Levitikọs

 

Akwụkwọ Levitikọs (/lɪˈvɪtɪkəs/, site na Grik oge ochie: , Leuïtikón; Hibru Akwụkwọ nke:וַיִּקְרָא , Wayyīqrāʾ, 'Ọ kpọrọ'; Latin: Liber Leviticus) bụ akwụkwọ nke atọ nke Torah (Pentateuch) na nke Agba Ochie, nke a makwaara dị ka Akwụkwọ nke Atọ nke Mozis. Ọtụtụ echiche ndị ọkà mmụta gosipụtara banyere mmalite ya kwenyere na ọ mepụtara n'ime ogologo oge, na-eru n'ụdị ya ugbu a n'oge Oge Ndị Peshia, site na 538 ruo 332 BC, ọ bụ ezie na a na-arụ ụka. Ọtụtụ n'ime isi ya (1-7, 11-27) nwere okwu Chineke gwara Mozis, nke ọ gwara Mozis ka ọ gwaghachi ndị Izrel. Nke a na-ewere ọnọdụ n'ime akụkọ banyere Ọpụpụ nke ndị Izrel mgbe ha gbapụrụ n'Ijipt wee rute n'Ugwu Saịnaị (Ọpụpụ 19:1). Akwụkwọ Ọpụpụ na-akọwa otú Mozis si duru ndị Izrel wuo Ụlọikwuu ahụ (Ọpụpụ 35-40) na ntụziaka Chineke (Ọpụ 25-31). Na Levitikọs, Chineke gwara ndị Izrel na ndị nchụàjà ha, Erọn na ụmụ ya, otu esi enye onyinye n'ụlọikwuu ahụ nakwa otu esi eme onwe ha ka ha mara ụlọikwuu dị nsọ. Levitikọs na-ewere ọnọdụ n'ime ọnwa ma ọ bụ ọnwa na ọkara n'etiti mmezu nke Ụlọikwuu (Ọpụpụ 40:17) na ọpụpụ ndị Izrel si Saịnaị (Ọnụọ 1:1, 10:11).

Ntuziaka Levitikọs mesiri omume, iwu, na omume ọma ike karịa nkwenkwe. Ka o sina dị, ha na-egosipụta echiche ụwa banyere akụkọ okike na Jenesis 1 na Chineke chọrọ ka ya na ụmụ mmadụ biri. Akwụkwọ ahụ na-akụzi na ịrụ ọrụ n'ụzọ ziri ezi nke ememe nsọ nwere ike ime ka nke ahụ kwe omume, ọ bụrụhaala na ndị mmadụ zere mmehie na adịghị ọcha mgbe ọ bụla o kwere omume. Omenala, ọkachasị mmehie na àjà obi amamikpe, na-enye ụzọ isi nweta mgbaghara maka mmehie (Levitikọs 4-5) na ịdị ọcha site na adịghị ọcha (Levitikusi 11-16) ka Chineke wee nwee ike ịnọgide na-ebi n'ụlọikwuu n'etiti ndị mmadụ.

Aha ya

4Q120, ihe odide Grik nke Levitikọs site na narị afọ nke 1 BCE

Aha Bekee Levitikọs si Nke Latin Leviticus Templeeti:Langx (Templeeti:Transliteration), N’izo aka n’ebo ndị nchụàjà nke ụmụ Izrel, 'Levi'. Okwu Grik bụ n'aka nke dị iche iche nke rabbinic Hebrew Templeeti:Transliteration, 'Iwu nke Ụkọchukwu, dịka ọtụtụ iwu ya gbasara ndị ụkọchukwu

Na Hibru akwụkwọ a na-akpọ vayikraTempleeti:Transliteration (Templeeti:Langx), from the opening of the book, Templeeti:Transliteration "Na Ọ Chineke] Akpọrọ."

Ọdịdị ya

Nchịkọta sitere na nkọwa yiri, ọ bụ ezie na ọ bụghị otu; jiri nke Wenham, Hartley, Milgrom, na Watts tụnyere.

