Jump to content

Agụmagụ ndị Igbo

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ

Agụmagụ ndị Igbo gbakọrọ aka n'okwu ọnụ na nke ederede nke akụkọ ifo na nke ndị Igbo kere n'asụsụ Igbo. Omenala agụmagụ a na-egosipụtakwa omenala, akụkọ ihe mere eme, na asụsụ dị iche iche nke obodo Igbo. Mgbọrọgwụ agụmagụ Igbo gbagoro n'omenala ọnụ nke oge ochie nke gụnyere abụ, abụ ọdịnala, uri akụkọ na ịkọ akụkọ. A na-agụkarị akụkọ ifo ndị a n’oge emume, emume ọmụmụ nwa, na nnọkọ. A na-ejikwa ilu na ilu akọwa amamihe na ntụrụndụ ụmụaka.

Enwere ike ịchọta agụmagụ Igbo e dere ede na ngwụcha narị afọ nke iri na itoolu, n'otu oge na mbata nke ndị ozi ala ọzọ nke Ndị Kraịst bụ ndị bipụtara akwụkwọ akụkọ okpukperechi, na-atụnye ụtụ na mmepe agụmagụ Igbo ọgbara ọhụrụ. Ọrụ ndị mbụ n’asụsụ Igbo gụnyere History of the Mission of the Evangelical Brothers in the Caribbean nke edere na afọ 1777 na The Interesting Narrative of the Life of Olaudah Equiano nke edere na afọ 1789, bụ nke webatara okwu na akụkụ Igbo nke ndụ Igbo. Otu ọgbakọ ndị ozi ala ọzọ nke Ndị Kraịst, dị ka otu Church Missionary Society, keere òkè na mgbanwe site n'akwụkwọ ọnụ gaa n'akwụkwọ ederede n'ala Igbo. Ndị ozi ala ọzọ dịka Samuel Ajayi Crowther, John Christopher Taylor na Thomas John Dennis tụgharịrị ma bipụta mkpụrụokwu na ihe ụtọasụsụ Igbo.

Oge "Isuama" nke e ji olumba asụsụ Isuama mara, nyere ohere maka oge "Union Igbo", bụ nke jiri olumba Owerri na Umuahia mee ntụgharị. Nsụgharị ndị a ma ama, gụnyere Agba Ọhụrụ na Agba Ochie nke Akwụkwọ Nso, gbasaara akwụkwọ edemede Igbo edere ede. Ụlọ ihe nkiri omenala Igbo, nke a na-ejikọtakarị na mmemme obodo na ihe nkiri ékpo, gosipụtara ụdị pụrụ iche nke "ngụkọta ihe nkiri." Site n'oge ndị ọcha bịara mmegharị nke ọdịnala ndị a, agụmagụ ndị Igbo tinyere isiokwu gbasara mmekọrịta ọha na eze na ndọrọ ndọrọ ọchịchị. Ụlọ ihe nkiri na abụ agụ Igbo e dere n'oge a malitere ito eto ka agha obodo Naijiria gasịrị (1967-1970), na-eje ozi dịka ụzọ ndọrọndọrọ ọchịchị na nguzogide. Ndị ode akwụkwọ dịka Anthony Uchenna Ubesie, F. C. Ogbalu na Julie Onwuchekwa kere òkè n'ịkwalite akwụkwọ edemede Igbo ọgbara ọhụrụ.

Akụkọ

[dezie | dezie ebe o si]

Agụmagụ ọnụ

[dezie | dezie ebe o si]

N'oge tupu ndị ọcha abata ala Igbo, ndị Igbo na-agụ akwụkwọ ọnụ nke gụnyere egwu ụmụnwaanyị na-eme, abụ ndị mmadụ, uri a na-akọ, na akụkọ ọnụ bụ akụkọ ifo.[1] Egwu ndị a, ọ bụ ezie na mgbe ụfọdụ, ndị na-akụ mpi na-eso ya.[2] Onye nkụzi agụmagụ Igbo bụ Mbube Nwi-Akeeri kọwara na echiche ndị bekee enweghị ike ijide ma kọwapụta akwụkwọ ọnụ nke ọma, ọkachasị ndị obodo na mpaghara dịka Africa. Ihe kpatara ya bụ na e nwere ihe ndị na-eme n'ọdịnala ọnụ n'ebe ndị a nke a na-apụghị iji okwu nanị jide ya, dị ka mmegharị ahụ, ịgba egwú, na mmekọrịta dị n'etiti onye na-akọ akụkọ na ndị na-ege ntị. Dị ka Nwi-Akeeri si kwuo, akwụkwọ ọnụ abụghị naanị akụkọ, kamakwa mmemme ọha.[3] Ilu bụ ihe dị mkpa na ndụ ndị Igbo na-adịkwa mgbe niile n'egbugbere ọnụ ndị okenye, na-egosipụta amamihe na ahụmịhe ha.[4]Ajụjụ ọnụ rụrụ dị ka ụdị ntụrụndụ ụmụaka, na-anwale amamihe ha na omenala ha.[5]

Nrụtụaka

[dezie | dezie ebe o si]
  1. Green, M. (1948). "The Unwritten Literature of the Igbo-Speaking People of South-Eastern Nigeria". Bulletin of the School of Oriental and African Studies 12 (3–4): 839–841. DOI:10.1017/S0041977X00083415. 
  2. Green, M. (1948). "The Unwritten Literature of the Igbo-Speaking People of South-Eastern Nigeria". Bulletin of the School of Oriental and African Studies 12 (3–4). DOI:10.1017/S0041977X00083415. 
  3. (2017) "Oral Literature in Nigeria: A Search for Critical Theory". Research Journal of Humanities and Cultural Studies 3 (2): 41–51. ISSN 0528 2579- 0528. 
  4. Green, M. (1948). "The Unwritten Literature of the Igbo-Speaking People of South-Eastern Nigeria". Bulletin of the School of Oriental and African Studies 12 (3–4). DOI:10.1017/S0041977X00083415. 
  5. Green, M. (1948). "The Unwritten Literature of the Igbo-Speaking People of South-Eastern Nigeria". Bulletin of the School of Oriental and African Studies 12 (3–4). DOI:10.1017/S0041977X00083415. 

Ntụaka

[dezie | dezie ebe o si]