwụsị ozugbo na ọgba aghara.

N'afọ 2020, ndị ọkà mmụta ihe ochie sere ihe nkiri tsunami nke bibiri ebe Pre-Pottery Neolithic B na Tel Dor, Israel, ka ọ na-aga n'etiti kilomita 3.5 na 1.5 n'ime ime obodo. Oke mmiri ozuzo ahụ dị ihe dị ka mita iri na isii n'ịdị elu. Mmetụta dị na mpaghara ndị ọzọ dị ịrịba ama mana, n'ozuzu ya, ọ dịghị emetụta mmepeanya Levantine.[1] Ọ bụ ezie na a naghị ele oké mmiri ozuzo ahụ anya dị ka idei mmiri nke Akwụkwọ Nsọ, e kwenyere na ọ so kpata akụkọ ifo iju mmiri ahụ a chọtara n’ọtụtụ ọdịbendị.

Ọdịdị ala nke idei mmiri

  Mmepe nke sayensị mbara igwe nwere mmetụta dị ukwuu na echiche nke ide mmiri nke Akwụkwọ Nsọ site n'ịgbanwe usoro oge nke Akwụkwọ Nsọ, bụ nke kwere ka e mee ka ihe okike na ihe omume idei mmiri laghachi azụ puku afọ ole na ole n'oge akụkọ ihe mere eme. N'afọ 1823, onye ọkà mmụta banyere ọdịdị ala tupu Iju Mmiri ahụ bụ William Buckland lere ụwa anya dị ka Reliquiæ Diluvianæ (ihe ndekọ nke iju mmiri ahụ) "ihe àmà nke iju mmiri zuru ụwa ọnụ". Ndị ọzọ nọ n'otu oge ahụ, dị ka ọkà mmụta banyere mbara ala Adam Sedgwick, na ka ọ na-erule afọ 1830, Sedgwick lere ụwa anya dị ka nanị ihe àmà nke iju mmiri. Louis Agassiz mesịrị biri na echiche nke

Na 1862, William Thomson (emesịa Lord Kelvin) gbakọrọ afọ nke Ụwa dị n'agbata afọ 24 na 400, na n'ime oge fọdụrụ na narị afọ nke 19, arụmụka ahụ elekwasịghị anya na nkwupụta nke oge miri emi nke a ziri ezi, kama na e nwere atụmatụ ziri ezi maka afọ nke Ụwa.[1] Lux Mundi, bụ́ akwụkwọ nkà mmụta okpukpe e bipụtara na 1889 bụ́ nke gosipụtara ụzọ dị oké egwu na Bible, weere ọnọdụ na ndị na-agụ akwụkwọ kwesịrị ịdabere n’Oziọma ndị ahụ dị ka akụkọ ihe mere eme zuru ezu, ma ekwesịghị iwere isiakwụkwọ mbụ nke Jenesis n’ụzọ nkịtị.[2] Site n'ụzọ dị iche iche, ndị ọkà mmụta sayensị ekpebiwo na Ụwa dị ihe dị ka ijeri afọ 4.54. [3][4][5][6]

Geology nke idei mmiri (ihe pseudoscience nke na-emegide ọtụtụ ụkpụrụ na nchọpụta nke eziokwu na ngalaba nke geology, stratigraphy, geophysics, physics, paleontology, biology, anthropology, na archaeology na mgbalị ịkọwa ma dozie ihe ndị metụtara ala n'ụwa dịka nghọta nkịtị nke akụkọ idei mmiri Jenesis si dị) nwere ike ịchọta ọbụna "ndị edemede ederede, otu ndị edemede dịgasị iche iche site na mmalite narị afọ nke iri na itoolu, nke ọtụtụ n'ime ha enweghị mmetụta ọ bụla, nke enweghịkwa na gburugburu okpukpe ọ bụla, ndị na-enweghị mmetụta ọ bụla.[11][9][75][76][77][78][79] Ndị ọkà mmụta sayensị nke oge ha leghaara echiche nke ndị edemede a anya.

A leghaara ala nke idei mmiri anya na narị afọ nke iri na itoolu, mana onye Seventh-day Adventist George McCready Price mere ka ọ dịghachi ndụ na narị afọ de 20, onye ọhụụ Ellen G. White kpaliri. Ka ọrụ Price na-aga n'ihu, ọ nwetara nlebara anya n'èzí òtù Seventh-day Adventist, na 1929 ọ bụ onye edemede sayensị a ma ama n'etiti ndị Kraịst, ọ bụ ezie na ndị na-abụghị ndị Seventh'day Adventists jụrụ echiche ụwa ya. N'etiti narị afọ nke 20, n'agbanyeghị arụmụka n'etiti ndị ọkà mmụta sayensị Protestant Christian, Iju Mmiri na-aga n'ihu n'etiti gburugburu Ndị Kraịst. Ọkọ akụkọ ihe mere eme Ronald Numbers na-ekwu na njikọ echiche nke Ndị Kraịst na-ekwusa ozi ọma chọrọ ịma akụkụ nke nkwekọrịta sayensị ha kwenyere na ha na-emegide nkọwa ha nke ederede okpukpe bụ nke mbụ e guzobere site na mbipụta nke akwụkwọ 1961, The Genesis Flood.

