Baure Asụsụ
Baure ma ọ bụ Bauré bụ asụsụ Arawakan dị ize ndụ nke nanị mmadụ 40 n'ime puku ndị Baure bi na Ngalaba Beni nke dị n'ebe ugwu ọdịda anyanwụ Magdalena, Bolivia na-asụ. A sụgharịala akụkụ ụfọdụ Baịbụl n’asụsụ Bauré. Ọtụtụ ndị na-asụ asụsụ na-atụgharị gaa na Spanish .
N'afọ 2010, asụsụ ahụ nwere ihe dị ka ndị na-asụ obodo 20 fọdụrụ, dabere na ihe akaebe dị. [1] Ebe ọ bụ na Iwu Kasị Elu N.25894 na 2000, a na-ewere ya dị ka otu n'ime asụsụ ụmụ amaala Bolivia, [2] nke etinyere na Iwu Ọchịchị na-agafe na 7 February 2009. [3]
Akụkọ ihe mere eme na igwe mmadụ
[dezie | dezie ebe o si]Dị ka data nke Crevels and Muysken (2009) na Crevels (2012) si kwuo, ọnụ ọgụgụ ndị ọkà okwu Baure arịgoro ruo 67. Agbanyeghị, a ka na-ewere ya dị ka asụsụ nwere nnukwu ihe egwu nke ikpochapụ. [4] Danielson (2012) gụpụtara 3000 ruo 5000 ndị otu agbụrụ Baure, na-abụkarị ndị bi na obodo Baure na obodo ndị gbara ya gburugburu, dịka El Carmen. Ọtụtụ n'ime ndị nwere ike ịsụ mmiri Baure karịrị afọ 60. A na-ewere ihe dị ka mmadụ 500, ndị torola afọ 40 dị ka ndị maara ihe na Baure. Ndị na-asụ Baure niile na-asụ asụsụ abụọ n'asụsụ Spanish, n'agbanyeghị na ọkwa nke ndị ọkà okwu meworo agadi bụ isi. A na-asụ asụsụ ahụ n’ebe ndị a kpaara ókè, dị ka ndị agadi nọ n’ụlọ, ekele, njakịrị, akụkọ ifo, mkparịta ụka ememe, na n’abụ, karịsịa Song of the Baures, bụ́ nke a na-abụ dị ka akụkụ nke ememe. N'ihi ụlọ akwụkwọ mmuta na ógbè dị ala na ọmụmụ asụsụ, a na-eji asụsụ a na-amụbawanye ike, ọtụtụ ndị na-asụ asụsụ malitere iji ya kwa ụbọchị na-ebugara ụmụ ha ya.
Enwere ike kewaa akụkọ ihe mere eme nke Baures na obodo ndị ọzọ dị na mpaghara Llanos de Mojos n'ime oge ise ma ọ bụ oge mgbanwe: oge tupu oge Hispanic, oge nke Jesuits, oge nke nrigbu nke roba na njedebe narị afọ nke 19, narị afọ nke 20 na mgbanwe mgbanwe ya dị ịrịba ama na atumatu, na oge nke imeghari na mmalite na mmalite nke omenala . afọ 1990. N'ihi mmegharị a, njirimara ụmụ amaala nwetara uru ọhụrụ, obi ike nke ụmụ amaala ka mma na, ya, ekele maka omenala na omenala omenala, yana mmasị na asụsụ obodo, dị ka Baure.
Nhazi
[dezie | dezie ebe o si]Baure bụ nke ezinụlọ asụsụ Arawakan, ọkachasị asụsụ South Arawakan, alaka nke asụsụ Moxo sokwa na ya, gụnyere Atọ n'Ime Otu, Ignacian, Loretano, na Javierano. Baure nwere njikọ chiri anya, n'okwu okwu na ụtọasụsụ, na asụsụ Atọ n'Ime Otu na Ignatian Moxo. Otu ihe e ji mara Baure, gbasara asụsụ Moxo, bụ mfu nke ụdaume ikpeazụ.
fonology
[dezie | dezie ebe o si]Baure nwere consonants 14, gụnyere glottal stop, onye ọkwa ụda olu ya ka edobeghị nke ọma. A na-ahụkwa allophone anọ, nke na-apụta na mbike na tebụl 1:
| Bilabial | Labiodental | Alveolar | Postalveolar | Palatal | Velar | Glottal | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosive | Enweghị olu | p | t | k | (ʔ) | |||
| Ekwuru | (b) | (d) | (g) | |||||
| Mmekọrịta | Enweghị olu | tʃ | ||||||
| Ekwuru | dʒ | |||||||
| Nke na-ese okwu | Enweghị olu | s | ʃ | h | ||||
| Ekwuru | v | |||||||
| Ihu imi | m | n | ||||||
| Trill | r | |||||||
| Semivowel | w | j | ||||||
Baure nwere ụdaume anọ bụ isi, ndị na-adịghị ekewa site na ogologo ma ọ bụ imi: i, e, o na a. A pụkwara ịghọta ụdaume o dị ka [u], na-ejikọta ya na ọkara udaume w.
