Jump to content

Ụmụ nwanyị na Ghana

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ

Ọnọdụ ụmụ nwanyị na Ghana na ọrụ ha na ọha mmadụ Ghana agbanweela n'ime iri afọ ole na ole gara aga.[1] E nweela mmụba dị nwayọ na itinye aka na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ụmụ nwanyị Ghana n'akụkọ ihe mere eme.[2] A na-enye ụmụ nwanyị ikike hà nhata n'okpuru Iwu Ghana, mana ọdịiche dị na agụmakwụkwọ, ọrụ, na ahụike maka ụmụ nwanyị ka dị.[3][4] Tụkwasị na nke a, ụmụ nwanyị nwere ohere dị ala karịa ụmụ nwoke na Ghana.[4] Ụmụ nwanyị Ghana nọ n'ime ime obodo na obodo ukwu na-eche ihe ịma aka dịtụ iche ihu.[5] N'ebe nile na Ghana, ezinụlọ ndị isi nwanyị na-abawanye.[4][4]

Ọtụtụ ụdị ime ihe ike megide ụmụ nwanyị ka dị na Ghana.[6] N'afọ ndị na-adịbeghị anya, òtù ndị inyom na òtù ndị na-ahụ maka Ihe ndị ruuru ụmụ nwanyị amụbaala. [1] [7][2] Mgbalị ndị a na-eme iji mee ka ịha nhata nwoke na nwanyị na-aga n'ihu na-eto na Ghana. Gọọmentị Ghana abịanye aka n'ọtụtụ ebumnuche mba ụwa na mgbakọ iji bulie ikike ụmụ nwanyị na Ghana.

ndọrọ ndọrọ ọchichi.

[dezie | dezie ebe o si]

Mmụta

[dezie | dezie ebe o si]

Mgbanwe n'ime ụwa ọgbara ọhụrụ ejirila nwayọọ nwayọọ nye ụmụ nwanyị Ghana. Ọnụ ọgụgụ dị elu nke ọmụmụ nwanyị na Ghana na 1980s gosipụtara, n'akụkọ ihe mere eme, na ọrụ bụ isi ụmụ nwanyị bụ nke ịmụ nwa.

Ụfọdụ ndị nne na nna adịghị achọ iziga ụmụ ha ndị nwanyị n'ụlọ akwụkwọ n'ihi na ọrụ ha dị mkpa n'ime ụlọ ma ọ bụ n'ugbo.

Nguzogide ụmụ nwanyị na-esitekwa na nkwenye siri ike na ụmụ nwanyị ga-akwado di ha. N'akụkụ ụfọdụ, e nwere ọbụna egwu na atụmanya alụmdi na nwunye nwa agbọghọ na-ebelata mgbe ọ gụrụ akwụkwọ. [12]

Ebe ụmụ agbọghọ na-aga akwụkwọ, ọtụtụ n'ime ha akwụsịghị mgbe ha nwetasịrị asambodo agụmakwụkwọ bụ isi. Ndị ọzọ agụchabeghị ọkwa agụmakwụkwọ elementrị, n'agbanyeghị Iwu Education nke 1960 nke gbasaara ma chọọ ụlọ akwụkwọ elementrị. N'ọtụtụ ogbako nke National Council on Women and Development (NCWD) haziri n'etiti 1989 na 1990, ọnụ ọgụgụ mpụ dị egwu n'etiti ụmụ agbọghọ nọ na ụlọ akwụkwọ elementrị kpatara nnukwu egwu egwu.

N'ịnyere ọnụ ọgụgụ mpụ n'etiti ụmụ agbọghọ, NCWD kpọkuru gọọmentị ka ha chọta ụzọ ha ga-esi dozie ọnọdụ ahụ. Ọdịiche dị n'etiti agụmakwụkwọ nwoke na nwanyị na Ghana pụtakwara ọzọ na 1984.

N'agbanyeghị na ndebanye aha nwoke na nwanyị n'ụlọ akwụkwọ elementrị dị 55 ruo 45, pasentị ụmụ agbọghọ nọ na ụlọ akwụkwọ sekọndrị gbadara nke ukwuu ,na naanị ihe dị ka pasent 17 n’ime ha ka e debanyere aha na mahadum mba ahụ na 1984. Dị ka ọnụ ọgụgụ Òtù Mmụta, Sayensị na Ọdịbendị nke Òtù Mba Ụwa (UNESCO) e bipụtara na 1991 si kwuo,pasent nke ụmụ nwanyị ndị debanyere aha n'ọkwa dị iche iche nke usoro agụmakwụkwọ mba ahụ na 1989 egosighị ọganihu ọ bụla karịa nke e dekọrọ na 1984 [12].

