Azare

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Azare
human settlement
kọntinentEluàlà Dezie
mba/obodoNaijiria Dezie
dị na ngalaba nhazi mpagharaȮra Bawuchi Dezie
dị na mpaghara ogeUTC+01:00 Dezie
nhazi ọnọdụ11°40′27″N 10°11′28″E Dezie
Map

Azare bụ obodo dị na Bauchi Steeti, Naịjirịa . Azare Bauchi Steeti Ọ bụ Mallam Zaki guzobere ya bụ onye Shehu Usman Danfodio tinyere n'ọkwa n'oge mmalite 1814. Azare bụ isi ụlọ ọrụ nke Katagum nke dị na Bauchi Steeti, obodo Azare nwere ókèala n'ebe ọwụwa anyanwụ site na Damban LGA na Potiskum Yobe Steeti na n'ebe ndịda site na Gọọmentị Obodo Misau, n'ebe ọdịda anyanwụ site na Gọmentị Obongo Jama'are, na n'akụkụ ugwu site na Itas / Gadau Obodo Gọọmentụ nke Bauchi Steet. Katagum Bauchi Steeti Potiskum Yobe Steeti

Akụkọ banyere okike nke Azare[dezie | dezie ebe o si]

E guzobere Azare na 1803 dị ka ezinụlọ Mallam Lawan, nna nke eze mbụ na nke abụọ nke Azare si kwuo. Mallam Bonni bụ nwanne nwoke nke Mallam Zaki. Mallam Ibrahim Zaki bụ onye mbụ biri n'obodo Azare, Ọ bụ nwa Mallam Lawan onye nwụrụ n'obodo Yayu dị nso na Chinade. Mallam Lawan bu ụzọ biri na Nafada na Gombe emirate ma mesịa kwaga Yayu ebe o nwere nwa nwoke aha ya bụ Zaki. Gombe Zaki Mgbe ọnwụ Mallam Lawan gasịrị, Mallam Zaki gara Sheikh Usman Danfodio na Sokoto iji weghara ọrụ n'ọnọdụ Mallam Layan. Sheikh Usman Danfodio Sokoto N'afọ 1814, Mallam Zaki gụsịrị akwụkwọ na ụlọ akwụkwọ Alakụba Sheikh Dan Fodio na Sokoto, n'ihe dị ka 1809, o bu ụzọ biri na Tashena, obodo dị ihe dị ka kilomita 90 site na Azare ugbu a, Mallam Zaka malitere ịchị site na 1807 ruo 1914 nwanne ya nwoke, nke a maara dị ka Sulaiman Adandaya, nọchiri ya site na 1814 ruo 1816. Eze nke atọ nke Azare Mallam Dankauwa gbara arụkwaghịm site na 1816 ruo 1846, na Azare Katagum LGA site n'ọchịchị ya, ihe karịrị ndị ọchịchị asatọ chịrị mpaghara a ruo taa. Katagum[1]

N'ihe banyere nke a, oge ọkọchị na Azare Katagum LGA na-adị site na Ọktọba ruo Eprel na oge mmiri ozuzo na-eme naanị n'etiti Mee na Septemba na-eru n'ókè ya n'ọnwa Ọgọstụ mmiri ozuzo dị n'etiti 1300mm kwa afọ. Katagum N'akụkụ nke ọzọ, ala ndị dị n'akụkụ gosipụtara ebe ndị dị elu nke Azare Katagum plain. Katagum Ọ bụ ezie na ala na-amị mkpụrụ na-adabere na ala dị larịị na-enye ala na-eme nri. Ala ahụ dị mma maka mmepụta na ịzụlite ogho karịsịa n'akụkụ ụfọdụ nke ugwu Azare, nke dị mma maka imepụta ogho.

Otú ọ dị, Azare bụ obodo na-arụ ọrụ ugbo nke ọtụtụ n'ime ndị bi na ya dabere na ọrụ ugbo na anụ ụlọ dị ka ọnọdụ ihu igwe na ala ya nke na-akwado uto ọka, Ọrụ ugbo nwere nnukwu ihe ịga nke ọma n'akụkọ ihe mere eme na Azare. Fadama bara ọgaranya nke dị gburugburu mpaghara ahụ na-enye ala ugbo na-eme nri maka ọka, ihe ọkụkụ mgbọrọgwụ, ihe ọkpọ osisi dịka caltrops na akwụkwọ nri dịgasị iche iche, millet (Gero), late millet (Maiwa), Sorghum (Dawa), na groundnut na ogho nke bụ isi ihe ọkụkụ na-ebupụ na bọọdụ ahịa dekọrọ 22,271 tọn groundnut, ihu igwe na ọnọdụ ala na-akwadokwa mmepụta nke bean (wake) na cassava (Rogo). Ọrụ ugbo bụ isi ihe na-eme ka akụ na ụba Azare nọrọ. Nke a na-akọwa ihe mere nnukwu ala jikọtara ya na ala dị elu na-eme ka ihe dị ka 80-90% nke ndị bi na ya nwee ike itinye aka na nri na ọrụ ugbo. Ọdịdị ala Ihe ọkụkụ ndị a na-emepụta n'ógbè ahụ gụnyere ogho, ọka, ọka, mgbe e mesịrị, groundnut na cassava yana ọka guinea.

