Ebe etiti Tibet

 

Central Tibet, nke a na-adị ka Dbus, Ü ma ọ bụ Ü-Tsang, bụ Asụsụ Tibet a na-asụkarị na ntọala nke Standard Tibet.

Dbus na Ü bụ ụdị otu aha.  Dbus bụ nsụgharị nke aha ahụ na edemede Tibet,__ilo____ilo____ilo__དབུས་N'asụsụ Lhasa, ebe Ü bụ otú a na-akpọpụta otu ihe ahụ n'asụsụ Lhasas, [bo] (ma ọ bụ [yːʔ]).  Nke ahụ bụ, na Tibetan, a na-asụpụta aha ahụ Dbus ma guzo ya Ü.  A na-ihe aha ndị a niile eme ihe kpọmkwem na olumba Lhasa.

Ụdị dị iche iche

Dbus na Gtsang

E nwere ọtụtụ asụsụ ndị a na-aghọta ọnụ na Central Tibetan ma e wezụga nke Lhasa, na ọdịiche dị iche iche n'akụkụ ókèala na Nepal:

Limi (Limirong), Mugum, Dolpo (Dolkha), Mustang (Lowa, Lokä), Humla, Nubri, Lhomi, Dhrogpai Gola, Walungchung Gola (Walungge/Halungge), Tseku

Basum (nke kachasị dị iche, ma eleghị anya asụsụ dị iche)

Ethnologue na-akọ na Walungge na Thudam nwere nghọta dị ukwuu.

Glottolog na-akọ na akwụkwọ ndị a dị na South-Western Tibetic dị ka ndị na-iche obere akwụkwọ akwụkwọ dị iche iche n'ime ahia Central Tibetan, mana na Thudam dị ụdị dị iche iche.  N'ụzọ dị iche, Glottolog pụtaraekewapụta Basum n'ime Central Tibetan mana ọ na-ahapụ ya n'ime nhọrọ Tibetic.

Tournadre (2013) kewara Tseku na Khams.

Central Tibetan nwere 70% okwu yiri Amdo Tibet na 80% okwu yiri Khams Tibet.

Qu & Jing (2017), ntụnyere nke Central Tibetan lects, na-edekọ ụdị Lhasa, Shigatse, Gar, Sherpa, Basum, Gertse, na Nagqu.

Ngari Tibet

Ngari Tibet, ahụ Stöd Ngari (dị iche na egwuregwu nke pre-1842 Lower Ngari nke bụzi akwụrụ onwe ya), bụ endonym maka topolect a na-asụ gburugburu Ngari Prefecture, T.A.R.  N'ọdịnala, a na-ewere ya dị ka ụdị dị iche iche nke Dbusg mana ọ bụghị Dbusgtsang n'onwe ya, Otú ọ dị, ụfọdụ ụdị Tibet dị ka Gêrzê Tibet na Nagqu ka nke m Tibet.  [1] Na Tibet nke India na-achịkwa ikike ndị Britain wakporo Spiti na 1846, a mara topolect yiri ya ugbu a n'okpuru aha "Lahuli na Spiti".

Mkpụrụ okwu

IPA Ihe odide Tibet Wade-Giles Pinyin Tibet [k]   k g [kʰ]   kh, g k [ŋ]   ng ng [tɕ]   c j [tɕʰ]   ch, j q [ɲ]   ny ny [t]   t d [tʰ]   th, d t [n]   n n [p]   p b [pʰ]   ph, b p [m]   m m [ts]   ts z [tsʰ]   tsh, dz c [w]   w w

IPA Ihe odide Tibet Wade-Giles Pinyin Tibet [ɕ]   zh, sh x [s]   z, s s [j]   na na [ɹ]   r r [l]   l l [h]   h h [c]   gy gy [cʰ]   ky ky [tʂ]   kr zh [tʂʰ]   khr, gr ch [ʂ]   hr sh [ɬ]   lh lh

• A naghị asụgharịkarị Radar na Roman, na usoro Wade-Giles 'a na-eji.

