Asụsụ Bari
Bari bụ asụsụ Nilotic nke ndị Karo, nke a na-asụ na nnukwu mpaghara Central Equatoria steeti na South Sudan, n'ofe ugwu ọdịda anyanwụ nke Uganda, na banye na Democratic Republic of Congo.
Ndị agbụrụ dị iche iche na-asụ Bari: ndị Bari n'onwe ha, ndị Pojulu, Kakwa, Nyangwara, Mundari, na Kuku. Onye ọ bụla nwere olumba nke ya. Ya mere a na-akpọ asụsụ ahụ mgbe ụfọdụ Karo ma ọ bụ Kutuk ('asụsụ nne') karịa Bari.
Bari bụ asụsụ ụda. O nwere ndakọrịta ụdaume, isiokwu-ngwaa–usoro okwu ihe, yana ụdị okwu ngwa ngwa agglutinative nwere ngwunye ụfọdụ. E bipụtara akwụkwọ ọkọwa okwu na ụtọ asụsụ tozuru oke n'afọ ndị 1930, mana ọ siri ike ịchọta taa. N'oge na-adịbeghị anya, e bipụtala akwụkwọ nta akụkọ na ụda ụda ụda Bari, ma akwụkwọ edemede ọzọ na syntax Bari dị.
Asụsụ
[dezie | dezie ebe o si]Asụsụ ndị a bụ:
- Bari n'onwe ya (Beri)
- Pöjulu (Pajulu, Fadjulu, Fa, Madi天使)
- Kakwa (Kakua, Kwakwak) [mgbasa ozi redio na Uganda]
- Nyangbara (Nyangwara, Nyambara)
- Mandari (Mondari, Mundari, Chir, Kir, Shir)
- Kuku
- Nyepu (Nyefu, Nyepo, Nypho, Ngyepu)
- Ligo (Liggo)
Ọmụmụ ụdaolu
[dezie | dezie ebe o si]Mkpụrụ okwu
[dezie | dezie ebe o si]Tebụl a dabeere na Spagnolo (1933).
Akpụkpọ ahụ | Alveolar | Palatal | Velar | Mkpịsị aka | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Ụgbọ imi | m | n | ɲ | ŋ | ||
Plosive | voiceless | p | t | k | ʔ | |
voiced | b | d | ɟ | g | ||
Implosive | ɓ | ɗ | ʄ | |||
Ihe na-esiri ike | s | (h) | ||||
Rhotic | r | |||||
Ihe atụ | w | l | j |
- /ɟ/ nwekwara ike ịnụ dị ka affricate [dʒ] n'efu.
- /u="#mwt38" class="IPA" data-mw='{"parts":[{"template":{"target":{"wt":"IPAlink","href":"./Template:IPAlink"},"params":{"1":{"wt":"l"}},"i":0}}]}' data-ve-no-generated-contents="true" id="mwmw" lang="und-Latn-fonipa" typeof="mw:Transclusion">l/ nwere ike ịnụ dị ka flap [ɾ] mgbe ọ dị n'etiti /u/.
Mkpụrụedemede
[dezie | dezie ebe o si]Bari na ndị ikwu ha, ndị Kakwa, nwere usoro ụdaume dị elu.[1]
+ATR | -ATR | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
N'ihu | Central | Ịlaghachi azụ | N'ihu | Central | Ịlaghachi azụ | |
N'akụkụ | i | u | ɪ | ʊ | ||
N'etiti | e | o | ɛ | ɔ | ||
Emeghe | ɑ̘ | a |
Orthography
[dezie | dezie ebe o si]Ndị Bari, Kakwa, Pojulu, na Kuku na South Sudan na-eji mkpụrụ akwụkwọ Bari. E nwere digraphs anọ, ʼB, ʼD, ʼY na Ny, na mkpụrụedemede eng, Ŋ.
Nnukwu mkpụrụedemede | A | B | ʼB | D | ʼD | E | G | J | M | Y | ʼY | K | L | M | N | Ŋ | Ọ dịghị | O | Ö | P | R | S | T | U | W |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Akara dị ala | a | b | ʼb | d | ʼd | na | g | j | i | na | ʼy | k | l | m | n | ŋ | ny | o | ö | p | r | s | t | u | w |
Nnukwu mkpụrụedemede | Ŋ | Ö |
---|---|---|
Akara dị ala | ŋ | ö |
Ihe ndị ọzọ | ng | o |
Nnukwu Unicode (hexadecimal) | 014A | 00D6 |
Obere mkpụrụ akwụkwọ Unicode (hexadecimal) | 014B | 00F6 |
Character Code Chart | Latịn gbasaa A | Latin-1 |
Ihe odide
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ Hout (2019). Dominance-as-markedness: evidence from Bari. Studies in African Linguistics, Volume 48, Number 2, 2019: University of California San Diego, 206–224.
Ihe Ndị e dere n'ozuzu
[dezie | dezie ebe o si]- Asụsụ Bari, Sudan Nke mbụ: Sillabari Ko Kutuk Na Bari. Ụlọ ọrụ mgbasa ozi Katọlik. Juba, Sudan
- Owen, R.C.R. Bari ụtọ asụsụ na okwu. 1908. OCLC: 25040516
- Spagnolo, Lorenzo M. Bari ụtọ asụsụ. 1933. Verona, African Mission. OCLC: 34898784
- [Ihe e dere n'ala ala peeji] Osimiri Nilotes nke Ọwụwa Anyanwụ. (Kölner Beiträge zur Afrikanistik, 9.) . 1982. Berlin: Dietrich Reimer.
- Yokwe, Eluzai Asụsụ ụda nke Bari. Akwụkwọ edemede doctoral, Mahadum Illinois na Urbana-Champaign. 1987.
Njikọ mpụga
[dezie | dezie ebe o si]- Kwak Kitapwaset The Book of Common Prayer in Bari (1953)
- https://web.archive.org/web/20090215100524/http://www.openroad.net.au/asụsụ/african/
Templeeti:Languages of South SudanTempleeti:Languages of UgandaTempleeti:Eastern Sudanic languages