Adegoke Adelabu

 

Gbadamosi Adegoke Adelabu Listenⓘ (3 Septemba 1915 – 25 Maachị 1958) bụ onye ama ama na ndọrọndọrọ ọchịchị nke obodo Ibadan ma mechaa bụrụ nke Western Region nke Naijiria ozugbo obodo ahụ nweere onwe ya n'afọ 1960. Ọ bụ onye minista na-ahụ maka akụ na ụba na mmekọrịta ọha na eze Naijiria. Ọrụ sitere na Jenụwarị 1955 ruo Jenụwarị 1956 wee bụrụ onye ndu mmegide na Western Regional Assembly ruo mgbe ọ nwụrụ na 1958. Ọ bụ nwoke mere onwe ya n'ezinụlọ dị umeala n'obi mana ọ ghọrọ onye na-akpa ike na ndọrọ ndọrọ ọchịchị Naijiria. Ọ gara ụlọ akwụkwọ gọọmentị dị n'Ibadan wee bụrụ onye ọchụnta ego. Ọchịchị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ya na-aga nke ọma kwụsịrị mgbe e gburu ya n'ihe mberede ụgbọ ala, obere oge tupu Nigeria nweta nnwere onwe na Britain.

Adelabu bụ onye na-akọwa onwe ya dị ka onye na-achọ naanị ọdịmma onwe ya nke kwenyere na uru nke ịhụ mba n'anya, ịdị n'otu mba na echiche nke ndị otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Ịhụ mba n'anya siri ike [1]

Oge ọ malitere

A mụrụ Adelabu na 3rd nke ọnwa Septemba, 1915, nwa Sanusi Ashinyanbi na Awujola Adelabu. Nne ya bụ nwunye nke abụọ nke Sanusi, mana ọ nwụrụ mgbe Adelabu dị obere na Adelabu na-eto eto bụ nwanne nne nna zụlitere ya. Site na 1925 ruo 1929, ọ gara St David's C.M.S. Ụlọ akwụkwọ, Kudeti, Ibadan wee gụchaa Standard IV na V na C.M.S. Ụlọ akwụkwọ Central, Mapo. N'agbanyeghị na ọ bụ onye Alakụba, nwanne nne Adelabu ji agụmakwụkwọ ọdịda anyanwụ kpọrọ ihe nke ndị ozi ala ọzọ nke Ndị Kraịst na Ibadan na-achị. O nwetara asambodo baptizim maka Adelabu, na-enye ya ohere ịga ụlọ akwụkwọ CMS. Site na 1931 ruo 1936, ọ gara ụlọ akwụkwọ gọọmentị, Ibadan ebe ọ gụrụ akwụkwọ sekọndrị dịka onye isi n'ụlọ akwụkwọ ahụ. N'afọ 1936, ọ gafere ule nnabata na Yaba Higher College wee nweta akwụkwọ mmụta site na UAC iji mụọ azụmahịa na kọleji. Agbanyeghị, mgbe ọnwa 6 gachara, ọ hapụrụ kọleji na enweghị ohere agụmakwụkwọ ya. UAC nyere ya ọrụ ka ọ bụrụ onye na-enyere onye njikwa mpaghara Ibadan aka, onye si mba ọzọ Adelabu zutere otu afọ gara aga. Ọrụ mbụ ya bụ ịgagharị na mpaghara ndị na-amị koko na mpaghara Ibadan. Na njedebe nke njegharị ahụ, o gosipụtara atụmatụ banyere nhazigharị nke nkesa koko na ahia ahia. Akụkọ ahụ nwetara nkwalite ya dị ka onye na-enye aka na-emepụta ihe na UAC. Agbanyeghị, Adelabu hapụrụ UAC na 1937 wee sonye na azụmaahịa azụmaahịa. O nweghị ihe ịga nke ọma n'ahịa ahụ, n'oge na-adịghịkwa anya ọ na-achọ ọrụ ọrụ obodo. N'afọ 1939, ọ ghọrọ onye nleba anya n'ugbo ma mechaa bụrụ onye nlekọta nke otu ndị na-emekọ ihe ọnụ nke nwere Akinpelu Obisesan dịka onyeisi oche ya. Ya na ndị ọrụ nkwado ruo 1945, mgbe ọ laghachiri na UAC. Ọ gara nke ọma n'ọkwa nke abụọ ya na ọgbakọ ahụ mana ka onye ndụmọdụ ya gbachara arụkwaghịm, onye njikwa mpaghara Ibadan Richardson, Adelabu hapụrụ ụlọ ọrụ ahụ. O wee kọọ ego sitere na UAC ka ọ bụrụ azụmahịa azụmaahịa ya na ndị ahịa Levantine na Ibadan. N'oge ahụ, usoro ọchịchị obodo Ibadan bụ ndị isi obere, ndị isi ezinụlọ (mogaji) na ndị Olubadan, ọtụtụ n'ime ha amaghị akwụkwọ. Adelabu nwere mmasị ịrụ ọrụ dịka onye odeakwụkwọ nchịkwa maka kansụl obodo.

Ndụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị

1949-1953

Ọlụ Adelabu na ndọrọndọrọ ọchịchị nwere ike ị nweta nkwado ọ na-akwado mkpamkpa nke ndị isi obere na ndị mogaji mere megide Salami Agbaje. A mara Adelabu dị ka onye nwere ọgụgụ isi, na ọ gụrụ akwụkwọ mere ka ọ mata ndị isi n'imegide Agbaje. Ndị ọgba aghara chọrọ onye ga-enyere aka n'ịde arịrịọ na nkọwa iji kwalite echiche ha, ya mere, ha chọrọ Adelabu maka nkwado. Adelabu ji ụgwọ, na-atụ anya inweta ọrụ nke odeakwụkwọ nchịkwa. Onye isi ndị a lekwasịrị anya bụ Salami Agbaje, onye ọchụnta ego nwere aha ọdịnala Otun Balogun nke Ibadan. Dị ka nke atọ nọ n'ocheeze, gụrụ akwụkwọ, ọgaranya na onye nwere onwe ya, a chọpụtara na ọ na-akparị ya ụfọdụ ndị isi n'Ibadan - ọtụtụ n'ime ha ji ya ụgwọ. Ndị isi ala na ndị isi nke ezinụlọ (mogaji) malitere mkpọsa maka ntinye ya iji gbochie ya ịghọ Olubadan. Adelabu na-agbasi mbọ ike na ngagharị iwetu Agbaje, na-enye nkọwa nbipụta na inye aka n'ide akwụkwọ arịrịọ ndị isi zigara ndị ọchịchị colonial. N'ime oge a, Adelabu ghọrọ odeakwụkwọ Egbe Omo Ibile, otu ndị isi na-emegide Agbaje na onye isi ya bụ Bello Abasi, nwa Aleshinloye, Olubadan gara aga. Mgbe okwu a ruru ndị ọchịchị colonial, ọ bụ ezie na a dụrụ Agbaje ọdụ ma gwa ya ka ọ kwụsịtụ itinye aka na ya na kansụl obodo, ndị ọchịchị jiri ohere ahụ mee mgbanwe dị ukwuu gụnyere iwepụ ngalaba Ọshun na mpaghara Ibadan. Ihe si na ya pụta adịghị mma maka ọtụtụ ndị otu Ibadan ma ndị otu ole na ole gbakọtara ijikọ ọnụ na ndọrọ ndọrọ ọchịchị iji chebe ọdịmma Ibadan.

N'oge ntuli aka ime obodo n'afọ 1951, Egbe Omo Ibile nke Adelabu, Augustus Akinloye, na otu ndị ntorobịa si Ibadan Progressive Union hiwere otu ndị Ibadan People's Party dị ka ihe ịma aka nye ndị nche ochie nke Ibadan Progressive Union. Adelabu gbadoro ụkwụ n'ụfọdụ echiche megidere Ijebu n'etiti ndị bi n'Ibadan, ọkachasị mgbe mfu nke ngalaba Oshun, nke ndị isi otu Action Group dị ka Awolowo (onye Ijebu-man) na Akintola kwadoro. Otu ọhụrụ ahụ meriri oche isii na Western Regional Assembly. Otu ọ dị, nkwekọrịta na-abụghị nke Adelabu tụrụ aro ka ọ kwado NCNC dara ma mmadụ anọ n'ime ndị a họpụtara sonye na AG. Adelabu wee gbasie mbọ ike na nhazi NCNC n'Ibadan wee bụrụ odeakwụkwọ nke otu pati na-arụ ọrụ n'Ebe Ọdịda Anyanwụ Province. O nwetara nkwado n'ime pati ahụ dịka naanị onye omebe iwu IPP nọrọ na NCNC. N'oge na-adịghị anya profaịlụ ya malitere ịrị elu na mba na na 1952, o bipụtara akwụkwọ, Africa in Ebullition, banyere echiche ndọrọ ndọrọ ọchịchị ya. Iji nye ọgbakọ dị egwu iji maa AG aka na ntuli aka 1954, Adelabu hibere ọgbakọ ọhụrụ, otu ndị na-akwụ ụtụ isi nke Ibadan bụ mbọ iji dọta ọtụtụ ndị na-esote dabere na mgbanwe ụtụ isi. Ndị otu ahụ wee soro otu ndị ọrụ ugbo a na-akpọ Maiyegun jikọrọ aka wee bụrụ Mabolaje Grand Alliance.

