Gaa na ọdịnaya

Avar Asụsụ

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ

Avar ( магӏарул мацӏ, maǥarul macʼ av, "asụsụ ugwu" ma ọ bụ авар мацӏ, awar macʼ av, "Asụsụ Avar"), nke a makwaara dị ka Avaric, [1] [2] bụ asụsụ Northeast Caucasian nke obere otu Avar–Andic nke Avars na-asụ, nke kachasị na Dagestan . Na 2010, e nwere ihe dị ka otu nde ndị ọkà okwu na Dagestan na n'ebe ndị ọzọ na Russia .

Nkesa ala

[dezie | dezie ebe o si]

A na-asụkarị ya na mpaghara ọdịda anyanwụ na ndịda nke mba Russia Caucasus nke Dagestan na mpaghara Balaken, Zaqatala nke dị na ugwu ọdịda anyanwụ Azerbaijan . Ụfọdụ Avars bi na mpaghara ndị ọzọ nke Russia. E nwekwara obere obodo ndị ọkà okwu bi na mba Rọshịa nke Chechnya na Kalmykia ; na Georgia, Kazakhstan, Ukraine, Jordan, na mpaghara Oké Osimiri Marmara nke Turkey . Ihe dị ka mmadụ 1,200,000 na-asụ ya n'ụwa nile. UNESCO na-ekewa Avar dị ka ihe na-adịghị ike ikpochapụ. [3]

Ọnọdụ

[dezie | dezie ebe o si]

Ọ bụ otu n'ime asụsụ isii nke Dagestan, ebe ọ bụghị naanị ndị Avar na-asụ ya, kamakwa ọ na-eje ozi dị ka asụsụ nkwukọrịta n'etiti agbụrụ na asụsụ dị iche iche.

Olumba

[dezie | dezie ebe o si]

  Glottolog depụtara olumba 14 nke Avar, ụfọdụ n'ime ha kwekọrọ na obodo nta ndị a na-asụ ha. Edepụtara olumba ndị a n'usoro mkpụrụedemede dabere na aha ha na Glottolog:

  • Ancux [av] (Antsukh / Анцух)
  • Andalal-Gxdatl
  • Bacadin
  • Batlux
  • Hid
  • Karax
  • Kaxib
  • Keleb
  • Salatav
  • Shulanin
  • Untib
  • Xunzax (Khunzakh / Xунзах)
  • Zakataly
  • Zaqatala

fonology

[dezie | dezie ebe o si]
Udaume Avar
N'ihu Azu
Elu i u
N'etiti e o
Dị ala a

Avar nwere ụdaume ụda olu ise: /aeiou/.

Ụda okwu okwu

[dezie | dezie ebe o si]

Na Avar, ụda olu dị iche, nweere onwe yana mkpanaka, na-adabereghị na ọnụọgụ nke mkpụrụedemede dị na okwu ahụ. Mgbanwe na ntinye ụda olu okwu na-egosi mpụtara semantik dị iche iche na mpụtara ụtọasụsụ nke otu okwu:

  • ра́гӏи 'word' ~ рагӏи́ 'fodder'
  • ру́гънал 'wound.nom.pl' ~ ругъна́л 'wound.gen.sg'

Morphosyntax

[dezie | dezie ebe o si]

  Avar bụ asụsụ agglutinative, nke usoro SOV .

Mgbasa ozi anaghị atụgharị, na-abụghị ntughari maka klaasị aha na ụfọdụ adverbs nke ebe: eg the /b/ na /ʒani-b/ "n'ime" /t͡se-b-e/ "n'ihu". Mgbasa ozi nke ebe na-amata ọdịiche dị n'ụdị ebe, ihe nlegharị anya, na ablative ụdị suffixally, dị ka /ʒani-b/ "n'ime", /ʒani-b-e/ "ruo n'ime", na /ʒani-sa/ "site n'ime". /-go/ bụ suffix mesiri ike site n'aka adjectives na-erughị ala.

