Asụsụ Mbunda

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Mbunda
Mbúnda, Chimbúnda
A mụrụ ya  Angola, Zambia
Agbụrụ Ndị Mbunda
Ndị na-asụ asụsụ ala
260,000 (2000–2010)[1] 
Koodu asụsụ
ISO 639-3 mck - gụnyere koodu Koodu onwe onye:yax - Yauma dialectnkn - Nkangala dialect

  
  
Glottolog mbun1249 Mbundankan1238 Nkangala 
 
K.15,18[2]
ELP Yauma

Mbunda bụ Asụsụ Bantu nke Angola na Zambia. E nwere ọtụtụ olumba: Katavola, Yauma, [3] Nkangala, Mbalango, Sango, Ciyengele ("Shamuka"), na Ndundu, nke niile nwere njikọ chiri anya. [4] Mbunda [5] otu n'ime asụsụ isii nke Instituto de Línguas Nacionais (National Languages Institute) họọrọ maka oge mbido iji guzobe iwu mkpụrụ okwu na 1980 [1] iji mee ka nkuzi dị mfe n'ụlọ akwụkwọ ma kwalite ojiji ya. [6][7]

Ụda[dezie | dezie ebe o si]

Mbunda yiri Luchazi, mana o nwere ụfọdụ ọdịiche na ụdaume. N'etiti ọdịiche ndị ọzọ, [nkọwa dị mkpa] ebe Luchazi nwere /s, z/, Mbunda nwere /θ, ð/.  Ebe Luchazi nwere /ts/, Mbunda nwere ezé /t̪/.

Mkpụrụedemede[dezie | dezie ebe o si]

Dị ka asụsụ ndị ọzọ dị n'ebe ọwụwa anyanwụ Angola na Zambia, asụsụ Mbunda nwere ụdaume ise dị iche iche:

N'ihu (enweghị okirikiri)
Central (enweghị okirikiri)
N'azụ (gburugburu)
elu i u
n'etiti Ọ bụ Ọ bụ n'oge a ka a na-eme ya
ala a

Mkpụrụ okwu[dezie | dezie ebe o si]

Ọ bụ naanị ihe ndị a na-ekwu okwu na-apụta dị ka nkwụsịtụ prenasalized, ebe ha dị iche na ihe ndị a chọrọ. [8] ọ bụghị ya, ọ bụ naanị tenuis plosives ka a na-ahụ na Mbunda.

Prenasalized consonants
Aspirated Voiced Place of formation Sample Word Sound Translation
/mpʰ/ mp /mb/ mb bilabial mbandu sore
/nt̪ʰ/ nths /nd̪/ ndthz dental ndthzili power
/ntʰ/ nt /nd/ nd alveolar ndolome brother
/ndʒ/ nj alveopalatal njamba elephant
/ŋkʰ/ nk /ŋɡ/ ng velar ngonde moon

Orthography[dezie | dezie ebe o si]

Ihe osise Ihe nnọchianya ụdaolu (*) Ihe Nlereanya Okwu Ụda Okwu Nsụgharị
a /a/ angula họrọ
mb /mb/ mbunga Ìgwè mmadụ
'c' (nke a na-eji aha eme ihe) ma ọ bụ c
/tʃ/ cili eziokwu
chiyambi onye na-achụ nta
nd /nd/ ndumba ọdụm
na /ɛ/ ewa ee
f /f/ fundanga ntụ ọkụ
ng /ŋɡ/ ngombe ehi, ehi
ŋ /ŋ/ ŋala Krab
h /h/ hanja n'èzí
i /i/ imanena Chere
j /ʒ/ jombolola ikpughe
k /k/ kovela banye
l /l/ lilonga efere, efere
m /m/ mulonga mmejọ
n /n/ naana nne m
ndthz /nd̪/ ndthzita agha
nk /ŋkʰ/ nkuta ụlọ ikpe
ny /ɲ/ ma ọ bụ ma eleghị anya /nʲ/ nyali nwanne nwoke ma ọ bụ nwunye nwanne
o /ɔ/ owo nke ahụ
p /p/ putuka mmalite
mp /mpʰ/ mpulu anụmanụ nwoke
t /t/ tulo ụra, ụra
th /θ/ thimbu oge
ths /t̪/ thsa nwụọ
thz /ð/ thzala uwe elu
u /u/ uli ebe ọ nọ
v /β/ vwato ụgbọ mmiri, ụgbọ mmiri
w /w/ wahi ọ nọghị ebe a
x /ʃ/ xwata oké ọhịa
na /j/ yange onwe m
Orthographies nke asụsụ isii nke Angola, [9] [10]