Mmụta ụmụ nwanyị na Ghana

Ị nweta ụmụ agbọghọ na agụmakwụkwọ egosila ọganihu kemgbe ahụ. N'agbanyeghị na ụmụ nwanyị nwere ọnụ ọgụgụ dị elu karịa ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ, ọnụ ọgụgụ agụmakwụkwọ dị pasent 10 karịa maka ụmụ nwoke [19]. N'ime afọ 2008-12, ọnụ ọgụgụ ọgụgụ akwụkwọ nke mba maka ụmụ agbọghọ nọ n'afọ 15-24 bụ 83.2%, ọ bụ naanị ntakịrị ntakịrị karịa nke ahụ maka ndị nwoke nọ n'otu afọ (88.3%). [15] Agbanyeghị, ọnụ ọgụgụ mmuta na-agbanwe n'ofe obodo ahụ yana n'ọnọdụ ọnọdụ akụ na ụba ọha. Site na mpaghara, ọnụ ọgụgụ ụmụ agbọghọ gụrụ akwụkwọ na-esi na 44% ruo 81%. Ụmụ nwanyị ndị nọ n'ọnọdụ akụ na ụba ọha na eze kachasị elu na-egosipụta ọnụ ọgụgụ mmuta kachasị elu na 85%, ebe nanị pasent 31 nke ụmụ nwanyị bi n'ụlọ ndị kasị daa ogbenye maara akwụkwọ.[13]

Ahaghị nhata na ndebanye aha nwoke na nwanyị n'ụlọ akwụkwọ ka bụ okwu na Ghana. Ụkpụrụ akụ na ụba na omenala na-ebute mkpebi nke ma nwa nwoke ma ọ bụ nwa nwanyị ọ ga-aga akwụkwọ ọ bụrụ na ezinụlọ enweghị ike izipu ọtụtụ ụmụ. [3] Enwere nkwenye omenala nke fọdụrụ na isi ebumnuche ụmụ nwanyị na ụmụ nwanyị bụ ịmụ nwa, ya mere a na-eziga ụmụ nwoke ka ha nweta agụmakwụkwọ dịka ekwenyere na ha ga-abụ ndị na-azụ ezinulo.[3] Nnyocha e mere maka Mahama & Nkegbe chọpụtara na ụlọ akwụkwọ ndị mepere emepe na Ghana nwere nkezi ụmụ nwoke abụọ maka otu nwa agbọghọ ọ bụla.[1] N'ime ime obodo ma n'obodo mepere emepe, a na-ahọrọ ụmụ nwoke karịa ụmụ agbọghọ maka ndebanye aha ụlọ akwụkwọ.

Dabere na ọnụ ọgụgụ ezinụlọ, ihe dị ka pasent 50 nke ụmụ nwoke na naanị 29% nke ụmụ nwanyị abanyela ụlọ akwụkwọ sekọndrị ma ọ bụ karịa.[15] Agbanyeghị, ọtụtụ ụmụ agbọghọ nọ n'ụlọ akwụkwọ ugbu a ma na-aga n'ihu na ụlọ akwụkwọ sekọndrị. N'ime oge nke 2008-2012, 4% karịa ụmụ agbọghọ debanyere aha na ụlọ akwụkwọ akara karịa ụmụ nwoke.[15] Ndebanye aha net na ọnụ ọgụgụ ndị bịara ụlọ akwụkwọ praịmarị bụ otu ihe maka ụmụ nwoke na ụmụ nwanyị, ndebanye aha net na-eguzo ihe dịka 84% yana ndị bịara netwọrị ihe dịka 73%. [15] Ndebanye aha na ụlọ akwụkwọ sekọndrị maka ụmụ agbọghọ dị ntakịrị ala karịa nke ụmụ nwoke (44.4% vs. 48.1%), mana ọbịbịa ụmụ agbọghọ dị elu site n'ihe dịka otu ọdịiche (39.7% vs. 43.6%).[15]

Achọpụtala agụmakwụkwọ mahadum ọha na Ghana enweghị oke nha.[20] Naanị ụmụ nwanyị "mere 34.9% nke ndebanye aha ụlọ akwụkwọ sekọndrị," na nnabata na-amasịkarị ụmụ akwụkwọ sitere na nzụlite bara ọgaranya.[20]

Ọrụ

[dezie | dezie ebe o si]
Ụmụ nwanyị abụọ na-arụ ọrụ na Ghana iji mepụta mmanụ nkwụ.
Ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ n'a[8]hịa iji nweta ihe ha ga-eri

