Ruth Williams Khama

 

Ruth Williams Khama, Lady Khama (née Williams; 9 Disemba 1923 – 22 Mee 2002) bụ nwunye onye isi ala Botswana mbụ Sir Seretse Khama, Onye isi ala nke agbụrụ Bamangwato ya. Ọ rụrụ ọrụ dị ka nwunye mbụ mbụ nke Botswana site na 1966 ruo 1980

Oge ọ malitere

A mụrụ Khama na Meadowcourt Road, Blackheath na South London, nwa nwanyị nke George na Dorothy Williams. Nna ya jere ozi dị ka onyeisi Ndị agha Britain na India, ma mesịa rụọ ọrụ na ahịa tii. O nwere nwanne nwanyị, Muriel (mgbe e mesịrị Muriel Sanderson), onye ya na ya nọgidere na-akpachi anya.

Ọ gụrụ akwụkwọ na Eltham Hill Grammar School wee rụọ ọrụ dị ka onye ọkwọ ụgbọala ambulance WAAF n'ọdụ ụgbọ elu dị iche iche na ndịda England n'oge Agha Ụwa nke Abụọ. Mgbe agha ahụ gasịrị, ọ rụrụ ọrụ dị ka onye odeakwụkwọ maka Cuthbert Heath, ụlọ ọrụ na-ede akwụkwọ na Lloyd's nke London.

Alụmdi na nwunye

Na June 1947, na ịgba egwu na Nutford House nke London Missionary Society haziri, nwanne ya nwanyị kpọbatara ya Prince Seretse Khama. Ọ bụ nwa nke ndị Kgosi ( aha Bamangwato nke kwekọrọ na "eze", n'agbanyeghị na gọọmentị Britain na-ahọrọ "onye isi kachasị elu"), Sekgoma II, nke ndị Bamangwato ma na-amụ iwu na Ụlọ Nsọ Inner na London mgbe otu afọ gasịrị na Balliol College, Oxford. Di na nwunye a bụ ndị na-akwado egwu jazz, ọkachasị The Ink Spots, wee nwee ịhụnanya ngwa ngwa.[1] Seretse Khama bụ nwoke ojii mbụ ọ gwatụrụla okwu.[2] Atụmatụ ha mere ịlụ di na nwunye kpataara ndị okenye nọ na Bechuanaland na gọọmenti Saụt Afrịka esemokwu, bụ́ ndị hiwere usoro ịkpa ókè agbụrụ a maara dị ka ịkpa ókè agbụrụ n’oge na-adịbeghị anya..

Britain na-emepụta bọmbụ atọm nke a chere dị mkpa iji nọgide na-azọrọ na Britain bụ ike dị ukwuu ma ọ dị mkpa na uranium na-abịa site na Commonwealth; South Africa nwere ọtụtụ uranium nke a ga-egwupụta n'ụzọ dị ọnụ ala site na igwupụta oghere n'ime Ọhịa site n'aka ndị isi ojii South Africa na-egwuputa ala bụ ndị a na-akwụ ụgwọ dị ala karịa ndị ọcha na-egwe ihe. A pụkwara inweta uranium n'ebe ndị ọzọ na Commonwealth dịka site na Canada, mana ndị na-egwupụta uranium na Canada na-egbutu site na igwupụta oghere miri emi n'ebe ugwu dị anya site n'aka ndị na-akwụ ụgwọ nke ọma, na-eme ka uranium nke Canada dị oke ọnụ karịa uranium nke South Africa. Ya mere, n'ihi ihe ndị metụtara ọnụahịa, gọọmentị Britain họọrọ ịzụta uranium South Africa maka mmemme bọmbụ atọm ya.[11]

Gọọmentị South Africa mere ka o doo anya na njikere ya ịnye uranium maka mmemme nuklia nke Britain dabere na ịkwụsị alụmdi na nwunye ahụ.[12] Gọọmentị Britain batara iji kwụsị alụmdi na nwunye ahụ. Ma Ruth na Seretse bụ ndị Anglịkan chọrọ ịlụ di na nwunye n'ime Chọọchị England, mana ọ dịghị onye ọ bụla n'ime ha nwere ike ịchọta onye ụkọchukwu dị njikere ịlụ ha. Bishọp nke London, William Wand, kwuru na ọ ga-ekwe ka agbamakwụkwọ ụka naanị ma ọ bụrụ na gọọmentị ekwenye.