Ọnụ ọgụgụ ndị bi na ya[dezie | dezie ebe o si]

Ndị Mbunda nke Moxico Province na Cuando Cubango Province nke Angola na ọdịda anyanwụ Zambia na-asụ Mbunda. [11]'elu ngafe nke ndị ọzọ, Ciyengele, [1]

Asụsụ[dezie | dezie ebe o si]

Asụsụ Mbunda na Zambia Angola anaghị asụ otu ụzọ ahụ. Na Zambia, ọ nwere njikọ siri ike nke ezé elu na ire, iji kpọọ okwu dịka: "Mundthzindthzime" (onyinyo), "chithzalo" (uwe), "Kuthsa" (ọnwụ) na ọtụtụ ndị ọzọ. [12] siri ike nke TH na-anọchite anya ya. [13] na-asụ asụsụ Mbunda na Angola na Namibia na-enweghị ụda TH, dịka n'Asụsụ Luchazi; [1] a na-akpọ okwu ndị dị n'elu dị ka "Mutzitzime" (onyinyo), "chizalo" (uwe), "Kutsa" (ọnwụ). Ọbụna n'ime Zambia, asụsụ Mbunda nke ndị Chiyengele kwagara n'oge gara aga na-asụ dị iche na nke ndị Mbunda gbagara Zambia na-asụrụ n'ihi agha Mbunda-Portuguese nke 1914. [14] bụ ya mere asụsụ Mbunda nke otu Chiyengele, nke a na-ahụkarị na Mongu, ji bụrụ "Shamuka" [nkọwa dị mkpa], [1] nke Asụsụ Lozi nwere mmetụta dị ukwuu.  Enwere ike ịkọwa otu okwu ahụ na asụsụ Mbunda na Namibia, nke asụsụ Nyemba na Luchazi nwere mmetụta dị ukwuu.

Ọnụ ọgụgụ[dezie | dezie ebe o si]

Ọnụ ọgụgụ ọnụ ọgụgụ na Mbunda na-agbaso nọmba ndị a na-ahụkarị mana n'okwu Mbunda. A na-eji obere nọmba emeju ngwa ngwa.Àtụ:Col-begin Àtụ:Col-2 1 - Chimo.

2 - Vivali.

3 - Vitatu.

4 - Viwana.

5 - Vitanu.

6 - Vitanu na chimo.

7 - Vitanu na vivali.

8 - Vitanu na vitatu.

9 - Vitanu na viwana.

10 - Likumi.

11 - Likumi na chimo.

20 - Makumi avali.

22 - Makumi avali na vivali.

30 - Makumi atatu.

33 - Makumi atatu na vitatu.

40 - Makumi awana.

44 - Makumi awana na viwana.

50 - Makumi atanu.

55 - Makumi atatu na vitanu.

60 - Makumi atanu na limo.

66 - Makumi atanu na limo na vitanu na chimo.

70 - Makumi atanu na avali.

77 - Makumi atanu na avali na vitanu na vivali.

80 - Makumi atanu na atatu.

88 - Makumi atanu na atatu na vitanu na vitatu.

90 - Makumi atanu na awana.

