Jump to content

Akwụkwọ Mozambik

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ

Akwụkwọ Mozambican n'ezo aka n'ọtụtụ akwụkwọ edere ede nke ndị Mozambican mepụtara na Mozambique ma ọ bụ site n'aka ndị edemede Mozambican Akwụkwọ a bụ nke ọdịbendị dị iche iche na akụkọ ihe mere eme na-agbagwoju anya, gụnyere ọchịchị, mmeghari nnwere onwe, na agha obodo. Ebe ọ bụ na Mozambique bụ akụkụ nke alaeze ukwu Portuguese ruo 1975, enwere nkwekọrịta a n'apụghị izere ezere na Akwụkwọ Portuguese. Akwụkwọ Mozambik dị nnọọ obere, ebe ọ bụ na mmadụ nwere ike ikwu naanị akwụkwọ mba Mozambik n'ụzọ dị mkpirikpi kemgbe nnwere onwe site na Portugal na 1975.

Enwere ike ịchọta akwụkwọ Mozambik na mmalite narị afọ nke 20, site na mbiputa nke akwụkwọ akụkọ mbụ nke mba ahụ, O Brado Africano, na 1918. Otú ọ dị, ọ bụghị ruo n'afọ 1950 ka olu edemede Mozambican pụrụ iche pụtara, ka ndị edemede malitere ịma mmegbu nke ndị ọchịchị aka ike aka ma kwado ọdịbendị ha. Oge n'esote nnwere onwe Mozambique na 1975 bụ oge n'amị mkpụrụ karịsịa maka akwụkwọ Mozambik, na ndị edemede n'enyocha isiokwu nke njirimara mba, ikpe ziri ezi nke ọha na eze, na post-colonialism. Akwụkwọ Mozambik nwekwara mmetụta nke ụdị edemede dị iche iche. N'afọ ndị 1960 na 1970, òtù Negritude, nke n'eme emume ọdịbendị ndị isi ojii, nwere mmetụta dị ukwuu na akwụkwọ Mozambik. N'oge nnwere onwe, Ngahari ikuku ọhụrụ pụtara, nke chọrọ ịma ụdị edemede ọdịnala aka ma nyochaa ụdị na isiokwu ọhụrụ.

Echiche nke "akwụkwọ mba"

[dezie | dezie ebe o si]
Alaeze Ukwu Portugal na-achị 1916-1974

N'oge Romantic nke narị afọ nke iri na itoolu, echiche nke akwụkwọ mba pụtara, n'egosi akwụkwọ dị ka ngosipụta nke "mmụọ ọdịnala" na ọdịbendị mba. Mozambique, nke bubu ogbe Portuguese, nwetara nnwere onwe mgbe agha afọ iri na Mgbanwe Anụ na Portugal na 1974 na 1975, n'otu n'otu. Ọ bụ ezie na ọchịchị Mozambique anoro n'okpuru ọchịchị ndị ọchịchị n'achị ruo ọtụtụ narị afọ, mba ahụ enwetaghị mmepe nke ọdịbendị mba ya. Kama nke ahụ, ọdịbendị Portuguese nwere mmetụta dị ukwuu na mba Mozambik site na mmalite ya.[1]

Otu akụkụ dị ịrịba ama nke mmetụta a bụ nnabata nke asụsụ Portuguese. N'inwe ihe karịrị asụsụ iri na abụọ a n'asụ na Mozambique, gụnyere Asụsụ Bantu nwere ọdịnala edere edere edeturu, Portuguese ghọrọ "língua de unidades nacional" ma ọ bụ asụsụ nke ịdị n'otu mba. Nkpuchi a nwere ihe kpatara ya n'akụkọ ihe mere eme na n'ụzọ bara uru. Ndị isi obodo Mozambik nabatara Portuguese n'oge n'adịghị anya, dịka ọtụtụ ndị nwere ọgụgụ isi gụrụ akwụkwọ na Portugal na mmekọ na omenala Portuguese nyere ohere ọganihu mmekọrịta mmadụ na ibe ya. Tụkwasị na nke a, ebe ọ bụ na ọ dịghị asụsụ ala nna nke ndị Mozambic niile ghotara, Portuguese ghọrọ asụsụ a n'asụkarị na mba ahụ. N'iburu n'uche enweghị akwụkwọ edere n'asụsụ ala na ọdịdị ọnụ nke ọdịnala akwụkwọ ha, Portuguese pụtara dị ka ụzọ maka emepụta akwụkwọ mba edere. Ọzọkwa, Portuguese mere ka njikọ ya na mba ndị ọzọ n'asụ Portuguese dị ka Angola, yana ndị Portuguese n'achịbu dị ka Brazil, Guinea-Bissau, Cape Verde, na São Tomé na Príncipe. N'oge nnwere onwe, Mozambique nwere ọnụ ọgụgụ kachasị elu nke amaghị akwụkwọ (95%) n'etiti ndị Afrịka n'achịbu.[2] Òtù nnwere onwe Mozambique (FRELIMO) họọrọ Portuguese dị ka asụsụ maka mkpọsa agụmakwụkwọ ha n'oge ọgụ maka nnwere onwe, n'eji ya gbasaa echiche Marxist-nationalist ha.[3]