• Iwu banyere ịchụ àjà (isi 1:1-7:38)
  • Ntuziaka maka ndị nkịtị maka iweta onyinye (1:1-6:7)
    • Ụdị onyinye: ọkụ, ọka, udo, ịdị ọcha, nkwụghachi (ma ọ bụ mmehie) onyinye (isi 1-5)
  • Ntuziaka maka ndị ụkọchukwu (6:1-7:38)
    • Onyinye dị iche iche, tinyere onyinye ọka nke ndị ụkọchukwu (6:1-7:36)
    • Nchịkọta (7:37-38)
• Mmalite nke ịbụ onye ụkọchukwu (8:1-10:20)
  • Ịhọpụta Erọn na ụmụ ya (isi nke 8)
  • Erọn na-achụ àjà mbụ (isi nke 9)
  • Ikpe na Nadab na Abihu (isi 10)
• Ịdị njọ na ọgwụgwọ ya (11:1-15:33)
  • Anụmanụ na-adịghị ọcha (isi 11)
  • Ịmụ nwa dị ka isi iyi nke adịghị ọcha (isi 12)
  • Ọrịa ndị na-adịghị ọcha (isi 13)
  • Ịsacha ọrịa (isi 14)
  • Ihe ndị na-adịghị mma (isi nke 15)
• Ụbọchị Mgbaghara: ịdị ọcha nke ụlọikwuu site na mmetụta nke adịghị ọcha na mmehie (isi 16)
• Ntuziaka maka ịdị nsọ (Ụkpụrụ Nsọ, isi 17-26)
  • Àjà na nri (isi nke 17)
  • Mmekọahụ (isi 18)
  • Ndị agbata obi (isi nke 19)
  • Mpụ ndị siri ike (isi nke 20)
  • Iwu maka ndị ụkọchukwu (isi nke 21)
  • Iwu maka ịchụ àjà (isi 22)
  • Ememme (isi nke 23)
  • Iwu maka ụlọikwuu (isi 24:1-9)
  • Nkwutọ (isi 24:10-23)
  • Afọ izu ike na Jubilee (isi nke 25)
  • Ịgba ume irube isi n'iwu: ngọzi na ọbụbụ ọnụ (isi 26)
• Mgbapụta nke onyinye votive (isi nke 27)

Nchịkọta

Vaikro - Book of Leviticus, mbipụta Warsaw, 1860, peeji nke 1

Isi nke 1-5 na-akọwa àjà dị iche iche site n'echiche ndị na-achụ àjà, ọ bụ ezie na ndị ụkọchukwu dị mkpa maka ijikwa ọbara. Isiokwu 6-7 na-agafe otu ihe ahụ, mana site n'echiche nke onye ụkọchukwu, onye, dị ka onye na-achụ àjà n'ezie ma na-ekewa "akụkụ", kwesịrị ịma otu esi eme ya. Àjà dị n'etiti Chineke, onye nchụàjà, na onyinye, ọ bụ ezie na n'ọnọdụ ụfọdụ àjà ahụ dum bụ otu akụkụ nye Chineke - ya bụ, ọkụ gbara ya.

Isi nke 8-10 na-akọwa otú Mozis si doo Erọn na ụmụ ya dị ka ndị nchụàjà mbụ, àjà mbụ, na mbibi Chineke bibiri ụmụ Erọn abụọ maka mmejọ omenala. Ebumnuche ya bụ ime ka àgwà nke ịbụ onye nchụàjà (ya bụ, ndị nchụàjà nwere ikike ịchụ àjà nye Chineke) dị ka ihe ùgwù ndị Aaronite, yana ibu ọrụ na ihe ize ndụ nke ọnọdụ ha.

Site n'ịchụ àjà na ndị ụkọchukwu, isi 11-15 na-enye ndị nkịtị ntụziaka banyere ịdị ọcha (ma ọ bụ ịdị ọcha). Iri anụmanụ ụfọdụ na-emepụta adịghị ọcha, dị ka ịmụ nwa; ọrịa akpụkpọ ahụ ụfọdụ (ma ọ bụghị ha niile) adịghị ọcha, dịka ọnọdụ ụfọdụ na-emetụta mgbidi na uwe (mildew na ọnọdụ ndị yiri ya); na nsị anụ ahụ a na-adịghị ahụkebe, gụnyere ụmụ nwanyị na ụmụ nwoke (gonorrhea), adịghị ọcha. Echiche dị n'azụ iwu nri bụ ihe a na-ejighị n'aka; maka ndị ọzọ ụkpụrụ nduzi yiri ka ọ bụ na ọnọdụ ndị a niile na-agụnye mfu nke "ike ndụ", na-abụkarị ma ọ bụghị mgbe niile ọbara.