N'oge ọha Ghana tupu oge a, n'ime ime obodo Ghana ebe ọrụ ugbo na-abụghị nke azụmahịa bụ isi ọrụ akụ na ụba, ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ ala. Ọ bụ ezie na ụmụ nwanyị mejupụtara akụkụ dị ukwuu nke ọrụ ugbo, na 1996, a kọrọ na ụmụ nwanyị nwere naanị 26.1% nke ndị nwe ma ọ bụ ndị njikwa ugbo.[21] Ụmụ nwanyị ndị nọ n’ụsọ oké osimiri na-erekwa azụ̀ ndị nwoke gbutere. Ọtụtụ uru ego enwetara ụmụnwaanyị ndị a wee na-elekọta ezinụlọ, ebe eweghachiri ndị nke nwoke ahụ n'ụlọ ọrụ a na-ewerekarị dị ka nke ezinaụlọ ya.Nkewa akụ na ụba ọdịnala a mere ka ụmụ nwanyị nọrọ n'ọkwá n'okpuru ụmụ nwoke. Ịnọgidesi ike n'ụkpụrụ ndị dị otú ahụ na obodo Ghana omenala nwere ike ịkọwa ụfọdụ n'ime ihe mgbochi na agụmakwụkwọ ụmụ nwanyị N'oge gara aga. [12]

Maka ụmụ nwanyị na-agụghị akwụkwọ ma ọ bụ ndị na-agụghị akwụkwọ bụ ndị bi n'ime ime obodo, azụmahịa bụ ụdị ọrụ akụ na ụba na-emekarị na 1980s.Ụmụ nwanyị ndị ọzọ bụ ndị ọkachamara n'ịzụ ihe ọkụkụ n'ọnụ ego dị ọnụ ala n'ubi ime obodo ma na-ere ya ndị na-ere ahịa n'obodo ahụ. Ọrụ akụ na ụba ndị a dị oke mkpa n'ịkwado ndị obodo mepere emepe.Site n'etiti 1970s ruo mmalite 1980s, Otú ọ dị, ndị inyom na-azụ ahịa obodo mepere emepe, karịsịa ndị ọkachamara n'ịzụ ahịa a na-emepụta ihe, nwetara aha ọma n'ịgbanwe ọnọdụ ahịa ma bo ya ebubo na ọ na-eme ka ọnọdụ akụ na ụba obodo ahụ siri ike karị.Site na iwebata Mmemme Iweghachite akụ na ụba na 1983 na ihe ịga nke ọma ndị a rụpụtara n'ime afọ iri ahụ, ebubo ndị a malitere ibelata.[8]

Taa, ụmụ nwanyị mejupụtara 43.1% nke ndị na-arụ ọrụ akụ na ụba na Ghana, ọtụtụ n'ime ha na-arụkọ ọrụ na ngalaba na-abụghị nke gọọmentị na ọrụ ugbo.[9] N'ọrụ ugbo, ụmụ nwanyị ọtụtụ n'ime ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ n'ịta ahịhịa, ịkụ, na ire ihe ọkụkụ.[10] Ihe dị ka 91% nke ụmụ nwanyị nọ na ngalaba na-abụghị nke iwu kwadoro na-enwe ike Ịkpa ókè nwoke na nwanyị ma na-arụkarị ọrụ maka ụgwọ ọrụ dị ala.[1] N'ime ngalaba na-abụghị nke gọọmentị, ụmụ nwanyị na-arụkarị ọrụ n'onwe ha. E nwere ọdịiche dị iche iche na ọzụzụ ọrụ aka nke a na-enye ụmụ nwanyị na ụmụ nwoke, yana. A na-enye ụmụ nwoke ọrụ mmụta dị iche iche dị ka ndị ọkwá nkà, ndị na-edozi nkume, ndị na'akpụ ihe, ndị na - injinia, ndị na na-ese ihe, ndị nrụzi nke ngwá eletrik na nke eletrọniki, ndị na, ndị na (mgbasa ígwè, ndị na) ụgbọ ala, wdg. N'ụzọ dị iche, ọtụtụ ndị ọrụ aka nwanyị na-etinye aka na ntutu isi ma ọ bụ ime uwe.[1] Ụmụ nwanyị n'ozuzu ha na-enwe ọdịiche dị iche iche na ego ha na-enweta, na-enweta nkezi kwa ụbọchị nke 6,280 cedis ma e jiri ya tụnyere 8,560 cedis ndị ikom nwetara dịka Ghana Living Standards Survey si kwuo.[1][9]

