Gaa na ọdịnaya

Asụsụ Kadu

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Asụsụ Kadu
language family
obere ụdị nkeNiger–Congo, Asụsụ Naịl na Sahara Dezie
mba/obodoSudan Dezie
Ọkwa asụsụ UNESCO4 severely endangered Dezie

Asụsụ Kadu, nke a makwaara dị ka Kadugli–Krongo ma ọ bụ Tumtum, bụ obere ezinụlọ asụsụ nke mkpokọta mpaghara Kordofanian, nke etinyere na Niger–Congo . Otú ọ dị, kemgbe Thilo Schadeberg (1981), a na-ahụ Kadu dị ka Nilo-Saharan . Ajụjụ ihe akaebe maka mmekọ Niger-Congo, yana mmekọrịta Nilo-Saharan na-ese okwu. Nhazi nke enweghị nchekwa ga-emeso asụsụ Kadu dị ka ezinụlọ nwere onwe.

Blench (2006) kwuru na asụsụ Kadu na-ekekọrịta myirịta na ọtụtụ phyla asụsụ Africa, gụnyere Niger-Congo na Nilo-Saharan, na-atụ aro akụkọ ihe mere eme dị mgbagwoju anya nke njikọta asụsụ na kọntaktị. Agbanyeghị, n'oge na-adịbeghị anya, Blench na-ekwu na Kadu fọrọ nke nta ka ọ bụrụ Nilo-Saharan, yana mmekọrịta ya na Eastern Sudanic .

Dịka asụsụ Nilotic, Surmic, na Kuliak, asụsụ Kadu nwere usoro okwu ngwaa-mmalite. Agbanyeghị, ọtụtụ asụsụ ndị ọzọ nke ugwu Nuba, Darfur na mpaghara oke ala Sudan na Etiopia nwere usoro okwu ngwaa-ikpeazụ. [1]

Enwere alaka atọ:  

Hall & Hall (2004), dabere na Schadeberg (1987), hazie asụsụ ndị a ka ndị a.Templeeti:CladeDafalla (2000) tụnyere cognates 179 na Kadugli, Kamda, Kanga, Katcha, Keiga, Kufa, Miri, Shororo-Kursi, na Tulishi. Nsonaazụ Dafalla (2000) yiri nke Schadeberg (1989).

Nrụgharị

[dezie | dezie ebe o si]

Ụfọdụ Kadu quasi-reconstructions site Blench (2006):

Gloss Proto-Kadu
ọkpụkpụ **-ku-
ịcha, kewaa **dị-
ịgba egwu, bụrụ abụ, egwu **bila
nye **-ɲa
isi **-tu
oke, òké **-fɛ
ise **turu

Okwu atụnyere

[dezie | dezie ebe o si]

Ọmụmaatụ okwu ndị bụ isi maka asụsụ Kadu:

Language name of language name of people name of locality eye eyes ear ears nose tooth teeth tongue tongues mouth mouths blood bone bones tree trees water eat (imperative) name names
Mudo t̪u-muɗo ka-muɗo áyye ɲéne (e ~ ɪ) neesɔ kisínɛ ɔ́ŋgɔ́rɔk/n- t̪íŋíni ííni ëëdɔ niŋgɔ́ɔ́dɔ níínɔ niináádi (t̪iŋ-)/aríída gúba gubúúni nde-aadí k-aadí ɓííd̪í urí ɛrɛ nɛ́ŋgɛ́rɛ
Yegang sani ma-yɛgaŋ; d̪-ayga ka-yɛgaŋ ɗi ma-yɛgaŋ; k-ɛɛgaŋ ayyɛ nigɛ́ɛ́nɛ́ nɔɔsɔ ~ nɔssɔ anɔ́ɔ́sɔ́ ɓ-/arwɔk (nostril) t̪ɪŋɪnɪ kɪɪnɪ t̪aŋʊɗɔ anɗɔ́ɔ́nɛ́ niinʊ namnáád̪í arid̪ʊ t̪úŋʊ́ɓa kooɓá t̪aŋaɗí kaaɗí ɓiid̪i kurɪ́ ɛrɛ kɛrɛ́ɛ́nɛ́
Kufo t̪iŋ-guufɔ kud̪u maa-guufɔ kuufɔ ɛɛ iyyɛ nɛɛsɔ́ íʃinɛ mɔɔrɔ/níŋgɔrɔ nd̪iŋiní ŋiini ŋɔɗɔ ní-ŋáɗɔ niinɔ nitti r̀ɗʊ kuɓa kuɓɔɔni ffa fáád̪ánɛ ɓeeʃi ʊʊri ɛɛrɛ nigirɛɛnɛ
Miri ti-miri, t̪umma maa-miri kad̪u maa-miri, kad̪u maa-faɗɔ ɲɲa maa-miri ɔɔyɛ iiyɛ nɛɛsɔ isinɛ́ úmb-/nugúŋg-ɔrɔk (nostril) t̪í-ŋíni ŋíni (ŋ)ŋáɗɔ nagáŋgáɗɔ niinɔ niginíínɔ ariid̪u t̪uŋuɓa kuɓʊʊní ffa nááfa ɓiid̪i ágúrri ɛɛrɛ nigirɛɛnɛ
Talla t̪in-d̪alla kaa-d̪alla t̪alla ayyɛ iyyɛ naasɔ isinɛ́ ámb-/nigáŋg-árɔk t̪-iŋŋini iŋŋini áŋdáɗuk ni-ŋ́gɔɗɔ niinɔ niginíínɔ ariid̪ʊ t̪iŋguba kuba ffa nááfa ɓiid̪i oori ɛɛrɛ nigirɛɛnɛ
Tolibi t̪ʊn-d̪uunu, t̪umma maa-d̪uunu; t̪olibi[11] ku-d̪uunu ku-d̪uunu ɔɔe iyye nɛɛsɔ iisɛ́nɛ́ ḿbarɔ/nʊgʊ́mbárɔ t̪íŋ-gini ii-gini ŋ́gɔɗɔ nugúŋgɔ́ɗɔ niinɔ náá-, nɛ́ɛ́-níínɔ (ǹd̪ɛ́!ríídó)/á!ríídó kʊɓa kʊɓooní affá nnááfa ɓiid̪i aguri ɛɛrɛ nɪgɛrɛɛnɛ́
Sangali t̪umma ka-saŋaali ka-saŋaali ka-saŋaali aaya iiyɛ naasɔ easana ɓ-/nag-ɔŋgɔ́rɔ cíɲ(g)ini ágini a-ŋgɔ́ɗɔ nɔ-, (n)agʊ-niinʊ niinʊ naginíínʊ ariid̪ʊ t̪ʊ́gʊ́ɓííní kúɓííní fa afáád̪ana ɓííjí (j ~ d̪) agúrí (ɛ)áárá nɛgɛ́ráána
Krongo niinʊ mɔ-ɗi kad̪u mɔ-ɗi ɓalí-m-ɔyʊ (kalí-m-)iiyʊ nɛaasʊ nísinɛ amʊ́ʊ́ni/nɪgámʊʊni t̪ɪn-jɪnɪ ɪ-jɪnɪ cɔɔɗɔ níjɔɔɗɔ niinɔ munɔ́ɔ́d̪i ʌ́ríd̪ɔ kúɓʊ́ʊ́í nugúɓʊ́ʊ́ní ffa náfat̪ani ɓiid̪i ágʊ́rɪ yaari nigíɲaari
Talasa t̪alasa kaa-d̪alasa ayyɛ kilyá-m-íyyɛ nɛɛsɔ nɛ́sínɛ a-mʊ́ʊ́nɛ/nɛ́ga- t̪i-giní níd̪í-giní t̪ɔŋɔɗɔ́ nid̪ɔ́ŋɔɗɔ́ niina nim̀naad̪i ard̪a kʊ́ɓʊ́ʊ́ní nʊ́gʊ́ɓʊ́ʊ́ní ffa nááfa ɓiigi aguri ɛɛrɛ