N'oge site na 1964, mgbe ọgụ agha maka nnwere onwe mba malitere, ruo 1975, mgbe Mozambique nwetara nnwere onwe ndọrọ ndọrọ ọchịchị, akwụkwọ lekwasịrị anya na ihe omume akụkọ ihe mere eme nke mba ahụ, ọgụ agha, na mgbanwe. Ọrụ dị ka Chufu ọ nke Craveirinha, nke e bipụtara na 1964, gosipụtara omume a, n'egosipụta "mkpịsị agha" n'asụsụ obodo.[4] Akwụkwọ Mozambik n'adabere n'ụzọ dị ukwuu na ọdịnala akụkọ nke ndị dị iche iche. Nsọpụrụ nna nna nwere ihe dị mkpa maka ọtụtụ ogburu, na akụkọ ọdịnala na-akọ akụkọ ndụ nke ọgbọ ndị gara aga na ngwakọta nke eziokwu na akụkọ ifo. Dịka ọmụmaatụ, Ndị Makonde nwere akụkọ banyere "Makonde mbụ," nke n'akọwa ihe mere ọgbọ ndị sochirinụ ji biri n'ugwu karịa n'akụkụ osimiri. Ya mere, akwụkwọ Mozambican n'egosipụta ihe nleta ọdịbendị na ọdịnala akụkọ nke ndị bi na ya dị iche iche.

Nchịkọta oge nke akwụkwọ Mozambik

[dezie | dezie ebe o si]

Omenala a na-ekwu n'ọnụ

[dezie | dezie ebe o si]

Akụkọ ifo, ilu, ihe omimi na akụkọ ifo nke ndị dị iche iche nke mba ahụ n'anọchite anya ọdịnala edemede nke Mozambique. Ndị mmadụ na ụmụ anụmanụ n'eme ihe dị ka ndị dike nke akụkọ ọdịnala.[5] N'ụzọ dị iche, ọ bara uru iburu n'uche nka nke ndị na-ede uri na ndị na-agụ egwú nke Ndị Chopi, ndị n'ihi dere n'enwe nka abụ mbụ ha, nke malitere tupu ọchịchị. Egwu nke Chopi n'esonyere egwu egwu mba - timbilash.[1][5]

1854 – 1924

[dezie | dezie ebe o si]
E jiri la Luís de Camões tụnyere nke Shakespeare, Milton, Vondel, Homer, Virgil na Dante

Kemgbe ịwedata ígwè obibi akwụkwọ na Mozambique na 1854, [6] akwụkwọ e biri ebi mere nke mbụ ya n'etiti narị afọ nke 19. Otú ọ dị, mmepụta akwụkwọ na mpaghara ahụ nwere njedebe na mbụ. Otu onye pụrụ iche bụ Campos Oliveira (1847-1911), onye edemede a mụrụ na Mozambik nke bipụtara ọtụtụ uri mgbe ọ n'amụ iwu na Portuguese India. Mgbe ọ laghachiri Mozambique na 1866, ọ gara n'ihu n'ebipụta ma ọbụna guzobere magazin ndị dị ka Revista Africana na Almanac Popular.[7] N'oge gara aga, e nwere ihe atụ nke ndị edemede bi ma ọ bụ n'eleta Agwaetiti Mozambique, dị ka Luís de Camões na Tomás António Gonzaga . [8][9]

Ka o sina dị, ọgbọ nke akwụkwọ mpaghara adịghị n'ọtụtụ ebe n'oge a, ma e wezụga onyinye nke Campos Oliveira. Ezigbo mpụtara nke ederede na Mozambique mere na mbido narị afọ nke 20. N'ịbụ ndị otu ndị nwere ọgụgụ isi na mpaghara ndị mepere emepe kwadoro, ọkachasị ndị mestizos na ndị mulattoes, [10] ezigbo akwụkwọ Mozambican Portuguese malitere etolite. N'afọ 1920, e guzobere njikọ ọdịbendị mbụ nke Mozambique, Grémio Africano. N'adịghị ka njikọ ndị ọzọ nke agburu kewara ekewapụ, njikọ a nabatara ma ndị isi ojii ma ndị mulattoes. E guzobere ọtụtụ magazin n'oge a, gụnyere O Africana (1909-1918), nke ụmụnne Albasini, José na João guzobere.[11] Mgbe emechara ya na 1918, ụmụnne ahụ, tinyere Estácio Dias na Karel Pott, guzobere O Brado Africano [de] (1918-1974) ("Mkpu nke Africa"), ebe ọtụtụ ndị edemede Mozambican dị mkpa bipụtara ọrụ mbụ ha, nke gụnyere ederede ọ bụghị naanị na Portuguese kama kwa na Shironga. Ndị n'ede akwụkwọ jikọtara ya na akwụkwọ akụkọ a kwadoro n'ihu ọha maka ọdịmma nke ndị isi ojii nọ na mpaghara ahụ, n'akụkụ ọgbọ nke ndị edemede ma n'akwalite obi ike onwe onye nke Africa. Ọtụtụ ndị edemede a ma ama bipụtara uri na edemede ha na akwụkwọ akụkọ a, gụnyere Noémia nke Sousa, onye dezighariri ibe ụmụ nwanyị, na Marcelino dos Santos, onye ghọrọ onye guzobere Frelimo.

