Gaa na ọdịnaya

Asụsụ Angan

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Angan Kratke nso Geographic



nkesa
Kratke Range, Morobe Province, Papua New Guinea
Agbụrụ Ndi Angu
Nhazi asụsụ Trans-New Guinea
Koodu asụsụ ISO 639-3 -
Glottolog anga1289
Map: Asụsụ Angan nke New Guinea

Asụsụ Angan ma ọ bụ Kratke Range bụ ezinụlọ nke asụsụ Trans–New Guinea na nhazi nke Malcolm Ross . N'ụzọ doro anya, asụsụ Angan dị irè dị ka ezinụlọ. J. Lloyd na A. Healey mara ha nke mbụ na 1968; Wurm (1975) kewara ha dị ka Trans–New Guinea. Glottolog na-emeso Angan dị ka ezinụlọ dị iche ma ọ bụ enweghị nkewa, na-eleghara ihe akaebe ọzọ anya.

A na-asụ asụsụ ndị a na mpaghara Kratke nke Eastern Highlands Province na mpaghara ndị dị n'akụkụ Gulf Province na Morobe Province . [1]

Asụsụ

[dezie | dezie ebe o si]

Ross (2005) na-ahazi asụsụ ndị a dị ka ndị a: [ chọpụta na nke a bụ n'ezie nhazi Ross ]   Akọwapụtara alaka A site na nnọchiaha 1SG ni na 2SG ti . Edeghị Ankave na nhazi ọkwa Ross. O nwere nnọchiaha 1SG dabere na ni, mana ọ bụghị 2SG dabere na ti.

Usher (2020) bụ ma agnostic karịa ma na-emegide alaka Ross 'A' na 'B':   Menya bụ ihe a ma ama maka okwu ndị ikwu ya (okwu na-ezo aka na mmekọrịta mmadụ abụọ ma ọ bụ karịa nwere ibe ha), nke dị ụkọ n'ụwa nile na ọ bụghị ebe niile na Papua New Guinea (n'agbanyeghị na ha dịkwa n'asụsụ Oksapmin ).

Ọtụtụ asụsụ Angan bụ ihe osise phonological kpuchiri na Lloyd (1973a, b).

Nkpọaha

[dezie | dezie ebe o si]

Ross (1995) na-ewughachi nnọchiaha (nnwere onwe na ihe prefixes) dị ka ndị a:

Ntụnyere okwu

[dezie | dezie ebe o si]

Okwu okwu ndị a bụ isi sitere na nchekwa data Trans-New Guinea: [2]

Okwu ndị a e zoro aka na ha bụ ntụgharị ntụgharị, ma hà bụ cognate (eg mɨnyagɨnya, magɨna, munakɨna maka “isi”) ma ọ bụ na ha abụghị (eg sanggwa, avgwo, nyɨla maka “sun”).

gloss Ankave Akoye Baruya Hamtai Kamasa Kawacha Menya Safeyoka Simbari Tainae Yagwoia Angaataha
head mɨnga(yi) mɨnggaaya mɨnyagɨnya mnga magɨna munakɨna mnyanga mɨnakɨna minta mɨnggaai mnakɨna mɨtɨ-'o
hair nda'a n̩daa(vɨ') mɨjata mta njisa msa'a mta; nda mɨsa mindata ṃde msaasa mɨsis-a'a
ear haara'a araa kadɨka qata kata'a kaatɨga qata haaraha kaantɨka aarɨ(na) qatisa atɨ'-ɨrɨ
eye sɨmu(yi) aagwaai tɨnna hingo tuma tɨmma hingwa tɨma sɨmta haagwe hina nt-a'a
nose sɨ'ma hamɨ sɨnna hima sipata lɨpasi hima zamaana sɨmputa hamɨ himsa mant-a'a
tooth maangɨ maaga maanga maanga maanga maanga heqwaanga maanga maanka maage maana mank-ɨrɨ
tongue aai'wɨ aabgwa; aavwia taalɨta aaiwa tewa teva tewa meraanya kwaavlɨlɨ aaveona hyaalsa omas-a'a
leg sugwaaviaga avga sɨvɨla yanga sugwa lɨvya zuka zɨve sɨwla habgu' kwapɨtwalyɨ au'-ɨrɨ
louse iya ye yɨle iyaa'aa iya iya yaaqa iyaa ila nde' ila akɨrɨ-'o
dog sɨwia tayo jɨlɨka hive'aa suya lɨvaaya hivyeqa zɨwasa njɨlɨka tɨyo wakyɨ su'-ɨrɨ
bird inga inko yuta inga manɨwa mɨnavaaya yinga yɨhuva ntaqatɨ inko qaikwɨsa ko-'o
egg ki'mɨnga m̩ge (yu)kwaraka mnga hi'imɨya mɨnya qwi mɨna pantapta ṃge'; munke' mna kwaatani-patɨ; nameraa-'o
blood taangga taagi tawe hinge'aa kwe langaaya hangeqa saahana; yaa'mpaza mɨnjaaka taagi' msaasa nsɨtɨ-patɨ
bone enga' yanggai yagɨnya yanga yakina yakɨna yaanga yakana yankinta yɨnggai yekɨna antɨ-tatɨ
skin yaraa(na) yara(na) kɨlaaka hewa pa'a(me) paa(ga) hviwa (aa'ma)paaha kɨlaaka yarana aa'mosa ampɨ-patɨ
breast aamunga aamɨgo aa(ng)wɨnya aamga aanya aamɨna aangwa aamna aamɨnta aamugo' aamna amwɨtɨ'-ɨrɨ
tree ika' iga' ita iya isa iga iya iya ika igya isa i-patɨ
man oga avo; waako kwala qoka kwe'wa kwe; kwoyava qoka hwe kwala avo kwala wo-'o
woman aavagi abaagi bala aapaka amaa a'me; api apaka ape aampala avaagi aapala apop-aatɨ
sun sanggwa avgwo nyɨla mapa mape mapiya mapa (tɨqa) mape kwɨnja; nilya habgo' mapya ipɨ-'o
moon ema' aamnggo langwa qaamnga ki'yapa kaamɨna qaangwa haamna lampaaka imo' lamnyɨ waatɨ-'o
water yɨnunggu inaaga aalya e'aa kwe('ma) aaya eqa aaya aalya; wanya (i)naagu aalyɨ wapo'-o
fire ta'a ta(vɨ') dɨka ta ta'a tɨga ta tɨha ntɨka taa(vɨ') tɨsa sis-a'a
stone sa'anga andaga sɨla hawa tega laasa hika zasa sɨla haai hekyɨ naw-a'a
name avaa'nankana ntaga yaya (yavya) yav'a nyanyaawo yavya yavqa yave yavata taagɨ(va') yawyɨ ampɨ-patɨ
eat n̲eo' n̲amda' n̲ɨwa' qan̲'i inyo minyo an̲ki haṉkaha an̲aantapyɨ nɨmda' hisa n̲aatana nanataise
one naawona fonu' pɨrɨ' (na) fati (na) hunanɨnko uwa'na hɨnkwona ingava'na pɨrɨ'mɨna fono hɨnkwa'na nas-
two uwa faaina pɨrɨwaai (na) hivaa'u hukwego huvaa'u hɨnqwaaqwo huvaa'u pɨvɨraalna foya hulwaaqwɨ ya-

Ntụaka

[dezie | dezie ebe o si]
  1. Eberhard:Papua New Guinea languages. Ethnologue: Languages of the World. SIL International (2019).
  2. Greenhill (2016). TransNewGuinea.org - database of the languages of New Guinea. Retrieved on 2020-11-05.