Gaa na ọdịnaya

Txillardegi

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Txillardegi
Txillardegi in 2008
Txillardegi na 2008
A mụrụ ya José Luis Álvarez Enparantza (1929-09-27) 27 Septemba 1929San Sebastián (Donostia) , Spain

Nwụrụ 14 Jenụwarị 2012 (2012-01-14) (afọ 82) San Sebastián (Donostia) , Spain 
Ọrụ Onye ọkà mmụta asụsụ, onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị, na onye edemede
Asụsụ Basque
Ụdị Akwụkwọ akụkọ, edemedeIhe odide
Isiokwu Standard Basque, mba BasqueỊhụ mba n'anya Basque
Ọrụ ndị a ma ama Leturiaren egunkari ezkutua (1957) Huntaz eta hartaz (1965) Hizkuntza eta economicakera (1972) Euskal Herria helburu (1994)


José Luis Álvarez Enparantza (27 September 1929 - 14 January 2012), nke a mara nke ọma site na aha akwụkwọ ya bụ Txillardegi, bụ onye ọkà karba Basque, onye ike akwụkwọ, na akwụkwọ edemede.  A agogo ya ma mkpọ ya na Mba Basque, ọ bụ ebe na ọghị Asụsụ Basque ruo mgbe ọ dị afọ iri na asaa, e gosiri were ya dị ka otu n'ime ndị nwere ikike izi na mba Basque na ọkara nke abụọ nke afã nke iri abụọ.[1]  Ọ bụ otu n'ime ndị akara ETA, mana n'afọ 1967 ọ chịrị n'ihi na ọ kwenyeghị na usoro ụzọ ụzọ ya..[1]

Ọrụ edemede na agụmakwụkwọ

[dezie | dezie ebe o si]

Álvarez Enparantza (a na-akpọ aha nne mgbe ụfọdụ dị ka Emparanza) ike injinia na Mahadum Bilbao, na ahia na Mahadim Paris.  N'afọ 1957, ọ na-enye onye otu Euskaltsaindia (Academia de la Lengua Vasca, Academy of the Basque Language), nke nabatara ọtụtụ n'ime aro ya gbasara orthography na morphology nke Standard Basque.  N'afọ 1993, ọ na-akpa onye otu Commission on Pronunciation .  [1] E weputara aha ya ugboro abụọ ka ọ bụrụ onye otu zuru oke nke Euskaltzaindia mana a akwụkwọ ya n'ihi ihe eji ejiji.  Mgbe a ga-atụ aro ya maka oge nke atọ, ya onwe ya akwụkwọ aro ahụ.

Ọ bụ onye isi nyere aka n'ịhazi asụsụ Basque. Nkà ihe ọmụma ya dabeere na isi ihe ndị a:

  • na ọ bụrụ na asụsụ ndị ka nta ga-adịgide, ha ga-enwe ike imeso sayensị na teknụzụ nke oge a.
  • na asụsụ a haziri ahazi bụ akụkụ dị mkpa nke mmepe nke oge a.
  • na enwere ike ịkọwa isiokwu ọ bụla n'ụzọ a na-aghọta n'asụsụ ọ bụla, dabere na "nlegharị anya, oge, na ọgụgụ isi";
  • na isi ihe, n'etiti ndị ọzọ, nke kwesịrị ịmata onye (ma ọ bụ mba) dị ka Basque kwesịrị ịbụ ihe ọmụma nke asụsụ Basque.
Vidio na-egosipụta onyinye nkà ihe ọmụma nke Txillardegi mere (nchịkọta isiokwu Bekee)

Ọ bụkwa onye edemede a ma ama na onye ọka mkpa n'okpuru aha, Larresoro, Igara na Usako.  Ọ bụ onye edemede nke existentialism nke Kierkegaard, Unamuno na Sartre, nakwa nke onye edemede Bertrand Russell.[1]  O nyere ọtụtụ akwụkwọ, ọtụtụ n'ime ha ịrịba Basque na amara ya.  O deela akwụkwọ na edemede ndị uwe ejiji.  A na-ewere ya Leturiaren egunkari ezkutua (1957) dị ka akwụkwọ nchọpụta ọgbara ọhụrụ mbụ e dere n'asụsụ Basque ma mee ka akara nkewa doro anya na Akwụkwọ Basque.  Ozi ndị ọzọ akwụkwọ akụkọ Haizeaz bestaldetik (1979) na Putzu (1999);  edemede ndị nwere ikike Huntaz eta hartaz (1965), Hizkuntza eta economicaker (1972) na Euskal Herria helburu (1994), na ọrụ ozi Euskal fonologia (1980), Euskal azentuaz (1984) na Elebidun gizaren azterketa matematikoa (198).

N'afọ 1968 ọ meri ihe nrite Txomin Agirre maka akwụkwọ ọmụmụ ya bụ Elsa Scheelen .  O nwetara ihe nrite Andima na Caracas na 1969 maka akwụkwọ gbasara ịtakwara na ngwaahịa.  Omeri Silver Lauburu maka akwụkwọ ya Euskal Gramatika na Bilbo na 1980.