Usoro edemede

[dezie | dezie ebe o si]

  Enwere mgbalị ụfọdụ iji dee asụsụ Avar n'asụsụ Jọjia n'oge dị ka narị afọ nke 14. Ojiji nke Perso-Arabic script maka ịnọchite anya Avar n'ime obere glosses malitere na narị afọ nke 15. Iji Arabic, nke a maara dị ka ajam, ka mara taa. [4]

Peter von Uslar mepụtara mkpụrụedemede ndị dabeere na Cyrillic, bụ́ nke e bipụtara na 1889, bụ́ ndị jikwa ụfọdụ mkpụrụ akwụkwọ ndị dabeere na Georgian mee ihe. Ọtụtụ n'ime mkpụrụedemede ya edobebeghị na Unicode. Mkpụrụedemede na-ewere ụdị a: [5] б в г ӷ д е ж һ ị bụ л мно п ԛ р с ҫ ҭ у х х̓ ц ц̓ ꚑ ч ч̍ чّ / ̓ ƞ ƞ̓ ɳّ ດ

Dị ka akụkụ nke atumatu mmụgharị asụsụ Soviet na 1928 Ajam jiri mkpụrụedemede Latin dochie Ajam, nke n'afọ 1938 bụ nke script Cyrillic dị ugbu a dochie ya . N'ezie, ọ bụ mkpụrụedemede Rọshịa gbakwunyere otu mkpụrụedemede a na-akpọ palochka ( mkpisi, Ӏ ). Ebe ọ bụ na enweghị ike iji usoro ahụigodo a na-ahụkarị dee mkpụrụedemede ahụ, a na-ejikarị mkpụrụedemede Latin i ( I ), obere mkpụrụedemede Latin L ( l ) ma ọ bụ ọnụọgụgụ 1 dochie ya.

Nkọwapụta okwu ugbu a

[dezie | dezie ebe o si]

A na-edekarị asụsụ Avar n'edemede Cyrillic . Mkpụrụedemede nke mkpụrụedemede bụ (ya na mkpọpụta ha nyere n'okpuru na ndegharị IPA ):

А а

/a/ 		Б б

/b/ 		В в

/w/ 		Г г

/ɡ/ 		Гъ гъ

/ʁ/ 		Гь гь

/h/ 		ГӀ гӏ

/ʕ/ 		Д д

/d/
Е е

/e/, /je/ 		Ё ё

/jo/ 		Ж ж

/ʒ/ 		З з

/z/ 		И и

/i/ 		Й й

/j/ 		К к

/k/ 		Къ къ

/q͡χʼː/
Кь кь

/t͡ɬʼː/ 		КӀ кӏ

/kʼ/ 		КӀкӏ кӏкӏ

/kʼː/ 		Кк кк

/kː/ 		Л л

/l/ 		ЛӀ лӏ

/t͡ɬː/ 		Лъ лъ

/ɬ/ 		Лълъ лълъ

/ɬː/
М м

/m/ 		Н н

/n/ 		О о

/o/ 		П п

/p/ 		Р р

/r/ 		С с

/s/ 		Сс сс

/sː/ 		Т т

/t/
ТӀ тӏ

/tʼ/ 		У у

/u/ 		Ф ф

/f/ 		Х х

/χ/ 		Хх хх

/χː/ 		Хъ хъ

/q͡χː/ 		Хь хь

/x/ 		Хьхь хьхь

/xː/
ХӀ хӏ

/ħ/ 		Ц ц

/t͡s/ 		Цц цц

/t͡sː/ 		ЦӀ цӏ

/t͡sʼ/ 		ЦӀцӏ цӏцӏ

/t͡sʼː/ 		Ч ч

/t͡ʃ/ 		Чч чч

/t͡ʃː/ 		ЧӀ чӏ

/t͡ʃʼ/
ЧӀчӏ чӏчӏ

/t͡ʃʼː/ 		Ш ш

/ʃ/ 		Щ щ

/ʃː/ 		Ъ ъ

/ʔ/ 		Ы ы

/ɨ/ 		Ь ь

/ʲ/  		Э э

/e/ 		Ю ю

/ju/
Я я

/ja/

Chaatị atụnyere

[dezie | dezie ebe o si]