Mmalite (1925 - 1946)

[dezie | dezie ebe o si]
Foto João dos Santos Albasini na O Brado Africano [de]Onye Afrịka [nke]

N'etiti narị afọ nke 20, akwụkwọ Mozambik nwere usoro dị iche iche nke mmepe. Ọ malitere site n'ebipụta nke João dos Santos Albasini's O livro da dor (1925), nchịkọta nke echiche onwe onye, nke gosipụtara mmalite nke nkebi nke abụọ. Ọ bụ ezie na Juan Albasini nọchitere anya echiche n'emegide ya ebe ndị edemede ndị ọzọ sonyeere ndị ọchịchị dị ka Rodrigues Junior na Manuel de Brito Camacho.[12]

N'oge a, ndị Mozambik, bụ ndị a n'eleda anya mgbe niile n'ihi obere nkà ha na Portuguese, chọrọ ịnụ akwụkwọ ndị Europe nke ọma. Nnọkọlọta a gbaruru na nhọrọ nke ụdị, na onye n'ede uri Rui de Noronha n'ejikarị ụdị sonnet n'ọrụ ya, [13] [14] n'agbaso ọdịnala Europe. Ndị edemede ndị ọzọ bụ Sousa Ribeiro na Symphonia conspirante (1928), Augusto Conrado na A Perjura ou a Mulher de Duplo Amor (1931), Fibras d'um coração (1933) na Divagações (1938).

Otú ọ dị, nguzobe nke Estado Novo na 1933 na nyocha nke nochiri ya gbochie mmepe nke akwụkwọ mba Mozambik. Nnwere onwe ikwu okwu na mgbasa ozi n'achịbu dọrọ ya nke ukwuu, ọkachasị ma e jiri ya tụnyere ndị France na ndị Britain na-achị. N'ihi ya, ọganihu edemede Mozambik bụ nke a n'amaghị na mpụta mba ahụ. Ka o sina dị, mmegide ahụ mere ka ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke akwụkwọ na uto nke ndị Africa mara. Oge a mechiri na 1946 site na n'ebipụta nke Rui de Noronha's Soneto.

Onye na-ede uri bụ Marcelino dos Santos

Akwụkwọ ndị e mepụtara na Mozambique, dị ka akwụkwọ ndị ọzọ nke Afrịka na mba ndị Portugal chọrọ, bụ ndọrọ nke akwụkwọ Portuguese. N'ụdị ederede, akwusiri mmepụta akwụkwọ site na 1940s gaa n'ihu site na akwụkwọ akụkọ ndị ụbụrụ n'achịbu njọ na ndị edemede bipụtara, n'ozuzu ha n'ama ọchịchị Portuguese aka, dị ka "Literary Shout" nke gbasara na mba ahụ n'etiti 1918 na 1974 na ederede nke Rui Nogar, Marcelino dos Santos, José Craveirinha, Orlando Mendes na Virgílio Lemos, na ndị ọzọ. Na narị afọ nke iri na itoolu, akwụkwọ akụkọ na akwụkwọ akụkọ dị nso, nke mbụ bụ nhọrọ ọkachamara maka ndị edemede n'enweghị ike ịlaharị site na mmepụta akwụkwọ. José Craveirinha, a n'ewere ya dị ka nna nke akwụkwọ Mozambik.[15] Site na 1945 ruo 1965 ọ bụ onye edemede a n'asụkarị na Mozambique.[16]

Ọ bụ Léopold Senghor, Aimé Césaire na Léon Damas guzobere òtù Négritude na 1934. Nchegbu ya bụ nloghachi na ọdịbendị Afrịka. E gosipụtara ọdịiche dị n'etiti Africa na Europe. A n'ele Africa anya dị ka ihe n'emegide Europe ma bụrụ "Nne Africa". Négritude chọtara egwu na ịgba egwú dị ka ụdị ngosipụta nke ọdịbendị Afrịka. Onye a dị mkpa, ya bụ, n'akwusi ike na mkpa nke agba akpụkpọ ahụ dị maka mmepe nke ọdịbendị ụfọdụ, echiche nke ọdịbendụ Afrịka na "ndị Afrịka dị ka ndị dị otú ahụ" degaara ọdịdị mmekọrịta mmadụ na ibe ya, akụ na uba, ọdịbendị na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke mba Afrịka dị iche iche anya, mana ọ dị nnọọ ire iji kwalite mmetụta mba nke ndị Afrịka n'achị. Otu ihe dị mkpa nke mmeghari a bụ nkwalite nke okwu ọnụ dị ka ụdị Akwụkwọ Africa. Ruo taa, "ọdịnala ọnụ" n'arụ ọrụ dị mkpa na akwụkwọ Mozambik. [17] Na mgbakwunye na imezi ike na onye Afrịka, a n'akọwa ya site n'iji ọchịchị ndị ọchịchị na ọchịchọ maka nnwere onwe na nnwere onwe. Ọjụjụ nke ọchịchị ndị eze n'achị ala ọzọ gbaruru ndị edemede Lusomo-Zambic dịka Rui Knopfli ma ọ bụ Orlando Mendes.

