Ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi

Na mmalite 1960s, mmasị ụmụ nwanyị na njikọ ha na gburugburu ebe obibi kpalitere nke ukwuu site n'akwụkwọ Ester Boserup Woman's Role in Economic Development.[1]  Malite n'afọ ndị 1980, ndị na-eme amụma na ndị gọọmentị bịara na-amatakwu njikọ dị n'etiti gburugburu ebe obibi na ihe gbasara okike.[2]  Emere mgbanwe gbasara akụrụngwa sitere n'okike na njikwa gburugburu ebe obibi na-eburu oke ọrụ nke ụmụ nwanyị n'uche.  Dị ka World Bank na 1991 si kwuo, "Ụmụ nwanyị na-ekere òkè dị mkpa n'ịchịkwa ihe ndị sitere n'okike, gụnyere ala, mmiri, oke ọhịa na ume ... na-enwekarịkwa ihe ọmụma dị omimi nke ọdịnala na nke oge a banyere ụwa okike gbara ha gburugburu".  3]  Ebe e leghaara ụmụ nwanyị anya na mbụ ma ọ bụ leghara anya, a na-enwewanye nlebara anya na mmetụta ụmụ nwanyị na-enwe na gburugburu ebe obibi na, n'aka nke ọzọ, mmetụta gburugburu ebe obibi na-emetụta ahụike na ọdịmma ụmụ nwanyị.  Mmekọrịta nwoke na nwanyị na gburugburu ebe obibi nwere ihe mgbawa n'ihe gbasara nghọta okike n'etiti nwoke na nwanyị, njikwa na nkesa ihe onwunwe na ọrụ, na ndụ kwa ụbọchị na ọdịmma nke ndị mmadụ.[4]

Njikọ ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi

Ụmụ nwanyị, gburugburu ebe obibi, na mmepe arụmụka (WED)

Okwu dị iche iche akpụzila ụzọ a na-esi abịarute mmepe na-adigide, na ụmụ nwanyị abanyela n'ịkpụzi echiche ndị a.  A na-arụrịta ụka nke ukwuu maka mmepe mmepe na-adịgide adịgide, mana Harcourt kọwara ya dị ka ụzọ isi "mepụta nha nhata n'etiti ọgbọ" na iburu n'uche "mkpa mmekọrịta ọha na eze, akụ na ụba na gburugburu ebe obibi iji chekwaa ihe ndị na-adịghị emeghari ohuru" na ibelata ego efu.  emepụtara site na mmepụta ihe.[5]  Okwu mbụ pụtara bụ ụmụ nwanyị na mmepe (WID), echiche nke kwadoro ka ọnọdụ ụmụ nwanyị ka mma na mba ndị ka na-emepe emepe.[6]  WID debere ụmụ nwanyị dịka ndị na-eme ihe nkiri n'etiti ezinụlọ, ime obodo na akụ na ụba ahịa ma leba anya na ụlọ ọrụ nhazi nke mmepe ọdịda anyanwụ iji dozie nsogbu ndị na-ebilite n'ihi nke a.[5]  Ndị nkatọ nke WID rụrụ ụka na dịka akụkụ nke nnukwu echiche ọdịda anyanwụ, ọ na-eme ka okwu colonial na nnwere onwe nke na-adabaghị na ịkwado ọnụ ọgụgụ ụmụ nwanyị zuru ụwa ọnụ.

