Abdullahi Bayero
Abdullahi Bayero CBE CMG dan Muhammad Abbas (1881–1953) bụ Sarki (Emir) nke Kano, nke nwere isi ụlọ ọrụ dị na Kano, Kano State, Nigeria site na 1926 ruo 1953. Dịka eze ọdịnala o nwere ikike dị ukwuu n'okpuru ọchịchị Briten.
Afọ ndị mbụ[dezie | dezie ebe o si]
A mụrụ Bayero na 1299 AH (1881). Ọ nwetara akwụkwọ mmụta Islam mbụ ya n'obí Sarki na ndị ọkà mmụta Islam a ma ama n'oge ya na-eduzi ya. Mgbe ọ bụ Chiroma Kano na onye isi obodo Bichi, ọ na ndị Ulama ama ama ama ama.
Mgbe ndị ọchịchị mba Briten webatara usoro nlekọta mpaghara ọhụrụ Abdullahi Bayero, onye bụ Chiroma mgbe ahụ, a họpụtara onye isi nke mpaghara ụlọ nke nwere isi ụlọ ọrụ na Dawakin Kudu na mgbe e mesịrị (1914) na Panisau. A họpụtara ya Sarki Kano n'April 1926 ma tinye ya n'ọrụ na 14 February 1927. Ọ bụ onye kachasị nwee ahụmahụ maka ọkwa Emirship ma gosikwa na ọ bụ eziokwu, ịrụ ọrụ nke ọma, raara onwe ya nye na onye ziri ezi.
Ọrụ ndụ[dezie | dezie ebe o si]
Sarki Kano Abdullahi Bayero mere ọtụtụ nhọpụta n'ime ogologo oge ọchịchị ya. N'ime ndị ọ họpụtara bụ ụmụ ya nwoke bụ Muhammad Sanusi bụ onye ọ họpụtara Ciroma na onye isi obodo Bichi, ọkwa ọ nọrọ tupu e ahọpụta ya dịka eze; na Aminu onye a họpụtara Dan Iya na onye isi obodo Dawakin Kudu. Mgbe e wepụrụ Muhammad nwa Sarki Kano Shehu Usman onye Turaki na onye isi obodo Ungogo, ọ họpụtara ụmụnne ya Abdulkadir na Muhammad Inuwa ka ha bụrụ Galadima na Turaki n'otu n'otu n'afọ 1927. O wedara mmetụta nke ndị Cucanawa ma tọhapụkwa ndị ohu eze ndị ọzọ, bụ nke mere ka ọ bụrụ ndị ohu eze. kwekọrọ n'iwu ndị Britain na-emegide ịgba ohu. Ọ nyekwara ndị kansụl ya ụfọdụ ọrụ nchịkwa ya.
Dị ka Sarki Kano Bayero na-agba mbọ na mmepe azụmahịa na ụlọ ọrụ mmepụta ihe nke Kano, ọ kwadoro ezigbo ọrụ mmepụta ihe: dịka ọmụmaatụ Gwamaja Textile Mills, bụ onye mbụ na-emepụta akwa akwa na Nigeria. Ọ gbakwara ndị ọchụnta ego n'otu n'otu ume dịka Alhaji Alhassan Dantata na-eme nke ọma. E nyere ngalaba ọrụ mmekọrịta ọha na eze nlebara anya dị mkpa site n'aka Council Emirate ya.
Obodo Kano bụ ebe mbụ n'ebe ugwu nwere ọkụ eletrik na mmiri dị ukwuu. Nke a bụ isi ihe sitere n'atụmatụ Abdullahi Bayero, bụ onye tụpụtara n'afọ 1927 ka e were mpụta ego dị na akaụntụ gọọmentị obodo were nye ọkụ eletrik na mmiri maka Kano dum. Ruo mgbe ahụ, a na-enye ọrụ ndị a naanị na mpaghara Gọọmenti.
Ngalaba na-ahụ maka ọrụ ọha na Legọs megidere atụmatụ ndị a nke ọma n'ihi mmefu ego na enweghị ndị ọrụ ga-arụ ọrụ ahụ. Ka o sina dị, nchịkwa obodo gara n'ihu wee nweta atụmatụ n'aka onye ọrụ nkwekọrịta na ọrụ ahụ malitere. Ewepụtara mmiri site na osimiri Challawa kilomita iri site n'obodo ahụ ma nyekwa ogige ọ bụla n'ime obodo ahụ ma ọ dịkarịa ala otu ọkọlọtọ oriọna. N'afọ 1929, e meghere atụmatụ ahụ n'ihu ọha n'etiti nnukwu ememe. N'ịbụ ndị ndị ọrụ nke Ọchịchị Obodo kwadoro na mbụ, atụmatụ a bụ nnukwu ihe ịga nke ọma ma kwụọ ụgwọ maka onwe ya n'oge na-adịghị anya.