Nnwere onwe (1946 - 1963)

[dezie | dezie ebe o si]
Foto Orlando Mendes

Tupu afọ 1940, akwụkwọ ndị Europe nwere mmetụta dị ukwuu n'akwụkwọ Mozambik, mana mgbanwe zuru oke mere n'ihe dị ka afọ 1946. Ndị edemede Mozambik, ndị Portuguese neorealism na negritude ngahari metụtara, malitere ilekwasị anya na ọdịiche dị n'etiti Mozambique na ndị ọchịchị Portuguese, jiri nwayọọ nwayọọ tọhapụ onwe ha. Enwere ike inwere Moçambicanidade dị ka ụdị ngosipụta nke negritude na Mozambique. Mgbe ndị isi Mozambik emeela ka ndị ọcha mara nke ọma, ha n'akwado ugbu a nkewa nke echiche Africa na Europe. A jụrụ ọchịchị ndị Portugal, gụnyere ndị ọcha dị ka Rui Knopfli na Orlando Mendes. Noémia nke Sousa na José Craveirinha bụkwa ndị dị mkpa n'oge a, n'akwado akwụkwọ Mozambik nwere onwe ya.

Otu n'ime ndị edemede nwanyị kachasị mkpa bụ Noémia de Sousa. A n'ewere ya dị ka onye nnọchiteanya anya Moçambicanidade (ma ọ bụ Mozambicanism).[18][19] Eleghị anya n'amaghị banyere French Négritude, ọ jikọtara Neorealism na echiche nke North American Black Renaissance, Haitian Indigenism, na Cuban Negrism.[20] O bipụtara uri ya niile n'agbata afọ 1948 na 1951. Mgbe ọ hapụrụ mba ahụ n'ihi Mmegide ndọrọ ndọrọ ọchịchị na 1951, ọ hapụrụ akwụkwọ mkpokọta nwere uri 43, nke ebipụtara na 1988 dị ka akwụkwọ akụkọ akpọrọ "Sangue negro". Arịrịọ ya maka akwụkwọ Mozambik nwere mmetụta siri ike na ndị na-ede uri Mozambik nke afọ 1950. Onye ọzọ n'anọchite anya Moçambicanidade bụ José Craveirinha . [21] A n'ewere ya dị ka nna nna nke akwụkwọ Mozambik, ebe ọ bụ na ọ nọ n'ọkwa site na 1940 ruo ọnwụ ya na 2003.[22] Ọ kpụrụ ọgbọ nke ndị edemede Mozambik site na ọrụ ya sara mbara ma bụrụ onye edemede a n'agụkarị na Mozambique n'etiti 1945 na 1965. A n'ewere Craveirinha ugbu a dị ka onye n'ede uri kachasị mkpa na Mozambique ma nata onyinye Camões na 1991. [23]

Mgbanwe a gosiputara n'akwụkwọ. A n'ahụkarị ihe ngosi nke Mãe-África (Nne Africa) ma ọ bụ adjective negro (ọcha) n'akwụkwọ nke oge a. Na mgbakwunye na ikwusi ike na onye Afrịka nke onwe ya, icha akpụkpọ ahụ ojii, akwụkwọ ahụ ugbu a n'eburu ihe ejiji Afrịka karịa na nke gara aga. N'ụzọ dị otú a, o kwupụtara ịjụ ọchịchị ndị ọchịchị na ọchịchọ maka nnwere onwe na nnwere onwe.

N'otu oge ahụ, n'abụ uri ya, Rui nke Noronha kariri ọchịchị ndị ọchịchị n'achị ala ọzọ ma bụrụ onye ọdịnala a n'ekwu n'ọnụ nwere mmetụta.[24] Rui de Noronha pụtara dị ka onye isi ụzọ nke uri Mozambik n'ezie, n'ekwu maka nsogbu nke ndị isi ojii na ndị mestizos n'ọrụ ya ma n'akatọ akụkụ ọjọọ nke ọchịchị ndị eze.[25] N'oge ọchịchị ndị ọchịchị, akwụkwọ Mozambik malitere ikwu maka isiokwu mba. Ọtụtụ ndị edemede n'ọdịnihu gụrụ akwụkwọ na mba ofesi, ọkachasị na Portugal na France. N'afọ 1941, onye nta akụkọ Rui Knopfli guzobere magazin Itinerario (1941-1955), nke n'ekwu maka nsogbu mmekọrịta mmadụ na ibe ya, akwụkwọ na ọdịbendị nke Mozambique ma nye aka n'iputa njirimara mba.

N'ihi mmegide ndọrọ ndọrọ ọchịchị, akụkụ a nke akwụkwọ Mozambik n'egosi nke ọma site na ịmepụta otu dị iche iche. Otu n'ime ìgwè ndị dị otú ahụ bụ Casa dos Estudantes do Império, njikọ nke ụmụ akwụkwọ Portuguese, Angolan, Cape Verdean na Mozambican na Lisbon nke dị kemgbe 1944 ma mee mkpọsa maka ọdịmma nke ndị na-achị ala ahụ. Site na 1948, a n'ebipụta magazin Mensagem nke n'ahụ mba n'anya n'oge n'adịghị anya.