Di na nwunye a lụrụ na Kensington Register Office na 29 Septemba 1948.[1] Alụmdi na nwunye ahụ dọtara ọtụtụ mgbasa ozi dị ka onye nta akụkọ Canada bụ Mackenzie Porter dere na 1952: "Ndị Press na-ele alụmdi na nwunye ha anya dị ka akụkọ n'ihu ihu. N'ebe a, na-ekpuchi ihe ize ndụ niile ọ maara na ọ ga-etinye aka na [alụmdi na nwunye agbụrụ], bụ onye na-ahụ maka ụlọ ochie na nke mara mma nke Khama. ụlọ dị n'otu n'ime nnukwu ụlọ obibi na London na di nke na-eme kwa ụtụtụ okpu okpu ya, jide nche anwụ ya wee jide ụgbọ ala nwere okpukpu abụọ na-acha uhie uhie gaa n'obodo ahụ." [2] DF Malan, onye isi ala South Africa mgbe ahụ, kọwara alụmdi na nwunye ha dị ka "ọgbụgbọ".[3][4] Julius Nyerere, onye nkuzi nwata akwụkwọ mechaa bụrụ onye isi ala Tanzania, kwuru na ọ bụ “otu n'ime nnukwu akụkọ ịhụnanya nke ụwa”.

Ọbịbịa na Bechuanaland

Di na nwunye a laghachiri na Bechuanaland, onye nchekwa Britain, ebe nwanne nna Seretse Tshekedi Khama bụ onye ọchịchị. Maka ndị Bamangwato, a na-ewere nwunye eze dị ka nne nke ndị Bamangwato dum, na maka Prince Tshekedi ọ bụ ihe a na-apụghị ichetụ n'echiche na nwanyị ọcha nwere ike ịrụ ọrụ a. Onye isi ala Tshekedi kpọbatara ụlọ ọrụ British Colonial Office ka ọ manye Seretse ka ọ hapụ nwunye ya ma ọ bụ jụ ịzọrọ ya n'ocheeze.

Na ntuli aka nke 1948 South Africa, ndị Afrikaner Nationalist Party nke nwere ike republican na ndị na-emegide ndị Britain meriri, egwu na Praịm Minista Malan nwere ike ikwupụta South Africa dị ka mba mere ka gọọmentị Britain ndị sochirinụ chọọ ime ka Malan dị jụụ, bụ ndị mere ka o doo anya na ọ kwadoghị alụmdi na nwunye Khamas. Malan machibidoro ma Khamas abụọ ahụ na South Africa. Akwụkwọ akụkọ Cape Town kpọrọ Ruth "nwa agbọghọ nzuzu na-amaghị ihe". Ọnụnọ nke "White Queen" dị ka akwụkwọ akụkọ South Africa kpọrọ Ruth ka a hụrụ dị ka ihe iyi egwu maka ịkpa ókè agbụrụ na ọtụtụ akwụkwọ akụkọ South African kwadoro ịwakpo Bechuanaland ma ọ bụrụ na e kwe ka "White queen" nọrọ.

Ọbịbịa Ruth na Bechuanaland n'ọnwa Ọgọstụ afọ 1949 dakọtara na oge mmiri ozuzo kachasị mma n'ime ọtụtụ iri afọ, nke ndị Bamangwato weere dị ka ezigbo ihe ịrịba ama, bụ ndị kpọrọ ya "Queen Rain". Ruth sonyere n'ememe Bamangwato ebe otu nnukwu ìgwè ụmụ nwanyị gbara ya gburugburu, na-abụ abụ mgbe ha na-ebu bọket mmiri ma ọ bụ ọka tupu ha ekpọọ ikpere n'ala iji nye ya mmiri na ọka mgbe ha na'ikwu "Ị bụ nne anyị niile!" N'ihi mgbasa ozi ọjọọ, Ruth Khama enweghị mmasị ịgwa ndị nta akụkọ okwu, ndị ọ zere. Ọtụtụ n'ime akụkọ akwụkwọ akụkọ gosipụtara ya na di ya n'ụzọ na-adịghị mma, nke na-emerụ ya ahụ nke ukwuu; otu nsogbu ya bụ ịhọrọ ihe na-ezighị ezi na akụkọ akwụkwọ akụkọ dịka nkwupụta na akara di ya na Inner Temple dara mgbe ọ malitere ịkpa ya.[16]

Na mgbakwunye, iwe were ya maka akụkọ ndị dị na akwụkwọ akụkọ Britain na America nke ndị nta akụkọ na-agaghị Bechuanaland dere nke gosipụtara ya dị ka ebe mmiri na-ekpuchi ọhịa dị ka nke etiti Africa ma ọ bụ dị ka savanna nke dị n'Ebe Ọwụwa Anyanwụ Africa (Bechuanaland nwere ihu igwe na-ekpo ọkụ, kpọrọ nkụ na ọtụtụ n'ime nchebe ahụ kpuchiri Ọzara Kalahari). Otu n'ime ndị nta akụkọ ole na ole ya na ha gwara okwu bụ onye nta akụkọ America Margaret Bourke-White, onye nwere ike inweta ntụkwasị obi ya ma mee foto-ede banyere ya maka Life.[16]

