Asụsụ Nuu-chah-nulth

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Nuu-chah-nulth
nuučaan̓uɫ, T̓aat̓aaqsapaÀtụ:Infobox Language/pronunciation
Spoken in: Canada 
Region: West coast of Vancouver Island, from Barkley Sound to Quatsino Sound, British Columbia
Total speakers: Àtụ:Sigfig,
Language family: Wakashan
 Southern
  Nuu-chah-nulth
Language codes
ISO 639-1: none
ISO 639-2:
ISO 639-3: nuk 
Lang Status 40-SE.svg

Àtụ:Infobox Language/IPA

Nuu-chah-nulth (nuučaan̓uń), [2] a.k.a. Nootka (//'nuːtkə//), [3] bụ Asụsụ Wakashan na Pacific Northwest nke North America n'ụsọ oké osimiri ọdịda anyanwụ nke Vancouver Island, site Ụda Barkley Sound ruo Quatsino Sound na British Columbia site n'aka ndị Nuu-cha-nulth. Nuu-chah-nulth bụ asụsụ Southern Wakashan metụtara Nitinaht na Makah.

Ọ bụ asụsụ mbụ nke ụmụ amaala nke Pacific Northwest Coast nwere ihe edere ede na-akọwa ya. N'afọ 1780, ndị Captain Vancouver, Quadra, na ndị nchọpụta na ndị ahịa Europe ndị ọzọ na-agakarị Nootka Sound na obodo Nuu-chah-nulth ndị ọzọ, na-akọ akụkọ banyere njem ha. Site na 1803-1805 John R. Jewitt, onye England na-akpụ ihe, bụ onye isi Maquinna jidere Ụda Nootka Sound. O mere mgbalị ịmụta asụsụ ahụ, na 1815 bipụtara akwụkwọ ncheta nwere nkọwa dị mkpirikpi nke okwu ya.

Aha ya[dezie | dezie ebe o si]

Ebe okwu ahụ bụ "Nuu-chah-nulth", nke pụtara "n'èzí [nke Vancouver Island]" sitere na 1970s, mgbe ìgwè dị iche iche nke ndị na-asụ asụsụ a sonyere, na-enweghị mmasị na okwu ahụ bụ" (nke pụtara "gagharị" ma ghọta ya n'ụzọ na-ezighi ezi na ọ bụ aha ebe, nke a na-akpọ Yuquot n'ezie). Aha e nyere site na isi mmalite maka asụsụ a bụ Tahkaht; a na-ejikwa aha ahụ na-ezo aka n'onwe ha (mgbọrọgwụ aht pụtara "ndị mmadụ"). [4]

Ọmụmụ ụdaolu[dezie | dezie ebe o si]

Mkpụrụ okwu[dezie | dezie ebe o si]

Mkpụrụedemede 35 nke Nuu-chah-nulth:

Mkpụrụ okwu
Bilabial Alveolar[lower-alpha 1] Palatal Velar Uvular Pharyn-geal<br id="mwUQ"> Mkpịsị aka
etiti sibilant n'akụkụ ala dị larịị egbugbere ọnụ ala dị larịị egbugbere ọnụ
Plosive/Africate
ala dị larịị p t t͡s t͡ɬ t͡ʃ k q ʔ
ejective t͡sʼ t͡ɬʼ t͡ʃʼ kʷʼ
Ihe na-esiri ike s ɬ ʃ x χ χʷ ħ h
Ọkụ na-ada ụda ala dị larịị m n j w Ọdịdị[lower-alpha 2]
Glottalized[lower-alpha 3] ˀm ˀn ˀj ˀw
Obi Ihe mgbakwunye
Nnukwu = na-acha
Ihe na-egosi =maị
Nkwado [Ihe e dere n'ala ala peeji]
Onye ikwu na-enweghị njedebe = (y) iː, = (y).
Onye ikwu doro anya [Ihe e dere n'ala ala peeji]
Onye nọ n'okpuru =nke a na-akpọ
Onye ikwu na-enwe obi abụọ = (w) uːsi
Ọnọdụ =quː, =quʹ
Nkwupụta __ibo____ibo____ibo__ A na-akpọ ya
Ikpe Ziri Ezi __ibo__ =Ash
Obi abụọ __ibo__ =nke a na-akpọ "
Ebumnuche =!eeʔit (a), =!aːḥi
Ajụjụ __ibo____ibo__ A na-akpọ ya
Ihe Dị Mkpa =!
Ihe dị mkpa n'ọdịnihu =!im, =!um
gaa-aga ihe dị mkpa Ọdịdị
na-abịa na-adị mkpa =!
Isiokwu [Ihe e dere n'ala ala peeji]
Isiokwu e kwuru na ya = Ịkpọ ebe

