Asụsụ Krongo
Krongo, bụkwakwara Korongo ma ọ bụ Kurungu ma mara dị ka Dimodongo, Kadumodi, ma ọ bụ Tabanya mgbe obodo obodo gasịrị, bụ asụsụ Kadu a na-asụ na ndịda ọdịda anyanwụ nke ugwu Nuba [ 2 ] na South Kordofan, Sudan .
Ethnologue depụtara Angolo, Tabanya, na Toroji na ugwu Krongo; na Buram, Damaguto, Dar, Dimadragu, na obodo Dimodongo.
Ndị na-asụ asụsụ n'onwe ha na-ezo aka n'asụsụ ahụ dị ka "nịinò mó-dì", nke pụtara "asụsụ sitere n'ụlọ". [ 2 ]
Dị ka nnyocha e mere na 1985 si kwuo, ndị na-asụ Krongo na-abụkarị ndị ọrụ ugbo ma na-ebi ndụ site n'ịkọ ihe ọkụkụ dị ka sorghum, agwa, sesame, ahụekere na ọka yana idobe anụmanụ dị ka ehi, atụrụ, ezi, ewu na ọkụkọ. [ 2 ]
Nnyocha e mere n'afọ 1976 [ 3 ] kwuru na asụsụ ndị ọzọ a na-asụ na mpaghara a nyochara (ebe a na-akpọkwa "Krongo") bụ Arabic, Dinka, Hausa na obere obere asụsụ ndị Africa ndị ọzọ. Nke kachasị n'ime ndị a bụ Arabic na 70% nke mmadụ 443 ndị a nyochara na-ekwu na ha na-asụ asụsụ ahụ, n'agbanyeghị na ọtụtụ n'ime ha anaghị asụ ya dị ka asụsụ obodo ha. A na-eji ya dị ka asụsụ asụsụ n'ahịa karịa n'ụlọ. [ 4 ]
Dịka nyocha ahụ siri kwuo, ọnụ ọgụgụ agụghị akwụkwọ dị elu n'etiti ndị bi na mpaghara Krongo. Ọtụtụ n'ime ụmụaka amabeghị Arabic - 90.3% nke ndị mmadụ kwuru na ha mụtara ya mgbe ha bụ nwata. Ụlọ akwụkwọ ndị ahụ ( khalwas ) na-eji Arabic dị ka asụsụ ntụziaka n'agbanyeghị, nke a nwere ike ịbụ ihe kpatara mmadụ ole na ole n'ime ndị Krongo na-aga akwụkwọ. Ọtụtụ n'ime ndị nwere agụmakwụkwọ bụ ndị na-asụ Arabic dị ka asụsụ nne ha na/ma ọ bụ ụmụ nwoke. [ 5 ]
Ndị Krongo, dị ka ndị Nuba ndị ọzọ, bụ ndị Alakụba . [1]
fonology
[dezie | dezie ebe o si]Asụsụ Krongo nwere fọnịm consonant ogologo na nke dị mkpụmkpụ na ụdaume ogologo na nke mkpirisi egosiri n'okpuru. [ 7 ]
| Labial | Dental/Alv. | Retroflex | Palatal | Velar | |
|---|---|---|---|---|---|
| Plosives | /p/ | /t/ | /ʈ/ | /c/ | /k/ |
| Ihe mkpali | /ɓ/ | /Ụ/ | |||
| Fricatives | /f/ | /s/ | /ʃ/ | ||
| Ọnụ imi | /m/ | /n/ | /ɲ/ | /ŋ/ | |
| Mmiri mmiri | /l/, /r/ | ||||
| Semi consonants | /w/ | /y/ |
| Labial | Dental/Alv. | Retroflex | Palatal | Velar | Glottal | |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosives | /pp/ | /nt/ /tt/ |
/nʈ/
/ʈʈ/ |
/nc/ /cc/ |
/nk/ /kk/ |
/ʔ/ |
| Ihe mkpali | /nɓ/ /ɓɓ/ |
/nd/ /ỤD/ |
||||
| Fricatives | /ff/ | /ss/ | ||||
| Ọnụ imi | /mm/ | /nn/ | /ɲị/ | /ŋŋ/ | ||
| Mmiri mmiri | /ll/, /rr/ | |||||
| Ọkara ụdaume | /ww/ | /y/ |
| [+ATR] | [-ATR] | |||
|---|---|---|---|---|
