Asụsụ Kilmeri

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Kilmeri
Spoken in: Papua New Guinea 
Region: Sandaun Province
Total speakers: Àtụ:Sigfig
Language family: Border
 Bewani Range
  Poal River
   Kilmeri
Language codes
ISO 639-1: none
ISO 639-2:
ISO 639-3: kih

Kilmeri, ma ọ bụ bo apulyo bụ PapuaAsụsụ Papua nke Papua New Guinea dị nso n'ókè ya na Papua Indonesia. Ụmụaka anaghị amụta ya.

A na-asụ Kilmeri gburugburu Ossima ward (2°54′59′′S 141°17′53′′E / 2.916313°S 141.298028°E / -2.916316; 141.294028 (Ossima)) na Bewani/Wutung Onei Rural LLG, Sandaun Province.[1]

Speakers of Kilmeri refer to their own language as bo apulyo, meaning sound in the middle.[2]

Asụsụ[dezie | dezie ebe o si]

Dialects are:[2]

  • Asụsụ Western Kilmeri (nke a na-asụ n'obodo ndị dị n'ebe ọdịda anyanwụ)
    • Elau
    • Osol
    • Kilipau
    • Kiliwes
    • Isi
    • M
    • Isi nke Abụọ
    • Sosi
    • Ilup
  • Asụsụ Kilmeri nke Ọwụwa Anyanwụ (nke a na-asụ n'obodo nta na obodo nta ndị dị n'ebe ọwụwa anyanwụ)
    • Ossima
    • Isi Daru
    • Akos
    • Awol
    • Airu
    • Asue
    • Omoi
    • Omula

Ìgwè [3] abụọ ahụ nwere ọnụ ọgụgụ a na-eme atụmatụ nke 82% dabere na lexicostatistics.

Ọmụmụ ụdaolu[dezie | dezie ebe o si]

Kilmeri [2]-eme ka ọdịiche dị n'etiti ụdaume iri na asatọ, iri na abụọ n'ime ha bụ ụdaume.

Mkpụrụ okwu
Bilabial Ọmụmụ anụmanụ Alveolar Palatal Velar Mkpịsị aka
Plosive a na-ekwupụta olu b d Nkọwa
Enweghị olu p k Nkọwa
Akpụkpọ ụkwụ (Nke a)
Ụgbọ imi m n
Rhotic na-eme r
Ihe na-esiri ike (β / ̆) __ibo__ Akwụkwọ bụ̣̣̣́ nke a na-akpọ s
N'akụkụ l
Ihe atụ Akụkọ banyere ya j

Ụda ndị dị n'ime oghere bụ allophones nke bilabial trill. [β] nwere ike ịbụ intervocalical, [X] nwere ike bụrụ ụda ikpeazụ, na [X] enwere ike ịbụ mkpụrụedemede-mbido. Ụda ndị dị na ọkara brackets na-apụta nke ukwuu ma eleghị anya enwere ike ịkọwa ya na okwu mgbazinye. [2]

Kilmeri nwere ụdaume asatọ, ha niile dị mkpụmkpụ mgbe niile. [2]

Mkpụrụedemede
(N'akụkụ) Ihu Central (N'ebe dị nso) Nlaghachi
Elu i u
Ihe dị nso n'elu ɪ Ọ bụ n'oge ahụ ka a na-akpọ
N'etiti Ọ bụ Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya
(N'akụkụ) --dị ala æ a

Mkpụrụedemede [2] nso na nke dị nso na-adịkarị obere. [4] mere, a kwenyere na Kilmeri nwere ụdaume asaa [2] ruo mgbe obere nhọrọ nke okwu, dị ka /bi/ (ezì) na /bI/ (oghere) gosipụtara ọdịiche doro anya n'etiti /i/ na /I/ .

Isi okwu bụ CV nwere mkpụrụedemede abụọ a na-ahọrọ. [2]

Orthography[dezie | dezie ebe o si]

Nchịkọta ụdaume na-asụgharị n'ụzọ dị mfe n'ime mkpụrụedemede Latin. Mkpụrụedemede dị ala na-eji ae na ụdaume dị elu na-eji diacritics. Ndị [2]-asụ asụsụ Kilmeri na-ahọrọ akara p maka trill bilabial, mana a họọrọ pp iji gosipụta ụdaume abụọ dị iche iche.

Phoneme Ihe osise
/b/ b
/d/ d
/k/ k
/l/ l
/m/ m
/n/ n
/p/ p
[Ihe e dere n'ala ala peeji] peeji nke
/r/ r
/s/ s
/ʋ/ w
/j/ na
/a/ a
/æ/ ae
/ɛ/ na
/i/ i
/I/ Àgwàetiti
/ɔ/ o
/u/ u
/ʊ/ U

Aha nnọchiaha[dezie | dezie ebe o si]

Kilmeri nwere nnọchiaha iri na otu na-enweghị ọdịiche nwoke na nwanyị. [4]

Aha nnọchiaha
Otu Abụọ Ọtụtụ
INCL nke Mbụ ko dedukoyo Ọ bụ n'ezie
Ihe Nlereanya nke Mbụ Ọmụmụ ihe uke
Nke abụọ nke deyo na-abụghị
Nke atọ ki ~ ke kiyo iki

Ụdị abụọ ahụ na-ejedebe na nsonaazụ locative -yo ma sitere na otu. [2] na-ejikarị ọnụọgụ abụọ dochie anya ọnụọgụgụ abụọ, ọkachasị na akụkọ akụkọ.

Ngwaa[dezie | dezie ebe o si]

ụdị ngwaa Kilmeri nwere ike igosipụta usoro dị mgbagwoju anya. Ihe atụ: [4]

A pụkwara itinye usoro okirikiri na ngwaa na Kilmeri.

Nkwekọrịta ọnụ ọgụgụ [4] Kilmeri bụ ihe na-enweghị isi kama ịbụ ebubo.

Na Kilmeri, ngwaa intransitive, yana ngwaa abụọ na-agafe agafe 'eri' na 'atụba ala', kwekọrọ na isiokwu dị n'ọnụ ọgụgụ. Usoro a dịkwa na Amanab. Ngwaa ndị a bụ: [4]

Otú [4] dị, akara ọnụọgụ maka ngwaa na-agafe agafe, ma e wezụga maka 'eri' na 'atụba ala', na-ezo aka na ọnụọgụ nke ihe ahụ, karịa isiokwu ahụ.

Edensibia[dezie | dezie ebe o si]

  1. United Nations in Papua New Guinea (2018). Papua New Guinea Village Coordinates Lookup. Humanitarian Data Exchange.
  2. 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 Gerstner-Link (2018-09-24). A Grammar of Kilmeri (in en). De Gruyter Mouton. DOI:10.1515/9781501506765. ISBN 978-1-5015-0676-5.  Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name ":0" defined multiple times with different content
  3. Brown, Robert. 1981. A sociolinguistic survey of Pagi and Kilmeri. Workpapers in Papua New Guinea Languages 29. Ukarumpa: Summer Institute of Linguistics.
  4. 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 Foley (2018). "The Languages of the Sepik-Ramu Basin and Environs", in Palmer: The Languages and Linguistics of the New Guinea Area: A Comprehensive Guide, The World of Linguistics. Berlin: De Gruyter Mouton, 197-432. ISBN 978-3-11-028642-7.  Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name "Foley-Sepik" defined multiple times with different content

Àtụ:Languages of Papua New GuineaÀtụ:Border languages (New Guinea)