Isi nke 16 na-ekwu maka Ụbọchị Mgbaghara (ọ bụ ezie na ahịrịokwu ahụ pụtara na mbụ na 23:27). Nke a bụ naanị ụbọchị Onye Nnukwu Onye Nchụàjà ga-abanye n'akụkụ kachasị nsọ nke ebe nsọ, nke dị nsọ nke oghere. Ọ ga-achụ ehi maka mmehie nke ndị ụkọchukwu, na ewu maka mmehie nke ọha na eze. Onye ụkọchukwu ga-eziga ewu nke abụọ n'ọzara gaa "Azazel", na-ebu mmehie nke ndị mmadụ niile. A maghị onye Azazel bụ, na ụfọdụ omenala Ndị Kraịst na-ejikọta ya na mmụọ ozi dara ada, nsụgharị Bible Bekee ochie dị ka King James Version na-asụgharị ya dị ka "onye a ga-egbu".

Isi nke 17-26 bụ koodu ịdị nsọ. Ọ na-amalite site na mmachibido iwu maka igbu anụmanụ niile na-enweghị ikike, wee machibido ndepụta dị ogologo nke mmekọrịta mmekọahụ na ịchụ nwa n'àjà. Iwu "ịdị nsọ" nke na-enye koodu aha ya na-amalite na ngalaba na-esonụ: enwere ntaramahụhụ maka ofufe nke Molech, ịgakwuru ndị na-ajụ ase na ndị dibịa afa, ịbụ ndị nne na nna gị ọnụ ma nwee mmekọahụ iwu na-akwadoghị. Ndị ụkọchukwu na-enweta ntụziaka banyere emume iru uju na nkwarụ anụ ahụ a na-anabata. ntaramahụhụ maka nkwulu bụ ọnwụ, ma enwere iwu maka iri àjà; enwere nkọwa nke kalenda, ma enwere ụkpụrụ maka afọ izu ike na Jubilee; enwere iwu maka oriọna mmanụ na achịcha n'ebe nsọ; enwere iwu gbasara Ịgba ohu. Usoro ahụ mechiri site n'ịgwa ndị Izrel na ha ga-ahọrọ n'etiti iwu na ọganihu n'otu aka, ma ọ bụ, n'aka nke ọzọ, ntaramahụhụ jọgburu onwe ya, nke kachasị njọ ga-abụ ịchụpụ ha n'ala.

Ihe ndị mejupụtara ya

Ụlọikwuu na Ogige (ihe osise nke narị afọ nke iri na itoolu)

Ọtụtụ ndị ọkà mmụta kwubiri na Pentateuch nwetara ụdị ikpeazụ ya n'oge ndị Peshia (538-332 BC).  Ka o sina dị, Levitikọs nwere ogologo oge nke uto tupu ọ ruo ụdị ahụ.

Ihe niile e dere n'akwụkwọ Levitikọs bụ akwụkwọ Ndị ụkọchukwu. Ọtụtụ ndị ọkà mmụta na-ahụ isi 1-16 (ụkpụrụ ndị ụkọchukwu) na isi 17-26 (ụkpụrụ ịdị nsọ) dị ka ọrụ nke ụlọ akwụkwọ abụọ metụtara ya, mana ọ bụ ezie na ihe dị nsọ na-eji otu okwu teknụzụ dị ka iwu ndị ụkọchị, ọ na-agbasawanye ihe ha pụtara site na ememe dị ọcha gaa na nkà mmụta okpukpe na omume, na-agbanwe ememe nke ụkpụrụ ndị ụkọcha ka ihe nlereanya maka Israel na Yahweh: dị ka ụlọikwuu, nke dị nsọ, nke dị ka ọnụnọ dị nsọ site na ndị ọzọ, ọ ga-aghọ ihe dị nsọ site n'ọnụnọ ihe dị ọcha n'etiti Israel (ya dị nsọ) O doro anya na ntụziaka ememe na koodu ndị ụkọchukwu sitere na ndị ụkọhukwu na-enye ntụziaka na ịza ajụjụ gbasara ihe omume; koodu ịdị nsọ (ma ọ bụ H) bụbu akwụkwọ dị iche, mgbe e mesịrị ghọọ akụkụ nke Levitikọs, mana o yiri ka ọ ka mma iche banyere ndị edemede ịdị nsọ dị ka ndị editọ na-arụ ọrụ na koodu Ndị ụkọchụàjà ma mepụta Levitikọs dị ugbu a.