| [-azụ] | [+azụ] | [-azụ] | [+azụ] | |
| [+elu] | /i/ | /u/ | /ɪ/ | /ʊ/ |
| [+ dị ala] | /o/ | /a/ | ||
| ọkwa phoneme edoghị anya | /e/ | |||
| [+ATR] | [-ATR] | |||
|---|---|---|---|---|
| [-azụ] | [+azụ] | [-azụ] | [+azụ] | |
| [+elu] | /ii/ | /uu/ | /ʊʊ/ | |
| [+ dị ala] | /oo/ | /aa/ | ||
| ọkwa phoneme edoghị anya | /ee/ | |||
Udaume
[dezie | dezie ebe o si]A na-ekewa ụdaume ndị ahụ n'otu nkwekọ ụdaume abụọ +ATR na -ATR. Amabeghị otu /e/ nọ n'ihi na a na-eji ya dochie ma /ɪ/ ma ọ bụ nchikota /y/ na /a/, nke yiri ụda ahụ. Okwu maka “abụọ” dịka ọmụmaatụ nwere ike dee /-yáárè/ ma ọ bụ /-yáaryà/. N'adịghị ka /ɪ/, /e/ nwekwara ike iji n'otu okwu ahụ dị ka [+ATR] - ụdaume ezie. [ 8 ]
Ndokwa nke /o/ na /a/ n'ime otu ụdaume kwekọrọ na-adabere n'ọnọdụ na /o/ nwere ike ịchọta naanị n'otu okwu ahụ na [+ATR] - ụdaume na /a / nwere ike ịchọta naanị n'otu okwu na [-ATR] - ụdaume. A na-ahụkwa ha abụọ n'okwu ọnụ yana naanị consonants na/ma ọ bụ na /e/. [ 9 ]
Consonants
[dezie | dezie ebe o si]N'ihu consonants ogologo, naanị ụdaume dị mkpụmkpụ ka a na-eji. A na-emeso nkwụsị Glottal n'asụsụ ụtọ dị ka consonants ogologo. Ha na-eme dịka ọmụmaatụ, na nnọchiaha mmadụ nke otu: /àʔàŋ/ 'I', /ùʔùŋ/ 'gị', /ìʔìŋ/ 'he'. N'ime consonants ogologo, naanị /ff/ ka a maara na ọ na-eme na mmalite okwu, dị ka ọ dị na /ffà/ 'osisi'. [ 10 ] Ogologo consonant /ŋŋ/ dị ụkọ, mana ọ na-apụta dịka ọmụmaatụ n'okwu /àŋŋá/ 'anyị'. [ 11 ] /p/ na /pp/ dịkwa ụkọ. Ha na-eme dịka ọmụmaatụ na okwu mbinye ego sitere na Arabic. [ 10 ]
Maka consonants ndị ọzọ a kpọtụrụ aha, nhụsianya zuru oke bụ naanị iwu n'ihu /y/. N'ihu /i/ na /ɪ/, ọ bụ nhọrọ maka velar plosives n'ime a morpheme, ma na mbụ ọnọdụ ha enweghị ike zuru ezu palatalized. Maka /s/, palatalization bụ nhọrọ mgbe niile. Ya mere, mkpọpụta okwu sikà nwere ike ịdị ka nke a:
[sígà] → ọ bụghị palatalized, ma ọ bụ
[sʸígà] → palatal articulation secondary, ma ọ bụ
[ʃígà] → ikpochapụ zuru oke, gbanwee gaa na fricative palatal. [ 13 ]
Ụkpụrụ palatalization ndị a na-emetụtakwa consonants ogologo.
Syntax
[dezie | dezie ebe o si]Ewezuga isiokwu ahụ na ihe ahụ kpọmkwem, a na-edobe nkebiokwu niile n'aha n'ọnụ na prefix ikpe dịka ngwaa siri dị. [ 14 ]
Ntụaka
[dezie | dezie ebe o si]mmadụ 443 ndị a nyochara na-ekwu na ha na-asụ asụsụ ahụ, n'agbanyeghị na ọtụtụ n'ime ha anaghị asụ ya dị ka asụsụ obodo ha. A na-eji ya dị ka asụsụ asụsụ n'ahịa karịa n'ụlọ. n'agbanyeghị na ọtụtụ n'ime ha anaghị asụ ya dị ka
- ↑ Krongo in Sudan. Joshua Project. Retrieved on 2023-01-15.