1954-1958

Adelabu na ndị otu ya nyere ndị IPU na AG otu kansụl mpaghara na-achị usoro mmegide. Ọ megidere usoro kansụl district nke mgbanwe ụtụ isi na ọrụ nke ndị isi agbụrụ (mogajis) na ọchịchị, tinye onwe ya dị ka onye na-akwado ikike na ụkpụrụ omenala. N'oge ntuli aka ime obodo n'afọ 1954, njikọ aka ahụ nwetara ọtụtụ oche na Kansụl District Council nke Ibadan, na-emeghe ụzọ maka Adelabu ịbụ onyeisi oche mpaghara. Ọ ghọrọ onye isi oche nke kọmitii ego na kọmitii ọ bụla ọzọ nke kansụl. Na ntuli aka gọọmenti etiti n'afọ 1954, Adelabu nwetakwara oche n'ụlọ ndị omebe iwu na ndị otu ya meriri ọtụtụ oche n'ụlọ ndị nnọchiteanya. O mechara bụrụ osote onye isi ala mbụ nke NCNC wee bụrụ onye minista na-ahụ maka ọrụ na-elekọta mmadụ, ọkwa ọ nọrọ n'otu oge ya na ọkwa ya dị ka onye isi oche otu Council District Council nke Ibadan site na Jenụwarị 1955 ruo Jenụwarị 1956.

N'afọ 1955, ọchịchị Adelabu bụ isiokwu a na-ajụ ajụjụ maka ebubo nrụrụaka dị na kansụl district. Ọchịchọ mpaghara Western nke AG na-achị hibere ajụjụ a. Ọ gbara arụkwaghịm n'ọkwa abụọ a ka a kọchara akụkọ nyocha gbasara ihe gbasara kansụl mpaghara. J.M. Johnson nọchiri ya dị ka Minister of Social Services. N'afọ 1956, Adelabu zọọkwa ọzọ ịzọ ọkwa oche na ọgbakọ ọgbakọ, mana oge a dịka onye isi NCNC na mpaghara ọdịda anyanwụ. N'ịtụ anya iduga nnọkọ oriri na ọṅụṅụ, o nyere iwu ka uwe na ihe odide Adelabu, Premier nke Western Region. Agbanyeghị, otu ahụ tụfuru ọtụtụ oche n'aka Action Group. Adelabu wee bụrụ onye isi ndị mmegide na Ụlọ Nzukọ Ọdịda Anyanwụ. Mgbe ọnwụ ahụ gasịrị, Adelabu chọrọ ka ọ kpụpụ steeti Yoruba Central site na Western Region. Steeti ọhụrụ a ga-enwe ebe ndị NCNC siri na mpaghara Oyo, Ibadan na Ondo. Otú ọ dị, a jụrụ atụmatụ a na 1958 dabere na nkewa a tụrụ aro na nke ukwuu n'ahịrị pati. N'afọ 1958, Adelabu megidere ọchịchị Azikiwe n'ihi nkwado ọ na-akwado ọchịchị mba atọ nke mejupụtara AG, NCNC na NPC. Adelabu enweghị mmasị na ntinye nke AG, na-akọwa na ọ nwere njikọ aka na-adịghị ọcha.

Ọnwụ

Adelabu nwụrụ na mile 51 nke ụzọ awara awara Lagos–Ibadan, mpaghara dịdebere Shagamu. Ya na otu onye ọchụnta ego Siria na-alọta mgbe ụgbọ ala ha kụrụ ụgbọ ala na-abịa.

Ọgba aghara pụrụ iche

A na-akpọkarị Adegoke Adelabu n'asụsụ Yorùbá na akụkọ ihe mere eme Naijiria dị ka onye dere okwu ahụ: "penkelemesi" nke Yorubanisation nke nkebi ahịrịokwu ahụ, "ọgbaghara pụrụ iche" nke Adelabu, onye a maara maka ọma nke ọma n'asụsụ bekee, ji mee ihe n'oge na-akọwa ihe gbasara nkebi okwu. mmegide na Western Region House of Assembly. N'aghọtaghị ihe ọ pụtara, ngalaba na-agụghị akwụkwọ nke ndị na-ege ya ntị tụgharịrị nkebi ahịrịokwu ahụ n'asụsụ asụsụ ka "penkelemesi".

Ebe e si nweta ya

• Sklar. Nigerian Political Parties: Power in an Emergent African Nation. 
•  
•  
• Post (1973). The Price of Liberty: Personality and Politics in Colonial Nigeria. London: Cambridge University Press.