Ọzọkwa, Azare bụ mpaghara dị iche iche nke nwere agbụrụ na okpukpe dị iche iche bụ ndị bi n'otu oge ma ọ bụ ọtụtụ afọ ma lụọ di na nwunye n'ime ọtụtụ ọdịbendị na-eto eto ma na-agwakọta ihe karịrị atọ (3) ma ọ bụ karịa agbụrụ dị na Azare ndị a bụ fulan, Hausa, na Kare-kare. A na-asụ asụsụ Hausa n'ọtụtụ ebe n'ihi na ha na-achịkwa, site na ngwụcha narị afọ nke iri na itoolu, ndị mbịarambịa ndị ọzọ dị iche iche nwere ụdị ọrụ dị iche iche batara na emirate na Naịjirịa iji chụsoo azụmaahịa dị iche iche na azụmahịa dị iche iche n' emirate Katagum na-anabata nke ọma ma nye ha ọgwụgwọ kwesịrị ekwesị site na narị afọ nke 19 bụ ndị Alakụba, ya mere na-adịghị eme ihe ụfọdụ ọdịnala dịka ife chi, osisi ndị ọzọ na ihe e kere eke àjà mmadụ. Katagum Katagum Kemgbe ọtụtụ afọ, kemgbe narị afọ nke iri na itoolu, e kpochapụrụ omume ndị dị otú ahụ kpamkpam. Islam anọgidewo na-abụ okpukpe kachasị n'agbanyeghị eziokwu ahụ bụ na, mbata nke ndị mbịarambịa emeela ka iwebata na mgbasa nke Iso Ụzọ Kraịst na nke a sitere na ndị ozi ala ọzọ nke Britain, n'ihi nke a, ụka amalitela n'ọtụtụ mpaghara nke eze ukwu ahụ. Otú ọ dị, dị ka e kwuru, ọnụ ọgụgụ ka ukwuu nke ndị mmadụ bụ ndị Alakụba. N'ezie, e nwere ọtụtụ ụlọ alakụba na ụlọ akwụkwọ Arabic (Makarantun Allo). E nwere òtù ndị Alakụba dị iche iche dị ka Tijjaniyyah, Qadiriyyah, Shi'ah na Jama'atul Izalatul Bida wa iqamatus sunnah nke e webatara laa azụ na narị afọ nke 19. Jama'atul Izalatul Bida wa iqamatus sunnah[2]

Mpaghara ahụ bụ ebe nwere ala na-eme nri maka ọrụ ugbo dị mma ihe ọkụkụ ndị a na-ahụ n'ógbè ahụ bụ millet, groundnut, ọka, agwa, Onions, wheat, cottons, akwụkwọ nri, Dogon yaro (Bishiyar Maina). Ịzụ ụmụ anụmanụ bụ ọrụ ugbo ọzọ a na-ahụkarị n'ógbè ahụ

Mmetọ ikuku[dezie | dezie ebe o si]

Ọnụ ọgụgụ nke ihe ndị dị n'ime ala, ọkachasị uzuzu, na Azare na-abawanye nke ukwuu. Ebe ọ bụ na obere nha na ọkpụrụkpụ ha, ụmụ irighiri ihe ndị a nwere ike ịdị ize ndụ nye ahụike mmadụ ebe ọ bụ na ha na ikuku na-emeghachi omume.[3][4][5][6]

Ọdịdị ala[dezie | dezie ebe o si]

Ọ bụ nke kachasị n'ime ọtụtụ obodo ndị dị nso na mpaghara ahụ gụnyere Jama'are, Misau, Bulkachuwa, Disina, Faggo, Zadawa Madachi, na Madara. Jama'are Misau Bulkachuwa Disina Faggo Zadawa Madachi Madara Azare bụ ebe Federal Medical Centre, Azare, Federal Government College Azare, na College of Education Azare. Kọleji nke Mmụta Azare[7]Azare Airstrip dị ihe dị ka kilomita 10 n'ebe ndịda ọwụwa anyanwụ nke obodo ahụ. Azare Airstrip

Ọdịdị ala[dezie | dezie ebe o si]

Azare nwere nkume ndị a na-ejighị n'aka nke dị n'okpuru ala nke a na-etinye n'okpuru ihu igwe nke mepụtara regolith miri emi. Nkume ndị ahụ sitere na Precambrian ma nwee ụdị nkume metamorphic na igneous nke a na'etiti ha bụ nkọwa granite; migmatite, gneisses na phillites.[8] Granite na-achịkwa ihe owuwu, ya mere, a na-akpọ ya Granites Ochie.[9] N'ọtụtụ ebe dị n'okpuru ụlọ ahụ bụ obere nkume dị nro, nke na-adịghị aga n'ihu.

