Ndi Arọ

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
(Dupụ̀rụ̀ sì Aro people)
Ndi Arọ
agburu
Aro people
Flag of the Aro Confederacy
Total population

Upwards of 1.1 million

Regions with significant populations
Nigeria, Cameroon, Equatorial Guinea, Gabon, United Kingdom
Language(s)
Igbo, Ibibio, Cross River languages
Religion(s)
Christianity, Traditional
Related ethnic groups
Ibibio, Efik, Ekoi, Ijo, Igala, Idoma, Ibo

Ndi Aro ma obu ndi Aros bu mpaghara ndi Igbo [1] nke sitere na alaeze Arochukwu di na steeti Abia nke ugbu a, Naijiria . Enwekwara ike ịchọta Aros n'ihe dịka ógbè 250 ndị ọzọ kachasị na mpaghara ndịda ọwụwa anyanwụ nke Nigeria na n'akụkụ ya. Edebere ndi Aros taa dika ndi igbo ma obu ndi Cross River n’ihi ebe ha si, omenaala ha, na olu ha di iche iche. Chi ha bụ Chukwu Abiama bụ isi sekpụ ntị na mbido Aro Confederacy dịka ndi nwere ikikere na mpaghara Niger Delta na Ọwụwa Anyanwụ Naịjirịa n'ime narị afọ 18 na 19.

Mmalite na akụkọ ihe mere eme[dezie | dezie ebe o si]

Akụkọ banyere ndi arọ gbagidere ụkwụ na mbugharị ndi Igbo na ntọala nke alaeze Arochukwu. Tupu ndị Igbo amalite ibata na mpaghara Aro na narị afọ nke iri na asaa, ndi Ibibio si na Benue na ebe plateau ma tọ-ntọala wee hiwe steeti dịka Obong Okon Ita na Ibom ọdịda anyanwụ nke Cross River . Mbugharị ndị Igbo nke Eze Agwu na Nnachi duuru wee banye na mpaghara Aro malitere n’etiti narị afọ nke iri na asaa. Ndị Igbo a na-akwaga mba ọzọ jikọtara ha na ndị nwe obodo Ibibio. Agha Aro-Ibibio na mbugharị nke Akpa si ọwụwa anyanwụ nke Cross River, guzobere mba ahụ n'oge ntụgharị nke narị afọ 17 na nke 18. Mmekọrịta ndị Igbo na nke Akpa, meriri ma chikọta ndị Ibibio mbụ ka ha lụchara agha ogologo afọ. Ka ọ dị ugbu a, mmanụ nkwụ na ahia ohu ewuru ewu na mba ọzọ. Ka ọ na-erule n’etiti narị afọ nke iri na asatọ, e nwere ọtụtụ mbugharị nke ndị ọchụnta ego Aro rutere n’etiti ala Igbo na mpaghara ndị debere ya. Mbugharị a, mmetụta chi ha bụ Chukwu Abiama site n'aka ndị ụkọchukwu, na ike ndị agha ha site na njikọ aka na ọtụtụ agbata obi Igbo na ọwụwa anyanwụ Cross River (ọkachasị Ohafia, Abam, Abiriba, Nkporo, Afikpo, Ekoi, wdg) mebere ngwa ngwa. Aro Confederacy dị ka ikike akụ na ụba mpaghara. Agbanyeghị, ọda mba nke ndị Europe, ọkachasị ndị Britain na- achị Britain na- atụ egwu ikike akụ na ụba Aro na njedebe nke narị afọ nke 19. Esemokwu mechara duga ọgbụgba ọbara, na agha Anglo-Aro mere site na 1901 ruo 1902. Ndi Aro Confederacy jisiri obi ike ma mesịa merie ha. Nke a nyeere ndị Briten aka weghaara ndị ọzọ nke ghọrọ East Nigeria.

Omenala[dezie | dezie ebe o si]

Ndị Arọ nwere ọdịnala bara ụba. Otu ihe bụ ọha mmadụ bụ Ekpe bụ obodo dị nsọ nke sitere na ọwụwa anyanwụ nke Cross River. Ndi otu okpukperechi na ndi ikpe na-ekpe kariri ndi Aro. Ojiji e ji ede edemede, Nsibidi gbadoro ụkwụ na ndị otu nzuzo dị ka Ekpe. Uli, usoro ederede ọzọ, mere nke ọma n'ụdị ahụ.

Ihe ọzọkwa bụ ụlọ nsọ Chukwu Abiama, bụ nke ndị ụkọchukwu Aro malitere. Ha metere ndị agbata obi na ndị ha na ha jikọrọ aka tupu mwakpo Britain na mbibi nke ụlọ nsọ Chukwu Abiama na ụkọchukwu nke Aro. Omume masiri nke Ekeleke dị mkpa n’obodo Aro. Site na Aros na odida anyanwu Niger Delta, mechara gbasaa na mpaghara Oguta . A makwaara ha maka iyi akwa "George" a ma ama. Egwuru egwu ndi agha Ikperikpe ama ama nke oma n’etiti ndi agha n’oge gboo ma ka na-aga n’ihu.

Obodo kachasị n'Ọwụwa Anyanwụ Naijeria[dezie | dezie ebe o si]

  • Aro Ajatakiri: In Ikwuano, Umuahia, Abia State
  • Aro Achara: In Ama-asa, Isiala Ngwa, Abia State.
  • Aro Umu Nkpe: In Isiala Ngwa, Abia State.
  • Aro Nbawsi: In Isiala Ngwa, Abia State.
  • Aro Omoba: In Isiala Ngwa, Abia State.
  • Aro Okporoenyi: In Ikwuano area of Abia State.
  • Aro Iyama: In Ikwuano, area of Abia State.
  • Aro Amuru: In Ikwuano, area of Abia State.
  • Aro Ndizuogu: Ideato area of Imo State (The biggest of all the settlements).
  • Aro Ndi Ikerionwu: In Anambra State.
  • Aro Ajalli: In Anambra State.
  • Aro Nzerem: In Ebonyi State.
  • Aro Amokwe: In Udi area of Enugu State.
  • Aro Isuochi: In Abia State.
  • Aro Isiokpo/Igwurita Ikwerre area in Rivers State.
  • Aro Abagana: In Anambra State.
  • Aro Oru: In Imo State.
  • Aro Nempi: In Imo State
  • Aro Ngwa: In Abia State.
  • Aro Ezeagu: In Enugu State.
  • Aro Achi: In Enugu State.
  • Aro Oboro Ite
  • Aro Kalabari: In Rivers State.
  • Aro Opobo: In Rivers State.
  • Aro Uturu: In Abia State
  • Aro Anwu Anwu: Eziukwu Durunnihe in Umudurunna ABBA Nwangele LGA Imo State
  • Aro Okija (Ndi Ezennia Awa Okoro Orji): Anambra State
  • Aro Egbuoma in [oguta] area of Imo state
Aro Abba, Nwangele, Imo steeti

. Aro Ekwulobia

Ntughari[dezie | dezie ebe o si]

  1. Olson, James Stuart (1996). The Peoples of Africa: An Ethnohistorical Dictionary. Greenwood Publishing Group. ISBN 0313279187.