Ọkpụkpụ
[dezie | dezie ebe o si]Udaume
[dezie | dezie ebe o si]- a - [a]
- e - [ɛ/e]
- i - [i/ɪ]
- o - [o/ɔ/u]
Consonants
[dezie | dezie ebe o si]- ch/č/z - [t͡ʃ[, [d͡ʒ] mgbe n
- h/j - [h]
- k/c/qu/g - [k], [g] mgbe n
- m - [m]
- n - [n]
- p/b - [p], [b] mgbe m
- r/l - [r/l]
- s - [s]
- sh/š/x - [ʃ]
- t/d - [t], [d] mgbe n
- v/b - [β/b]
- w/hu/u - [w]
- y - [j]
- '/h - [ʔ]
Ụtọ asụsụ
[dezie | dezie ebe o si]Baure nwere syntax na-arụsi ọrụ ike .
Klas Noun na Morphology
[dezie | dezie ebe o si]Aha, adjectives na ngwaa bụ klaasị okwu mepere emepe na Baure. Adverbs mebere klaasị okwu mechiri ọkara, na klaasị okwu mechiri emechi bụ nke nwere, nnochiaha onwe na ngosipụta, akụkọ, njikọ nkebiokwu na ihe ndị ọzọ. Nkeonwe clitics, nke na-ezo aka ndị nwe, dị ka na (1), isiokwu, dị ka na (2), na ihe, dị ka na (3), na clausal clitics bụ mkpa bound morphemes na-arụ ọrụ na nkebi ahịrịokwu na larịị nkebiokwu. Baure na-enye ndị na-eme nchọpụta ihe ngosi, nke na-ebute ụzọ mgbe niile ma na-ekewa ya dị ka ogo atọ dị anya. Tebụl 3 na-egosi ihe ngosipụta na akụkọ.
| Otu | Ọtụtụ | ||
|---|---|---|---|
| Nwoke | Nwanyị | ||
| Nkeji edemede | ka | ti | ka |
| Nke a bụ DEM1 | te | ti | ka |
| 'nke ahụ'
DEM2 |
teknụzụ | tich | ka nech |
| 'nke ahụ (dị anya)' DEM3 | iri | tin | ka nen |
N'ihe gbasara aha, otu atọ ka a na-ekewa dị ka ikike ha nwere si dị: aha njirimara kwesịrị ekwesị, nke ejikọtara ụdị nke a na-apụghị iji mee ihe na-enweghị akara nke onye nwe ya na-agụnye okwu ndị ikwu, dịka = shir 'nwa', akụkụ ahụ, dịka =wojis 'aka', na ụfọdụ ihe ndị ọzọ akọwapụtara, dịka = wer 'ụlọ'; aha ndị na-abụghị nke nwere, nke bụ ụdị nke enwere ike iji n'efu, mana nke nwere ike nweta ụdị nke nwere suffix -n(o) 'POS', egeg yakis 'firewood' > niyakison 'my firewood', jopi 'pitcher' > nijapin 'mgbo m'; na aha na-enweghị ike inwe, dịka ses 'sun', wajis 'kpakpando', wapoer 'osimiri'. Nouns nwere ike ka akara edemede ndị a: plural, dị ka a hụrụ na (5), mbelata/mgbakwunye, dị ka na (6), na ebe, dị ka na (7). Baure nwere usoro nhazi aha nke akara site na ihe karịrị 50 classifiers, nke na-ejikọta na adjectives, numerals na ngwaa, kamakwa na ogige nke aha, iji zoo aka na klaasị nke n'ime aha ya bụ aha onye òtù (mmadụ, anụmanụ, mmiri mmiri, nri, wdg), dị ka a hụrụ na (8): Banyere adjectives, klaasị atọ dị iche: bound adjectives, nke na-enwekarị classifier ma ọ bụ mgbọrọgwụ nke aha ejikọta na nke na-akọwa nha, akụkụ, afọ na echiche ole na ole ndị ọzọ bụ isi, egeg cho-pe [big-CLF: covered] 'nnukwu (mma)', chino-pi [ochie-CLF: ogologo&thin]" (ochie) Adjectives klaasị II nke na-enweghị ihe mgbako agbakwunyere gụnyere, dịka ọmụmaatụ, okwu mbinye ego sitere na Spanish, dị ka picor 'rogue', ụmụ 'sonso'; na klas III adjectives nke na-ewepụtara ụdị na-agụnye, ọmụmaatụ, agba okwu ndị dị ka mosero-po-n [red-CLF:crowd-NML] 'red (azụ)', kotipo-sero-n [white-eze-NML] 'eze ọcha'.