Mkpụrụedemede

[Ihe e dere n'ala ala peeji]

Ọmụmụ	Na-ekwu na ọ bụ n'oge na-adịghị anya	Ọmụmụ ihe Ọ ga-esi na ya nweta	Nkwupụta Nkwupụta	Ọmụmụ iheOnye ọ bụla Ọmụmụ ihe__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Ọrịa na-efe efeOnye ọ bụla Ọrịa na-efe efe__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Isiokwu na-adịghị	Ọmụmụ ihe Ịnọ asụsụ	Nkwupụta Aha a na-akpọ	Isiokwu
a	na	ag	Akụkọ ndị ọzọ	ab	am	arị	ai/ä	ai/ä	ain/än
Nkwupụta Akụkọ gbasara Ịnọ asụsụ	Ya na ya Ọdịdị ya	N'ihi ya Ọ bụ ike ya	Ọmụmụ ihe Nzọụkwụ	Ọmụmụ iheOnye ọ bụla Ọmụmụ ihe__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Ọ bụ n'oge gara agaOnye ọ bụla Ọ bụ n'oge gara aga__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Oge iri na ise		N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a ga-eji ya mee ihe Ya na ya bụ	Ntinye aha
i	Ya	ig	iŋ	ib	im	ịga		i	n'ime
Ọdịdị ọhụrụ		Ọ na-ekwu okwu Ọchịchị ọhụrụ	Okwu mmalite Aha na aha	ỌmụmụOnye ọ bụla Ọmụmụ__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Oge ỌmụmaOnye ọ bụla Oge Ọmụma__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Ihe omuma di iche	Ọmụmụ ihe O si na ya nweta ya	N'oge na-adịghị anya Uzo n'ozuzu ya	Ọgwụgwụ
u		ug	uŋ	ub	otu	ur	ü	ü	Ọrụ
Ọmụmụ ihe ọhụrụ Ọ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge a ka a na-akpọ ya Ọdịdị		N'ihi ya Ọmụmụ	Ọ bụrụ na ị nwụọ N'ihi ya, ọ bụ n'oge na-adịghị anya	N'ihi yaOnye ọ bụla N'ihi ya__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Ọmụmụ ihe na-aga n'ihuOnye ọ bụla Ọmụmụ ihe na-aga n'ihu__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Ọ bụ n'oge na-adịghị anya		Ọmụmụ ihe N'ihi ya, a na-akpọ ya	Ọganihu
ịbụ		ịbụ	ịbụ onye	ịbụ onye	__ibo__ Hịba	O.A.		ịbụ	Nkwupụta
Ọ ga-adị n'oge na-adịghị anya		N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-eme ihe N'ihi ya, ọ bụ n'oge a ka a ga-eji nweta ya	Ọ ga-abụ na ọ ga-abụrịrị na ọ ga Nkwupụta nke asaa	Ọdịdị ihuOnye ọ bụla Ọdịdị ihu__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Oge ỌmụmaOnye ọ bụla Oge Ọmụma__ibo__ N'ihi na ọ bụ n'oge a na-adịghị anya	Ọchịchọ ọzọ	Owu na-eji ya eme ihe Ịnọba n'asụsụ	Ọpụpụ Ọ bụ otu	Ọganihu
o		og	oŋ	ob	om	ma ọ bụ	Ee/ö	Ee/ö	O yọn

Nkwupụta

IPA	Wade-Giles	Pinyin Tibet	IPA	Wade-Giles	Pinyin Tibet
[a]	a	a
[ɛ]	al, a'i	ai/ä	[ɛ̃]	afọ	ain/än
[i]	i, ya, i	i	[ĩ]	n'ime	n'ime
[u]	u	u
[y]	Ul, U'i	ü	[ỹ]	otu	Ọrụ
[e]	e, el, e'i	ịbụ	[ẽ]	na	Nkwupụta
[o]	o	o
[ø]	ol, o'i	Ee/ö	[ø̃]	na	O yọn

Mkpụrụedemede ndị a na-ejikọta ọnụ

IPA	Wade-Giles	Pinyin Tibet
[au]	a'u	na
[iu]	i'u, e'u	Ya

Hụkwa

• Lhasa Tibet
• Amdo Tibet
• Asụsụ Ladakhi
• Asụsụ Balti
• Ü-Tsang