Isiokwu

Àjà na ememe

Ọtụtụ ndị ọkà mmụta na-ekwu na ememe ndị Livaịtik nwere ihe gbasara mmekọrịta Izrel na Chineke ya. Jacob Milgrom nwere mmetụta pụrụ iche n'ịgbasa echiche a. O kwusiri ike na iwu ndị ụkọchukwu dị na Levitikọs gosipụtara usoro ezi uche dị na ya nke echiche nkà mmụta okpukpe. Ndị edemede ahụ tụrụ anya na a ga-etinye ha n'ọrụ n'ụlọ nsọ Izrel, yabụ ememe ahụ ga-egosipụtakwa nkà mmụta okpukpe a, yana nchegbu maka ndị ogbenye. Milgrom kwukwara na iwu ịdị ọcha nke akwụkwọ ahụ (isi 11-15) nwere ihe ndabere na echiche omume. Ọtụtụ ndị ntụgharị ndị ọzọ agbasoro Milgrom n'ịchọpụta ihe gbasara nkà mmụta okpukpe na ụkpụrụ omume nke iwu Levitikọs (dịka, Marx, Balentine), ọ bụ ezie na ụfọdụ ajụla etu ha si bụrụ usoro n'ezie. Ya mere, ememe abụghị iwere usoro ihe maka ọdịmma nke ha, kama ọ bụ ụzọ isi nọgide na-enwe mmekọrịta dị n'etiti Chineke, ụwa, na ihe a kpọrọ mmadụ.

Kehuna (ndị ụkọchukwu ndị Juu)

  Ọrụ bụ isi nke ndị nchụàjà bụ ije ozi n'ebe ịchụàjà, ọ bụ naanị ụmụ Erọn bụ ndị nchụàjà n'echiche zuru oke. (Ezekiel na-egosikwa ọdịiche dị n'etiti ndị nchụàjà na ndị Livaị dị ala, mana n'Ezekiel ndị nchụàjà bụ ụmụ Sadok kama ịbụ ụmụ Erọn; ọtụtụ ndị ọkà mmụta na-ahụ nke a dị ka ihe fọdụrụ n'ọgụ dị n'agbata òtù ndị nchụàjà dị iche iche n'oge Ụlọ Nsọ Mbụ, na-achọta ngwọta site n'ụlọ nsọ nke Abụọ n'ime usoro ndị nchụàjà Erọn na ndị Liwa dị ala, gụnyere ndị na-abụ abụ, ndị na-eche ọnụ ụzọ na ihe ndị yiri ya.)

N'isi nke 10, Chineke gburu Nadab na Abihu, ụmụ nwoke kachasị okenye nke Erọn, maka inye "ihe nsure ọkụ na-esi ísì ụtọ dị ịtụnanya". Aaron nwere ụmụ nwoke abụọ fọdụrụnụ. Ndị na-akọwa ihe agụwo ozi dị iche iche n'ihe omume ahụ: ngosipụta nke ọgụ n'etiti òtù ndị ụkọchukwu n'oge a chụpụrụ ha (Gerstenberger); ma ọ bụ ịdọ aka ná ntị megide ịchụ ihe nsure ọkụ na-esi ísì ụtọ n'èzí Ụlọ Nsọ ahụ, ebe enwere ike ịnwe ihe ize ndụ nke ịkpọku chi ndị a na-amaghị ama (Milgrom). N'ọnọdụ ọ bụla, e nweela mmetọ nke ebe nsọ site na ozu ndị ụkọchukwu abụọ nwụrụ anwụ, na-eduga na isiokwu na-esote, ịdị nsọ.

Ịdị ọcha na ịdị ọcha

Ịdị ọcha nke ememe dị mkpa maka onye Israel ka o nwee ike ịbịakwute Yahweh ma nọgide na-abụ akụkụ nke obodo. Ịdị ọcha na-eyi ịdị nsọ egwu; isi 11-15 nyochaa ihe dị iche iche na-akpata ịdị ọcha ma kọwaa ememe ndị ga-eweghachi ịdị ọcha; otu bụ idebe ịdị ọcha site n'idebe iwu gbasara omume mmekọahụ, mmekọrịta ezinụlọ, nwe ala, ofufe, ịchụ àjà, na idebe ụbọchị nsọ.

Yahweh na Izrel bi n'Ụlọikwuu ahụ. Omenala ndị ụkọchukwu niile na-elekwasị anya na Yahweh na iwu na idebe oghere dị nsọ, mana mmehie na-akpata adịghị ọcha, dị ka ihe omume ndị a na-eme kwa ụbọchị dị ka ịmụ nwa na ịhụ nsọ; adịghị ọcha na-emetọ ebe obibi dị nsọ. Enweghị ike ime ka oghere dị nsọ dị ọcha n'ụzọ omenala nwere ike ịkpata ọpụpụ Chineke, nke ga-abụ ọdachi.

