Asụsụ Udi
Udi (a na-akpọkwa Uti ma ọ bụ Udin ) [1] bụ asụsụ ndị Udi na-asụ yana onye otu ngalaba Lezgic nke ezinụlọ asụsụ Caucasian nke ugwu ọwụwa anyanwụ . [ 4 ] Ekwenyere na ụdị ya mbụ bụ isi asụsụ Caucasian Albania, nke sitere na ndịda Dagestan ruo Azerbaijan ugbu a. [ 5 ] A na-akpọkwa asụsụ Udi ochie ahụ asụsụ Albania Caucasian [ 6 ] ma eleghị anya dabara na asụsụ " Gargarian " nke ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme Armenia oge ochie mara. [ 5 ] A maara Udi ọgbara ọhụrụ dị ka Udi.
Akụkọ ihe mere eme
[dezie | dezie ebe o si]
Enwere ike kewaa asụsụ Udi n'ụzọ dabara adaba na usoro akụkọ ihe mere eme ise: [ 8 ]
| Udi mbụ | gburugburu 2000 BC - 300 AD |
| Udi ochie | 300–900 |
| Udi etiti | 900-1800 |
| Udi nke oge ochie | 1800-1920 |
| Udi nke oge a | 1920 - dị ugbu a |
N'oge na-adịghị anya ka afọ 700 gasịrị, ọ ga-abụrịrị na a kwụsịrị iji asụsụ Udi ochie mee ihe maka ebumnuche ọ bụla ọzọ karịa ka asụsụ Liturgical nke Ụka Caucasian Albania . [ 9 ]
Ndị na-ekwu okwu
[dezie | dezie ebe o si]Ihe dị ka mmadụ 4,000 na-asụ asụsụ ahụ n'ime obodo Nij, Azerbaijan, na mpaghara Qabala, na mpaghara Oghuz, yana akụkụ nke North Caucasus na Russia . A na-asụkwa ya site n'agbụrụ Udis bi n'ime ime obodo Debetavan, Bagratashen, Ptghavan, na Haghtanak dị na Tavush Province nke dị n'ebe ugwu ọwụwa anyanwụ Armenia, na obodo Zinobiani (bụbu Oktomberi) na mpaghara Qvareli nke mpaghara Kakheti nke Georgia .
Udi nọ n'ihe egwu, kewara dị ka "ndị nọ n'ihe egwu nke ukwuu" nke UNESCO Red Akwụkwọ nke asụsụ ndị nọ n'ihe egwu .
fonology
[dezie | dezie ebe o si]Udaume
[dezie | dezie ebe o si]| N'ihu | Central | Azu | |
|---|---|---|---|
| Mechie | i iˤ ( y ) | u uˤ | |
| N'etiti | ɛ ( ɛˤ œ | ə | ɔ ɔˤ |
| Mepee | ( æ ) | ɑ ɑˤ |
Consonants
[dezie | dezie ebe o si]| Labial | Dental | Alveolar | Palatal | Velar | Uvular | Glottal | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| lenis | <small id="mwyg">fortis</small> | ||||||||
| Nasal | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | |||||||
| Plosive | voiced | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | |||||
| voiceless | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | |||||
| ejective | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | |||||
| Affricate | voiced | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | |||||
| voiceless | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | ||||||
| ejective | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | ||||||
| Fricative | voiceless | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | ||
| voiced | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | ||||
| Trill | Templeeti:IPA link | ||||||||
| Approximant | Templeeti:IPA link | Templeeti:IPA link | |||||||
Udi ochie, n'adịghị ka Udi nke oge a, enweghị ụdaume dị okirikiri gbara okirikiri nso-etiti . [ 14 ] Old Udi nwere usoro mgbanaka mgbanaka agbagoro agbago. [ 15 ]
mkpụrụedemede
[dezie | dezie ebe o si]
Asụsụ Udi ochie ji mkpụrụedemede Albania Caucasian . Dị ka akwụkwọ akụkọ Old Udi achọpụtara na Saint Catherine's Monastery dị n'Ijipt malitere na narị afọ nke asaa, asụsụ Old Udi ji 50 n'ime mkpụrụedemede 52 nke ndị ọkà mmụta Armenia mara na narị afọ gara aga ka ejiri ya mee ihe na ederede asụsụ Udi. [ 14 ]
N'afọ ndị 1930, ndị ọchịchị Soviet gbara mbọ ịmepụta mkpụrụedemede Udi dabere na mkpụrụedemede Latịn, dịka e gosiri na foto a, mana ojiji ya kwụsịrị mgbe obere oge gasịrị.
