Asụsụ Awngi

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Language name
Spoken in: — 
Region:
Total speakers:
Language family: Default
Language codes
ISO 639-1: none
ISO 639-2:
ISO 639-3:

Asụsụ Awngi, n'akwụkwọ ochie a na-akpoputakwa ya dika Asusu Awiya (aha na-ekwesịghị ekwesị), bụ asụsụ Central Cushitic nke ndị Awi na-asụ, bi na Central Gojjam na ugwu ọdịda anyanwụ Etiopia.[1]

Ọtụtụ ndị na-asụ asụsụ ahụ bi na mpaghara Agew Awi nke mpaghara Amhara, mana e nwekwara obodo ndị ọzọ na-ekwu asụsụ ahụ n'akụkụ dị iche iche nke mpaghara Metekel nke mpaghara Benishangul-Gumuz. Ruo n'oge na-adịbeghị anya, Kunfäl, asụsụ ọzọ nke Southern Agaw nke a na-asụ n'ógbè ọdịda anyanwụ nke Ọdọ Mmiri Tana, a na-enyo enyo na ọ bụ asụsụ dị iche. E gosipụtara ugbu a na ọ dị nso na Awngi, a ga-ahazi ya dị ka olumba nke asụsụ ahụ.[2]

Ọmụmụ ụdaolu[dezie | dezie ebe o si]

Mkpụrụedemede[dezie | dezie ebe o si]

Mkpụrụedemede[3]
N'ihu Central Nlaghachi
N'akụkụ i ɨ u
Emeghe e a o

Mkpụrụedemede etiti //ɨ// bụ ụdaume epenthetic ndabara nke asụsụ ahụ na ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ihe a na-ahụ anya kpamkpam n'oge ọ na-eme.[4] N'otu /a/ka ahụ, //æ//, nke na-abụkarị allophone nke /a/, bụ fossalised na okwu ụfọdụ ma nwee ike ịkwado ya dị ka phoneme dị iche.[5]

JiMkpụrụ okwu[dezie | dezie ebe o si]

Mkpụrụ okwu[6]
Ọnụ Alveolar Palato-velar Uvular
ala dị larịị egbugbere ọnụ ala dị larịị labzd
Plosive enweghị olu p t k q
kwuru okwu b d ɡ ɡʷ ɢ ɢʷ
Africate enweghị olu t͡s t͡ʃ
kwuru okwu d͡z d͡ʒ
Ihe na-esiri ike f s ʃ
Mgbachi na-akwụsị mgbe ọ kwụsịrị s͡t ʃ͡t
Ụgbọ imi m n ŋ ŋʷ
Flap r
Ihe atụ w l j
  • Palatal na velar ọnụ na Awngi mejupụtara naanị otu ebe nkwekọrịta, nke a na-akpọ palato-velar.[7]
  • A na-ewere fricatives kwụsịrị na-abụ otu akụkụ na Awngi maka ihe ndị metụtara phonotactic.[8]
  • /h/ achọpụtara ya na loanwords, Mana enwekwara ike ịhapụ ya.
  • /r/ does not occur word-initially. It is pronounced as a flap [ɾ] when not geminate.[9]
  • N'etiti ụdaume, a na-akpọ //b// dị ka ụdaume bilabial fricative [β].[9]
  • /d/ is pronounced retracted, with slight retroflexion.[9]
  • /ɢ/ and /ɢʷ/ are usually pronounced as voiced uvular fricatives [ʁ] and [ʁʷ].
  • Ọ bụ ezie na //d͡z// na /dēʒ/ na-aghọta na fonetically dị ka fricatives [z] na [ʒ] n'ọtụtụ gburugburu ebe obibi, ha bụ nnọọ ndị na-ekwu okwu nke ndị na-enweghị olu na iwu phonological.[10]
  • A na-ahụ ọdịiche dị na ụdaume palato-velar na uvular naanị n'ihu ụdaume /i, e, a / na okwu-n'ikpeazụ.[9]
  1. Hetzron (1978), p. 121
  2. Joswig/Mohammed 2011
  3. Joswig (2006), p. 786
  4. Joswig (2006), p. 792
  5. Hetzron, R. (1969) The Verbal System of Southern Agaw. University of California Press, Berkeley and Los Angeles.
  6. Joswig (2010), p. 2
  7. Joswig (2010), p. 9
  8. Joswig (2010), p. 15
  9. 9.0 9.1 9.2 9.3 Hetzron (1997), p. 478-479
  10. see Hetzron (1969), p. 7f