Ọnụọgụ

[dezie | dezie ebe o si]

Ntụnyere ọnụọgụgụ n'asụsụ dị iche iche: [2]

Language 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Katcha (1) ŋkɔ́tɔ́ ɛɛɾa íd̪ɔːna iɡiiso it id̪úmú it id̪úmú úfúń ŋkɔ́tɔ́ it id̪úmú úfúń ɛɛɾa it id̪úmú úfúń íd̪ɔːna it id̪úmú úfúń iɡiiso ad̪aɓaaɡa
Kadugli (Talla dialect) (2) ŋ́ɡɔ̀ʈɔ̀k / 'ŋ́ɡàʈɔ̀k ɛ́ːrà ɔ̀'dɔ́ːnà í'ɡízò ù'dúmːù ǹ̩dɪ̀nà'nɔ́ːɡɔ̀ ʈìˈmízò ùdúmːúˈdɪ̀stà ìˈzántà ɔ̀ˈlɔ́ːnà
Keiga t̪ɔ́l arʲáŋ t̪ɔ̀na kisːo t̪ʊ́mʊ t̪ʊmaɲúŋɡʊ aŋɗʊ́rkà abːa t̪aɲuŋɡaʲ amdí
Krongo t-yuŋwa t-yáaryà t-yóotòonò t-yóocìisò àrwá-tì-nìisò (litː 'hit/beat-SGT-hand') àttì kí-tì nyúŋwá àttì kí-tì nyáaryà àttì kí-tì nyóotòonò àttì kí-tì nyóocìisò àttì kí-tì n-árwá-tì-nìiso
Tulishi (Kamda dialect) kɔ̀ʈːɔ̀k kɑ̀ːrɑ́ʔ tɔ́ːnɑ̀ʔ tíːsòʔ tʊ̀mːʊ̀ʔ rɔ̀sːɑ̀ʔ kɔ́rɖɑ́ʈːɑ̀ʔ ɑ̀ʈːɑ́ʔ kɔ́rómɑ́dɔ̀ɓːɑ́ tɔ̀ɓːɑ́ʔ

Ọgụgụ ọzọ

[dezie | dezie ebe o si]

Ihe ndetu na nrụtụ aka

[dezie | dezie ebe o si]
  1. Güldemann (2018). "Historical linguistics and genealogical language classification in Africa", in Güldemann: The Languages and Linguistics of Africa, The World of Linguistics series. Berlin: De Gruyter Mouton, 58–444. DOI:10.1515/9783110421668-002. ISBN 978-3-11-042606-9. 
  2. Chan (2019). The Nilo-Saharan Language Phylum. Numeral Systems of the World's Languages.
  • Dafalla, Rihab Yahia. 2000. Ntụnyere ụda olu nke otu asụsụ Katcha Kadugli n'Ugwu Nuba . Akwụkwọ edemede MA, Mahadum Khartoum.
  • Schadeberg, Thilo C. 1981. "Nhazi nke otu asụsụ Kadugli" . Nilo-Saharan, ed. nke TC Schadeberg na M. Lionel Bender, p. 291–305. Dordrecht: Foris Publications.