N'afọ ndị 1970 Txillardegi so guzobe Euskal Herrian Euskaraz Basque language movement.  N'afọ 1982, ọ hụrụ ị ihe na Mahadum nke Basque Country, nke o mechara bụrụ prọfesọ emeritus..[2]

Ihe nchekwa data nke obodo na-egosi isi Basque Inguma na-egosi ihe aka na-egosi 122 ( akwụkwọ, akwụkwọ, okwu wdg) nke Txillardegi akwụkwọ.[3]

Ọrụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị

[dezie | dezie ebe o si]
Otuto nye Txillardegi na ncheta afọ 6 nke ọnwụ ya

Onye otu Basque Nationalist Party (PNV) n'oge ọ bụ nwata, ọ kwalitere ịgbachitere na iṅomi Asụsụ Basque dị ka ihe ndabere nke ike Basque.

Mgbe o nwesịrị nkụda iwe na PNV, Txillardegi bụ otu n'ime ndị ndu ETA na 1959, ya na otu ndị na-eto eto na-ahụ maka mba ma bụrụ onye ndú a na-ahụ anya nke ngalaba ngalaba nke ahụ.  N'afọ 1961, ọ gbagara mba ọzọ, na Paris na Brussels, apụ n'afọ 1967. N'afọ 1976, ya na Iñaki Aldekoa- otu uzo uzo , Euskal Sozialista Biltzarrea (ESB: Congreso de Socialistas Vascos, Basque Socialist Congress). [2]

Txillardegi ụdị na ntọala Herri Batasuna na 1977 ma họpụta ya dị ka onye omeiwu maka njikọ abertzale na mbụ aka mbụ.

N'ikwere na ogụ agha ahụ ekwe omume, ruo oge ụfọdụ ọ na-arụsi ọrụ ike na Aralar.  Na mbụ aka nke afọ 2008, ọ na-eme na ọ bụ onye nwa Senate maka otu Eusko Abertzale Ekintza (Acción Nacionalista Vasca, Basque Nationalist Action) maka mpaghara Guipúzcoa.

Ihe odide

[dezie | dezie ebe o si]
  1. ↑ Estornes Lasa. Álvarez Emparanza, José Luis - Auñamendi Eusko Entziklopedia (es). aunamendi.eusko-ikaskuntza.eus. Eusko Ikaskuntza. Retrieved on 28 January 2022.
  2. ↑ 2.0 2.1 EITB. Biografía: 'Txillardegi', una vida dedicada al euskera. EITB.com. Archived from the original on 2012-05-02. Retrieved on 2012-01-14.
  3. ↑ Reference to 122 products created by Txillardegi in Inguma database. Archived from the original on 2012-01-20. Retrieved on 2012-01-14.

Ebe e si nweta ya

[dezie | dezie ebe o si]
  • Aizpuru, Alaitz 2012: "Existentzialismoaren hastapenak Euskal Herrian: Leturiaren egunkari ezkutua" na Alaitz Aizpuru (koord.), Euskal Herriko economicamenduaren gida, Bilbo, UEU.   ISBN 978-84-8438-435-9
  • Azurmendi, Joxe 1999: Txillardegiren saioa: hastapenen bila, Jakin, 114: 17-45.
  • Azurmendi, Joxe 2000: "Kierkeggard-en <<egunkari ezkutua="">>" na Txipi Ormaetxea (arg.), Txillardegi lagun giroan, Bilbo: UEU ISBN 84-8438-007-6Templeeti:ISBN </egunkari>
  • Hegats. Ihe odide nke abụọ. 49.   ISSN 1130-2445
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] Basque Literary History, Reno, Center for Basque Studies/University of Nevada  
  • Sudupe, Pako 2011: 50eko hamarkadako euskal literatura I: hizkuntza eta ideologia, Donostia, Utriusque Vasconiae.   ISBN 978-84-938329-4-0
  • Sudupe, Pako 2011: 50eko hamarkadako euskal akwụkwọ edemede II: kazetaritza eta siakera, Donostia, Utriusque Vasconiae.   ISBN 978-84-938329-5-7
  • Sudupe, Pako 2012: "Ideologia eztabaidak 50eko hamarkadan" na Alaitz Aizpuru (koord.), Euskal Herriko economicamenduaren gida, Bilbo, UEU.   ISBN 978-84-8438-435-9
  • Sudupe, Pako 2016: Txillardegiren borroka abertzalea, Donostia: Elkar
  • Sudupe, Pako 2025: "Orixe, Gandiaga, R. Arregi eta Txillardegi" in XX. mendeko euskal pentsamendua Joxe Azurmendiren talaiatik, Leioa, EHU. Templeeti:ISBN  
  • Torrealdai, Joan Mari 2014: Batasunaren bidea urratzen. [Ihe e dere n'ala ala peeji]
  • Zapiain, Markos 2000: "Txillardegi gazte eroaren heriotza eta egia" in Txipi Ormaetxea (arg.), Txillardegi lagun giroan, Bilbo: UEU. ISBN 84-8438-007-6
  • Zapiain, Markos 2024: Txillardegi hizkuntzalari, Donostia, Elkar. ISBN 978-8413604473

Njikọ mpụga

[dezie | dezie ebe o si]
Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Txillardegi&oldid=208181