Bourke-White ghọrọ ezigbo enyi ya ma mee ọtụtụ ihe iji mee ka mmụọ ya dịgide. N'ịmara na Ruth Khama bụ nnukwu onye na-egbu egbu, Bourke-White nyere ya onyinye nke ụmụ nwamba abụọ, ndị Seretse kpọrọ Pride and Prejudice n'ihi akwụkwọ akụkọ nwunye ya kacha hụ n'anya.[17]

Ịgba ọsọ ndụ na London

Mgbe ọ natara nkwado a ma ama na Bechuanaland, a kpọrọ Seretse na London na Machị 1950 maka mkparịta ụka ya na ndị ọrụ Britain. Ruth dụrụ di ya ọdụ ka ọ ghara ịga London, mgbe e mesịrị na-ekwu, sị: "Enwere m ihe na-egosi na ha ga-edebe ya ebe ahụ". N'oge ahụ, ọ dị ime, ma ọ bụrụ na nwa ya bụ nwa nwoke, ọ chọrọ ịmụ nwa na Bechuanaland dịka n'okpuru omenala Bamangwato, a ga-amụ eze n'ọdịnihu n'ala ha.

Dị ka ọ na-eche, ọ bụ aghụghọ. E gbochiri ya ịlaghachi n'ụlọ ma gwa ya na ọ ga-anọgide na mba ọzọ. Gọọmentị Britain, nke chọrọ ịnọgide na ihu ọma nke gọọmentị South Africa, nyere Seretse £ 1,000 ma ọ bụrụ na ọ kwenyere ịhapụ ihe ọ na-ekwu maka ocheeze; mgbe ọ jụrụ, a gwara ya na a chụpụrụ ya na Bechuanaland maka afọ ise sochirinụ. N'ime teligram o degaara nwunye ya, o dere, sị: "Gọọmentị Britain ghọgburu agbụrụ na onwe m. A machibidoro m iwu ka m ghara ịnọ na nchebe dum. Ịhụnanya Seretse". Dị ka Ruth na-asụ Setswana na ọtụtụ n'ime ndị ọcha nke Bechuanaland zere ya, mgbe ya na di ya kewara, owu na-ama ya na ndị isi ibe ya bụ nwamba abụọ ya na nwa ya nwanyị.[18]

Ntiwapụ nke Agha Korea na 25 June 1950 mere ka ịdị mkpa nke uranium South Africa dị ka ọ bụ nnukwu egwu nke gọọmentị Attlee na United States ga-enwekwu mmasị na Eshia na mmefu nke Europe, nke a chere na ọ ga-eme ka "ihu nuklia" America ghara ịdị ike.[19] Gọọmentị Attlee kwenyere na enwere ike na Joseph Stalin nyere iwu ka ndị North Korea wakpo South Korea na ebumnuche nke itinye United States na Eshia iji malite mwakpo Soviet na Western Europe. N'ihi nke a, a na-eche na ọ dị mkpa na Britain nwere ngwá agha nuklia nke ya ozugbo o kwere mee, nke n'aka nke ya mere ka ịdị mkpa nke uranium South Africa dịkwuo mkpa.[19]

N'okpuru iwu Britain, alụmdi na nwunye agbụrụ dị iche iche bụ iwu, na mgbalị (n'ụzọ dị irè) itinye iwu South Africa megide alụmdi na ụba agbụrụ na British protectorate site na ịchụpụ ndị Khamas dị ka ihe na-ese okwu nke ukwuu; o doro anya, n'oge ahụ, na ọ bụ nrụgide South Africa bụ nke siri ike. Na South Africa, akwụkwọ akụkọ Afrikaner bụ Die Transvaaler kwuru n'otu nchịkọta akụkọ, "Mgbe ọ na-agbalị iji okwu kwado ihu ihu nke nnwere onwe, gọọmentị Britain emeela ka ọ kweta na ihe ndị ịkpa ókè agbụrụ chọrọ". N'ime Oge ndu (nchịkọta akụkọ), The Times kwuru, "Ha agaghị eme ka echiche ọha na eze kwenye n'ụzọ dị mfe, nke e ji ezi omume kpaliri, na ọdịiche dị n'àgwà agbụrụ n'etiti Union [nke South Africa] na mpaghara ndị Britain nwere ike izute site na ime udo na-efu ikpe na-ezighị ezi. Ha ga-enwe ọrụ siri ike iji gosipụta na nchụpụ Seretse agaghị emebi karịa nkwenye ya. " Echiche ọha na eze nke Britain dị n'akụkụ nke ndị Khamas ma megide gọọmentị.