Ọrịa na-efe efe na isi nke 13

N'isi nke 13, Chineke na-enye Mozis na Erọn ntụziaka banyere otu esi amata ọrịa na-efe efe ma dozie ha n'ụzọ kwesịrị ekwesị. Ndị ntụgharị na ndị ntụgharị nke Bible Hibru n'asụsụ dị iche iche enwetụbeghị nkwekọrịta na ọrịa ndị a na-efe efe, ma ọ bụ tzaraath (צרעת), a maghị ntụgharị na nkọwa nke akụkụ Akwụkwọ Nsọ ndị ahụ. Nsụgharị a na-ahụkarị bụ na ọrịa ndị a na-efe efe bụ Ekpenta; Otú ọ dị, ihe akọwapụtara na isi nke 13 anaghị anọchite anya ngosipụta nke ekpenta. Ọrịa akpụkpọ ahụ nke oge a na-egosi na ọtụtụ n'ime ọrịa ndị na-efe efe na isi 13 nwere ike ịbụ dermatophytoses, otu ọrịa akpụkpọ ahụ na-efefe nke ukwuu.

Ọrịa na-efe efe nke akpịrị a kọwara na amaokwu 29-37 yiri ka ọ bụ Tinea barbae n'ime ụmụ nwoke ma ọ bụ Tinea faciei n'ime ndị inyom; ọrịa na-efeefe efe a kọwara na Amaokwu 29-37. (nke na-akpata ntutu isi na isi nkwọcha) yiri ka ọ bụrụ Tinea capitis (Favus). Amaokwu 1-17 yiri ka ọ na-akọwa Tinea corporis.

A na-asụgharị okwu Hibru bohaq n'amaokwu 38-39 dị ka 'tetter' ma ọ bụ 'freckles', ma eleghị anya n'ihi na ndị nsụgharị amaghị ihe ọ pụtara n'oge ahụ, ya mere, sụgharịrị ya n'ụzọ na-ezighi ezi. Nsụgharị ndị e mesịrị na-akọwa ya dị ka nke na-ekwu maka vitiligo; Otú ọ dị, vitiligo abụghị ọrịa na-efe efe. Ọrịa ahụ, nke akọwapụtara dị ka ọgwụgwọ onwe ya ma hapụ ntụpọ ọcha mgbe ọ butere ọrịa, nwere ike ịbụ pityriasis versicolor (tinea versicolor).  Tetter na mbụ na-ezo aka na ntiwapụ, nke mesịrị mepụta mmerụ ahụ yiri ringworm. Ya mere, aha a na-ahụkarị maka Tinea pedis (ụkwụ onye na-eme egwuregwu) bụ tetter ụkwụ Cantlie. Na mgbakwunye, amaokwu 18-23 na-akọwa ọrịa mgbe ọkụ gasịrị, amaokwu 24-28 na-akọkwa ọrịa mgbe ọkụ gbara.

Mgbaghara

The Scapegoat (1854 ihe osise nke William Holman Hunt)

Site n'ịchụ àjà, onye nchụàjà "na-agbaghara" mmehie ma onye na-enye onyinye na-enweta mgbaghara (ma ọ bụ naanị ma ọ bụrụ na Yahweh anabata àjà ahụ). Omenala ịgbaghara na-agụnye ịwụfu ma ọ bụ ịwụsa ọbara dị ka ihe nnọchianya nke ndụ onye ahụ a na-emegbu: ọbara nwere ike ihichapụ ma ọ bụ ịmịkọrọ mmehie. Nkewa nke abụọ nke akwụkwọ ahụ na-egosipụta ọrụ nke mkpuchi mmehie: isi 1-16 na-akpọ maka nguzobe nke ụlọ ọrụ maka mkpuchi mmehie, na isi 17-27 na-akpọ ndụ nke obodo mkpuchi mmehie na ịdị nsọ.

Ịdị nsọ

Isiokwu na-agbanwe agbanwe nke isi 17-26 bụ na ikwughachi ahịrịokwu ahụ, "Bụrụ onye nsọ, n'ihi na Onyenwe anyị Chineke gị bụ onye nsọ. " Nsọ n'Izrel oge ochie na Bible Hibru nwere nkọwa dị iche karịa n'iji ya eme ihe n'oge a: enwere ike iwere ya dị ka isi nke Yahweh, ike a na-adịghị ahụ anya ma nwee ike ịdị ize ndụ. Ihe ụfọdụ, ma ọ bụ ọbụna ụbọchị, nwere ike ịdị nsọ, mana ha na-enweta ịdị nsọ site na njikọ ha na Yahweh - ụbọchị nke asaa, ụlọikwuu, na ndị nchụàjà niile na-enweta nsọ ha site na ya. N'ihi ya, Israel ga-anọgide na-adị nsọ nke ya iji dịrị ndụ n'udo n'akụkụ Chineke.

