Asụsụ Sikaiana
Sikaiana bụ asụsụ Polynesia, ihe dị ka mmadụ 730 na-asụ na Sikaiana nke dị na Solomon Islands.
Okwu mmalite
[dezie | dezie ebe o si]Akụkọ ihe mere eme
[dezie | dezie ebe o si]Dị ka akụkọ akụkọ si kwuo, Tui Atafu tọrọ ntọala agwaetiti ahụ, onye gburu ụmụ amaala niile ma kpọsaa onwe ya onye isi. Ụfọdụ na-ekwu na Tui Atafu si n'agwaetiti a na-akpọ Atafu nke dị n'agwaetiti Tokelau, ebe ndị ọzọ na-eche na o si Tonga. Ma ka e mesịrị, ndị Tonga wakporo Sikaiana, mee ka ọtụtụ ndị bi na Sikaiana nwụọ. N'ọgwụgwụ afọ 1920, a na-akpọ ụlọ ememe ọkụ na ndị ozi ala
Ndị mmadụ
[dezie | dezie ebe o si]Asụsụ Sikaiana bụ asụsụ mpụga Polynesia a na-asụ na Sikaiana na Central Solomons, ihe dị ka maịl iri itoolu n'akụkụ ọwụwa anyanwụ nke agwaetiti Malaita dị na Polynesia. Enwere ihe dị ka ndị na-asụ asụsụ 730 fọdụrụ n'ụwa, ọnụọgụ dị ala maka asụsụ ọ bụla.
Ụtọ asụsụ
[dezie | dezie ebe o si]Usoro usoro okwu
[dezie | dezie ebe o si]Usoro ihe nkiti maka Sikaiana bụ isiokwu–ngwaa–ihe usoro okwu . Ọ bụ ezie na usoro ahụ nwere ike ịdịgasị iche, a na-eji ụkpụrụ a eme ihe mgbe niile maka obere okwu dị mfe. Ejighi ngwaa okwu na ngwaa ihe n'asụsụ oke osimiri ọ bụla, nke pụtara na agaghị eji ya na Sikaiana (Lichtenberk, 2012). N'ime usoro ụtọ asụsụ Sikaiana, ahịrịokwu ndị na-amalite na aha anaghị ebutekarị okwu, mana maka nkebiokwu nke na-eso nkebiokwu ngwaa, ọ nwere ike ma ọ bụ ọ gaghị eduga na preposition (Donner, 2012). Banyere aha na nkebiokwu aha, a ga-enwerịrị edemede bu ụzọ belụsọ ma ọ bụrụ na ọ bụ aha nke ebe, aha, ma ọ bụ nnọchiaha efu. Edemede ndị na-ebutekarị aha bụ te ma ọ bụ n Iji edemede ndị a na-eme ka aha dị mfe ịmata ọdịiche dị na akụkụ ndị ọzọ nke okwu (Donner, 2012).
Ọmụmụ ihe ọmụmụ
[dezie | dezie ebe o si]Sikaiana na-eji morphology sara mbara iji gbanwee okwu iji kwupụta ahịrịokwu dị mgbagwoju anya karịa. Dị ka ọtụtụ asụsụ ndị Polynesia ndị ọzọ, Sikaiana nwere ụdị nrịbama ihe abụọ. Enwere akara alienable nke bụ a, na ihe nrịbama a na-apụghị ịpụ apụ, o . Ihe nrịbama nke nwere aha dị iche iche. Ihe nrịbama alienable maka nnọchiaha bụ ana na akara ihe onwunwe na-enweghị atụ bụ ona .
Sikaiana yiri asụsụ Proto-Polynesian, ọtụtụ okwu ndị dị na asụsụ Polynesia dịkwa n'asụsụ Sikaiana. Dịka ọmụmaatụ, hale na Sikaiana pụtara ụlọ, otu okwu ahụ bụkwa ụlọ na Hawaiian .
Ihe egwu
[dezie | dezie ebe o si]Dị mkpa
[dezie | dezie ebe o si]Ndị Sikaiana na-asụ asụsụ Sikaiana ma ọ bụ Central Solomon Pidgin Bekee. Mgbe WWII gasịrị, ọtụtụ ndị si Sikaiana kwagara Honiara, isi obodo Solomon Islands ịchọ ọrụ na agụmakwụkwọ (Donner, 2002). Nke a pụtara na asụsụ a ebelatala, ebe ọ bụ na ọ bụghị Sikaiana ka a na-asụkarị n’ebe ahụ. Mbelata uru dị na iji asụsụ Sikaiana na-abawanye ihe egwu dị na ya.
Akụrụngwa
[dezie | dezie ebe o si]Ọ bụ ezie na ọnụ ọgụgụ ndị na-asụ asụsụ Sikaiana na-ebelata mbelata, e nwere akwụkwọ ọkọwa okwu nke Arthur Capell jikọtara ọnụ na 1935 nke na-ekpuchi okwu, ụtọasụsụ, ụdị akwụkwọ, na akụkọ mkpirikpi nke asụsụ Sikaiana. Mmadụ nwere ike ịmụta otú e si asụ Sikaiana ma ọ bụrụ na ọ gụọ ma
Ọgụgụ ọzọ
[dezie | dezie ebe o si]- Donner, W. (1996). Lingua Franca na Vernacular: Ojiji Asụsụ na Mgbanwe Asụsụ na Sikaiana. N'ihe ọmụmụ Pacific, Vol. 19, Nke 2.
- Donner, W. (2002). Rice na Tea, Azụ na Taro: Mbugharị Sikaiana na Honiara. N'ihe ọmụmụ Pacific, Vol. 25.
- Donner, WW (2012). Akwụkwọ ọkọwa okwu Sikaiana. Ewepụtara na sikaianaarchives.com: http://www.sikaianaarchives.com/wp-content/uploads/2012/06/Sikdict.pdf
Ntụaka
[dezie | dezie ebe o si]ke Arthur Capell jikọtara ọnụ na 1935 nke na-ekpuchi okwu, ụtọasụsụ, ụdị akwụkwọ, na akụkọ mkpirikpi nke asụsụ Sikaiana. Mmadụ nwere ike ịmụta otú e si asụ
Njikọ mpụga
[dezie | dezie ebe o si]- Akụkụ nke Akwụkwọ nke ekpere nkịtị na Sikaiana, 1932 akwụkwọ liturgical Anglican na Sikaiana.
- Te Kaitapu na Talatala o Sikaiana A Liturgy for Melanesia in the Language of Sikaiana (1984), nke Richard Mammana mebere ya.
- Akwụkwọ ọkọwa okwu Sikaiana nke gụnyekwara ụtọ asụsụ Sikaiana (2012)
- Paradaịsc nwere nchịkọta abụọ nke ihe Arthur Cappell ( AC1, AC2 ) gụnyere ihe asụsụ Sikaiana.