Asụsụ Wolaitta
Language name | ||
---|---|---|
Spoken in: | — | |
Region: | — | |
Total speakers: | — | |
Language family: | Default | |
Language codes | ||
ISO 639-1: | none | |
ISO 639-2: | —
| |
ISO 639-3: | — | |
Note: This page may contain IPA phonetic symbols in Unicode. |
Wolaitta ma ọ bụ Wolayttatto Doonaa bụ asụsụ North Omotic nke otu Ometo a na-asụ na mpaghara Wolayita na akụkụ ndị ọzọ nke ndịda ọdịda anyanwụ Etiopia . Ọ bụ asụsụ obodo ndị Welayta . Atụmatụ ọnụ ọgụgụ ndị bi na ya dịgasị nnọọ iche n'ihi na ekwenyeghị n'ebe ókèala asụsụ dị.
Enwere nkwudo na-emegiderịta onwe ya gbasara etu esi asụ Wolaytta n'ọtụtụ ebe. Ụfọdụ na-ekwu na Melo, Oyda, na Gamo-Gofa-Dawro bụkwa olumba, mana ọtụtụ ebe, gụnyere Ethnologue na ISO 639-3 depụtara ugbu a dị ka asụsụ dị iche iche. Obodo dị iche iche nke ndị na-asụ asụsụ na-amatakwa ha dị ka asụsụ dị iche iche. A na-ekwu na ụdị dị iche iche a na-akpọ Laha dị 'nso' na Wolaytta na Hayward (1990) mana depụtara dịka asụsụ dị iche site na Blench; Otú ọ dị, ọ dịghị etinye ya na Ethnologue .
Wolaytta adịla n'ụdị ederede kemgbe 1940s, mgbe Sudan Interior Mission buru ụzọ chepụta usoro maka ide ya. Ndị otu Dr. Bruce Adams duziri degharịa usoro ihe odide ahụ. Ha sụgharịchara Agba Ọhụrụ n’afọ 1981, sụgharịkwara Baịbụl dum n’afọ 2002. Ọ bụ otu n'ime asụsụ mbụ ndị Derg họpụtara maka mgbasa ozi mmuta ha (1979–1991), tupu asụsụ ndịda ọ bụla ọzọ. Nganga Welaytta n'asụsụ ha edere butere nzaghachi mmegide kpụ ọkụ n'ọnụ na 1998 mgbe gọọmentị Etiopia kesara akwụkwọ ọgụgụ e dere na Wegagoda - asụsụ wuru ewu dabere na ijikọ Wolaytta nwere ọtụtụ asụsụ nwere njikọ chiri anya. N’ihi ya, ewepụrụ akwụkwọ ọgụgụ ndị dị na Wegagoda, ndị nkụzi weghachikwara ndị nke dị na Wolaytta.
N'ịsụ asụsụ ha, ndị Wolaytta na-atụ ọtụtụ ilu. Otu nnukwu mkpokọta n'ime ha, na edemede Etiopia, ka ebipụtara na 1987 ( kalenda Etiopia ) [ A ] site na Ụlọ Akwụkwọ Academy nke Asụsụ Etiopia. [1] Ihe ọmụmụ Fikre Alemayehu 2012 MA sitere na mahadum Addis Ababa na-enye ntụle maka ilu Wolaytta na ọrụ ha. [2]
Myirịta lexical na
[dezie | dezie ebe o si]Ọkwa asụsụ
[dezie | dezie ebe o si]Asụsụ a bụ asụsụ gọọmentị na mpaghara Wolayita nke Etiopia. Ẹkesio mme ikpehe Bible ke 1934, Obufa Testament ke 1981, ye ofụri Bible ke 2002.
fonology
[dezie | dezie ebe o si]Consonants
[dezie | dezie ebe o si]Wakasa (2008) na-enye fọnịm consonant ndị a maka Wolaytta. (O nwekwara mˀ, nˀ, lˀ, ma ndị a bụ consonant ụyọkọ, ⟨ m7, n7, ⟩ .) Ihe ndị dị na ⟨ akụkụ brackets ⟩ gosiri mkpụrụedemede Latin, ebe nke a dị iche na IPA:
Bilabial | Dental | Palatal | Velar | Glottal | ||
---|---|---|---|---|---|---|
Nasal | m | n | ||||
Plosive | voiceless | p | t | k | ʔ Templeeti:Angle bracket | |
voiced | b | d | ɡ | |||
ejective | pʼ Templeeti:Angle bracket | tʼ Templeeti:Angle bracket, ɗ (?) Templeeti:Angle bracket | kʼ Templeeti:Angle bracket | |||
Affricate | voiceless | tʃ Templeeti:Angle bracket | ||||
voiced | dʒ Templeeti:Angle bracket | |||||
ejective | tʃʼ Templeeti:Angle bracket | |||||
Fricative | voiceless | s | ʃ Templeeti:Angle bracket | h, h̃ Templeeti:Angle bracket | ||
voiced | z | ʒ Templeeti:Angle bracket | ||||
Approximant | l | j Templeeti:Angle bracket | w | |||
Rhotic | r |
Consonants atọ chọrọ nkwurịta okwu ọzọ. Wakasa (2008:96f) na-akọ na iji ⟨ 7 ⟩ maka nkwụsị glottal ka ejiriwo apostrophe dochie ya. Ụda e dere ⟨ nh ⟩ bụ nke Wakasa (2008:44) kọwara dịka ' nasalized glottal fricative '; a na-ekwu na ọ dị ụkọ nke ukwuu, na-eme naanị n'otu aha nkịtị, ntinye, na aha abụọ kwesịrị ekwesị. Ọnọdụ ụda e dere ⟨ D ⟩ doro anya na esemokwu; Adams (1983:48) na Lamberti na Sottile (1997:23, 25-26) na-ekwu na ọ bụ ihe na-adịghị mma, si otú a na-eche na ọ bụ [ɗ ] . Wakasa (2008:62) gọnarị na consonant a bụ ihe na-adịghị mma, ma kpọọ ya 'glottalized'. (Lee implosive maka ihe ndị ọzọ gbasara ọdịiche dị otú ahụ.)