Ụmụ nwanyị na-enwe ọganihu n'ọrụ nkuzi. Na mbido afọ 1990, data gosiri na ihe dị ka pasent 19 nke ndị ọrụ nkuzi na mahadum atọ nke mba ahụ na 1990 bụ ụmụ nwanyị. N'ime ndị nkuzi na ụlọ ọrụ pụrụ iche na nke na-enye diplọma, pasent 20 bụ nwanyị; n'ebe ndị ọzọ, ọnụ ọgụgụ kwekọrọ na ya bụ pasent 21 na ọkwa ụlọ akwụkwọ sekọndrị; pasent 23 na ọkwa ụlọ ọrụ etiti, na pasent 42 na ọkwa ụlọ ụka praịmarị. Ụmụ nwanyị na-achịkwa ọrụ odeakwụkwọ na nọọsụ na Ghana. Ọ bụ ezie na e kenyere ụmụ nwanyị ọrụ odeakwụkwọ, ụfọdụ ụmụ nwanyị na-edozi ọdịiche ahụ site n'ịmụta otu esi edepụta ma were ọrụ ụmụ nwoke dịka ndị na-ese ihe, ndị na-ahụ maka eletrik wdg. Nke a na-agbanwe okwu banyere ọrụ ụmụ nwanyị n'ebe ọrụ na ọdịdị ọrụ ha anọwo na-agbanwere na oge. Mgbe ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ n'otu ọrụ dịka ụmụ nwoke, a na-akwụ ha ụgwọ hà nhata, a na'enyekwa ha ezumike ịmụ nwa na ụgwọ.[8] Otú ọ dị, ụmụ nwanyị na-eme nchọpụta na-akọ na ha na-enwe ihe isi ike karịa ụmụ nwoke n'otu mpaghara ahụ, nke nwere ike ijikọta ya na netwọk ọkachamara a machibidoro iwu maka ụmụ nwanyị n'ihi ọrụ ezinụlọ ọdịnala.[11]

Okwu metụtara mmeputakwa bụ ihe kpatara ọtụtụ nsogbu ahụike ụmụ nwanyị na Ghana. Dịka UNICEF siri kwuo, ọnụ ọgụgụ ọnwụ ụmụ agbọghọ na-erubeghị afọ ise n'afọ 2012 bụ 66 n'ime otu puku ụmụ agbọghọ.Ime ime bụ ihe kacha enye aka na ọnwụ nne na Ghana. Enwere ihere omenala gburugburu ite ime n'ihi ụkpụrụ omenala na omenala. Ọrụ ime ime adịghị adị mfe ịnweta maka ụmụ nwanyị niile na Ghana . [24]

N'iji ya tụnyere mba ndị ọzọ dị na mpaghara Sahara, Ghana nwere obere mgbasa nke HIV / AIDS.[12] Otú ọ dị, n'ime ihe e mere atụmatụ na mmadụ 240,000 na-arịa HIV / AIDS na Ghana, ihe dị ka ọkara bụ ụmụ nwanyị.[13] N'ime afọ 2008-2012, 36.8% nke ụmụ agbọghọ dị afọ 15-24 na 34.5% nke ụmụ agbọghọ nọ n'afọ iri na ụma gosipụtara ihe ọmụma zuru oke banyere mgbochi nke HIV / AIDS, nke UNICEF kọwara dị ka inwe ike "ịmata ụzọ abụọ dị mkpa iji gbochie nnyefe mmekọahụ nke HIV (iji condoms na igbochi mmekọahụ nye otu onye kwesịrị ntụkwasị obi, onye na-enweghị ọrịa), ndị jụrụ echiche abụọ kachasị njọ banyere nnyefe HIV, na ndị maara na onye nwere ahụike HIV n'ozuzu ha. [1] Ụmụ nwanyị na ụmụ agbọghọ nwere obere ihe ọmụma banyere ọrịa HIV.[2][12]

Enwere ike ịhụ ogige ndị amoosu na Bonyasi, Gambaga, Gnani, Kpatinga, Kukuo na Naabuli, niile dị na Northern Ghana.[6][56][57]E zigara ụmụnwaanyị n'ogige ndị amoosu mgbe ezinaụlọ ha ma ọ bụ obodo ha kwenyere na ha ebutela ezinaụlọ ha nsogbu. [6][56]Ọtụtụ ndị inyom nọ n'ogige ndị dị otú ahụ bụ ndị di ha nwụrụ. A na-eche na ndị ikwu ha boro ha ebubo Nke amoosu ka ha weghara ihe onwunwe di ha . Ọtụtụ ụmụ nwanyị nwekwara ọrịa isi, nsogbu a na-aghọtachaghị nke ọma na Ghana.[58] [56]Gọọmentị ekwuola na ha bu n'obi imechi ogige ndị a.[56]