Mkpa maka ịdị nsọ bụ maka inweta Ala Nkwa (Kenan), ebe ndị Juu ga-aghọ ndị nsọ: "Ị gaghị eme dị ka ha na-eme n'ala Ijipt ebe ị bi, ị gaghị eme dị Ka ha na-em n'ala Kenan nke m na-ewetara gị [...] Ị ga-eme iwu m ma debe iwu m [...] Abụ m Onyenwe anyị, Chineke gị. " (Levitikọs 18:3).  

Omenala ndị ọzọ

Akụkụ nke Akwụkwọ Mpịakọta Ụlọ Nsọ

Levitikọs, dị ka akụkụ nke Torah, ghọrọ akwụkwọ iwu nke Ụlọ Nsọ nke Abụọ nke Jerusalem nakwa nke ụlọ nsọ Sameria. Mmetụta ya pụtara ìhè n'etiti Akwụkwọ Mpịakọta Oké Osimiri Nwụrụ Anwụ, nke gụnyere iberibe ihe odide iri na asaa nke Levitikọs sitere na narị afọ nke atọ ruo nke mbụ BC. Ọtụtụ akwụkwọ mpịakọta Qumran ndị ọzọ hotara akwụkwọ ahụ, ọkachasị Akwụkwọ Mpịakọta Ụlọ Nsọ na 4QMMT.

Ndị Juu na Ndị Kraịst edeghị ntụziaka Levitikọs maka onyinye anụmanụ kemgbe narị afọ nke mbụ AD, mgbe e bibichara ụlọ nsọ nke abụọ na Jerusalem na 70 AD. Ebe ọ bụ na enweghịzi ụlọ nsọ iji chụọ àjà anụmanụ, okpukpe ndị Juu tụgharịrị gaa n'ekpere na ọmụmụ nke Torah, n'ikpeazụ na-ebute okpukpe ndị Juu. Ka o sina dị, Levitikọs bụ isi iyi nke Iwu ndị Juu ma bụrụkwa akwụkwọ mbụ ụmụaka mụtara na usoro agụmakwụkwọ ndị rabaị. E nwere isi Midrashim abụọ na Levitikọs - nke halakhic (Sifra) na nke aggadic (Vayikra Rabbah).

Agba Ọhụrụ, ọkachasị Akwụkwọ Ozi Ndị Hibru, na-eji echiche na ihe oyiyi sitere na Levitikọs akọwa Jizọs dị ka nnukwu onye nchụàjà nke na-enye ọbara nke ya dị ka àjà mmehie. Ya mere, Ndị Kraịst anaghị enye onyinye anụmanụ, n'ihi na dị ka Gordon Wenham chịkọtara: "Site n'ọnwụ Kraịst, a na-enye naanị 'àjà ọkụ' zuru oke, ya mere, àjà anụmanụ nke na-anọchite anya àjà Kraịst ghọrọ ihe mgbe ochie".

Ndị Kraịst n'ozuzu ha nwee echiche na Ọgbụgba ndụ Ọhụrụ na-anọchi iwu ememe nke Agba Ochie, nke gụnyere ụfọdụ n'ime iwu ndị dị na Levitikọs. Ya mere, Ndị Kraịst anaghị agbaso iwu Levitikọs gbasara ịdị ọcha nri na ọrụ ugbo. Otú ọ dị, ozizi Ndị Kraịst dị iche iche banyere ebe a ga-etinye akara n'etiti ememe na ụkpụrụ omume. Na Homilies on Leviticus, onye ọkà mmụta okpukpe nke narị afọ nke atọ, Origen, kọwara àgwà ndị ụkọchukwu dị ka ihe nlereanya maka Ndị Kraịst ka ha zuo oke n'ihe niile, sie ike, mara ihe na inyocha onwe ha n'otu n'otu, gbaghara mmehie, ma tọghata ndị mmehie (site n'okwu na ozizi).