Udaume
[dezie | dezie ebe o si]Wolaytta nwere ụdaume ise, nke pụtara ma ogologo na mkpụmkpụ:
N'ihu | Central | Azu | |
---|---|---|---|
Elu | i, iː | u, uː | |
N'etiti | e, eː | o, oː | |
Dị ala | a, aː |
Ụtọ asụsụ
[dezie | dezie ebe o si]Usoro okwu
[dezie | dezie ebe o si]Dịka asụsụ Omotic ndị ọzọ, asụsụ Wolaytta nwere usoro okwu SOV (isi-okwu–ihe–ngwaa), dịka egosiri na ihe atụ na-esonụ (Wakasa 2008:1041): O nwere akpaokwu nbigharị, nke bu ụzọ ngwaa (Wakasa 2008:1042): Aha ndị e ji adjectively buru aha ndị ha na-agbanwe (Wakasa 2008:1044) Ọnụọgụgụ na-ebute aha aha ha na-agụta karịa (Wakasa 2008:1045)
Hụkwa
[dezie | dezie ebe o si]- Ndị mmadụ
Ọgụgụ ọzọ
[dezie | dezie ebe o si]- Adams, Bruce A. 1983. Nyocha Tagmemic nke Asụsụ Wolaitta. PhD ebipụtaghị ya. akwụkwọ akụkọ, University of London.
- Adams, Bruce A. 1990. Aha aha na Wolaitta. Na Ọmụmụ Asụsụ Omotic ed. nke Richard Hayward, 406-412. London: Ụlọ akwụkwọ nke Oriental na African Studies.
- Amha, Azeb. 2001. Ekwentị echiche na ngwaa mejupụtara na Wolaitta. Na Ideophones. Ọmụmụ ụdịdị n'asụsụ, ed. nke Voeltz, FK Erhard na Christa Kilian-Hatz, 49-62. Amsterdam - Philadelphia: John Benjamins.
- Amha, Azeb. 2010. Ngwaa na ideophones jikọtara ọnụ na Wolaitta legharịa anya. Na Mgbagwoju anya Mgbagwoju anya: Echiche asụsụ gafee na nhazi mmemme, ed. nke Mengistu Amberber, Brett Baker na Mark Harvey, 259-290. Cambridge: Mahadum Mahadum Cambridge.
- Amha, Azeb. 2001. Wolaitta. Na Eziokwu banyere asụsụ ụwa, akwụkwọ nkà ihe ọmụma nke ụwa bụ isi asụsụ, gara aga na ugbu a, ed. nke J. Garry na C. Rubino, ed. , 809-15 . New York - Dublin: HW Wilson.
- Amha, Azeb, 1996. Ụda olu na ngalaba prosodic na Wolaitta. Na Studies in African Linguistics 25(2), p. 111–138.
- Lamberti, Marcello na Roberto Sottile. 1997. "Asụsụ Wolaytta". Na Studia Linguarum Africae Orientalis 6 : p. 79–86. Cologne: Rüdiger Köppe.
- Ohman, Walter na Hailu Fulass. 1976. Welamo. N'asụsụ dị na Etiopia, ed. nke ML Bender, C. Bowen, R. Cooper, na C. Ferguson, p. 155–164. Mahadum Oxford Press.
- Wakasa, Motomichi. 2008. Ọmụmụ ihe nkọwa nke asụsụ Wolaytta nke oge a . Ph.D. tesis. Mahadum Tokyo.
Ntụaka
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ Good Amharic Books | Welcome!. Archived from the original on 2013-03-15. Retrieved on 2013-02-03.
- ↑ An analysis of Wolayta proverbs: Function in focus (PDF). Retrieved on 2019-09-18.
Njikọ mpụga
[dezie | dezie ebe o si]
- World Atlas of Language Structures ozi na Wolaytta
- Nchịkọta ilu Wolaytta nwere ntụgharị asụsụ Amharic