Na mgbakwunye na nnukwu ndị edemede abụọ a nke Moçambicanidade, ndị edemede n'esonyere dị mkpa: João Dias, onye ọrụ ya Godido e outros contos, bipụtara mgbe ọ kwụsịrị na 1952, a na-ewere ya dị ka ọrụ akụkọ ifo mbụ nke akwụkwọ Mozambican, nke uri n'achikwa na mbụ. Onye n'ede uri Rui Nogar, onye ọ bụ ezie na o bipụtara akwụkwọ nke ya, bigidere n'ebipụta uri na magazin. Rui Knopfli a kpọtụrụ aha, onye e bipụtara mpiakota mbụ ya na 1959 n'aha O país dos outros . Na mgbakwunye, a ga-akpọ ndị edemede Virgílio de Lemos, Ruy Guerra, Fonseca Amaral, António Bronze na Orlando Mendes aha.

N'afọ 1952, naanị n'ebipụta nke magazin Msaho pụtara, nke pụtara ịgba egwu Africa na Chope.[26] Ndị na-enyocha akwụkwọ n'achịbu doro magazin ahụ mgbe mbiputa mbụ gasịrị n'ihi ọdịnaya n'akatọ na nke mba.[27] N'akụkụ ndị Mozambik Noémia nke Sousa, Alberto Lacerda, Duarte Galvão na Ruy Guerra, ndị Portuguese Augusto dos Santos Abranches, Cordeiro de Brito na Reinaldo Ferreira sokwa na mbiputa nke Time Step.[28] Na mgbakwunye na ndị a kpọtụrụ aha, e guzobere magazin ndị ọzọ na-Akụkọ Ọchịchị Salazar: Moçambique 58/59 (mgbakwunye na Notícias), A Voz de Moçambique (1960-1975) na Paralelo 20 (1957-1961, mbiputa 11).

Ihe kachasị elu nke oge a bụ mepụta nke akwụkwọ akụkọ Poetas de Moçambique na 1960 nke e bipụtara na Lisbon na uri 38 site na ndị na-ede uri 23, nke ndị Mozambicans na Lisbon dezighariri bụ ndị rụrụ ọrụ maka Itinerario na O Brado Africano. [29] N'adịghị ka echiche a n'ahụkarị na Mozambique bụ akụkụ nke Portugal, aha ahụ mere ka o doo anya na a na-ele Mozambique anya dị ka ihe n'onwe ya. N'oge mbiputa nke mbiputa ọhụrụ ahụ na 1962, esemokwu bilitere n'etiti Rui Knopfli, Rodrigues Júnior na onye nchịkọta akụkọ nke anthology banyere ajụjụ nke onye a ga-ewere dị ka onye Europe na onye edemede Mozambik. Ihe dị mkpa abụghị ucha akpụkpọ ahụ, kama ihe dị n'ọrụ ahụ, nke a pụrụ ịhụ site n'eziokwu ahụ bụ na ọtụtụ ndị ọcha n'etinye aka na mgba nnwere onwe nke ndị Mozambicans.

N'afọ 1963, e hiwere Núcleo dos Estudantes Secundários Africanos de Moçambique (NESAM) (Circle of African Students of Mozambique) n'isi obodo Mozambique nke Lourenço Marques (nke bụzi Maputo).). [1] Ndị isi nnọchiteanya nke otu a bụ Marcelino Comiche, Albino Magaia na Armando Guebuza. Ọ bụ òtù ọdịbendị nke na-achọ enyemaka ọmụmụ maka ndị isi ojii Mozambik, n'ahazi nkuzi, mkparịta ụka panel na ihe ngosi ihe nkiri ma n'elekọta ọbá akwụkwọ nke ya. Site na 1965, ọrụ iwu na mpaghara ọdịbendị agaghị ekwe omume ma n'achị ido njikọ ahụ iwu.[30]

Mgbalị maka nnwere onwe (1964 - 1981)

[dezie | dezie ebe o si]

N'afọ 1962, e mere nnọkọlọta mbụ nke Frente da Libertação de Moçambique (FRELIMO) (Mozambique Liberation Front) na Dar es Salaam, Tanzania. Òtù a n'akwado Marxist kpọrọ oku maka nnwere onwe Mozambique site na Portugal ma dozie ọgụ megide ike ọchịchị site na 1964 ruo 1975. Ọtụtụ ndị edemede nwere ọmịiko n'ime òtù ahụ ma ụfọdụ were ọkwa n'ime pati ahụ. Ọtụtụ ndị edemede, dị ka José Craveirinha na Rui Nogar, bụ ndị ndị uwe ojii nzuzo Portuguese (PIDE) jidere n'ihi ịbụ ndị otu FRELIMO. Site na mmalite nke agha nnwere onwe na 1964, akụkụ a nke akwụkwọ Mozambik kwụsịrị. N'oge ọgụ Mozambique maka nnwere onwe, ndị agha Frelimo dere ma n'iputa ọtụtụ uri banyere ọgụ ha. Marcelino dos Santos pụtara dị ka otu n'ime ndị n'ede uri a ma ama n'oge ahụ. Mgbalị maka nnwere onwe gosipụtara oge mgbanwe na akwụkwọ Mozambik. Agbanyeghị, agha nnwere onwe nke malitere na 1964 wetara njedebe nke oge a nke akwụkwọ Mozambik.

Mia Couto, onye dere "Terra La sonnambula", otu n'ime akwụkwọ iri na abụọ kachasị mma nke narị afọ nke iri abụọ.