N'oge a, ya na nna Ruth mere udo, ka ọ nabatara mkpebi ya ịlụ nwoke ojii. Ruth sonyeere Seretse na England, di na nwunye ahụ bi dị ka ndị a chụgara n'ala ọzọ site na 1951 na Croydon.

Nkwado na ngagharị iwe na-ewu ewu gara n'ihu na Bechuanaland. E kwere ka di na nwunye ahụ laghachi na 1956 ka ndị Bamangwato zigachara Queen Elizabeth II ozi telegram. Seretse hapụrụ ocheeze ya wee bụrụ onye ọrụ ugbo na Serowe. Seretse tọrọ ntọala Bechuanaland Democratic Party ma merie ntuli aka izugbe nke 1965. Dị ka praịm minista nke Bechuanaland, ọ kwadoro maka nnwere onwe, nke e nyere na 1966. Seretse Khama ghọrọ onyeisi oche mbụ nke Botswana nwere onwe ya na ọ ghọrọ Knight Commander of the Most Excellent Order of the British Empire. Nwanyị Khama bụ nwanyị mbụ nwere mmetụta, na-arụsi ọrụ ike na ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'oge di ya anọ n'usoro dị ka onyeisi oche site na 1966 ruo 1980.

Ezinụlọ

Lady Khama na di ya nwere ụmụ anọ. A mụrụ nwa mbụ ha bụ Jacqueline na Bechuanaland na 1951 , obere oge ka a chụpụrụ Seretse.  A mụrụ nwa mbụ ha nwoke Ian na England n'afọ 1953, a mụkwara ejima Anthony na Tshekedi na Bechuanaland n'afọ 1958 (a gụrụ Anthony aha Tony Benn, nke a maara mgbe ahụ dị ka Anthony Wedgwood Benn, onye kwadoro nloghachi ha site na mba ọzọ na mbido afọ 1950 ).

Ọ nọgidere na Botswana mgbe di ya nwụsịrị n'ọchịchị n'afọ 1980, na-enweta nkwado dị ka "Mohumagadi Mma Kgosi" (nne eze, ma ọ bụ nne eze nwanyị). N'agbanyeghị esemokwu mba gbara njikọ ha gburugburu n'afọ 1940 na 1950, di na nwunye ahụ enweghị ike ikewapụ onwe ha ruo mgbe ọ nwụrụ n'ọrịa kansa na 1980.

Mgbe di ya nwụsịrị, ọ biri na nnukwu ugbo na Botswana, na-etinye oge ya na mgbalị ya maka ọrụ ebere ma na-etinye nwa ya na ụmụ ụmụ ya.   

Abụọ n'ime ụmụ ha nwoke, Ian na Tshekedi, aghọwo ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị a ma ama na Botswana. A họpụtara Ian Khama dị ka onye isi ala nke Botswana n'afọ 2008.

Ọnwụ

Lady Khama nwụrụ n'ọrịa kansa akpịrị na Gaborone n'afọ 2002 mgbe ọ dị afọ 78, ụmụ ya anọ dị ndụ. E liri ya na Botswana n'akụkụ di ya.

N'omenala a ma ama

E mere ihe nkiri, A Marriage of Inconvenience, nke dabeere na akwụkwọ Michael Dutfield nke nwere otu aha, na 1990 banyere ndị Khamas. N'afọ 2006, e bipụtara akwụkwọ akpọrọ Colour Bar: The Triumph of Seretse Khama and His Nation, nke ọkọ akụkọ ihe mere eme Susan Williams dere, banyere mmekọrịta na ọgụ Khamas. E mere ihe nkiri ọzọ, A United Kingdom, nke dabeere n'akwụkwọ Williams ma bụrụ nke Amma Asante duziri, na 2016. Na A United Kingdom, Rosamund Pike gosipụtara Lady Khama.

Na mgbakwunye na nke a, a tụwo aro na ahụmịhe nke ndị Khamas, yana ihe dị n'oge a nke alụmdi na nwunye Peggy Cripps nke afọ 1950 na onye na-emegide Ndị Afrịka Nana Joe Appiah, metụtara ederede nke ihe nkiri Oscar, Guess Who's Coming to Dinner (1967).

Akwụkwọ na isiokwu

• Dutfield (1990). A Marriage of Inconvenience: The Persecution of Ruth and Seretse Khama. London: Unwin-Hyman. ISBN 163168101X. 
• Williams (2006). Colour Bar: The Triumph of Seretse Khama and His Nation. London: Penguin. ISBN 0713998113.