Asụsụ Asụsụ Asụ

 

Asụsụ Asụsụ Asụ

asụsụ, modern language

obere ụdị nke	Khoisan
mba/obodo	Namibia
ụmụ amaala ka	Otjozondjupa Region
ụdị asụsụ	subject–object–verb
Ọkwa asụsụ Ethnologue	6a Vigorous

na-asụkarị ha na Namibia. N'ihe ndị a na-ahụkarị banyere isiokwu ahụ, a na-ewere ya dị ka ụdị asụsụ Khoekhoe, dị ka olumba dị iche iche (Haacke et al. 1997), dị ka otu okwu nke otu ụdị (Heikinnen, n.d.), ma ọ bụ dị ka "ụzọ ụfọdụ Haińom na-asụ asụsụ ha n'akụkụ ugwu nke Namibia" (Widlock, n.D.). Akhoe karịsịa bụ n'etiti alaka Khoekhoe na Kalahari nke Ezinụlọ asụsụ Khoe.

Ndị mmadụ

Ndị Haiom bụ ndị na-achụ nta na ndị na-achịkọta ihe n'ọdịnala, a na-echekwa ọtụtụ akụkụ nke ọdịbendị ọdịnala a n'agbanyeghị ndọrọ ndọrọ ọchịchị, akụ na ụba, na asụsụ nke otu ahụ. Ihe ndị e ji mara ọdịbendị ha gụnyere ịgba egwú na-agwọ ọrịa, anwansi ịchụ nta, iji osisi ọhịa na nri ụmụ ahụhụ eme ihe nke ukwuu, usoro ikwu pụrụ iche na aha, ịkọ akụkọ ugboro ugboro, na iji usoro okwu ala maka ntụziaka.

Ndị Haiom bi na savannah nke ugwu Namibia, n'ógbè sitere na nsọtụ Etosha salt pan na ebe ndị ọcha na-arụ ọrụ ugbo n'ebe ugwu ruo n'ókè Angola - ma eleghị anya karịa - n'ebeebe ugwu na Kavango n'ebe ọwụwa anyanwụ. Dị ka Ethnologue si kwuo, e nwere ndị na-asụ asụsụ Haio 52,000 n'afọ 2016.

Asụsụ

N'echiche, a na-akpọ ya, a na'ihi na a na-ahọrọ isiokwu-ihe-okwu (SOV). N'ịgbaso ụdị profaịlụ nke asụsụ SOV, adjectives, demonstratives na nọmba na-ebute aha. A na-eji akara akara mmadụ-nọmba nwoke na nwanyị (PGN) akara aha. Adjectives, demonstratives na nọmba niile kwekọrọ na aha isi ha.   Mãa bụ ajụjụ a na-eji n'efu eme ihe na Haíom, isiokwu ahụ na-ewere nsonaazụ -ba, nke bụ akara PGN na-egosi onye nke atọ nke nwoke. Ihe na-apụtaghị ìhè Nde, ihe ngosi, na-eso aha ahụ, ma gbanwee ya na aha isi.

Ọdịdị dị iche iche na-arụpụta ihe nke ukwuu na Xi Akhoe ma dịgasị iche iche na njikọta nke ụdị okwu. Ohere ndị a gụnyere: aha + aha, aha + adverb ma ọ bụ vice versa, aha +adjective ma ọ bụ Vice versa, adjective + adjective, adjectif + adverb, ma ọ bụ n'aka nke ọzọ, adjectives + suffix, ma ọ bụrụ ọtụtụ njikọta nke ihe dị n'elu.

Ọmụmụ ụdaolu

N'iji aka Heikinnen na Widlock nyere na phonology na ọrụ phonological nke Peter Ladefoged (1996), enwere ike ikwu na ọ nwere phonemes 47. Otú ọ dị, eserese phonological miri emi nke asụsụ ahụ nwere ike igosi nsonaazụ ndị ọzọ ebe ụdaume metụtara.   

Mkpụrụ okwu

E nwere ụdaume iri atọ na anọ n'asụsụ Xing Akhoe, iri abụọ n'ime ha bụ ụdaume a na-emepụta site na ikuku na-abanye, na iri na anọ n"ime ha bụ mkpụrụedemede akpa ume a na-eme site na ikuku.   