99 - Makumi atanu na awana na vitanu na viwana.

100 - Chiita.

101 - Chiita na kamo.

110 - Chiita na likumi.

111 - Chiita na likumi na kamo.

152 - Chiita na makumi atanu na tuvali.

163 - Chiita na makumi atanu na limo na tutanu.

174 - Chiita na makumi atanu na availi na tuwana.

185 - Chiita na makumi atanu na atatu na tutanu.

186 - Chiita na makumi atanu na atatu na tutanu na kamo.

197 - Chiita na makumi atanu na awana na tutanu na tuvali.

200 - Viita vivali.

Àtụ:Col-2 201 - Viita vivali na kamo.

300 - Viita vitatu.

400 - Viita viwana.

500 - Viita vitanu.

600 - Viita vitanu na chimo.

700 - Viita vitanu na vivali.

800 - Viita vitanu na vitatu.

900 - Viita vitanu na viwana.

1,000 - Likulukathzi.

1,111 - Likulukathzi na chiita na likumi na kamo.

2,000 - Makulukathzi avali.

3,000 - Makulukathzi atatu.

4,000 - Makulukathzi awana.

5,000 - Makulukathzi atanu.

6,000 - Makulukathzi atanu na limo.

7,000 - Makulukathzi atanu na avali.

8,000 - Makulukathzi atanu na atatu.

9,000 - Makulukathzi atanu na awana.

10,000 - Likumi lya makulukathzi.

11,111 - likumi lya makulukathzi na likulukathzi na chiita na likumi na kamo.

20,000 - Makumi avali amakulukathzi.

30,000 - Makumi atatu amakulukathzi.

40,000 - Makumi awana amakulukathzi.

50,000 - Makumi atanu amakulukathzi.

60,000 - Makumi atanu na limo amakulukathzi.

70,000 - Makumi atanu na avali amakulukathzi.

80,000 - makumi atanu na atatu amakulukathzi.

90,000 - makumi atanu na awana amakulukathzi.

100,000 - chiita cha makulukathzi.

200,000 - viita vivali vya makulukathzi.

300,000 - viita vitatu vya makulukathzi.

400,000 - viita viwana vya makulukathzi.

500,000 - viita vitanu vya makulukathzi.

600,000 - viita vitanu na chimo vya makulikathzi.

700,000 - viita vitanu na vivali vya makulukathzi.

800,000 - viita vitanu na vitatu vya makulukathzi.

900,000 - viita vitanu na viwana vya makulukathzi.

1,000,000 - likulukathzi lya makulukathzi.

Àtụ:Col-end

Aha na ihe ọ pụtara[dezie | dezie ebe o si]

Aha Mbunda [15] ọtụtụ; ndị edepụtara bụ ndị a na-ejikarị eme ihe. Enwere ike inye ha ma ọ bụ nwoke ma ọ bụ nwanyị, ma e wezụga ole na ole bụ maka ụmụ nwanyị naanị ma gosipụta ya ebe a site na (f). Ụfọdụ aha Mbunda yiri nke mba ndị ọzọ nke nwekwara mgbọrọgwụ ha na alaeze Luba, dị ka Kaunda, Katongo, Kavanda, Mulenga, Muvanga, Mwila, Kavunda, Kalunga, Muti, Chiinga, Kavalata, Chiti, Nkonde na ndị ọzọ. Aha ndị yiri nke Mbunda bụ Chipoya, Chipango, Musole, Kayata, Ngambo, Kawengo, Kapisa na Musumali, ndị a chọtara n'agbụrụ ndị ọzọ nke sitere na Mwantiyavwa eze nke Ruund. Ihe ndị yiri na-enye ihe akaebe ọzọ na ndị Mbunda na alaeze Lunda na ala eze Luba, [1] na narị afọ nke iri na ise. Aha Mbunda a na-ejikarị eme ihe bụ ndị a:

  1. Viemba (Vyemba) pụtara ọgwụ.
  2. Vulungi pụtara ịga ije n'ebe obibi ọhụrụ
  3. Chendamundali pụtara onye njem nleta, (vacendamundali-ọtụtụ).
  4. Chalula pụtara onye chọtara (họrọ) ihe furu efu.
  5. Chambato pụtara di na nwunye.
  6. Changoco pụtara onye na-abaghị uru.
  7. Changano pụtara "Achọghị m" onye.
  8. Chavaya pụtara onye ogbenye.
  9. Chikatu pụtara isi iyi.
  10. Chilala pụtara obi ọjọọ.
  11. Chiinga pụtara dochie anya ma ọ bụ dochie anya.
  12. Chiingi pụtara nwunye nọchiri anya site n'otu ezinụlọ dị ka nwunye mbụ.
  13. Chilindo pụtara ụgbụ azụ na-ese n'elu mmiri.
  14. Chilombo pụtara ebe a na-etinye ihe na mmiri ma ọ bụ na-acha.
  15. Chilunda pụtara nwa nke abụọ.
  16. Chimbali pụtara ohu nke onye ọcha.
  17. Chimbinde pụtara onye na-eme ihe ike, obi ọjọọ.
  18. Chindele pụtara onye ọcha.
  19. Chindumba pụtara ụdị ntutu isi.
  20. Chingumbe pụtara nwoke siri ike ma nwee ahụike. Aha Eze Mbunda nke iri na anọ nke chịrị Mbundaland na narị afọ nke iri na asaa n'ihe bụ Angola ugbu a.
  21. Chingunde pụtara ịdị mwute, ịdị nro.
  22. Chingwali pụtara agbụ maka isi, ihe nkedo.
  23. Chinjenge pụtara ịhapụ na ihe isi ike.
  24. Chinunga pụtara nkwonkwo jikọtara ọnụ.
  25. Chinyundu pụtara onye na-ese siga n'ụlọ aṅụ (iji kpochapụ ụlọ aṅụ).
  26. Chioola pụtara onye dị jụụ; onye dị jụak.
  27. Chipango pụtara mgbidi e wuru maka nwanyị na-amụ nwa.
  28. Chipipa pụtara ịpị ma ọ bụ tie ụtarị n'ime ikuku.
  29. Chipoya pụtara machile ma ọ bụ hammock.
  30. Chiputa pụtara ụdị osisi; ọhịa.
  31. Chixwaxwa (Chishwashwa) nke pụtara mkpokoro ọkụ efu.
  32. Chiti pụtara osisi ma ọ bụ osisi.
  33. Chitumbo pụtara nnukwu ikpo ala.
  34. Chitundu pụtara ụdị osisi nwere mkpụrụ osisi a na-eri eri.
  35. Chiyengele pụtara eriri ákwà uhie. Aha Onye isi Mbunda na Bulozi, nke Eze Mulena Mulambwa nke ndị Aluyi kwupụtara.
  36. Chiyengo pụtara nnukwu barel.
  37. Chuma pụtara ihe.
  38. Kaalu pụtara ejima dị ndụ.
  39. Kavavu pụtara June.
  40. Kafunya pụtara onye mpako.
  41. Kafuti pụtara nwa amụrụ mgbe ejima gasịrị.
  42. Kailu pụtara nwatakịrị amụrụ mgbe ụmụaka ise nwụsịrị, nke a na-ewere dị ka onye "laghachiri".
  43. Kaliki pụtara ụlọ nkwakọba ihe nke onyeisi.
  44. Kaliye pụtara ịnọ naanị ya.
  45. Kalimbwe (vulimbwe) pụtara onye na-eji birdlime ejide nnụnụ.
  46. Kalumbu, maka ụmụ nwanyị, pụtara onye furu efu nke tụfuru àgwà ọma ya.
  47. Kaliata (Kalyata) pụtara onye na-emegbu ndị ọzọ.
  48. Kaliangu (Kalyangu) nke pụtara ụdị onye na-agba egwú ma ọ bụ onye na-eme ihe mkpuchi.
  49. Kamana pụtara onye maara ihe.
  50. Kanjengo pụtara ákwà ọcha.
  51. Kankondo pụtara ụdị weasel nke na-eri nnụnụ.
