Gaa na ọdịnaya

Asụsụ Dâw

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Asụsụ Dâw
asụsụ, modern language
obere ụdị nkeAsụsụ Nadahup Dezie
mba/obodoBrazil Dezie
ụmụ amaala kaAmazonas, São Gabriel da Cachoeira Dezie
Ọkwa asụsụ UNESCO2 vulnerable Dezie
Ọkwa asụsụ Ethnologue6a Vigorous Dezie
WikiProject na-elekọta yaObelepédia Dezie

Dâw bụ asụsụ Nadahup nke ihe dị ka otu narị ndị Dâw na-asụ n'akụkụ ugwu ọdịda anyanwụ nke Amazonas, Brazil, n'ógbè a na-akpọkarị Alto Rio Negro . Ọtụtụ Dâw na-asụkwa Nheengatu na Portuguese .

Ụdị dị iche iche na-ekpochapụ, Kurikuria(r)í, nke aha ya bụ Osimiri Curicuriari, bụ asụsụ dị iche iche n'ọdịdị mmekọrịta ọha na eze, ma ọ dịkarịa ala nke nwere nghọta na Dâw.

fonology

[dezie | dezie ebe o si]

Dâw nwere ụdaume iri na ise:

N'ihu Azu
Agbaghị gburugburu Agbaghị gburugburu Gburugburu
Mechie i, ĩ ɯ, ɯ̃ ị, ũ
N'etiti etiti e ɤ o
Oghere-etiti ɛ, ɛ̃ ɔ, ɔ̃
Mepee a, ã

Udaume na -laryngealized mgbe ọ na-eme n'akụkụ a glottal nkwụsị, dị ka a hụrụ na atụ n'okpuru.

/ʔɛʔ/ [ʔɛ̰́ʔ] "large mouth"
/nɯʔ/ [nɯ̰́ʔ] "to lack"

Nkwekọrịta ụdaume

[dezie | dezie ebe o si]

A na-ahụ nkwekọ nke ụdaume na Dâw n'ụzọ bụ isi n'ọnọdụ abụọ: n'ịgbakọta yana yana akara nlebara anya /-Vʔ/, ebe V na-egosi ụdaume. Mgbe a na-ejikọta mkpụrụokwu abụọ na okwu mbụ nwere usoro nke mkpụrụ edemede CVC, a naghị ahụ nkwekọ ụdaume, dịka /pɔx/ "elu" + /lã̌ʃ/ "ụgbọ mmiri" = /pɔxlã̌ʃ/ "ụgbọelu" . Otú ọ dị, mgbe a na-ejikọta mkpụrụokwu abụọ na okwu mbụ nwere usoro nke mkpụrụ edemede CV, a na-ahụ nkwekọ ụdaume, dịka /xɔ̂/ "ụgbọ mmiri" + /tɯm/ "anya" = /xɯtɯm/ "anyanwụ" . Udaume nke akara nlebara anya /-Vʔ/ bụ otu ụdaume nke mkpụrụokwu ka etinyere ya, dịka /jɯ̂w/ "ọbara" /-Vʔ/ = /jɯ̂wɯʔ/ .

Consonants

[dezie | dezie ebe o si]

Dâw nwere consonants 25:

Bilabial Alveolar Palatal Velar Glottal
Plosive Ekwupụtara ya p t c k ʔ
Enweghị olu b d ɟ ɡ
Nke na-ese okwu ʃ x h
imi Dị larịị m n ɲ ŋ
Glottalized ɲˀ
Odika Dị larịị l j w
Glottalized

Consonants Glottalized na- na-laryngealized, dị ka a hụrụ na atụ n'okpuru.

/wˀac/ [w̰ˀác̚] "oar"
/ʃělˀ/ [ʃěːl̰ˀ̚] "banana"

Consonants plosive enweghị mwepụta a na-anụ dị ka codas, dịka /pɤp/ Aghọtara "ịkụ" ka [pɤp̚], na /kɤɟ/ "iji ntu na-achapu" dika [kʼɤc̚] . Dị ka mmalite, /c/ na /k/ Aghọtara dị ka consonants na-apụ apụ, ntụgharị [cʼ] na [kʼ], n'adịghị ka ndị ọzọ consonants plosive, nke a na-aghọta nanị dị ka mkpọmkpọtụ nkịtị, dịka [cʼóc̚] "enweghị ntutu isi", [kʼɛ̃́k̚] "ịkọ" .

A na-edozi nrụgide na Dâw, na-eme na syllable ikpeazụ nke otu okwu. Suffixes ole na ole na Dâw anaghị ewere nrụgide ahụ, agbanyeghị. A na-ekewa suffixes ahụ ụzọ abụọ, suffixes metric na suffixes extrametric. Nke mbụ na-agbaso iwu izugbe nke nrụgide na syllable ikpeazụ, ebe nke ikpeazụ adịghị. Lee ihe atụ ndị dị n'okpuru ebe /-ɔh/ bụ suffix metrik, na /-ĩh/ suffix extrametric.

[bɤ̀ˈjɤ̂ː] "to return"
[bɤ̀jɤ̂ːˈɔ́h] "return!"
[bɤ̀ˈjɤ̂ːĩ̀h] "is returning"

Na Dâw enwere ụda atọ ma ọ bụ anọ, dabere na nyocha. Enwere ụda olu dị ala, ụda dị elu, ụda na-arị elu na ụda dara ada, akara ụda olu, ụda olu dị egwu, caron na seflflex, n'otu n'otu, ma ọ bụ naanị abụọ nke ikpeazụ bụ nkọwa okwu. Ụda dị ala na-eme naanị na syllables na-enweghị nchekasị, ebe ụda olu dị elu na-eme naanị na syllables nwere nchekasị, ụda na-ebili na ịda ada nwere ike ime na syllable niile. Ebe ọ bụ na ụda dị ala na nke dị elu anaghị akọwa okwu, a na-ahapụkarị ha n'enweghị akara, dịka na /tɤɡ/ "eze", nke a ghọtara n'ezie dị ka [tɤ́ɡ̚] .