Ịpị aka

	Ezé ezé	Alveolar	Palatal	N'akụkụ
VL na-enweghị mmiri	__ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọNkọwaỌdịdị	__ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọNkọwaỌdịdị	__ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọNkọwaỌdịdị	__ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọNkọwaỌdịdị
VL aspirated	__ibo__ Akụkụ a__ibo____ibo__ Akwụkwọ bụ̣̣̣́ nke a na-akpọ "Spanish"Ọdịdị	__ibo__ Akụkụ a__ibo____ibo__ Akwụkwọ bụ̣̣̣́ nke a na-akpọ "Spanish"Ọdịdị	Akụkụ a na-akpọỌ bụ n'ihi na ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ ya.Ọdịdị	__ibo__ Akụkụ a__ibo____ibo__ Akwụkwọ bụ̣̣̣́ nke a na-akpọ "Spanish"Ọdịdị
VL a na-eme ka ọ dị n'ihu	NkọwaNkọwaỌdịdị	Akụkụ nke aNkọwaỌdịdị	Akụkụ nke aNkọwaỌdịdị	Akụkụ nke aNkọwaỌdịdị
VD a na-eme ka ọ dị n'otu	__ibo____ibo____ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọ__ibo__ NkọwaỌdịdị	__ibo____ibo____ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọ__ibo__ NkọwaỌdịdị	ŋ! __ibo__ N'ihi ya,ŋ!ʰ ga-abụrịrị na ọ bụ n'ihi na ọ ga-adị n'ebe ahụ__ibo__ NkọwaỌdịdị	__ibo____ibo____ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọ__ibo__ NkọwaỌdịdị
Mkpịsị akpịrị	Isiokwu a na-akpọỌdịdị	__ibo__ Ọdịdị__ibo____ibo__ Akwụkwọ bụ̣̣̣́ nke a na-akpọ "Spanish"Ọdịdị	Isiokwu a na-akpọỌdịdị	Isiokwu a na-akpọỌdịdị

Mkpụrụ okwu akpa ume

		Bilabial	Ezé ezé	Alveolar	Velar	Mkpịsị aka
Ụgbọ imi		__ibo__ m'ihi ya, ọ bụNkọwaỌdịdị	n'ihi ya__ibo__ NkọwaỌdịdị
Kwụsị	ala dị larịị	p'ikwu ya n'ụzọ dị otú aAkwụkwọ bụ́ "Spanish"Ọdịdị	__ibo__ t'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adịIhe omuma aỌdịdị		k'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adịNkọwaỌdịdị
	tupu ịlụ di ma ọlị	__ibo__ mb'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọN'ihi ya, ọ bụỌdịdị	nd'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adịNkọwaỌdịdị
Africate	ala dị larịị			__ibo__ tʃ'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọ__ibo____ibo____ibo__ Akwụkwọ NsọỌdịdị	__ibo____ibo__ kx'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọ__ibo____ibo__ Akwụkwọ bụ̣̣̣́ nke a na-akpọ "Spanish"Ọdịdị
	tupu ịlụ di ma ọlị			__ibo__ ndʒ'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọ__ibo__ N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-akpọỌdịdị
Ihe na-esiri ike				SINAIhe omuma aỌdịdị	__ibo____ibo__ ỌdịdịAkụkụ nke ahụ bụỌdịdị	N'ihi ya, ọ bụNkọwaỌdịdị
Flap				__ibo____ibo____ibo__ ɾ'ihi na ọ bụ n'ihi na__ibo__ NkọwaỌdịdị

Mkpụrụedemede

Haịlị nwere ngụkọta nke ụdaume iri na abụọ. Enwere ike kewaa ndị a na monophthongs na diphthongs, na nkewa ọzọ n'ime okwu ọnụ na nke imi.

Monophthongs

/i /i e a o u// na /ĩ ã ũ/.

Diphthongs

//ai au// na /ãi ãu/.

Hụkwa

• Original People's Party of Namibia, otu ndọrọ ndọrọ ọchịchị na Namibia nke Theophilus Soroseb, onye otu Haižom na Ovambo na-eduzi

Edensibia

ụdaume iri atọ na anọ n'asụsụ Xing Akhoe, iri abụọ n'ime ha bụ ụdaume a na-emepụta site na ikuku na-abanye, na iri na anọ n"ime ha bụ mkpụrụedemede

Akwụkwọ

• Haacke, W. (1988) Nama n'ime n'ime, Guide 2: Morphology and syntax, mimeographed.
• Haacke, W., E. Eiseb, L. Namaseb (1997) "Mmekọrịta dị n'ime na nke dị n'èzí nke asụsụ Khoekhoe, nyocha mbụ", na W. Haacke na E. Elderkin (ed.), asụsụ Namibian: akụkọ na akwụkwọ, Köln: Köppe.
• Heikinnen, T. (n.d.), "Nkọwa nke asụsụ nke ≠Akhoen", ihe odide a na-ebipụtaghị.
• Ladefoged, Peter & Maddieson, Ian (1996) The sounds of the world's languages, Oxford: Blackwell.
• Widlock, T. (n.d.) A Haiom sourcebook: The T. Heikinnen Papers, unpublished manuscript.

Njikọ mpụga

• Haiom na mpaghara Etosha: akụkọ ihe mere eme nke ebe obibi, agbụrụ na Nchekwa Okike site na Google Books
• A chọtabeghị ma ọ bụ leghaara ya anya: Haiom nke Namibia