Ọ bụghị ịgụta isiokwu ndị ahụ, ọnọdụ uche niile na-ewere njedebe mmadụ nke na-egosi isiokwu nke ahịrịokwu ahụ.

Okwu[dezie | dezie ebe o si]

Asụsụ Nuu-chah-nulth nyere aka n'ọtụtụ okwu nke Chinook Jargon. A na-eche na azụmahịa oké osimiri na mgbanwe n'etiti Nuu-chah-nulth na ndị ọzọ na-asụ Southern Wakashan na ndị na-asụrụ Chinookan nke ala Osimiri Columbia dugara na ntọala nke okwu azụmahịa nke a maara dị ka Chinook. Okwu Nootkan na Chinook Jargon gụnyere hiyu ("ọtụtụ"), site na Nuu-chah-nulth maka "iri", siah ("ebe dị anya"), site na Nowa-chah -nulth maka"eluigwe.

E mepụtara akwụkwọ ọkọwa okwu nke asụsụ ahụ, nke nwere ihe dị ka 7,500, mgbe afọ 15 nke nyocha gasịrị. Ọ dabeere na ọrụ ya na ndị na-ekwu okwu ugbu a na ihe edeturu site n'aka onye ọkà mmụta asụsụ Edward Sapir, nke e mere ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ otu narị afọ gara aga. Otú ọ dị, akwụkwọ ọkọwa okwu ahụ bụ isiokwu nke esemokwu, na ọtụtụ ndị okenye Nuu-chah-nulth na-ajụ ikike onye edemede nwere ikpughe asụsụ ha.

Asụsụ[dezie | dezie ebe o si]

Nuu-chah-nulth nwere asụsụ iri na abụọ dị iche iche:

  • Ahusaht [Swaːsʔatħ] 
  • Ehattesaht (AKA Ehattisaht) [ʔiːħatisʔatħ] 
  • Hesquiat [ọkaʃkwiːʔatħ] 
  • Kyuquot [qaːjʼuːkʼatħ] 
  • Mowachaht [muwat͡ʃʼatħ] 
  • Nuchatlaht [nut͡ʃaːɬʔatħ] 
  • Ohiaht (AKA Huu.ay.aht) [huːʔiːʔatħ] 
  • Clayoquot (AKA Tla.o.qui.aht) [taʔuːkʷiʔatħ] 
  • Toquaht [tʼukʼʷaːʔatħ] 
  • Tseshaht (AKA Sheshaht) [t͡ʃʼiʃaːʔatħ] 
  • Uchuklesaht (AKA Uchucklesaht) [Waldleːt͡ʃuqtisʔatħ] 
  • Ucluelet (AKA Yuułuʔiłʔatḥ) [juːɬuʔiɬʔatħ] 

Nsụgharị nke aha Mba Mbụ[dezie | dezie ebe o si]

