Asụsụ Tariana

 a

Tariana (nakwa Tariano ) bụ asụsụ Maipurean (nke a na-akpọkwa Arawak) nọ n'ihe ize ndụ nke a na-asụ n'akụkụ Osimiri Vaupés na Amazonas, Brazil ihe ruru mmadụ 100. Ihe dị ka mmadụ 1,500 ndị ọzọ nọ n'elu na n'etiti mpaghara Osimiri Vaupés na-akọwa onwe ha dị ka agbụrụ Tarana mana ha anaghị asụ asụsụ ahụ nke ọma.

Ụmụ amaala nke mpaghara Vaupés, gụnyere ndị Tariana na East Tucano, bụ ndị na-asụ asụsụ ; ha na-ewere ndị na-asụ asụsụ ha ibe ha bụ ndị ikwu ọbara. Na mpaghara a, asụsụ—dị ka njirimara agbụrụ—esi n’agbụrụ ndị nna na-agafe, n’ihi ya, a na-edobe ya iche n’ebe ibe ya nọ, ebe a na-agbazinye obere akwụkwọ ozi n’etiti ha. Ụmụ amaala nke mpaghara a na-asụkarị n'etiti asụsụ atọ na iri ndị ọzọ, gụnyere asụsụ nne na nna ha—nke na-adịkarị iche n'ihi omenala juru ebe niile nke ịpụpụ asụsụ — na Spanish na/ma ọ bụ Portuguese .

Ndị na-ekwu okwu Tarana anọwo na-atụgharị gaa n'asụsụ Tucano na-enweghị njikọ (nke ezinụlọ Tucanoan ), nke ghọrọ asụsụ franca na mpaghara Vaupés na njedebe narị afọ nke 19. N’ịbụ ndị rutere n’ógbè ahụ n’afọ ndị 1920, ndị ozi ala ọzọ Salesia kwalitere iji Tucano nanị eme ihe n’etiti ndị India ná mgbalị iji tọghata ha. Nchegbu gbasara akụ na ụba emewokwa ka ndị nna na-ahapụ ezinụlọ ha ka ha rụọ ọrụ maka ndị Brazil na-abụghị ndị America, bụ nke mebie mmekọrịta nna na ụmụ nna nke sitere na omenala si nweta Tariana. Na 1999, e mere mgbalị ịkụziri Tariana dị ka asụsụ nke abụọ n'ụlọ akwụkwọ sekọndrị dị na Iauaretê. A na-enye klas oge niile na Tarana n'ụlọ akwụkwọ ahụ kemgbe 2003.  : 6–9 

Nnyocha na Tariana, gụnyere akwụkwọ ụtọ asụsụ na akwụkwọ ọkọwa okwu Tarana-Portuguese, bụ Alexandra Aikhenvald sitere na Mahadum La Trobe, ọkachamara na ezinụlọ asụsụ Arawak mere.

fonology

Tarana nwere nnukwu ngwa ngwa ekwentị, ma e jiri ya tụnyere asụsụ Vaupés ndị ọzọ dị ka Baniwa na Tucano. O nwere ihe mgbochi phonotactic dị ụkọ nke na-ekpebi ma fọnịm nwere ike ime na mbụ ma ọ bụ n'etiti etiti yana ụdị morphemes. Igwe ekwentị [tʃ], dịka ọmụmaatụ, nwere ike ime na mbụ na mgbọrọgwụ ma ọ bụghị na affixes ma ọ bụ enclitics.

Akwụkwọ ozi ndị siri ike na-egosi ọkpụkpụ nke Alexandra Aikhenvald ji mee ihe na Grammar nke Tariana . A na-egosiputa ndegharị IPA ma ọ bụrụ na ọ dị iche na ederede ọkọlọtọ.

Udaume

Tariana nwere ụdaume 6, ha niile nwere ike ịpụta na imi, ewezuga [ɨ], ma ọ bụ ogologo, ewezuga [ɨ] na [ɵ] .

Phonotactic Restrictions on the Occurrence of Vowels

Phoneme	Root-Initial	Affix-Initial	Enclitic-Initial	Root-Medial	Affix-Medial	Enclitic-Medial	Root-Final	Affix- or Enclitic-Final
i	+	+	+	+	+	+	+	+
e	+	-	-	+	+	+	+	+
ɨTempleeti:Efn	+	-	-	-	-	-	-	+
o	-	-	-	+	-	+	+	+ one enclitic
u	+	-	-	+	+	+	+	+
a	+	+	+	+	+	+	+	+
iː	+	-	-	+	-	-	-	-
eː	+	-	-	+	-	-	-	-
uː	+	-	-	+	-	-	+	-
aː	+	-	-	+	-	-	+	-
ĩ	-	-	-	+	-	-	+	-
ẽ	-	-	-	+	-	-	+	-
õTempleeti:Efn	-	-	-	+	-	-	+	-
ũ	+	-	-	+	-	-	-	-
ã	+	-	-	+	-	-	+	-

Gbanwee ntụnye aka

	Otu Isiokwu	Isiokwu dị iche
Tupu	-hyume/-yuhme ' mgbe; n'ihi na'	-kayami 'mgbe emechaa'
N'otu oge	-nikhe, -kakari 'n'oge, mgbe'	-nisawa, -kanada, -nipua, -piyana, -kariku, -kapua 'mgbe, n'oge'

Tarana mgbanwe ntụgharị okwu enclitics na-egosi ma omume nke nkebi ahịrịokwu dabere na otu oge yana ma ọ bụ tupu emee nke nkebi ahịrịokwu ahụ yana ma isiokwu nke nkebiokwu dabere ọ bụ otu ma ọ bụ dị iche na isi okwu nke isi okwu. N'okwu ngwa ngwa, enclitic -hyume na-aghọkarị -yuhme ma ọ bụ ọbụna -yume . -Kayami nwere ike ịkpọ -kañami ma ọ bụ -kayãmi . Rịba ama na e nwere ọtụtụ enclitics dị iche iche maka otu ime ihe n'otu oge. Enclitic nke ọ bụla nwere ihe mgbochi dị iche iche nke clitics na affixes ndị ọzọ nwere ike jikọta ya na ebe ọ dabara na nkebiokwu ma ọ bụ ahịrịokwu.  : 516–525    Brackets na-egosi nhazi syntactic.  : 516 

Ihe ndetu

ahụ yana ma isiokwu nke nkebiokwu dabere ọ bụ otu ma ọ bụ dị iche na isi okwu nke isi okwu. N'okwu ngwa ngwa, enclitic -hyume na-aghọkarị -yuhme ma ọ bụ

Njikọ mpụga

• Ịgwa Eziokwu na Tarana - transcript redio ABC
• Asụsụ Tarana nke Northwestern Brazil (na saịtị Dr. Aikhenvald) - akwụkwọ ọkọwa okwu na akwụkwọ ndị ọzọ dị maka nbudata