Achịkọtara dịka: [6] [7] [8] [9]

 

Mgbakọ ederede Arabic

[dezie | dezie ebe o si]

Otu akụkụ nke script Avar Arabic bụ na yiri mkpụrụ akwụkwọ dị ka Uyghur na Kurdish, edemede ahụ anaghị ahapụ ụdaume ma ghara ịdabere na ụda olu iji nọchite anya ụdaume mgbe ọ dị mkpa. Kama, ahaziri mkpụrụedemede ndị emegharịrị nwere ntụpọ na ụda olu ka ha na-anọchi anya ụdaume. Ya mere, script Avar Arabic abụghịzi " abjad adịghị ọcha" n'adịghị ka usoro ndị nne na nna ya ( Arabic, Persian, and Ottoman ), ọ dị ugbu a " mkpụrụedemede " kwesịrị ekwesị.

Ọ bụ ezie na nke a abụghị ikpe maka ọtụtụ narị afọ ole na ole nke ejirila mkpụrụedemede Arabic mee ihe maka Avar, nke a abụrụla ikpe na mgbakọ kacha ọhụrụ na nke a na-ahụkarị. N'ezie nke a abụghị ikpe n'oge edere edemede gbasara asụsụ maka Journal of the Royal Asiatic Society na 1881. [9]

Dị ka ihe atụ, na Avar Arabic Script, e mepụtala ụdị anọ nke mkpụrụedemede yāʼ ("ی"), nke ọ bụla nwere ọrụ pụrụ iche.

Ụdị dị iche iche nke "ی"
Akwụkwọ ozi Cyrillic Equivalent IPA Ọrụ
‎ -/ nke /ʔ/ A na-eji na mmalite okwu malite na ụdaume "О o" [o], "У у" [u], "Э э" [e], na "И и" [i]. Enweghị ụda nke ya, mana ọ na-arụ ọrụ dị ka "onye na-ebu ụdaume". Yiri mgbakọ ederede nke Uyghyr na Kurdish
‎ , Э э / E /e/ Akwụkwọ ozi yiri nke ahụ dị na Pashto, Uzbek, na Uyghyr orthographies.
‎ , и / Ы /i~ɨ/ Akwụkwọ ozi yiri ya dị n'asụsụ Kurdish, mana maka ụdaume [e].
‎ M й /j/ Dakọtara na ụda bekee "y".

Ka o sina dị, script Avar Arabic na-ejigide ụda olu abụọ.

Nke mbụ bụ " shadda " (ـّـ), nke a na-eji eme ihe . Mgbe ọ nọ na Cyrillic, a na-ede mkpụrụedemede abụọ na azụ azụ, gụnyere digraphs, na mkpụrụedemede Arabic, a na-eji shadda mee ihe.

Ụda olu nke abụọ a na-eji na mkpụrụedemede Arabị Avar bụ ḍammah (ـُـ). Na Arabic, Persian, na akụkọ ihe mere eme na Turkish Ottoman, a na-eji ụda olu a na-anọchi anya [o] ma ọ bụ [u]. Mana na Avar, a na-eji diacritic a maka labialization [◌ʷ] ọ bụghị maka ụdị ụdaume ọ bụla. Ya mere, ọ bụ ihe na-eme ka a na-ejikọta ụda olu a na ụda olu na-esote. Dịka ọmụmaatụ, e dere ụda "зва" [zʷa] dị ka "زُا".

Enwere ike iji ụda olu a na nhọrọ yana njikọ shadda. Dịka ọmụmaatụ, edere ụda "ссвa" [sʷːa] ka "سُّا".

