Kadiweu

Kadiwéu
Spoken in:	Brazil
Region:	Mato Grosso do Sul
Total speakers:	Templeeti:Sigfig
Language family:	Guaicuruan; Kadiwéu
Language codes
ISO 639-1:	none
ISO 639-2:	—
ISO 639-3:	kbc
	Note: This page may contain IPA phonetic symbols in Unicode.

Kadiwéu bụ asụsụ Guaicuruan nke ndị Kadiweu bi na Brazil na-asụ, na ndị otu Mbayá ndị ọzọ na-asụ n'akụkọ ihe mere eme. Ọ nwere ihe dịka mmadụ 1,200-1,800 na Brazil . Ọ bụ isi okwu – ngwaa–asụsụ ihe .

Aha Kadiweu nwere ụdị dị iche iche dịka Kaduveo, Caduveo, Kadivéu, na Kadiveo. A na-asụ asụsụ a nso n'ókè Brazil na Paraguay na steeti Mato Grosso do Sul . Obodo kacha nso bụ Bodoquena, nke dị kilomita 60 site na ya. Dị ka data anakọtara na 1999 site na FUNAI, ọnụ ọgụgụ ndị bi na Kadiwéu bụ 1,014; Otú ọ dị, data ndị a gbakọtara na 2014 n'oge na-egosi na ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ rịrị elu ruo 1,413 n'ime afọ ole na ole gara aga, ebe data nyocha nke nso nso a (site na 1976) gosiri na e nwere ndị na-asụ asụsụ 500. [ 2 ] Ọ dịghị nke ọ bụla n'ime ọrụ ndị dị na Kadiweu tụlere ọkwa nke ihe egwu.

N'ihe gbasara akwụkwọ mmụta asụsụ na Kadiweu, ndị ọkà mmụta asụsụ Glyn na Cynthia Griffiths bipụtara akwụkwọ ọkọwa okwu Kadiweu-Portuguese dum na 2002. [ 3 ] Glyn Griffiths sụgharịkwara Agba Ochie na nke Akwụkwọ Nsọ n'asụsụ Kadiweu. Ọkammụta asụsụ Filomena Sandalo, onye ya na ndị Kadiweu rụkọrọ ọrụ ruo afọ ole na ole, na-enye nyocha sara mbara nke akụkụ morphological nke asụsụ ahụ.

Ọrụ ndị malitere ịrụ ọrụ na Kadiweu ka emepụtara n'etiti afọ 1950. Otú ọ dị, ha adịteghị aka n'ihi ihe ndị a na-akọwaghị. Agbanyeghị, na 1968 Griffiths na SIL (Sociedade Internacional de Lingüística) jikọrọ aka, nke butere akwụkwọ nke asụsụ Kadiweu. Akwụkwọ ha bụ Aspectos da Língua Kadiweu tụlere otú e si hazie asụsụ na usoro ụtọ asụsụ. Ọzọkwa, otu akwụkwọ nwere mmetụta dị ka Povo Indigenas no Brazil si kwuo bụ ihe ndekọ agbụrụ nke Kadiwéu nke narị afọ nke 18 nke F. José Sanchez-Labrador dere. ^[1] Ihe ndị a bụ ole na ole n’ime ọtụtụ ihe e dere n’asụsụ na-ekpughe nnukwu asụsụ dị mgbagwoju anya bụ Kadiweu.