Mgbe nnwere onwe gasịrị na 1974, agha obodo malitere, n'oge ndị edemede ọhụrụ dị ka Mia Couto, Ungulani Ba Ka Khosa, Heliodoro Babtista, na Eduardo White pụtara. Couto bụ onye nwere mmetụta na akwụkwọ Mozambik, ebe a n'asụgharị akwụkwọ akụkọ ya n'ọtụtụ asụsụ, gụnyere Finnish. Ọrụ Couto n'ejikarị ihe ndị dị adị n'ezie ma n'adabere na akụkọ ọdịnala na akụkọ ifo Mozambik.[31] E bipụtara Couto maka International Booker Prize maka akwụkwọ akụkọ ya Confession of the Lioness ma merie Ihe nrite Camões . [32][33] N'afọ 2014, o ritere ihe nrite Neustadt International Prize for Literature maka akwụkwọ akụkọ ya Sleepwalking Land . [34]

Ihe osise nke oge a (1982 -)

[dezie | dezie ebe o si]
Eduardo Mondlane, onye dere The Fight for Mozambique, otu n'ime 100 Best Books of the 20th Century nke Africa

N'afọ 1982, e guzobere Òtù Ndị edemede Mozambik [pt] na ndị n'ede uri José Craveirinha, [35] onye mmeri Luís de Camões, Albino Magaia, Eusébio Sanjane na ndị ọzọ. Ndị edemede a ma ama n'oge a gụnyere Lília Momplé na Paulina Chiziane, onye akwụkwọ akụkọ ya "Balada de Amor ao Vento" bụ akwụkwọ akụkọ mbụ e bipụtara site n'aka nwanyị Mozambik. Ndị edemede ndị ọzọ a ma ama si Mozambique gụnyere Heliodoro dos Santos Baptista, Rui Knopfli, na Luís Bernardo Honwana enyochawo isiokwu ndị dị ka enweghị nhata nwoke na nwanyị, mmekọrịta agburu, na mmetụta nke ọchịchị ala ọzọ na ọha mmadụ Mozambik.[23]

A ga akpọ Albina Magaya aha n'etiti ndị edemede Mozambik ndị ọzọ, Jorge Rebelo, Reinaldo Ferreiro, Alberto di Lacerdu, Ruya Knopfli, Malangatanu Ngwenya, Armand Guebuzu, [36] Paulin Schiziana [37] na ndị ọzọ. Ndị nkatọ n'arụkwa ọrụ dị mkpa na akwụkwọ Mozambik, n'etiti ha Eugenio Lisbois na ndị ọzọ. Ìgwè na òtù dị iche iche, dị ka Casa dos Estudantes do Império na Núcleo dos Estudentes Secundários Africanos de Moçambique, keere òkè dị mkpa n'ịkwalite akwụkwọ na ọrụ ọdịnala.

Akwụkwọ 100 kachasị mma nke Africa nke narị afọ nke 20, nke onye Africa a ma ama Ali Mazroui haziri, na 2002 kpọrọ aha n'etiti ndị nwetara ọrụ nke ndị edemede Mozambik dị ka José Craveirinha, Luis Bernardo Onwana, Ungulani Ba Ka Khosa, Eduardo Mondlane, na akwụkwọ akụkọ Mia Coutu "Terra Somnambula" batara n'ime ọrụ iri na abụọ kachasị elu. [38] Otú ọ dị, a n'ebipụta naanị ihe dị ka akwụkwọ 20 kwa afọ na mba ahụ, mbiputa ndị ahụ na-abụkarị naanị narị ole na ole.

Isiokwu

[dezie | dezie ebe o si]

Akwụkwọ Mozambik n'enyocha isiokwu nke nnwere onwe, ọchịchị, ọdịiche ọdịbendị, na enweghị nhata nwoke na nwanyị. Ndị n'ede akwụkwọ n'enyocha mmetụta nke ọchịchị n'achị ala ọzọ na ọha mmadụ, ihe ịma aka nke iwulite mba dị iche iche, na ahụmahụ nke ụmụ nwanyị Mozambik n'emegide ụkpụrụ nna ochie. Ọganihu nke akwụkwọ na Mozambique gbochie site na nyocha na mmegide site n'aka ndị ọchịchị na-achị ala. Ohere maka ndị Mozambik ịchụàjà agụmakwụkwọ ka elu na Europe na Brazil pere mpe ruo mgbe Agha Ụwa nke Abụọ gasịrị.

N'oge ọchịchị ndị ọchịchị n'achị, ndị ọchịchị tinyere ihe mgbochi nyocha ma jiri ike lekwasịrị ndị edemede na ndị uwe ojii, na-egbochi mmepe akwụkwọ. Ọ bụ naanị mgbe Agha Ụwa nke Abụọ gasịrị ka ndị Mozambik n'otu n'otu nweta kwara ohere agụmakwụkwọ ka elu na Europe na Brazil. Mgbalị maka nnwere onwe na nso naazụ nke ọchịchị ndị ọchịchị na-achị bụ isiokwu n'apụta ugboro ugboro na akwụkwọ Mozambik, dịka ndị edemede dị ka José Craveirinha na Luís Bernardo Honwana nyochara. Decolonization bụ isiokwu zuru oke na akwụkwọ Mozambik, n'anọchite anya mgbanwe akụkọ ihe mere eme, mmekọrịta mmadụ na ibe ya, na ọdịbendị nke mere n'oge na mgbe ọ kwụsịrị maka nnwere onwe. Site n'ọrụ edemede ha, ndị edemede Mozambik enyere aka na ncheta, ngwọta, na ntụgharị uche na usoro nke decolonization na ihe ọ na-aga n'ihu maka mba ahụ.[39]


