Asụsụ Malawi Lomwe
Malawi Lomwe, nke a maara dị ka Elhomwe, bụ olumba nke asụsụ Lomwe a na-asụ na ndịda ọwụwa anyanwụ Malawi n'akụkụ dịka Mulanje na Thyolo.
ndabere
[dezie | dezie ebe o si]Ndị Lomwe bụ otu n'ime agbụrụ anọ kasị ukwuu bi na Malawi ma nwee akụkọ ihe mere eme nke ịkwaga n'ókè Mozambique-Malawi . Ọtụtụ Lomwe kwagara Malawi na njedebe nke narị afọ nke 19 wee jikọta ya na Chewa, na 1930s n'ihi agha agbụrụ na Mozambique . Asụsụ Elhomwe nke a na-asụ na Malawi bụ nnukwu olumba Mihavane ebe n'akụkụ ụfọdụ dị ka Thyolo e nwere akara olumba Kokholha . Dịka ebo niile nke Malawi, ndị Lhomwes abụghị ụmụ amaala Malawi mana Akafula nke a makwaara dị ka Mwandionelapati ma ọ bụ Abathwa, bụ ụmụ amaala Malawi. [ a chọrọ nkọwa ]
Gọọmenti Malawi emeela ihe n'ichekwa asụsụ ahụ site n'ịgbasa ozi n'asụsụ Elhomwe na redio MBC ya 1 . Nguzobe otu omenala Mulhako Wa Alhamwe site n'aka onye isi ala Malawi nwụrụ anwụ, Bingu wa Mutharika, na 25 October 2008, bụ ihe ọzọ dị ịrịba ama. Mulhako Wa Alhemwe nwere isi ụlọ ọrụ ya na Chonde na mpaghara Mulanje . E hiwere ya iji chekwaa omenala, nkwenye na asụsụ Lhomwe. Ọ nwere ọba akwụkwọ na ụlọ akwụkwọ Elhomwe.
Ọ bụ ezie na olumba Elhomwe nke a na-asụ na Malawi abụghị nke asụsụ Lomwe ndị ọzọ a na-asụ na Mozambique, ọ na-ekerịta ọtụtụ njirimara na ọtụtụ okwu. Dịka ọmụmaatụ, mmadụ nwere ike ịhụ myirịta dị n'ụdị okwu ndị a: otchuna (Emakhuwa), onthuna (Lmeetto), na ohuna (Elhomwe) pụtara "ịchọ." N'otu aka ahụ, okwu maka "ụmụ nwanyị" bụ anamwaani (Emakhuwa na Elhomwe), na anumwane (Lmeetto). [ a chọrọ nkọwa ]
Lomwe (Elhomwe) bụ asụsụ ụda olu, nwere mkpụrụokwu dị elu (H) dị iche na nke enweghị ụda. N'ọnụ okwu enwere oke nke enweghị atụ n'ọnọdụ ụda H, ọkachasị n'okwu e nwetara site na Chichewa . N'ime ngwaa enweghi ọdịiche ụda dị n'etiti otu ngwaa-mgbọrọgwụ na nke ọzọ (ya bụ enweghị ọdịiche dị n'etiti ngwaa dị elu na nke dị ala dị ka ọ dị n'asụsụ Bantu ndị ọzọ), mana n'olumba ha na-amụ (Emihavani) Kisseberth & Mtenje na-achọpụta ụdị ụda ụda dịgasị iche iche jikọtara ya na oge dị iche iche. Dịka ọmụmaatụ, njikọ gara aga na-aga n'ihu nwere ụda H na mmalite nke macrostem (dịka y-a-vítikelela mi-kwé "ha na-agbagọ ụdọ"), ihe na-adịghị mma nwere ụda H na ngwaa ikpeazụ ( o-hi-vitikelelé "ị kwesịghị ịgbagọ"), na ihe ndị ọzọ.
Ntụaka
[dezie | dezie ebe o si]kwagara Malawi na njedebe nke narị afọ nke 19 wee jikọta ya na Chewa, na 1930s n'ihi agha agbụrụ na Mozambique . Asụsụ Elhomwe Mozambique, ọ na-ekerịta ọtụtụ njirimara na ọtụtụ okwu. Dịka ọmụmaatụ, mmadụ nwere ike
Akwụkwọ ndị dị mkpa
[dezie | dezie ebe o si]- Kapyepye, Mavuto. Ilu Lhomwe: Nchịkọta ilu 200 nke ndị Africa n'asụsụ Lhomwe nke Malawi. Ebipụtara nkeonwe, site na Amazon.
Akwụkwọ akụkọ
[dezie | dezie ebe o si]- Boerder, RB (1984) Ọtụtụ ndị gbachiri nkịtị: Akụkọ banyere Lomwe na Malawi . Pretoria: Ụlọ ọrụ Africa nke South Africa.
- Kayambazinthu, Edrinnie (1998). "Ọnọdụ nhazi asụsụ na Malawi". Akwụkwọ akụkọ nke mmepe asụsụ ọtụtụ asụsụ na ọtụtụ omenala, vol. 19, mba. 5–6. [1] .
- Kissebert, Charles W; Matenje, Al. (2022). "Melodic High ụda na Emihavani" . Akwụkwọ Stellenbosch na Linguistics Plus, Vol. 62 (2), 2022, 1-33.
- Murray, SS (1932) [1910] Akwụkwọ aka nke Nyasaland . Zomba: Igwe nbipute gọọmentị.
- Rashid, PR (1978) "Na mbụ Lomwe, omenala Maravi, na asụsụ Yao: Nbili nke Mbewe c. 1760-1840". Akwụkwọ ọmụmụ, ngalaba akụkọ ihe mere eme, Chancellor College, Mahadum Malawi, Zomba.
- Soka, LD (1953) Mbiri ya a Lomwe ( The History of the Lomwe ). London: MacMillan.
- Vail, L. na White, L. (1989) "Tribalism na ndọrọ ndọrọ ọchịchị akụkọ ihe mere eme nke Malawi". Na L. Vail (ed.) Okike nke Tribalism na South Africa (p. 151–192). London: James Currey.