  • Nuu-Chah-Nulth - "n'akụkụ ugwu na oké osimiri niile." Nuu-chah-nulth bụ ndị a maara dị ka "Nootka" site n'aka ndị bi na ya (ma ha na-ahọrọ ka a ghara ịkpọ ya nke ahụ, kama Nuu-chahi-nulth nke na-akọwa nke ọma otú mba mbụ ọ bụla si ejikọta ya na ala na oké osimiri). Ụfọdụ n'ime aha ndị a (Ditidaht, Makah) abụghị akụkụ nke nzukọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị Nuu-chah-nulth, Otú ọ dị; ha niile bụ atḥ (ndị mmadụ). A na-ejikwa okwu nuučaanułatḥ [5] mee ihe, nke pụtara "ndị nọ n'akụkụ ugwu na oké osimiri".
  • Ahousaht - Ndị bi n'ọnụ mmiri mepere emepe / Ndị bi n"azụ ugwu na ala
  • Ucluelet - Ndị nwere ebe nchekwa maka ụgbọ mmiri.
  • Ehattesaht - Ndị agbụrụ nwere ọtụtụ agbụrụ
  • Checkleset - Ndị si n'ebe ị na-enweta ume
  • Hesquiaht - Ndị ji ezé ha dọwaa
  • Kyuquot - Ndị dị iche iche
  • Mowachaht - Ndị nke mgbada
  • Muchalaht - Ndị bi n'osimiri Muchalee
  • Nuchatlaht - Ndị bi n'ọdụ ụgbọ mmiri zoro ezo
  • Huu-ay-aht - Ndị gbakere
  • Tseshaht - Ndị si n'àgwàetiti na-esi ísì whale
  • Tla-o-qui-aht - Ndị si n'ebe dị iche
  • Toquaht - Ndị bi n'ụzọ dị warara
  • Uchucklesaht - Ndị bi n'ọdụ ụgbọ mmiri dị n'ime
  • Ditidaht - Ndị bi n'oké ọhịa
  • Hupacasaht - Ndị bi n'elu mmiri
  • Quidiishdaht (Makah) - Ndị bi n'ebe ahụ
  • Makah - Ndị na-emesapụ aka na nri

Nsụgharị nke aha ebe[dezie | dezie ebe o si]

Nuuchahnulth nwere aha maka ebe ọ bụla n'ime mpaghara ọdịnala ha. Ndị a bụ naanị ole na ole ka a na-eji ruo taa:

  • Hisaawista (esowista) - E jidere ya site n'ịkụ ndị bi n'ebe ahụ ruo ọnwụ, Esowista Peninsula na Esowista Indian Reserve No. 3.
  • Yuquot (Friendly Cove) - Ebe ha na-enweta ifufe ugwu, Yuquot
  • nootk-sitl (Nootka) - Gbanwee.
  • Maaktusiis - Ebe gafere agwaetiti ahụ, Marktosis
  • kakawis - Nkume dị n'ihu ya nke yiri akpa.
  • kitsuksis - Osisi gafee ọnụ iyi
  • Opitsaht - Agwaetiti nke ọnwa na-ada, Opitsaht
  • pacheena - Foamy.
  • tsu-ma-uss (somass) - Ịsa ahụ, Osimiri Somass
  • tsahaheh - Ịrịgo.
  • Ọ bụ n'ebe a na-edebe ihe n'ebe ahụ ka ọ dị.
  • t'iipis - Isiokwu Polly.
  • Tsaxana - Ebe dị nso n'osimiri ahụ.
  • [6]Cheewat - Ịdọrọ ebili mmiri.

Ọnọdụ[dezie | dezie ebe o si]

N'iji data sitere na ọnụ ọgụgụ mmadụ nke afọ 2021, Statistics Canada kọrọ na mmadụ 665 nwere ike ịme mkparịta ụka na Nuu-chah-nulth. Nke a na-anọchite anya 23.% mmụba karịa ọnụ ọgụgụ mmadụ nke afọ 2016. Ngụkọta ahụ gụnyere ndị na-asụ 280 bụ ndị kọrọ asụsụ ahụ dị ka asụsụ nne. [7]

Ihe onwunwe[dezie | dezie ebe o si]

