Asụsụ Iau
Iau (Iaw, Yau) ma ọ bụ Turu bụ asụsụ ọdọ mmiri dị na West Papua, Indonesia, nke ihe dị ka mmadụ 2,100 na-asụ, ndị na-asụ asụsụ a bụ ndị Turu (Iau). Ọtụtụ ndị na-ekwu okwu na-asụ otu asụsụ, ọnụ ọgụgụ ha na-amụbakwa. Ndị ọzọ nọ n'ebe ọdịda anyanwụ ọdọ mmiri Plain na-asụ asụsụ Iau. Iau is heavily tonal, nwere ụda 11 na aha na 19 dị mfe na ụda ngwakọta na ngwaa.
Aha na olumba
[dezie | dezie ebe o si]Olumba bụ Foi (Poi), Turu, Edopi (Elopi), na Iau kwesịrị ekwesị; ndị a nwere ike ịdị iche nke ọma ka e were ya dị ka asụsụ dị iche iche. A na-asụ Foi na nnukwu osimiri Tariku (Osimiri Rouffaer), Turu na Osimiri Van Daalen, Iau kwesịrị ekwesị n'etiti osimiri, na Edopi na njedebe nke osimiri Tariku na Kliki (Fou).
Aha ọzọ maka asụsụ ahụ bụ Urundi ~ Ururi. Dosobou (Dou, Doufou) bụ kpọmkwem Edopi.
Na Puncak Jaya Regency, a na-asụ olumba Iau n'ime obodo Bakusi, Duita, Fawi, na Fi, nke dị n'etiti Osimiri Rouffaer na Osimiri Van Daalen na mpaghara Fawi. [1]
fonology
[dezie | dezie ebe o si]Mkparịta ụka na-esonụ dabere na Bateman (1990a).
Consonants
[dezie | dezie ebe o si]Labial | Coronal | Velar | |
---|---|---|---|
Na-enweghị olu plosive | /t / [ t ] | /k / [ k ] | |
Implosive – imi | /b / [ n ] | /d / [ ɗ ] | |
Nke na-ese okwu | /f / [ ɸ ~ h ] | /s / [ s ] |
Enwere consonants isii. /td/ bụ eze; /s/ bụ alveolar. /bd/ bụ ihe na-adịghị mma, a pụkwara ịghọta ya dị ka imi [ m ], [ n ] n'ihu ụdaume dị ala /a/ ([ã]). /d/ nwekwara ike ghọta dị ka mmiri mmiri [ l ] tupu /a/.
/f/ ka a na-akpọ [ ɸ ] ~ [ h ] okwu-mbụ, ma ọ bụ nhọrọ dị ka [ x ] n'ihu ụdaume dị elu na-abụghị azụ /i ɨ/. A na-ahọrọ allophone labial [ ɸ ] na olumba Foi; Glottal allophone [ h ] na-ahọrọ na Turu. /f/ na-akpọkarị [ h ] okwu-medialy na dị ka plosive [ p̚ ] na-ewepụtaghị okwu-n'ikpeazụ. /f/ bụ naanị consonant nwere ike ime okwu-n'ikpeazụ, na-apụta naanị n'ọnụọgụgụ okwu.
Udaume
[dezie | dezie ebe o si]N'ihu | Central | Azu | |
---|---|---|---|
Eserese | /i̝ / [ij] | ||
Mechie | /i / | /ị / | |
Nso nso | /ɪ / | /ʊ / | |
Oghere-etiti | /e / [ ɛ ~ æ ] | /o / [ ọ ] | |
Mepee | /a / [ ã ] |
A na-etinye ụdaume dị ala mgbe niile, ma e wezụga mgbe ọ bụ akụkụ nke diphthong. Udaume n'ihu mepere emepe na-adịgasị iche n'etiti [ɛ] na [æ].
Enwere diphthongs ndị a:
ɛ | ɪ | ʊ | i | u | i̝ | |
---|---|---|---|---|---|---|
a | aɛ | aɪ | aʊ | ai | au | ai̝ |
ɛ | ɛi | |||||
ọ | ɔɛ | ɔi | ||||
ʊ | ʊɪ | |||||
u | ui |
Ọ dịghị diphthong na-amalite na /ɪ i i̝/ ma ọ bụ kwụsị na /a ɔ/.