Ruo nnwere onwe, Mozambique ka nọ n'ebe dị anya site na "usoro edemede", echiche nke onye n'akwusi ihe Antonio Cândido mepụtara, nke usoro edemede mgbe otu ndị edemede na'ede maka ndị na-ege ntị n'emeghachi omume site n'inwe mmetụta na ha mepụta ọrụ ọhụrụ, na ihe ndị ọzọ.[40]

Nzukọ ndị nta akụkọ, n'oge Festival Latinidades na 2014, ya na ndị ọbịa (site n'aka ekpe gaa n'aka nri) Shirley Campbell Barr (Costa Rica), Paulina Chiziane (Mozambique), Angela Davis (USA), Unknown, Ana Maria Gonçalves (Brazll), Marlene Tello (Colombia), na Patricia Hill Collins (USA)

Enweghị nhata nwoke na nwanyị na inye ụmụ nwanyị ikike bụkwa isiokwu ndị a ma ama na akwụkwọ Mozambik. Ndị edemede dị ka Paulina Chiziane n'enyocha ahụmịhe ụmụ nwanyị Mozambik ma n'agbagha ụkpụrụ nna ochie.[41] Ngahari Negritude, nke n'eme emume ọdịbendị ndị isi ojii, nwere mmetụta dị ukwuu na akwụkwọ Mozambik n'oge 1960s na 1970s. N'oge nnwere onwe, Ngahari ikuku ọhụrụ pụtara, n'achọ ịma ụdị edemede ọdịnala aka ma nyochaa ụdị na isiokwu ọhụrụ.[42]

Ọdịiche ọdịbendị bụ isiokwu ọzọ dị mkpa na akwụkwọ Mozambik. Mba a nwere ọtụtụ agburu, nke ọ bụla nwere ọdịnala, asụsụ, na omenala nke ya. Ndị n'ede akwụkwọ enyochawo mgbagwoju anya nke mmekọrịta ọdịbendị, na-eme ka ihe ịma aka na ohere nke iwulite njirimara mba n'ọnọdụ ọdịbendị dị iche iche pụta ìhè.

Hụkwa

[dezie | dezie ebe o si]
  • Ndepụta nke ndị edemede Mozambik
  • Akụkọ ihe mere eme nke Mozambique

