Cell (biology)
mkpụrụ ndụ bụ isi ihe n'arụ ọrụ nke ụdị ndụ niile. Mkpụrụ ndụ ọ bụla nwere cytoplasm dị n'ime membrane; ọtụtụ mkpụrụ ndụ nwere organelle, nke ọ bụla nwere ọrụ pụrụ iche. Okwụ a sitere n'okwu Latịn bụ cellula nke pụtara 'obere ụlọ'. A n'ahụ ọtụtụ mkpụrụ ndụ naanị n'okpuru microscope. Mkpụrụ ndụ pụtara n'ụwa ihe dị ka ijeri afọ anọ gara aga. Mkpụrụ ndụ niile nwere ike Ịgagharị, mmepụta protein, na motility.
Ekewara mkpụrụ ndụ n'ụzọ sara mbara n'ụdị abụọ: Mkpụrụ ndụ eukaryotic, nke nwere nucleus, na Mkpụrụ ndụ prokaryotic, nke n'enweghị nucleus mana nwere mpaghara nucleoid. Prokaryotes bụ ihe ndị nwere otụ mkpụrụ ndụ dịka nje bacteria, ebe eukaryotes nwere ike ịbụ otụ mkpụrụ ndụ, dịka amoebae, ma ọ bụ multicellular, dịka ụfọdụ algae, osisi, anụmanụ, na fungi. Mkpụrụ ndụ eukaryotic nwere organelles gụnyere mitochondria, nke n'enye ike maka ọrụ mkpụrụ ndụ; chloroplasts, nke n'emepụta shuga site na photosynthesis, na osisi; na ribosomes, nke na n'emepụta protein.
Robert Hooke chọpụtara mkpụrụ ndụ n' afọ 1665, onye kpọrọ ha aha n'ihi ọdịdị ha na mkpụrụ ndụ Ndị mọnk Ndị Kraịst bi n'ebe obibi ndị mọnk Echiche mkpụrụ ndụ, nke Matthias Jakob Schleiden na Theodor Schwann mepụtara n'afọ 1839, n'ekwụ na ihe niile dị ndụ nwere otu mkpụrụ ndụ ma ọ bụ karịa, na mkpụrụ ndụ bụ isi nke nhazi na ọrụ na ihe niile bi ndụ, nakwa na mkpụrụ ndụ niile sitere na mkpụrụ ndụ ndị dịbu adị.
Ọnụ ọgụgụ mkpụrụ ndụ
[dezie | dezie ebe o si]Ọnụọgụgụ mkpụrụ ndụ dị n'ime osisi na anụmanụ dịgasị iche site na ụdị gaa na ụdị; e mere atụmatụ na ahụ mmadụ nwere ihe dị ka pukụ iri atọ na asaa (3.72×1013) mkpụrụ ndụ, [1] na nyocha ndị ọzọ n'adịbeghị anya n'etinye ọnụ ọgụgụ a na ihe dị ka nde iri atọ (~ Pukụ iri atọ n'ime nwoke, ~ Pukụ iri abụọ na asatọ n'ime nwanyị). [2] Ụbụrụ mmadụ nwere ihe dị ka ijeri mkpụrụ ndụ 80 ndị a.[3]
Ụdị mkpụrụ ndụ
[dezie | dezie ebe o si]A n'ekewa mkpụrụ ndụ n'ụzọ sara mbara n'ụdị abụọ: Mkpụrụ ndụ eukaryotic, nke nwere nucleus, na Mkpụrụ ndụ prokaryotic, nke n'enweghị nucleus mana nwere mpaghara nucleoid. Prokaryotes bụ ihe ndị nwere otụ mkpụrụ ndụ, ebe eukaryotes nwere ike ịbụ otu mkpụrụ ndụ ma ọ bụ ọtụtụ mkpụrụ ndụ.[4]
Mkpụrụ ndụ prokaryotic
[dezie | dezie ebe o si]