Akụkụ Torah nke okpukpe ndị Juu kwa izu n'Akwụkwọ Levitikọs

Templeeti:Book of LeviticusAkwụkwọ Levitikọs

Akwụkwọ mpịakọta Torah na ihe ngosi ọlaọcha (yad) eji agụ ihe

Maka nkọwa zuru ezu, lee:

• Vayikra, na Levitikọs 1-5: Iwu nke ịchụ àjà
• Tzav, na Levitikọs 6-8: Àjà, nhọpụta nke ndị nchụàjà
• Shemini, na Levitikọs 9-11: Mmepụta nke ụlọikwuu, ọkụ ndị ọzọ, iwu nri
• Tazria, na Levitikọs 12-13: Ịmụ nwa, ọrịa akpụkpọ ahụ, uwe
• Metzora, na Levitikọs 14-15: Ọrịa akpụkpọ ahụ, ụlọ na-adịghị ọcha, ịpụ n'ahụ
• Acharei M0⁰ot, na Levitikọs 16-18: Yom Kippur, onyinye dị n'etiti, omume mmekọahụ
• Kedoshim, na Levitikọs 19-20: Ịdị nsọ, ntaramahụhụ maka mmebi iwu
• Emor, na Levitikọs 21-24: Iwu maka ndị nchụàjà, ụbọchị nsọ, ọkụ na achịcha, onye nkwulu
• Behar, na Levitikọs 25-25: Afọ izu ike, ịgba ohu ụgwọ a kpaara ókè
• Bechukotai, na Levitikọs 26-27: Ngọzi na ọbụbụ ọnụ, ịkwụ ụgwọ nkwa

Hụkwa

• Iwu 613
• Akwụkwọ Mpịakọta En-Gedi
• Mgbịrịgba nnwere onwe - nke e dere na Levitikọs

Edensibia

Akwụkwọ Baịbụl Templeeti:Books of the Bible

Akwụkwọ

Nsụgharị nke Levitikọs

• Balentine (2002). Leviticus. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-23735-6. 
• Bamberger, Bernard Jacob The Torah: A Modern Commentary (1981),  
• Gerstenberger (1996). Leviticus: A Commentary. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-22673-2. 
• Gorman (1997). Divine Presence and Community: A Commentary on the Book of Leviticus. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-0110-4. 
• Grabbe (1998). "Leviticus", in John Barton: Oxford Bible Commentary. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-875500-5. 
• Hartley (1992). Leviticus. Word. ISBN 978-0-8499-0203-1. 
• Houston (2003). "Leviticus", in James D. G. Dunn, John William Rogerson: Eerdmans Bible Commentary. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-3711-0. 
• Kleinig (2004). Leviticus. Concordia Publishing House. ISBN 978-0-570-06317-9. 
• Levine (1989). JPS Torah Commentary: Leviticus. Jewish Publication Society. Retrieved on 7 July 2014. 
• Milgrom (1998–2001). Leviticus 1–16, Leviticus 17–22, Leviticus 23–27. New Haven: Yale. 
• Milgrom (2004). Leviticus: A Book of Ritual and Ethics. Minneapolis: Fortress. ISBN 978-1-4514-1015-0. 
• Watts (2013). Leviticus 1–10. Leuven: Peeters. ISBN 978-90-429-2984-5. 
• Wenham (1979). The Book of Leviticus. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-2522-3. 