Ọ bụrụ na okwu malite na ụdaume, ọ bụrụ na ọ bụ ụda, e ji alif "ا" dee ya. Ma ọ bụghị ya, ụdaume kwesịrị ka ọ bụrụ "onye na-ebu ụdaume", nke bụ hamza-ya' (ئـ). Ọ dịghị mkpa maka onye na-ebu dị otú ahụ n'etiti okwu. Tebụlụ dị n'okpuru na-egosipụta ụdaume n'asụsụ Arabik Avar.

Tebụlụ ụdaume
A Ọ ị Э э / E и
[a] [o] [u] [e] [i]
Udaume na mmalite nke okwu
‎ ‎ ‎ ‎ ‎
Udaume n'etiti ma ọ bụ njedebe nke okwu
ـا, ‎ ـۈ ‎ ‎ , ېـ, ـېـ, ‎ ێـ, ـێـ, ‎

Ntụnyere ihe atụ

[dezie | dezie ebe o si]
mkpụrụedemede Arabic (2007) [10] mkpụrụedemede Cyrillic (2007) mkpụrụedemede Latin

Templeeti:Script/Arabic

Нолъ макьилъ вихьана, кьалда лъукъ-лъукъун,
Кьурда квер чIван унев, бида вецIцIун дун;
Кьуруги батIалъун цеве унаго,
Цо лъарал рагIалда гIодов кколев дун.
Лъар чваххулеб буго чабхил кIкIалахъан,
Лъин кIанцIулеб буго ганчIазда тIасан;
ТIарамагъадисеб къвал балеб буго,
Къо лъикIилан дица согIаб ракьалда.

Noļ maꝗiļ viҳana, ꝗalda ļuq-ļuqun,
Ꝗurda кvеr çvan unеv, bida vеⱬⱬun dun;
Ꝗuruⱨ baţaļun s̶еvе unago,
Co ļaral raⱨalda ⱨodov ккolеv dun.
Łar cvaxxulеb bugo cabxil ⱪⱪalax̶an,
Łin ⱪanⱬulеb bugo gançazda ţaсan;
Ţaramaƣadiсеb qval balеb bugo,
Qo ļiⱪilan dis̶a сoⱨab raꝗalda.

Akwụkwọ

[dezie | dezie ebe o si]

Asụsụ agụmagụ gbadoro ụkwụ na болмацӏ ( bolmacʼ ) [ nhota dị mkpa ] — bo = "agha" ma ọ bụ "mba", na mac' = "asụsụ" - asụsụ a na-ejikarị n'etiti ndị na-asụ olumba na asụsụ dị iche iche. N'aka nke ya, bolmacʼ sitere n'olumba Khunzakh, isi obodo na etiti ọdịbendị nke mpaghara Avar, nwere mmetụta ụfọdụ sitere na olumba ndịda. N'oge a, asụsụ agụmagụ na-emetụta olumba, na-akọwapụta ndịiche ha. 

Onye ama ama nke akwụkwọ Avar ọgbara ọhụrụ bụ Rasul Gamzatov (nwụrụ na November 3, 2003), onye na-ede uri ndị mmadụ nke Dagestan. Nsụgharị nke ọrụ ya gaa na Russian emewo ka ndị mmadụ na-ege ya ntị n'ebe nile na mbụ Soviet Union . [ a chọrọ nkọwa ]

Ihe atụ ahịrịokwu

[dezie | dezie ebe o si]
English Avar Transliteration IPA
Hello! Ворчӏами! Worch’ami! /wort͡ʃ’ami/
How are you doing? Щиб хӏaл бугеб? Shchib hal bugeb? /ʃːib ʜal bugeb/
How are you? Иш кин бугеб? Ish kin bugeb? /iʃ kin bugeb/
What is your name? Дуда цӏар щиб? Duda c’ar shchib? /duda t͡s’ar ʃːib/
How old are you? Дур чан сон бугеб? Dur chan son bugeb? /dur t͡ʃan son bugeb/
Where are you going? Mун киве ина вугев? Mun kiwe ina wugew? /mun kiwe ina wugew/
Sorry! Тӏаса лъугьа! T’asa łuḩa! /t’asa ɬuha/
Mother Эбель A'bel / A'bel/
Father Эмен A'men / A'men/
Where is the little boy going? Киве гьитӏинав вас унев вугев? Kiwe ḩit’inaw was unew wugew? /kiwe hit’inaw was unew wugew/
The boy broke a bottle. Васас шиша бекана. Wasas shisha bekana. /wasas ʃiʃa bekana/
They are building the road. Гьез нух бале (гьабулеб) буго. Ḩez nux́ bale (ḩabuleb) bugo. /hez nuχ bale (habuleb) bugo/