A tọhapụrụ ngwa Ehattesaht iPhone na Jenụwarị 2012. [8] [9] na-enweta akwụkwọ ọkọwa okwu n'ịntanetị, akwụkwọ okwu, na ọnụ ụzọ mmụta asụsụ na First Voices Ehattesaht Nuchatlaht Community Portal. [1]

Hụkwa[dezie | dezie ebe o si]

  • Mkpụrụ akwụkwọ Nuu-chah-nulth
  • Ndị Nuu-chah-nulth
  • Kansụl Agbụrụ Nuu-chah-nulth
  • Nootka Jargon, onye bu ụzọ na Nuu-chah-nulth nke Chinook Jargon
  • Asụsụ Nitinaht
  • Makah

Ihe edeturu[dezie | dezie ebe o si]

  1. Indigenous languages across Canada.
  2. About the Language Program. Hupač̓asatḥ. Retrieved on 8 August 2015.
  3. Laurie Bauer, 2007, The Linguistics Student’s Handbook, Edinburgh
  4. Some account of the Tahkaht language, as spoken by several tribes on the western coast of Vancouver island , Hatchard and Co., London, 1868
  5. First Nations. Friends Of Clayoquot Sound. Retrieved on 8 August 2015.
  6. Source: Ha-shilth-sa newspaper, 2003.
  7. Indigenous languages across Canada. Retrieved on 9 June 2023.
  8. FirstVoices Apps. FirstVoices. Retrieved on 2012-10-04.
  9. FirstVoices: Ehattesaht Nuchatlaht Community Portal. Retrieved on 2012-10-04.

Edensibia[dezie | dezie ebe o si]

okwu ahụ bụ" (nke pụtara "gagharị" ma ghọta ya n'ụzọ na-ezighi ezi na ọ bụ aha ebe, nke a na-akpọ Yuquot n'ezie). Aha e nyere site na isi mmalite maka asụsụ a bụ Tahkaht; a na-ejikwaokwu ahụ bụ" (nke pụtara "gagharị" ma ghọta ya n'ụzọ na-ezighi ezi na ọ bụ aha ebe, nke a na-akpọ Yuquot n'ezie). Aha e nyere site na isi mmalite maka asụsụ a bụ Tahkaht; a na-ejikwa

  •  
  • Kim, Eun-Sook (2003). Okwu ndị e chepụtara echepụta na Nuu-chah-nulth phonology na morphology. (Nkwupụta doctoral, Mahadum nke British Columbia, Ngalaba Asụsụ).
  • Nakayama, Toshihide (2001). Nuuchahnulth (Nootka) morphosyntax. Berkeley: Mahadum nke California Press.   ISBN 0-520-09841-2
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] (1938). Ndị na-aga n'ihu na Navaho, Nootka, na Kwakiutl (na ederede na Indo-European). Asụsụ, 14, 248-274.
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] (1939). Ihe odide Nootka: Akụkọ na akụkọ ethnological na nkọwa ụtọ asụsụ na ihe ndị na-ekwu okwu. Philadelphia: Linguistic Society of America.
  • Adam Werle (2015). Ntuziaka ụtọ asụsụ Nuuchahnulth maka nkọwa asụsụ LC. Mahadum Victoria
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] (1955). Akụkọ ụmụ amaala nke Nootka ethnography. Mbipụta nke Indiana University Research Center in Anthropology, Folklore, and Linguistics (No. 1); International journal of American linguistics (Vol. 21, No. 4, Pt. 2). Bloomington: Mahadum Indiana, Research Center na Anthropology, Folklore, na Linguistics. (E bipụtaghachiri na 1978 na New York: AMS Press, ISBN).
  • [Ihe e dere n'ala ala peeji] (2000). Ihe akaebe na-ada ụda maka ịnya dị ka glottalized pharyngeal glide na Nuu-chah-nulth. Na S. Gessner & S. Oh (Eds.), Proceedings of the 35th International Conference on Salish and Neighboring Languages (pp. 185-197).  Akwụkwọ ọrụ UBC bụ asụsụ (Mpịakọta 3).

Njikọ mpụga[dezie | dezie ebe o si]