Ọchịagha

• Balentine (1999). The Torah's Vision of Worship. Fortress Press. ISBN 978-1-4514-1808-8. 
• Bandstra (2004). Reading the Old Testament: An Introduction to the Hebrew Bible. Wadsworth. ISBN 978-0-495-39105-0. 
• Berlin (2014). Jewish Study Bible, 2 Rev ed. (November 2014), [S.l.]: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-997846-5. 
• Brueggemann (2002). Reverberations of Faith: A Theological Handbook of Old Testament Themes. Westminster John Knox. ISBN 978-0-664-22231-4. 
• Campbell (1993). Sources of the Pentateuch: Texts, Introductions, Annotations. Fortress Press. ISBN 978-1-4514-1367-0. 
• Clines (1997). The Theme of the Pentateuch. Sheffield Academic Press. ISBN 978-0-567-43196-7. 
• Davies (2005). The Old Testament World. Liturgical Press. ISBN 978-0-664-23025-8. 
• Dawes (2005). Introduction to the Bible. Liturgical Press. ISBN 978-0-8146-2835-5. 
• Gilbert (2009). A Complete Introduction to the Bible. Paulist Press. ISBN 978-0-8091-4552-2. 
• Grabbe (2006). "The priests in Leviticus", in Rolf Rendtorff, Robert A. Kugler: The Book of Leviticus: Composition and Reception. Brill. ISBN 978-90-04-12634-3. 
• Greidanus (2021). Preaching Christ from Leviticus. Eerdmans Publishing. ISBN 978-0-8028-7602-7. 
• Knierim (1995). The Task of Old Testament Theology: Substance, Method, and Cases. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-0715-1. 
• Kugler (2009). An Introduction to the Bible. Eerdmans. ISBN 978-0-8028-4636-5. 
• Levine (2006). "Leviticus: Its Literary History and Location in Biblical Literature", in Rolf Rendtorff, Robert A. Kugler: The Book of Leviticus: Composition and Reception. Brill. ISBN 978-90-04-12634-3. 
• Marx (2006). "The Theology of the Sacrifice according to Leviticus 1–7", in Rolf Rendtorff, Robert A. Kugler: The Book of Leviticus: Composition and Reception. Brill. ISBN 978-90-04-12634-3. 
• McDermott (2002). Reading the Pentateuch: A Historical Introduction. Pauline Press. ISBN 978-0-8091-4082-4. 
• Newsom (2004). The Self as Symbolic Space: Constructing Identity and Community at Qumran. BRILL. ISBN 978-90-04-13803-2. 
• Nihan (2007). From Priestly Torah to Pentateuch: A Study in the Composition of the Book of Leviticus. Tuebingen: Mohr Siebeck. ISBN 978-3-16-149257-0. 
• Rodd (2001). Glimpses of a Strange Land: Studies in Old Testament Ethics. T&T Clark. ISBN 978-0-567-08753-9. 
• Rogerson (1991). Genesis 1–11. T&T Clark. ISBN 978-0-567-08338-8. 
• Van Seters (1998). "The Pentateuch", in Steven L. McKenzie, Matt Patrick Graham: The Hebrew Bible Today: An Introduction to Critical Issues. Westminster John Knox Press. ISBN 978-0-664-25652-4. 
• Ska (2006). Introduction to Reading the Pentateuch. Eisenbrauns. ISBN 978-1-57506-122-1. 
• Watts (2007). Ritual and Rhetoric in Leviticus: From Sacrifice to Scripture. New York: Cambridge. ISBN 978-0-521-87193-8. 
• Wenham (2003). Exploring the Old Testament: The Pentateuch. SPCK. 

Njikọ mpụga

Njikwa ikike

WeNsụgharị Levitikọs n'ịntanetị:

• Asụsụ Hibru:
  • Levitikọs na Mechon-Mamre (ntụgharị nke Jewish Publication Society)
  • Levitikọs (The Living Torah) E debere ya na Wayback Machine Rabbi Aryeh Kaplan's translation and commentary at Ort.org
  • Vayikra-Levitichius (Judaica Press) nsụgharị [na nkọwa Rashi] na Chabad.org
  • ויקרא Vayikra-Leviticus (Hibru-Bekee na Mechon-Mamre.org)
• Nsụgharị Ndị Kraịst:
  • The Book of Leviticus, Douay Rheims Version, with Bishop Challoner Commentaries[usurped]
  • Bible n'ịntanetị na GospelHall.org (King James Version)
  • Online Audio na Classic Bible na Bible-Book.org (King James Version)
  • Oremus Bible Browser (New Revised Standard Version)
  • Oremus Bible Browser (Englicized New Revised Standard Version)
  • .org/search?title=Leviticus&author=&reader=&keywords=&genre_id=0&status=all&project_type=either&recorded_language=&sort_order=catalog_date&search_page=1&search_form=advanced" rel="mw:ExtLink nofollow">Levitikọs ọha na eze na-ege ntị na LibriVox Ụdị dị iche iche

Isiokwu metụtara ya:

• Isiokwu Akwụkwọ Levitikọs (Jewish Encyclopedia)
• Ọdịdị Akwụkwọ nke Levitikọs (chaver.com)

Okwu mmeghe dị mkpirikpi

Title

4Q120, ihe odide Grik nke Levitikọs site na narị afọ nke 1 BCE

Aha Bekee Levitikọs sitere na Levitikọs Latịn, nke sitere na Greek oge ochie: Λευιτικόν[1] (Leuitikon), na-ezo aka n'ebo ndị nchụàjà nke ụmụ Izrel, 'Levi'. Okwu Grik bụ n'aka nke ya dị iche iche nke ndị rabaị Hibru torat kohanim, [4] 'iwu nke ndị nchụàjà', dị ka ọtụtụ n'ime iwu ya metụtara ndị nchụàjà.

N'asụsụ Hibru a na-akpọ akwụkwọ ahụ Vayikra (Hibru: וַיִּקְרָא), site na mmeghe nke akwụkwọ ahụ, va-yikra "Ọ [Chineke] wee kpọọ."[4].