Ihe atụ ederede

[dezie | dezie ebe o si]
Avar Ntụgharị asụsụ
Cyrillic Latịn Arabic
Я, зобалазда вугев нижер Эмен, дур цӀар гӀадамаз мукъадасаблъун рикӀкӀаги, дур ПарччахӀлъи тӀаде щваги. Зобалаздаго гӀадин ракьалдаги дур амру билълъанхъаги. Жакъа нижер бетӀербахъиялъе хинкӀ-чед кье нижее. Нижер налъи-хӀакъалда тӀасаги лъугьа, нижерго налъулазда тӀаса нижги лъугьарал ругин. Нижер хӀалбихьизеги биччаге, Квешалдаса цӀуне ниж. Ja, zobalazda wugew niƶer Emen, dur ⱬar ⱨadamaz muqadasabļun, riⱪⱪagi, dur Parccaħļi ţade şşvagi. Zobalazdago ⱨadin raꝗaldagi dur amru biļļļanӿagi. Ƶaqa niƶer beţerbaӿijaļe xinⱪ-ced ꝗe niƶeje. Niƶer naļi-ħaqalda ţasagi ļuha, niƶergo naļulazda, ţasa niƶgi ļuharal rugin. Ntụle nke biccage, Kveşaldasa ⱬune niƶ Templeeti:Rtl-para Nna-ayi Nke bi n'elu-igwe, Ka edo aha-Gi nsọ. Ala-eze-Gi bia. Ka eme uche-Gi, dika esi eme elu-igwe, otú a ka eme kwa n'uwa. Nye ayi nri ta nke ubọchi ta, B͕aghara kwa ayi ugwọ nile ayi, dika ayi b͕aghara-kwa-ra ndi nile ayi ji. Ewebata-kwa-la ayi n'ọnwunwa, kama naputa ayi n'aka ajọ onye ahu.

Hụkwa

[dezie | dezie ebe o si]

 

  • Asụsụ Northeast Caucasian
  • Asụsụ ndị Caucasus

Ntụaka

[dezie | dezie ebe o si]
  1. ↑ Documentation for ISO 639 identifier: ava. ISO 639-2 Registration Authority - Library of Congress. Retrieved on 2017-07-05. “Name: Avaric”
  2. ↑ Documentation for ISO 639 identifier: ava. ISO 639-3 Registration Authority - SIL International. Retrieved on 2017-07-05. “Name: Avaric”
  3. ↑ UNESCO Atlas of the World's Languages in Danger. UNESCO. Retrieved on 19 April 2015.
  4. ↑ Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named Crisp
  5. ↑ Услар (1889). Аварскій языкъ.. 
  6. ↑ Саидов М. Д. (1948). "Возникновение письменности у аварцев". 
  7. ↑ (1928) "Новый алфавит для народностей Дагестана" (II): 176–177. 
  8. ↑ Алексеев М. Е. (2001). "Аварский язык. — Языки Российской Федерации и соседних государств. — М.: Наука": 24–34. 
  9. ↑ 9.0 9.1 Graham (1881). "The Avâr Language". Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland 13 (3): 291–352. DOI:10.1017/s0035869x00017858. Graham, C. (1881).
  10. ↑ Avar (Магӏарул мацӏ / Авар мацӏ). www.omniglot.com. Retrieved on 2023-08-14.

Njikọ mpụga

[dezie | dezie ebe o si]
Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Avar_Asụsụ&oldid=208316