E wezụga ọrụ okwu okwu nke ụda, ụda nwekwara ike ịrụ ọrụ n'ụdị morphological na syntactically . Tụlee ihe atụ ndị dị n'okpuru, nke mbụ bụ morphological na nke abụọ bụ syntactical, na-egosi ka esi eji ụda eme ihe n'ụzọ dị iche iche na otú e si eji ụda eme ihe dị iche iche intransitive na ngwa ngwa transitive .

[wɛ̂d̚] "to eat"
[wɛ̌d̚] "food"
[cʼɔ́ᵇm] "to bathe (oneself)"
[cʼɔ̂ːᵇm] "to bathe (someone)"

Ogologo ụdaume nwere ike ibu amụma ma dị ugbu a na Dâw, ma ọ pụghị iche na lex. Udaume niile nwere ụda na-ebili ma ọ bụ na-ada ada dị ogologo, ebe ụdaume niile na-enweghị ụda dị mkpụmkpụ.

Ọkpụkpụ

[dezie | dezie ebe o si]

Ihe odide ndị obodo Dâw ji eme ihe gbadoro ụkwụ na mkpụrụedemede Latịn, nke nwere akwụkwọ ozi ụfọdụ sitere na asụsụ Tukano . Rịba ama na consonants glottalized na-akara na apostrophe n'ihu consonant mgbe phoneme pụtara na mmalite nke okwu, na mgbe consonant mgbe ọ pụtara n'ebe ọ bụla ọzọ. A na-eji ụdaume abụọ dị ogologo dee ụdaume ogologo (ya bụ, ndị nwere ụda nuu', "oke"). Mgbe ejiri sekọmfleksị ma ọ bụ tilde jiri ụdaume ogologo mee ihe, ọ bụ naanị nke mbụ n'ime ha ka a na-eji akara ụda olu (dịka dêeb ).

Grapheme Phoneme Dâw example Meaning
⟨a⟩ /a/ /aʔ/ vessel (for holding liquids)
⟨ã⟩ /ã/ ãa /ã̂ː/ to sleep
⟨â⟩ /â/ âg /ɤ/ to drink
⟨b⟩ /b/ ba' /baʔ/ cold
⟨ç⟩ /c/ çâk /cɤk/ to jump
⟨d⟩ /d/ dâw /dɤw/ person, Dâw
⟨e⟩ /ɛ/ e' /ɛʔ/ to be big (of something with space inside)
⟨ẽ⟩ /ɛ̃/ Lua error in Module:Unicode_data at line 483: attempt to index field 'scripts' (a boolean value). /ɛ̃n/ if
⟨ê⟩ /e/ ê /e/ (interrogative marker)
⟨g⟩ /g/ gid /gid/ when (in some determined future)
⟨i⟩ /i/ id /id/ we
⟨ĩ⟩ /ĩ/ ĩw' /ĩwˀ/ groin
⟨j⟩ /ɟ/ jaay /ɟâːj/ after
⟨k⟩ /k/ kâat /kɤ̌ːt/ to stand
⟨l⟩ /l/ lôn /lon/ frog
⟨'l⟩ or ⟨l'⟩ /lˀ/ 'lôx /lˀox/ to hang
⟨m⟩ /m/ mem /mɛm/ butterfly
⟨'m⟩ or ⟨m'⟩ /mˀ/ 'mãn /mˀãn/ dolphin
⟨n⟩ /n/ nãm /nãm/ today
⟨'n⟩ or ⟨n'⟩ /nˀ/ 'nãm' /nˀãmˀ/ to be dangerous
⟨nh⟩ /ɲ/ nhã /ɲã/ for what?
⟨'nh⟩ or ⟨nh'⟩ /ɲˀ/ ʉnh' /ɨɲˀ/ for hair to be curly
⟨o⟩ /ɔ/ ox /ɔx/ to run, to escape
⟨õ⟩ /ɔ̃/ õot /õ̌ːt/ to cry
⟨ô⟩ /o/ ôo /ôː/ to smile, to laugh
⟨p⟩ /p/ pis /piʃ/ to be small
⟨r⟩ /h/ ran /han/ to appear
⟨s⟩ /ʃ/ sãp /ʃãp/ piece
⟨t⟩ /t/ têk /tek/ to punch
⟨u⟩ /u/ ur /uh/ same
⟨ũ⟩ /ũ/ ũum /ũ̂ːm/ to strike/hit/beat, to shoot
⟨w⟩ /w/ wʉk /wɨk/ to be dirty
⟨'w⟩ or ⟨w'⟩ /wˀ/ 'wad /wˀad/ rainbow
⟨x⟩ /x/ xêj /xeɟ/ anteater
⟨y⟩ /j/ yam /jam/ to dance
⟨'y⟩ or ⟨y'⟩ /yˀ/ 'yãm /jˀãm/ dog
⟨ʉ⟩ /ɨ/ ʉb /ɨb/ to wake up
⟨ʉ᷈⟩ /ɨ᷈/ Lua error in Module:Unicode_data at line 483: attempt to index field 'scripts' (a boolean value). /ʉ᷈̂ː/ to growl

Njikọ mpụga

[dezie | dezie ebe o si]

Ihe ndetu

[dezie | dezie ebe o si]
  •  
  •