Akụkọ ihe mere eme

Akụkọ mbụ banyere ndị Kadiwéu malitere laa azụ na narị afọ nke 16, bụ́ ebe njem ndị Europe si dekọọ ịdị adị nke ụmụ amaala a. A na-akpọkarị ndị Kadiwéu dị ka "ndị India na-agba ịnyịnya." Otú ọ dị, ka narị afọ ndị gafeworonụ, otu ahụ hụrụ onwe ya n'etiti ike ọchịchị alaeze ukwu abụọ nke Spain na Portugal. N'oge agha dị n'etiti Paraguay na Brazil, ndị Kadiwéu lụrụ ọgụ n'akụkụ nke ikpeazụ. Nke a mere ka ndị Kadiwéu nwee ikike n’ókèala ha. Ka o sina dị, n’oge na-adịbeghị anya, mmekọrịta dị n’etiti Kadiwéu na ndị na-azụ ehi na-adịwanye njọ. Nke a bụ n’ihi na ndị ọrụ ugbo batara n’ala Kadiwéu mbụ, bụ́ ndị e nwetara site n’ịlụ ọgụ na ịchụ ndụ ha n’àjà. Otú ọ dị, n'ihe dị ka afọ 1950, ndị na-azụ ehi enwetala ikike n'aka ndị SPI (Ndị Ọrụ Nchebe India) ịnara ókèala Kadiwéu iji na-azụ ehi.

fonology

Udaume

	N'ihu	Central	Azu
Mechie	i ⟨ i ⟩ iː ⟨ ii ⟩
N'etiti	e ⟨ ⟩ eː ⟨ ee ⟩		o ⟨ o ⟩ oː ⟨ oo ⟩
Mepee		a ⟨ a ⟩ aː ⟨ aa ⟩

/ e eː / a na-anụkarị ka ọ dị nso n'etiti [ ɛ ɛː ].
A na-anụ / o oː / dị ka [ u uː ] mgbe a na-anọ n'ihu consonants eze.
/ a / ghọtara dị ka [ ʌ ] n'ihu consonant uvular.
/ a / tupu / e / enwere ike ịnụ ya dị ka ụda ụdaume ogologo [ æː ].

Consonants

A na-anụ ụda ụda / d͡ʒ / ka [ ʒ ] na mgbanwe efu n'etiti ndị na-ekwu okwu.
/ ɢ / a na-anụkarị dị ka uvular fricative [ ʁ ].
A na-anụ / d / dị ka mgbata [ ɾ ] n'ime ọnọdụ intervocalic. ^[2]

Ụtọ asụsụ

Kadiweu nwere akụkụ asụsụ na-atọ ụtọ nke na-eme ka ọ pụta ìhè ma dị iche na ya na asụsụ obodo ndị ọzọ. Ọrụ nke ọkà mmụta asụsụ Maria Filomena Sandalo, A Grammar nke Kadiweu, na-enye nkọwa zuru ezu nke asụsụ ahụ. Sandalo na-eme ka ọ pụta ìhè na nyochaa akụkụ ọdịdị nke Kadiweu.

Ọmụmụ ihe ọmụmụ

Valency

Akọwapụtara Valency dị ka "ọnụọgụ na ụdị nkekọ nke ngwaa nwere ike iji ọtụtụ ihe dabere na-akpọ arụmụka". [ 6 ] Mgbanwe Valency bụ ọnụọgụ arụmụka nke onye amụma na-achịkwa. Ọ bụ ezie na e nwere ụdị mgbanwe abụọ nke valency, na-ebelata na ịba ụba, mgbe nyochachara data Sandalo, ọ na-egosi na Kadiweu nwere mgbanwe mgbanwe na-arịwanye elu. Onye odee a na-eji mgbanwe valency na-ezo aka na akụkụ ndị dabara adaba nke pụtara akọwapụtara na lexicon nke Kadiweu. [ 6 ] Ọ na-ekwu na [+kpatara] na [+ghọọ] njirimara asụsụ a ga-atụkwasịrịrị dị ka suffixes ka ngwaa ahụ wee bụrụ amụma. Ọ tụrụ aro ka suffixes ahụ rụọ ọrụ site n'ịgbakwunye ma ọ bụ ihichapụ [+ ihe kpatara] na ma ọ bụ [+ghọọ] njirimara.