Ebensidee

[dezie | dezie ebe o si]
  1. ↑ Chabal (1994). Vozes moçambicanas: literatura e nacionalidade, Palavra africana. Lisboa: Vega, 15. ISBN 978-972-699-438-1. 
  2. ↑ Schönberger (2002). Mosambikanische Literatur portugiesischer Sprache: Entstehung und Probleme einer Nationalliteratur, Beihefte zu Lusorama Reihe 3, Studien zur Afrolusitanistik = Ser. 3, Estudos de Afrolusitanística. Frankfurt am Main: DEE, Domus Ed. Europaea, 64. ISBN 978-3-927884-59-5. 
  3. ↑ Schönberger (2002). Mosambikanische Literatur portugiesischer Sprache: Entstehung und Probleme einer Nationalliteratur, Beihefte zu Lusorama Reihe 3, Studien zur Afrolusitanistik = Ser. 3, Estudos de Afrolusitanística. Frankfurt am Main: DEE, Domus Ed. Europaea, 58. ISBN 978-3-927884-59-5. 
  4. ↑ TRIGO, Salvato. “Literatura Colonial - Literaturas Africanas”. Literaturas Africanas de Língua Portuguesa – Colóquio sobre Literaturas dos Países Africanos de Língua Portuguesa, Lisboa, Fundação Calouste Gulbenkian (1987).
  5. ↑ 5.0 5.1 Мозамбикская литература // Краткая литературная энциклопедия. Т. 4. — 1967 (текст). feb-web.ru. Retrieved on 2023-05-08.
  6. ↑ (1996) The post-colonial literature of Lusophone Africa, Patrick Chabal, London: Hurst & Co, 18. ISBN 1-85065-250-3. OCLC 35745806. 
  7. ↑ Schönberger (2002). Mosambikanische Literatur portugiesischer Sprache : Entstehung und Probleme einer Nationalliteratur. Frankfurt am Main: DEE, Domus Editoria Europaea. ISBN 3-927884-59-6. OCLC 51654947. 
  8. ↑ Johnson (2012). Imagining the Cape Colony: History, Literature, and the South African Nation (in en). Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-4308-0. 
  9. ↑ Castro-Klaren (2013-03-21). A Companion to Latin American Literature and Culture (in en). John Wiley & Sons. ISBN 978-1-118-66135-2. 
  10. ↑ Schönberger (2002). Mosambikanische Literatur portugiesischer Sprache : Entstehung und Probleme einer Nationalliteratur. Frankfurt am Main: DEE, Domus Editoria Europaea. ISBN 3-927884-59-6. OCLC 51654947. 
  11. ↑ Chabal (1994). Vozes moçambicanas : literatura e nacionalidade, 1a edição. ISBN 972-699-438-1. OCLC 31922137. 
  12. ↑ Gerhard Schönberger, p. 78.
  13. ↑ Laranjeira (1995). Literaturas africanas de expressão portuguesa, Inocência Mata, Elsa Rodrigues dos Santos, Lisboa: Universidade Aberta. ISBN 972-674-129-7. OCLC 35564908. 
  14. ↑ МОЗАМБИК | Энциклопедия Кругосвет (ru). www.krugosvet.ru. Retrieved on 2023-05-08.
  15. ↑ Joana Daniela Martins Vilaça de Faria: Mia Couto – Luandino Vieira: uma leitura em travessia pela escrita criativa ao serviço das identidades. (PDF; 700 kB) Universidade do Minho 2005, p. 16.
  16. ↑ Gerhard Schönberger: Mosambikanische Literatur portugiesischer Sprache: Entstehung und Probleme einer Nationalliteratur. p. 82.
  17. ↑ Pires Laranjeira: Literaturas Africanas de Expressão Portuguesa. p. 260.
  18. ↑ Pires Laranjeira: Literaturas Africanas de Expressão Portuguesa. p. 270.
  19. ↑ Joana Daniela Martins Vilaça de Faria: Mia Couto – Luandino Vieira: uma leitura em travessia pela escrita criativa ao serviço das identidades. (PDF; 700 kB) Universidade do Minho 2005, S. 15.
  20. ↑ Joana Daniela Martins Vilaça de Faria: Mia Couto – Luandino Vieira: uma leitura em travessia pela escrita criativa ao serviço das identidades. (PDF; 700 kB) Universidade do Minho 2005, S. 15.
  21. ↑ Murphy, Alan et al.: Southern Africa, s. 243-244. Lonely planet
  22. ↑ Joana Daniela Martins Vilaça de Faria: Mia Couto – Luandino Vieira: uma leitura em travessia pela escrita criativa ao serviço das identidades. (PDF; 700 kB) Universidade do Minho 2005, S. 16.
  23. ↑ 23.0 23.1 Writers: José Craveirinha. Plural Editores. Archived from the original on 2014-12-27. Retrieved on 2009-11-21. Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name "PE" defined multiple times with different content
  24. ↑ Schönberger, p 73.
  25. ↑ Maria Nazareth Soares Fonseca / Terezinha Taborda Moreira: Panorama das literaturas africanas de língua portuguesa.. Archived from the original on 2015-11-23. Retrieved on 2023-05-06. (PDF; 245 kB), S. 28.
  26. ↑ Gerhard Schönberger: p. 87.
  27. ↑ Maria Nazareth Soares Fonseca / Terezinha Taborda Moreira: p. 27.
  28. ↑ Maria Nazareth Soares Fonseca / Terezinha Taborda Moreira: Panorama das literaturas africanas de língua portuguesa.. Archived from the original on 2015-11-23. Retrieved on 2023-05-06. (PDF; 245 kB), S. 27.
  29. ↑ Gerhard Schönberger: p. 91.
  30. ↑ Gerhard Schönberger: p. 94.
  31. ↑ Mozambican Literature: Mozambican Writers, MIA Couto, M… (en). Goodreads. Retrieved on 2023-05-08.
  32. ↑ Judah. "How Mia Couto's Words Help Weave the Story of Mozambique", The New York Times, 2023-03-11. Retrieved on 2023-05-28. (in en-US)
  33. ↑ Andrade (2013-05-27). Mia Couto é o vencedor do Prémio Camões 2013. Publico. Retrieved on 2013-05-27.
  34. ↑ wltadmin (2013-07-16). Discover the Nominees for the 23rd Biennial Neustadt Prize, Announced July 16th (en-US). Neustadt Prizes. Retrieved on 2023-05-28.
  35. ↑ TRIGO, Salvato. “Literatura Colonial - Literaturas Africanas”. Literaturas Africanas de Língua Portuguesa – Colóquio sobre Literaturas dos Países Africanos de Língua Portuguesa, Lisboa, Fundação Calouste Gulbenkian (1987).
  36. ↑ Hamilton (1975-07-24). Voices from an Empire: A History of Afro-Portuguese Literature (in en). U of Minnesota Press. ISBN 978-0-8166-5781-0. 
  37. ↑ (1996) The post-colonial literature of Lusophone Africa, Patrick Chabal, London: Hurst & Co. ISBN 1-85065-250-3. OCLC 35745806. 
  38. ↑ Africa's 100 best books of the 20th Century (en). African Studies Centre Leiden (2002-08-15). Retrieved on 2023-05-08.
  39. ↑ Pöysä. Decolonisation in Mozambican Literature. Faculty of Economics, University of Coimbra. 
  40. ↑ Fonseca, Maria Nazaré Soares, e Moreira, Terezinha Taborda em "PANORAMA DAS LITERATURAS AFRICANAS DE LÍNGUA PORTUGUESA". Archived from the original on 23 November 2015. Retrieved on 7 January 2013.
  41. ↑ Literature in Translation in Mozambique (en). Read African Books. Retrieved on 2023-05-08.
  42. ↑ Mendonça (2011). Literatura moçambicana: as dobras da escrita, 1a, Colecção horizonte da Palavra, Maputo: Ndjira. ISBN 978-90-247-9631-1. 

Ịgụ ihe ọzọ

[dezie | dezie ebe o si]
Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Akwụkwọ_Mozambik&oldid=166036