Na 1974, VL Gukasyan chịkọtara mkpụrụedemede Udi dabere na mkpụrụedemede Cyrillic. Mkpụrụedemede dị na ọkọwa okwu Udi-Azerbaijani-Russian ya bụ nke a:
| A | Ọ bụ | Ebe | Б б | в в | Г г | gъ gъ | Гь гь | Д д | Дж дж | ДжӀ джӀ |
| pụọ | E | Ж ж | M na-aga | AZ | и | M й | К к | Ụ | ị ga | Ị ga |
| л | M | Nke | Ọ | Ọ dị | П п | ПӀ пӀ | Р р | s с | Ị | Ị |
| ị | Уь Уь | Фф | х | Nke ahụ | Ọ | M ц' | M цӀ | CH CH | CH'CH' | Ị hị |
| Ụcha | Шш | ᨀ ị | Ы |
Ejikwa mkpụrụedemede a na mkpokọta 1996 Nana oččal ( Нана очъал ).
N'etiti 1990s, e mepụtara mkpụrụedemede Udi ọhụrụ dabere na Latin na Azerbaijan. Eji ya bipụta primer na nchịkọta ọrụ abụọ nke Georgy Kechaari ma jiri ya mee ihe maka agụmakwụkwọ n'ime obodo Nic . Mkpụrụedemede bụ nke a: [3]
Hụkwa
[dezie | dezie ebe o si]- Asụsụ ndị Caucasus
Nkọwapụta
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ Udi. LINGUIST List. Archived from the original on 18 April 2015. Retrieved on 1 November 2024.
- ↑ Consonant Systems of the North-East Caucasian Languages (en). TITUS Didactica.
- ↑ Aydınov (1996). Tıetıir. Bəkü: "Maari̇f" Nəşriyyat.
Ọgụgụ ọzọ
[dezie | dezie ebe o si]akụkụ ugwu nke Akushinsky District na obodo Gerga na Krasnopartizansk [ ru ] na mpaghara Kayakentsky . Tinyere Aqusha dialect, o mere ntọala maka asụsụ Dargwaakụkụ ugwu nke Akushinsky District na obodo Gerga na Krasnopartizansk [ ru ] na mpaghara Kayakentsky . Tinyere Aqusha dialect, o mere ntọala maka asụsụ Dargwa
Njikọ mpụga
[dezie | dezie ebe o si]
- Ihe mgbakwunye: script Cyrillic
- Asụsụ Udi: Nkọwa ụtọ asụsụ nwere ederede nlele – Wolfgang Schulze 2001
- Udi isi lexicon na Global Lexicostatistical Database
- Ndị Udis
- Map akụkọ ihe mere eme
- Grammar na-arụ ọrụ nke Udi, Wolfgang Schulze, 2002
- Grammar na-arụ ọrụ nke Udi, Wolfgang Schulze, 2006
- Akụkụ nghọta nke nzukọ klausal na Udi, Wolfgang Schulze, 2000
- Asụsụ Udi, Wolfgang Schulze, 2002
- John M. Clifton: Ọnọdụ Sociolinguistic nke Udi na Azerbaijan . SIL International, 2005. (PDF-Datei; 206 kB)