N'oge Ọganihu Na-aga n'ihu (mbubreyo 19th ruo mmalite narị afọ nke 20), ime obodo, mmepụta ihe, na Women's Suffrage Movement niile nwere mmetụta na ọrụ nwoke na nwanyị na-agbanwe agbanwe na atụmanya na obodo America.  Oge Ọganihu Na-aga n'ihu gosipụtara mgbanwe n'ịkwado ikike ụmụ nwanyị na ntinye aka n'èzí ụlọ, n'agbanyeghị na atụmanya ọha na eze ka na-ebute ọrụ ụmụ nwanyị dị ka ndị nwunye na ndị nne.  Nke a tọrọ ntọala maka ọganihu ndị ọzọ na ikike ụmụ nwanyị na nha anya nwoke na nwanyị na narị afọ nke 20.  Ndị mmadụ dị iche iche, gụnyere ndị ọkà mmụta sayensị, ndị na-eme ihe mgbakwasị ụkwụ, na ndị na-ahụ maka nchekwa, nwara ilebara nsogbu gburugburu ebe obibi n'oge a ma bụrụ akụkụ nke mmegharị gburugburu ebe obibi.  Ụmụ nwanyị bụ ndị na-eme ihe dị mkpa, ndị nkuzi, na ndị na-akwado ahụike ọha na eze na gburugburu ebe obibi.  A na-akpụzi echiche ụmụ nwanyị na ihe gbasara gburugburu ebe obibi na mkpali isonye na mbọ iji lebara ha anya site n'ahụmahụ ha dị ka ndị na-elekọta ụlọ na ezinụlọ, yana site na ọnụnọ ha na-abawanye na gburugburu obodo mepere emepe.  E hibere otu ụmụ nwanyị oge niile iji leba anya n'okwu dị iche iche gụnyere nchekwa nri, ịdị mma mmiri, ahụike ọha n'ụlọ akwụkwọ, mkpofu nri, ịdị ọcha n'okporo ụzọ, njikwa anụ, na nsogbu kwụsiri ike.  Otu dị iche iche na-ahụ maka gburugburu ebe obibi ụmụ nwanyị ndị a, dị ka New York Ladies' Health Protective Association, kwusiri ike ọrụ ha n'ịleba anya na ịkwalite ịdị ọcha na ịdị ọcha nke obodo mepere emepe site n'ịkọwa ozi ha dị ka ụdị nlekọta ụlọ nke ime obodo.  Ha kwuru na n'ihi na ụmụ nwanyị bụ ndị isi na-elekọta ezinụlọ ha na ụlọ ha, ha nọ n'ọnọdụ pụrụ iche iji dozie okwu ndị a n'ihi na ha na-enwekarị mmetụta ọjọọ nke usoro adịghị ọcha nke obodo mepere emepe.  Ebe ọ bụ na a pụghị ịtụkwasị ụmụ nwoke obi na ha ga-echebe gburugburu ebe obibi, ọtụtụ ndị chere na ime ihe banyere gburugburu ebe obibi dị ka ịrụ ọrụ ụlọ.  N'ihi nkwenye a, itinye aka na ụmụ nwanyị na mmegharị gburugburu ebe obibi gbasaara mmetụta nke ụmụ nwanyị na-abụghị ụlọ na n'ọha ọha na eze na gburugburu ebe obibi, na-ama aka na ọrụ okike okike.

Ngbanwe okwu na-esote mere na mmalite 1970s, ebe ndị mmadụ malitere ịkatọ mgbọrọgwụ nke mmepe na ịchọta ụzọ ọzọ ha ga-esi na-emekọrịta ihe na obodo zuru ụwa ọnụ na mba ndị ka na-emepe emepe, na ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi dịka ndị na-eme ihe nkiri.  A kọwapụtara otu ụdị ọzọ dị ka ụmụ nwanyị, gburugburu ebe obibi, mmepe (WED).[7]  Dị ka Schultz et al., "Arụmụka ụmụ nwanyị, gburugburu ebe obibi na mmepe (WED-debate) kwadoro na echiche dị oke egwu nke atumatu mmepe ebe njikọ dị n'etiti ọgbara ọhụrụ / mmepụta ihe na nkà na ụzụ n'otu aka na mmebi gburugburu ebe obibi na nke ọzọ na-elekwasị anya.  "[8]  Okwu WED gbadoro ụkwụ na njikọ nke echiche dị iche iche, gụnyere ecofeminism.[9]  Enwere ike ịhụ Ecofeminism dị ka echiche mgbọrọgwụ maka WED, ebe a na-ele ụmụ nwanyị anya na njikọ dị ndụ na ọdịdị nke na-enyere ha aka inwe njikọ miri emi na nlekọta ya.  A gbanwere echiche a ka ọ bụrụ mpaghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị dịka ụmụ nwanyị nwere njikọ mmekọrịta ọha na eze na okike site na usoro zuru ụwa ọnụ.[9]

N'afọ ndị 1990, United Nations International Research and Training Institute for the Advancement of Women (INSTRAW) guzobere mmemme dabere na okwu WED. Ihe omume ndị a bụ nzaghachi maka mmekọrịta dị n'etiti okike na ime ihe ike gburugburu ebe obibi dị ka mkpofu ihe, iji ọgwụ ahụhụ eme nnwale nuklia, na omume ndị ọzọ na-emebi gburugburu ebe obibi.

Ọtụtụ n'ime mmemme ndị a emeghị mmetụta achọrọ na ụmụ nwanyị. Okwu WED kwusiri ike na ụmụ nwanyị dị ka ndị nwere ngwọta maka nsogbu gburugburu ebe obibi. Otú ọ dị, a naghị eduzi iwu iji nye ụmụ nwanyị ike kama ọ bụ ngalaba ụmụ nwanyị na-etinye aka na ya, dị ka ọrụ ugbo. Leach na-ekwu na mmetụta zuru oke nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ọrụ ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi site na okwu WED na-ewepụta ọrụ ụmụ nwanyị n'enyeghị ha ihe onwunwe ma ọ bụ ikike kwesịrị ekwesị ịga nke ọma.[1]