Enwere triphthong abụọ: /aui/ na /aʊɪ/. Achọpụtara akụkụ azụ nke triphthongs ndị a dị ka enweghị okirikiri [ɯ] na [ɯ̽].
Mkpụrụokwu
[dezie | dezie ebe o si]Mkpụrụokwu nwere ntakịrị ụdaume. Ha nwere ike ịgụnye consonant otu mmalite na/ma ọ bụ otu consonant coda. Diphthong na triphthong na-agba akaebe. Ihe ndebiri bụ (C)(V)V(V)(C). Ngalaba na-ebu ụda bụ syllable.
Mmetụta
[dezie | dezie ebe o si]Mgbanwe ụda nwekwara ike ịbụ ọnọdụ ikpeazụ na ihe omume okwu. [2]
- Ụda 2 : Ọkà okwu na-eche na ozi ahụ ziri ezi (dị ka ajụjụ ọnụ)
- ụda nke 34 : Ọkà okwu jụrụ ajụjụ iji kwado ihe ọ kwenyere na ọ bụ eziokwu (dịka ee-ọ dịghị ajụjụ)
- Ụda 23 : Ọkà okwu ejighị n'aka maka ọnọdụ ihe n'ezie
Amaokwu ahịrịokwu: [3]
Ntụaka
[dezie | dezie ebe o si]anyanwụ. A na-ekewakarị olumba Lamaholot ụzọ atọ: ọdịda anyanwụ (Flores), etiti (ọwụwa anyanwụ Flores, Adonara, na Solor nakwa dị ka n'ihu a okwu-ikpeazụ consonant. Dịka ọmụmaatụ, akpọ ategna a na-anọchi anya ekwentị consonant niile site na iji ndị otu ha ochie nke American
- ↑ Eberhard:Indonesia languages. Ethnologue: Languages of the World. SIL International (2019).
- ↑ Foley (2018). "The languages of Northwest New Guinea", in Palmer: The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide, The World of Linguistics. Berlin: De Gruyter Mouton, 433–568. ISBN 978-3-11-028642-7.
- ↑ Foley (2018). "The morphosyntactic typology of Papuan languages", in Palmer: The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide, The World of Linguistics. Berlin: De Gruyter Mouton, 895–938. ISBN 978-3-11-028642-7.
- Bateman, Janet. 1982. Ihe owuwu isiokwu-okwu na Iau. Na Marit Kana (ed.), Akwụkwọ ọrụ na asụsụ Indonesian, vol. 1, 28–49 . Irian Jaya, Indonesian: Universitas Cenderawasih.
- Bateman, Janet. 1986. Iau ngwaa morphology. NUSA: Ọmụmụ asụsụ Indonesian na asụsụ ndị ọzọ na Indonesia 26. Jakarta: Mahadum Katolik Atma Jaya. 1–76. http://sealang.net/archives/nusa/pdf/nusa-v26.pdf
- Bateman, Janet. 1990a. Iau ngalaba na ụda ụda. NUSA: Ọmụmụ asụsụ Indonesian na asụsụ ndị ọzọ na Indonesia 32. 29–42. http://sealang.net/archives/nusa/pdf/nusa-v32-p29-42.pdf
- Bateman, Janet. 1990b. Ọrụ pragmatic nke ụda morphemes na ụmụ irighiri ihe ike illocutionary na Iau. NUSA: Ọmụmụ asụsụ Indonesian na asụsụ ndị ọzọ na Indonesia 32. 1–28.
- Edmondson, A., Janet Bateman na Helen Miehle. 1992. Mpempe ụda na ụyọkọ ụda na Iau. Usoro nke Nzukọ Kwa Afọ nke Berkeley Linguistics Society: Oge Ọpụrụiche na Ụdị Asụsụ Ụda, vol. 18, 92–103. Berkeley, CA: Berkeley Linguistics Society. http://journals.linguisticsociety.org/proceedings/index.php/BLS/article/viewFile/1544/1327