Ikike ụmụ nwanyị

[dezie | dezie ebe o si]

Mgbalị ụmụ nwanyị

[dezie | dezie ebe o si]
Otu ìgwè ụmụ nwanyị na-akwado ndị inyom n'okporo ámá na Accra, Ghana

Ịhazi ụmụ nwanyị abawanyela na Ghana ka ụmụ nwanyị na-achọ inweta ọrụ siri ike na ọchịchị onye kwuo uche ha.N'afọ 2004, otu ụmụ nwanyị na-arụkọ ọrụ mepụtara Manifesto Women's for Ghana, akwụkwọ na-achọ nha anya akụ na ụba na ndọrọ ndọrọ ọchịchị yana nlekọta ahụike ọmụmụ na ikike ndị ọzọ.[60]N'ime echiche a nke ahaghị nhata nwoke na nwanyị na-abịa nsogbu ndị ọzọ dị ka ihe nketa patrilineal na matrilineal, agụmakwụkwọ nha anya, ọdịiche ụgwọ ọrụ, na ụkpụrụ mmekọrịta ọha na eze na ọrụ ekenye maka ụmụ nwanyị.[61].Ndị a bụ ụfọdụ isi okwu ụmụ nwanyị Ghana na-eche ihu.

  1. ↑ Dzorgbo (2016). "Exploratory Study of the Current Status of the Rights and Welfare of Ghanaian Women: Taking Stock and Mapping Gaps for New Actions". African Journal of Reproductive Health 20 (3): 136–141. DOI:10.29063/ajrh2016/v20i3.18. PMID 29553203. 
  2. ↑ 2.0 2.1 Apusigah (1 January 2017). "Enhancing Women's Political Fortunes in Ghana: Is a 50/50 Campaign Realistic?". Ghana Journal of Development Studies 14 (2): 43–62. DOI:10.4314/gjds.v14i2.3. ISSN 0855-6768.  Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name ":9" defined multiple times with different content
  3. ↑ Mahama (2017-01-01). "Gender Preference in Primary School Enrolment among Households in Northern Region, Ghana". Ghana Journal of Development Studies 14 (1): 60–78. DOI:10.4314/gjds.v14i1.4. ISSN 0855-6768. 
  4. ↑ 4.0 4.1 Awumbila (2006). "Gender equality and poverty in Ghana: implications for poverty reduction strategies". GeoJournal 67 (2): 149–161. DOI:10.1007/s10708-007-9042-7. 
  5. ↑ Owusu Ashah & Agbemafle (2016). "Determinants of Domestic Violence Against Women in Ghana". BMC Public Health 16: 368. DOI:10.1186/s12889-016-3041-x. PMID 27139013. 
  6. ↑ Amoakohene (2004-12-01). "Violence against women in Ghana: a look at women's perceptions and review of policy and social responses" (in en). Social Science & Medicine 59 (11): 2373–2385. DOI:10.1016/j.socscimed.2004.04.001. ISSN 0277-9536. PMID 15450710. 
  7. ↑ Lawrance (2010). "From Child Labor "Problem" to Human Trafficking "Crisis": Child Advocacy and Anti-Trafficking Legislation in Ghana". International Labor and Working-Class History 78 (1): 63–88. DOI:10.1017/S0147547910000128. 
  8. ↑ 8.0 8.1 8.2 David Owusu-Ansah, David.
  9. ↑ 9.0 9.1 Awumbila (2006). "Gender equality and poverty in Ghana: implications for poverty reduction strategies". GeoJournal 67 (2): 149–161. DOI:10.1007/s10708-007-9042-7. 
  10. ↑ Duncan (2010). "Cocoa, Marriage, Labour and Land in Ghana: Some Matrilineal and Patrilineal Perspectives". Africa: Journal of the International African Institute 80 (2): 301–321. DOI:10.3366/afr.2010.0206. 
  11. ↑ Campion (2004). "Gender and science in development: women scientists in Ghana, Kenya, and India.". Science, Technology, & Human Values 29 (4): 459–485. DOI:10.1177/0162243904265895. 
  12. ↑ 12.0 12.1 Nketiah-Amponsah (2013). "A Review of HIV/AIDS Awareness and Knowledge of Preventive Methods in Ghana". African Journal of Reproductive Health 17 (4): 69–82. PMID 24689318. 
  13. ↑ At a Glance: Ghana. UNICEF. Archived from the original on 3 April 2012. Retrieved on 14 March 2014.
Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Ụmụ_nwanyị_na_Ghana&oldid=163136