Nnyocha ala gara aga nke Azare dị ole na ole. Otú ọ dị, akọwaala akụkụ nke geology nke Upper Benue Trough, na hydrogeology nke akụkụ nke Bauchi State.[9] Usoro stratigraphic nke elu Benue Trough nwere ihe ndị a fụchiri afụchi nke Cretaceous a na-akpọ Bima Sandstones na-ekwekọghị na Precambrian na Paleozoic Basement. Nke a na-esote Cretaceous Gombe sandstones nke na-agafe n'elu n'ime Tertiary sands nke Kerri Kerri Formation. Usoro a kwụsịrị site na Quaternary Chad Formation.[10]

Ọnọdụ ihu igwe[dezie | dezie ebe o si]

Mpaghara Azare na-enwe oge mmiri ozuzo na oge ọkọchị maka ịmepụta nke ọma n'etiti Mee na June ma kwụsị na Septemba ruo Ọktoba, okpomọkụ dị elu na emirate niile na nkezi kwa ụbọchị 220c site na Eprel ruo Mee (1991).[11]

Ahịhịa[dezie | dezie ebe o si]

Enwere ike ịkewapụta usoro ahịhịa nke emirate na Sudan na Sahel savannah, ụdị ndị a ma ama a na-ahụkarị bụ ahịhịhịa ahịhịrị nke Sabara Gabaruwa, Kargo (1991).

Ọnụ ọgụgụ mmadụ[dezie | dezie ebe o si]

Ndị bi na ya amụbaala site na 69,035 na ọnụ ọgụgụ mmadụ nke afọ 1991 ruo na ọnụ ọgụgụ e mere atụmatụ ya na 2007 nke 110,452.[12] N'ime afọ ise gara aga, ọnụ ọgụgụ ndị bi na ya ejirila ihe karịrị pasent 20. Ọ bụkwa obodo kachasị ukwuu na-eto eto na steeti na mpaghara ahụ. Uto a ma ama n'akụkụ niile site na okike nke Bamako na South-East, Unguwar Dankawu na Makara-huta Inuwa Dahiru Road na North, Federal Lowcost-GRA na Northwest na uto gbasaa na ndịda nke na-ahụ obodo ahụ na-ekpuchi ebe dị ka Chilankori na Chara-Chara Yelwa.

Ndị Azare bụ ndị Alakụba, ha bụkwa ndị agbụrụ hausa. Hausa ndị Alakụba Ọrụ akụ na ụba bụ isi nke obodo ahụ bụ ọrụ ugbo. ọrụ ugbo[13]

Ihe odide[dezie | dezie ebe o si]

  1. Abdullahi Adamu (Manga) Azare
  2. Abdulhadi Abba Kyari Azare Diamond Plaza Aminu Saleh College of Education, Azare
  3. Air Quality & Pollen Forecast for Azare (en). meteoblue. Retrieved on 2023-09-23.
  4. Air Quality and Pollen in Azare, Bauchi State, Nigeria | Tomorrow.io (en). Tomorrow.io Weather. Retrieved on 2023-09-23.
  5. Azare Air Quality Index (AQI) and Nigeria Air Pollution | IQAir (en). www.iqair.com (2023-09-23). Retrieved on 2023-09-23.
  6. S.L. Air quality in Azare (Nigeria) (en). www.tutiempo.net. Retrieved on 2023-09-23.
  7. Home. fgcazare.net. Archived from the original on 12 March 2022. Retrieved on 30 March 2017.
  8. Kogbe (1976). Geology of Nigeria (in en). Elizabethan Publishing Company. 
  9. 9.0 9.1 Carter (1963). The Geology of Parts of Adamawa, Bauchi and Bornu Provinces in North-eastern Nigeria: Explanation of 1:250,000 Sheets Nos. 25, 36 and 47 (in en). authority of the Federal Government of Nigeria. 
  10. Muhammad Auwal (2022). LinkedIn.
  11. Abdulhadi Abba Kyari Retrieved 12 July 2016
  12. The World Gazetteer. Archived from the original on 30 September 2007.. Retrieved 18 February 2007.
  13. Encyclopædia Britannica entry for Azare. Retrieved 18 February 2007.