Ngwaa bụ klaasị okwu dị mgbagwoju anya na Baure. Ha nwere ike ịgụnye ọkwa dị iche iche nke ntinye n'ime nke enwere ụdị ntinye dị iche iche na-akpa àgwà n'ụzọ dị iche iche. Ọkwa ndị a bụ ngwaa stem, nke bụ ihe kachasị mkpa nke ngwaa, ngwaa stem, nke mebere ya site na azuokokoosisi gbakwunyere ụfọdụ mkpọgide na ya, na ntọala ngwaa, nke bụ n'ezie nkeji ngwaa. pụtara ngwaa na kwa ụdị ngụta ya. Enwere ike itinye mgbakwunye aspectal na valence modifiers na ntọala nke ngwaa ahụ, nke na-adịghị agbanwe ihe ngwaa pụtara, yana clitics, nke nwere ike ịbụ nkeonwe, dị ka a hụrụ na Tebụl 4, na nkọwapụta.
| ni=kach | 1SG = aga | 'Agara m/ahapụ' |
| pi=kach | 2SG= aga | 'Ị ga-apụ/hapụ' |
| ri=kach | 3SG. F=gaa | 'ọ na-aga/ahapụ' |
| ro=kach | 3SG. M=gaa | 'ọ na-aga/ahapụ' |
| vi=kach | 1PL=Gaa | 'anyị na-aga/hapụ' |
| yi=kach | 2PL=Gaa | 'ị (pl) go/hapụ' |
| mba=kach | 3PL=Gaa | 'ha na-aga/ahapụ' |
Na Baure, a na-amata adverbs ebe, dị ka ebe. eg ne' 'ebe', noiy 'there', temporal adverbs, dị ka peg katir ' soon, early', nariki 'now, today', adverbs of degree, dị ka eg imir 'very', ijiriaw 'so much', adverbs of mode, as eg kik, kiyok 'really', moeh' n'ezie', wdg.
Ọzọkwa, a na-ahụ ihe dị iche iche nke ihe jikọrọ ọnụ dịka ach 'na', apo 'ma ọ bụ', tiwe' 'but', wdg.
Syntax
[dezie | dezie ebe o si]Na Baure, usoro ihe mejupụtara nke kacha nta akara bụ VSO, yana ngwaa ma ọ bụ nke na-abụghị okwu amụma na mbido nkebiokwu ahụ. Na Baure, ọ bụ ihe a na-ahụkarị, Otú ọ dị, inwe naanị otu arụmụka etiti nke NP doro anya na-anọchi anya ya, ya bụ VS ma ọ bụ VO, dị ka a hụrụ na (10a) na (10b): Edebere ihe dị mkpa site na ntinye aha nhọpụta -no 'NML', dịka a hụrụ na (11): Maka mmegide, a na-eji ihe na-adịghị mma nga 'no', ma ọ bụ ihe ndị ọzọ akọwapụtara, dị ka porok 'mgbe', nke na-ebutekarị ngwaa ma ọ bụ predicate, dị ka a hụrụ na (12a) na (12b): Naanị ajụjụ ole na ole gụnyere urughuru ajụjụ, dị ka a hụrụ na (13). N'ọtụtụ ọnọdụ, a na-ewu ajụjụ dị ka nkọwa ajụjụ ọnụ kpọmkwem, dị ka na (14), ebe a na-arụ ajụjụ maka aha mmadụ na ngwaa -woyo- 'inwe aha' n'ụdị e degharịrị, ma ọ bụ na (15), ebe a na-ewu ajụjụ gbasara njirimara mmadụ na-adabere na ngwaa -woyik- 'ịbụ'. Dị ka a hụrụ n'ihe atụ ndị a, ọtụtụ ajụjụ dị na Baure bụ akara suffix -n(o) 'NML', nke etinyere na ngwaa bụ isi.
Ntụaka
[dezie | dezie ebe o si]bụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụbụ obodo na-ekwu okwu iji gosi asụsụ ndị dị otú ahụ
- ↑ Baure. Endangered Languages Project. Archived from the original on 3 June 2023. Retrieved on 2 June 2023.
- ↑ Bolivia: Decreto Supremo Nº 25894, 11 de septiembre de 2000. www.lexivox.org. Archived from the original on 2017-09-26. Retrieved on 2024-02-29.
- ↑ Constitución Política del Estado (CPE) - Infoleyes Bolivia (es). bolivia.infoleyes.com. Archived from the original on 2022-03-20. Retrieved on 2024-02-29.
- ↑ Morando (2020-01-01). "CREVELS, Emily Irene y Pieter MUYSKEN (eds.).Lenguas de Bolivia. Tomo IV. Temas Nacionales. Plural editores, La Paz, 2015, pp. 289.". Chungara Revista de Antropología Chilena 52 (1): 175–177.
Njikọ mpụga
[dezie | dezie ebe o si]- Archived Lenguas de Bolivia (mbipụta n'ịntanetị)
- Akwụkwọ nke asụsụ ndị nọ n'ihe ize ndụ: Baure
- [1]