Dịka ọmụmaatụ, dịka a hụrụ na ihe atụ 278 n'okpuru, mgbọrọgwụ bụ ngwaa. Agbanyeghị, na ọmụmaatụ 279 agbakwunyere suffix nke na-egosi [+ ihe kpatara] nke na-agbanwe nkọwa nkebiokwu ahụ. Site na ịgbakwunye suffixes ndị a na ngwaa, mgbanwe valency na-apụta. Dịka ọmụmaatụ, na ọmụmaatụ (284) n'okpuru mgbọrọgwụ efu ka egosiri. Ebe ọ bụ na ọ bụghị ebubo, ihe pụtara pụtara nwere [+ghọọ] si otú a na-eme ka ọ 'mma ya na-aghọ nkọ'. Agbanyeghị, na ọmụmaatụ (285) mgbe [+ kpatara] suffix -Gad agbakwunyere na ngwaa na-abụghị ebubo ọ na-emepụta ngwaa bivalent (x mere y become STATE) ngwaa:

(285)

jal: epeGadi

j-al: epe-Gad

1SG . SUBJ - nkọ -[+kpatara]

ulo:a:jo.

l-od:a:jo

3 . POSS - mma

jal:epeGadi lod:a:jo.

j-al: epe-Gad l-od:a:jo

1SG. SUBJ- nkọ-[+kpatara] 3. POSS-mma

'M na-amụ mma ya. ' [M na-eme ka mma ya dị nkọ] ^[3]

N'ikpeazụ, ọ bụ ezie na Sandalo ekwughị n'ụzọ doro anya na nke a bụ mgbanwe valency na-arịwanye elu, ọ na-akọwapụta ihe na-akpata suffix bụ ihe na-ahụkarị valency-na-abawanye ngwaọrụ. N'ihi nke a, Kadiweu na-eji suffixes dị iche iche a na-egosipụta mgbanwe valency.

Nsogbu

Dị ka Sandalo si kwuo, Kadiweu "enweghị ihe nrịbama dị egwu" kama ọ bụ akụkụ, nke akara na ngwaa. Akụkụ ndị a na-egosi ogologo oge ma ọ bụ ụdị ọrụ nwa oge. Na Kadiweu, e nwere akara nrịbama asaa:

nke zuru oke
ezughị ezu
inogide
telic
telik
ugboro ugboro
kpụ ọkụ n'ọnụ

Akụkụ nke mbụ, mejuputara, akara na, jaG+, pụtara na emechaala ihe omume ahụ. Akụkụ nke abụọ, ezughị ezu, bGa+, na-agbakwunyere mgbe ihe omume ezughị ezu ma ihe omume ahụ emebeghị. Akụkụ nke atọ, durative, nke banaGa+ akara, nke na-emesi ihe omume ike ike, n'agbanyeghị mgbe ọ ga-eme na ọ bụrụ na ọ ga-eme. Nke anọ, ịbụ ihe omume telic, nwere ebe njedebe doro anya. Akara mmemme ndị a site na suffix -g . Nke ise bụ ihe omume telic, nke akara site na -d . Akụkụ a enweghị ihe okike. Maka akụkụ nke isii na nke asaa, ugboro ugboro na nke siri ike, nke akara +ak na +bigi, onye edemede anaghị akọwa ma ọ bụ tinye nkọwa gbasara ya.

Ntụaka

↑ The ancestral society > Kadiwéu. PIB Socioambiental. Retrieved on March 28, 2024.
↑ Sándalo (1997). A Grammar of Kadiwéu with Special Reference to the Polysynthesis Parameter. Massachusetts Institute of Technology.
↑ Sandalo 1995, p. 114.

Griffiths (2002). Dicionário da língua Kadiwéu. Sociedade Internacional De Lingüística.
Griffiths (1976). Aspectos da língua kadiwéu. Sociedade Internacional De Lingüística.

Njikọ mpụga

Ihe ndekọ asụsụ ELAR nke Kadiwéu (na Chorote na Nivaklé).

Templeeti:Languages of Brazil

[1] The ancestral society > Kadiwéu. PIB Socioambiental. Retrieved on March 28, 2024.

[2] Sándalo (1997). A Grammar of Kadiwéu with Special Reference to the Polysynthesis Parameter. Massachusetts Institute of Technology.

[FOOTNOTESandalo1995114-3] Sandalo 1995, p. 114.

[1]

[2]

[3]