  52. Kanjonja pụtara ụdị égbè; flintlock.
  53. Kanunga pụtara obere nkwonkwo.
  54. Kapatitho (Kapatiso) nke pụtara ihe na-ejikọta ya.
  55. Kapitha (Kapisa) pụtara onye jụrụ inyere aka n'ihi na ọ bụ onye nhụsianya na onye na-enweghị mmasị ma ọ bụ onye na-ere ihe ọkụ.
  56. Kaxweka (Kashweka) nke pụtara ihe zoro ezo.
  57. Kaxukwe (Kashukwe) nke pụtara August.
  58. Kathoka (Kasoka) nke pụtara onye na-etinye égbè ahụ; na-etinye ebubo ahụ n'ime égbè ahụ.
  59. Kathonda (Kasonda) (vuthampu - vusampu) nke pụtara ụdị ntutu isi.
  60. Katavola pụtara onye na-adọba ihe. Aha Eze Mbunda nke 20 a ma ama nke lụrụ ọgụ ma merie ndị Chokwe n'ihe bụ Angola ugbu a.
  61. Katota pụtara onye na-akụ ma ọ bụ na-akụ ihe.
  62. Katongo pụtara onye na-awagharị.
  63. Kaulembi (kulamba) pụtara onye na-aga ịrịọ maka enyemaka.
  64. Kavindama pụtara onye nwere ọdachi.
  65. Kavunda pụtara onye na-eme ka ala simenti dị ọcha.
  66. Kawengo pụtara mmụọ nke nwanyị nwụrụ anwụ.
  67. Kayando pụtara onye na-ata ahụhụ, nsogbu.
  68. Kayawe pụtara onye nwere ọgụgụ isi.
  69. Kayongo pụtara mmụọ nke nwoke nwụrụ anwụ.
  70. Kathzungo (Kazungo) pụtara mkpọtụ ma ọ bụ racket. Aha Eze Mbunda nke iri abụọ na abụọ nke ndị Portugal na-achị ala ahụ guzobere, mgbe ha tọọrọ Eze Mwene Mbandu I Lyondthzi Kapova, Eze nke iri abụọ n'otu nke Mbundaland n'ihe bụ Angola ugbu a.
  71. Kufuna pụtara na azụ. (Ọ bụghị Mbunda site na mmalite kama a na-eji ya taa).
  72. Kalunga pụtara Chineke.
  73. Kuunga pụtara ịgbakọ.
  74. Kuvangu, lee Kawengo.
  75. Lifuti pụtara mba. Aha Eze Mbunda nke iri abụọ na atọ na nke mbụ ndị Mbunda guzobere mgbe e weghachiri ọchịchị Mbunda n'ihe bụ Angola ugbu a, kemgbe a tọọrọ Eze Mbunda onye nke iri abụọ n'otu nke guzogidere ndị Portugal bi na Mbundaland na 1914.
  76. Likonge pụtara ụdị ahịhịa mmiri.
  77. Liongo pụtara ahịhịa osimiri.
  78. Livindamo pụtara obodo ma ọ bụ ebe na-enweghị ihu ọma.
  79. Luvinda pụtara ihe isi ike ma ọ bụ ọdachi.
  80. Liwoyo pụtara racket, mkpọtụ.
  81. Lumbala bụ aha osimiri dị n'ebe ọwụwa anyanwụ Angola.
  82. Liato (Lyato) nke pụtara nnukwu ụgbọ mmiri.
  83. Liunda (Lyunda) pụtara ọhịa.
  84. Maamba pụtara mmụọ ọjọọ nwere ndị mmadụ.
  85. Makayi pụtara mgbaaka.
  86. Makalu pụtara onye nwere obi ike.
  87. Makuwa si na onye na-eti mkpu mgbe ọ na-aṅụrị ọṅụ.
  88. Maliti pụtara ụdị égbè, otu onye na-ebu ya.
  89. Manjolo nke pụtara nkwonkwo ụkwụ tubular.
  90. Manyenga pụtara onye na-echegbu onwe ya, ọ pụtakwara ịmegharị abụba.
  91. Mathambo (Masambo) nke pụtara obere wires.
  92. Matheka (Maseka), lee Makayi.
  93. Mathumba (Masumba) nke pụtara ihe nrite ndị dị ka ọnwa.