Ọtụtụ ngalaba sayensị, ọkachasị ndị na-emegide geology nke idei mmiri, na-adabere na ụkpụrụ Charles Lyell guzobere nke uniformitarianism, nke a hụrụ ka ọ dị iche na ọdachi nke dị na geology nke iju mmiri. Otú ọ dị, site na nchọpụta nke ihe akaebe maka ụfọdụ ọdachi, a na-anabata ihe omume ndị yiri ndị nke akụkọ idei mmiri nwere ike ịdabere na ha dịka o kwere mee n'ime usoro zuru oke. N'ihe gbasara ike ala, uniformitarianism na-akọwa mmepụta nke ihe ndị dị n'ụwa site na ike ndị na-adịghị arụ ọrụ nke ọma a na-ahụ taa.

Ụdị nkesa

10]Ka ọ na-erule narị afọ nke iri na asaa, ndị kwere ekwe na ndekọ Jenesis chere ihe ịma aka nke ịgagharị ụwa ọhụrụ ihu na ịmụtakwu banyere nkesa zuru ụwa ọnụ nke ụdị ochie na ihe omume nke ndụ site n’otu ebe dị na ndagwurugwu Ugwu Ararat. Azịza doro anya bụ na ụmụ mmadụ gbasara na kọntinent ndị ọzọ mgbe e bibisịrị Ụlọ Elu Bebel ma bute anụmanụ na ha, ma ụfọdụ n'ime ihe si na ya pụta yiri ihe ijuanya. Na 1646, Sir Thomas Browne jụrụ ihe mere ndị bi n’Ebe Ugwu America ji weta agwọ, ma ọ bụghị ịnyịnya, sị: “Otú America si jupụta n’anụ ọhịa nke anụ oriri na anụ ọhịa na-egbu egbu, bụ́ ndị ịnyịnya na-adịchaghị nta n’ime ha, dị nnọọ ịtụnanya.” [10]

Browne, otu n'ime ndị mbụ na-eche echiche nke Age of Enlightenment, bụ nna na onye ọkụ-na-echeta ihe mere echiche a gafere. Otú ọ dị, ndị ọkà mmụta Bible n’oge ahụ, dị ka Justus Lipsius (1547-1606) na Athanasius Kircher (n’ihe dị ka 1601-1680), chịkwaara mmetụta nke Igbe ahụ n’ụzọ siri ike ka ha nwara ime ka Bible na akụkọ ihe mere eme na-amụbawanye amụba. Echiche ndị a rụpụtara nyere ihe ndabere dị mkpa maka ọmụmụ gbasara nkesa ala osisi na anụmanụ, ma mee ka ọ pụta ìhè Biogeography na mmalite narị afọ nke 18. Ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme egosila njikọ dị n'etiti ihu igwe na anụmanụ na osisi ndị bi na ha. Otu echiche bụ na mpaghara Ararat nke Akwụkwọ Nsọ nwere ọnọdụ ihu igwe dị iche iche, ka ihu igwe na-agbanwekwa, anụmanụ ndị nọchiri anya ya kwagara, mechaa gbasaa iji jikọta ụwa.[10] [ibe achọrọ]

Enwekwara nsogbu nke ọnụ ọgụgụ na-arịwanye elu nke ụdị ndị a ma ama: maka Kircher na ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme mbụ, ọ dị ntakịrị ihe isi ike ịchọta ohere maka ụdị anụmanụ niile a ma ama na Igbe ahụ. [92] Ka ọ na-erule etiti narị afọ nke iri na asatọ, ọ bụ nanị ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme ole na ole nabatara nkọwa zuru ezu nke akụkọ ahụ.[75]

Ihe edeturu

.mw-parser-output .reflist{margin-bottom:0.5em;list-style-type:decimal}@media screen{.mw-parser-output .reflist{font-size:90%}}.mw-parser-output .reflist .references{font-size:100%;margin-bottom:0;list-style-type:inherit}.mw-parser-output .reflist-columns-2{column-width:30em}.mw-parser-output .reflist-columns-3{column-width:25em}.mw-parser-output .reflist-columns{margin-top:0.3em}.mw-parser-output .reflist-columns ol{margin-top:0}.mw-parser-output .reflist-columns li{page-break-inside:avoid;break-inside:avoid-column}.mw-parser-output .reflist-upper-alpha{list-style-type:upper-alpha}.mw-parser-output .reflist-upper-roman{list-style-type:upper-roman}.mw-parser-output .reflist-lower-alpha{list-style-type:lower-alpha}.mw-parser-output .reflist-lower-greek{list-style-type:lower-greek}.mw-parser-output .reflist-lower-roman{list-style-type:lower-roman}