Onyinye mmụta Islam[dezie | dezie ebe o si]
Sarki Kano Abdullahi Bayero nwere mmasị dị ukwuu na agụmakwụkwọ islam ma nye aka n'omume na ihe onwunwe maka mmepe ya. N'ihi nke a, Kano nwere ọtụtụ ndị ama ama na ndị nkuzi Islam n'oge ọchịchị ya, gụnyere Shehu Muhammad Salga na ụmụ akwụkwọ ya Abubakar Mijinyawa na Umar Falke. O hiwere ulo akwukwo ikpe Shahuchi na 1348 AH (1929), nke mbu n'ụdị ya na Naijiria na Shaikh Sulaiman, onye ya na ya na-eso ya ogologo oge, onye malitere echiche a dika onye isi ulo akwukwo nke mbu. Ụlọ akwụkwọ iwu Kano, nke mechara bụrụ ụlọ akwụkwọ maka ọmụmụ Arabik, tolitere site na ụlọ akwụkwọ ikpe Shahuchi site na mbọ Waziri Gidado (Yahya 1986), onye bụ onye isi ala Islam na onye ndụmọdụ gbasara iwu nke Sarki. Shaikh Sulaiman (Paden 1973), onye butere ya n'ime Tijaniyya (òtù nwanne Sufi omimi nke Shaikh Ahmad al-Tijani nke Algeria tọrọ ntọala) akwadokwara ya.
Sarki Kano Abdullahi Bayero bụ eze mbụ mere Hajj, ya mere a na-akpọ ya Sarki Alhaji. Ya na njem a bụ nwanne ya nwoke nke nta Galadima Abdulkadir na Ma'aji Mallam Sulaiman, bụ ndị mechara bụrụ Walin Kano mbụ. Ọ bụ n'ime njem Hajj a ka ha zutere Shaikh Ibrahim Niass nke Senegal na ha nabata ya dịka Shaykh ha. Mgbe Hajj gasịrị, Sarki Abdullahi gara Egypt ebe ọ hụrụ ọtụtụ ụlọ alakụba mara mma. Mgbe ọ lọghachiri, ọ malitere iwu ụlọ alakụba Kano ọhụrụ, nke mbụ ụdị ya dị na ugwu Nigeria ma bụrụkwa otu n'ime ụlọ alakụba mara mma na mpaghara ahụ.
Ndọrọ ndọrọ ọchịchị[dezie | dezie ebe o si]
Ka ọ na-erule njedebe nke ọchịchị ya, Northern Elements Progressive Union (NEPU) malitere site n'aka ndị ndọrọ ndọrọ ọchịchị Kano ndị a: Abba Maikwaru, Bello Ijumu, Babaliya Manaja, Musa Kaula, Abdulkadir Danjaji, Musa Bida, Magaji Dambatta na Mudi Spikin (Abba 2000: ix). ). Nke a bụ otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke na-agbagha ọchịchị colonial na nguzobe ọdịnala. Mana Sarkin Kano Abdullahi Bayero kpachapụrụ anya nke ukwuu. Mgbe a kpọtaara ndị isi NEPU n'ụlọikpe ya maka ebubo ịgba ọchịchị mgba okpuru na ndị isi n'obí gụnyere Ulama dụrụ Emir ọdụ na ha abụghị ndị Alakụba na kwesịrị ọnwụ, ọ jụrụ ịnara ndụmọdụ a, na-arụ ụka na 'ọ ga-abụrịrị na anyị mere ụmụ okorobịa a ihe ọjọọ. ịgba anyị aka'.
Sarki Kano Alhaji Abdullahi Bayero emebighị nkwenye ndị Alakụba ya n'agbanyeghị echiche ya na-aga n'ihu (Yahya 1986). A ga-echeta ya n'akụkọ ihe mere eme nke Kano dị ka onye nwere ezi obi, eziokwu, onye ezi omume na onye nwere ndidi. Ọ bụ nwoke dị nnọọ mfe nke na-akpa uwe ya ma na-elekọta ndị obere obere ọrụ ya, dị ka ọ dị n'ihe gbasara Inuwa Wali, mgbe Eze gwara otu n'ime ndị isi ngalaba, n'agbanyeghị ọchịchọ nke ndị obí, ka ọ hụ na ọ dị. na e nyere ya ụlọ. E mechara nye ya ụlọ na mpaghara Mandawari, ebe o biri ihe karịrị afọ iri ise.
Sarki Kano Alhaji Abdullahi Bayero nwụrụ na Thursday 13th Rabi al-Thani 1373 (23 December 1953).