  94. Mbaita (f) nke pụtara biko gafee, iji kwe ka gafee.
  95. Mbalili (f) nke pụtara keg, barel.
  96. Mbambale pụtara ngwaọrụ na-agbagharị nke Mbunda ji.
  97. Mbandu pụtara ihe mgbu. Aha Eze Mbunda nke iri abụọ na otu nke guzogidere ndị Portugal bi na Mbundaland na 1914 n'ihe bụ Angola ugbu a.
  98. Mbundi (f) nke pụtara mkpara na-atọ ụtọ.
  99. Mukovoto pụtara onye na-ekwu okwu.
  100. Mukuve pụtara ụdị osisi maka eriri ụgbụgbọ osisi.
  101. Mukwita pụtara onye na-agafe agafe; ịgafe.
  102. Mulenga nke pụtara iberibe osisi kewara n'osisi nke égbè eluigwe na àmụ̀mà kụrụ.
  103. Mulemba pụtara ụdị osisi na-emepụta rọba.
  104. Mulikita pụtara nnukwu onye na-achụ nta egwuregwu, onye na-akụ ọkpọ.
  105. Muliata (Mulyata), lee Kaliata (Kalyata).
  106. Mundanya, lee Mathumba (Masumba).
  107. Mundu (kaundu) nke pụtara ọgwụ a na-agbanye n'ahụ iji mee ka ọ ghara imerụ mgbọ. Aha Onye isi Mbunda mbụ kwagara Bulozi na narị afọ nke iri na isii.
  108. Mundthzimba pụtara onye na-amaghị ihe.
  109. Mununga pụtara onye na-ejikọ ihe ọnụ.
  110. Muthando (Musando) pụtara ọka.
  111. Muthangu (Musangu) pụtara onye a kpọlitere n'ọnwụ.
  112. Muxova (Mushova) (f) pụtara ihe ngwakọta.
  113. Muxuwa (Mushuwa) (f) nke pụtara osisi nwere obere akwụkwọ, lee mulemba.
  114. Muthompa (Musompa) pụtara onye ọka ikpe.
  115. Muti (chiti) pụtara osisi.
  116. Muvanga pụtara ụdị osisi; ọ pụtakwara nwa mbụ.
  117. Muwae (f) pụtara ịma mma.
  118. Muyeva, lee Katongo.
  119. Muyenga pụtara ịsụgharị abụba ma ọ bụ wax aṅụ.
  120. Muyombo (muxaa - mushaa) nke pụtara ụdị osisi na-atọ ụtọ.
  121. Mwila pụtara ahịhịa.
  122. Ndandula pụtara na ọ ga-eso.
  123. Ndombelo pụtara nwa agbọghọ na-agbapụta ọka ọcha n'ime theke (seke) nke a na-eji n'àjà ememe (nombelo) nye mmụọ ndị nna nna.
  124. Ndumba pụtara ọdụm.
  125. Ngeve pụtara ejima nwanyị ma ọ bụ Female Hippo.
  126. Ngongola, lee Katota.
  127. Nguvu pụtara ejima nwoke; na enyí mmiri.
  128. Njamba, nke pụtara okenye nke ejima ahụ; ọ bụkwa enyí.
  129. Nkumbwa pụtara nnụnụ.
  130. Nyumbu pụtara ụdị ahịhịa ahịhịhịa.
  131. Nyundu pụtara otter.
  132. Thakulo (Sakulo) nke pụtara ụdị ahịhịa a na-eji eme ihe maka ahịhịhịa.
  133. Theke (Seke) nke pụtara nri ọka ọcha a na-eji enye mmụọ ndị nna nna.
  134. Xanda (Shanda), nke pụtara agha, mmanụ aṅụ. Aha Eze Mbunda nke iri abụọ na abụọ nke ndị Portugal na-achị ala ahụ guzobere, mgbe ha tọọrọ Eze Mwene Mbandu I Lyondthzi Kapova, Eze nke iri abụọ n'otu nke Mbundaland n'ihe bụ Angola ugbu a.
  135. Wacama, mkpirisi nke (waca manene) nke pụtara na ị nwere mmasị n'ihe nke ukwuu.
  136. Wampata pụtara onye na-ese okwu ma ọ bụ onye isi ike.

Hụkwa[dezie | dezie ebe o si]

  • Alaeze Mbunda
  • Ndị Mbunda

Edensibia[dezie | dezie ebe o si]

egwu na arụmọrụ mbụ nke ndị Afrịka. Otu ọkà mmụtaegwu na arụmọrụ mbụ nke ndị Afrịka. Otu ọkà mmụtaegwu na arụmọrụ mbụ nke ndị Afrịka. Otu ọkà mmụtaegwu na arụmọrụ mbụ nke ndị Afrịka. Otu ọkà mmụta

  1. Mbunda at Ethnologue (18th ed., 2015) (subscription required)
    Yauma dialect at Ethnologue (18th ed., 2015) (subscription required)
    Nkangala dialect at Ethnologue (18th ed., 2015) (subscription required)
  2. Jouni Filip Maho, 2009. New Updated Guthrie List Online
  3. Bantu-Languages.com, citing Maniacky 1997
  4. Bantu-Languages.com, citing Maniacky 1997
  5. http://glottolog.org/resource/languoid/id/mbun1249 For additional sources
  6. Resolution adopted by Council of Ministers - Official Gazette No. 3/87 of May 1987
  7. Angola Harmonização das línguas bantu dificultada pela fonética e grafia
  8. Tusona: Luchazi Ideographs : a Graphic Tradition of West-Central Africa By Gerhard Kubik, page 300
  9. História da criação dos alfabetos em línguas nacionais, edições 70 - Portugal (History of the creation of alphabets in national languages, 70th editions - Portugal)
  10. Tusona: Luchazi Ideographs : a Graphic Tradition of West-Central Africa By Gerhard Kubik, pages 291
  11. Bantu-Languages.com, citing Maniacky 1997
  12. A.W, July 1, 1917, A Comparative Vocabulary of Sikololo-Silui-Simbunda, African Affairs, Oxford University Press
  13. Tusona: Luchazi Ideographs : a Graphic Tradition of West-Central Africa By Gerhard Kubik, pages 291, 292
  14. Bantu-Languages.com, citing Maniacky 1997
  15. name="google4"

Akwụkwọ[dezie | dezie ebe o si]

  • Jacky Maniacky, 1997, "Nkwado na ọmụmụ asụsụ Bantu nke mpaghara K: nyocha ntụnyere na obere ìgwè", Ncheta maka inweta DEA nke asụsụ, akwụkwọ na ụlọ ọrụ, ọmụmụ Bantu, INALCO (Paris - France), 101p.
  • José Redinha, 1975, Etnias e Culturas de Angola, Luanda: Instituto de Investigación Científica de Angola; re-simile by the Associação das Universidades de Língua Portuguesa, 2009,