Prokaryotes gụnyere nje bacteria na archaea, abụọ n'ime ngalaba atọ nke ndụ. Mkpụrụ ndụ prokaryotic bụ ụdị ndụ mbụ n'ụwa, nke a na akọwa site na ịnwe usoro ndụ dị mkpa gụnyere mgbaàmà mkpụrụ ndụ. Ha dị mfe ma dị obere karịa mkpụrụ ndụ eukaryotic, ma enweghị nucleus, na organelle ndị ọzọ na ejikọta na membrane. DNA nke mkpụrụ ndụ prokaryotic nwere otụ chromosome gburugburu nke n'emetụta cytoplasm. A n'akpọ mpaghara nuklia dị na cytoplasm nucleoid. Ọtụtụ prokaryotes bụ ndị kasị nta n'ime ihe niile dị ndụ site na 0.5 ruo 2.0 μm na dayameta.[5] [<span title="This citation requires a reference to the specific page or range of pages in which the material appears. (September 2023)">page<span typeof="mw:Entity"> </span>needed</span>]
Mkpụrụ ndụ prokaryotic nwere mpaghara atọ:
- Ihe n'ekpuchi mkpụrụ ndụ ahụ bụ envelopụ mkpụrụ ndụ, nke n'ejikarị membrane plasma kpụchie mgbidi mkpụrụ ndụ nke, maka ụfọdụ nje bacteria, nwere ike ịkpuchi ya na nke atọ a n'akpọ capsule. Ọ bụ ezie na ọtụtụ prokaryotes nwere ma membrane nke mkpụrụ ndụ na mgbidi nke mkpụrụ ndụ, enwere ndị ọzọ dị ka Mycoplasma (bacteria) na Thermoplasma (archaea naanị ọkpụkpọ nke anụ ahụ. Envelopu ahụ n'enye ike na mkpụrụ ndụ ma kewaa ime nke mkpụrụ ndụ na gburugburu ya, na eje ozi dị ka nzacha nchebe. Mgbidi mkpụrụ ndụ nwere peptidoglycan na nje bacteria ma na arụ ọrụ dị ka ihe mgbochi ọzọ megide ike agha mepụta. Ọ na egbochi mkpụrụ ndụ ịgbasa ma gbawaa (cytolysis) site na nrụgide osmotic n'ihi gburugburu hypotonic. Ụfọdụ mkpụrụ ndụ eukaryotic (mkpụrụ ndụ osisi na mkpụrụ ndụ fungal) nwekwara mgbidi mkpụrụ ndụ.
- N'ime mkpụrụ ndụ bụ Mpaghara cytoplasmic nke nwere genome (DNA), ribosomes na ụdị dị iche iche nke inclusions.[6] A na-ahụ ihe nketa ahụ n'efu na cytoplasm. Prokaryotes nwere ike iburu ihe ndị dị na DNA extrachromosomal a na-akpọ plasmids, nke n'adịkarị gburugburu. A chọpụtala plasmids nke nje bacteria n'ọtụtụ ụdị nje bacteria, gụnyere ndị otu Borrelia karịsịa Borrelia burgdorferi, nke na-akpata ọrịa Lyme. Ọ bụ ezie na ọ bụghị nucleus, DNA na-agbkọta na nucleoid. Plasmids na-edepụta mkpụrụ ndụ ihe nketa ndị ọzọ, dị ka mkpụrụ ndụ ihe mere eme na eguzogide ọgwụ nje.
- N'èzí, ụfọdụ prokaryotes nwere flagella na pili nke na apụta site n'elu mkpụrụ ndụ. Ndị a bụ ihe ndị e ji protein mee nke n'eme ka ọ dịrị mmegharị na nkwurịta ókwú n'etiti mkpụrụ ndụ mfe.
Mkpụrụ ndụ eukaryotic
[dezie | dezie ebe o si]
Osisi, Ụmụ anụmanụ, fungi, slime moulds, protozoa, na algae niile bụ Eukaryotic. Mkpụrụ ndụ ndị a dị ihe dị ka okpukpu iri na ise karịa prokaryote nkịtị ma nwee ike ịdị ka otu pukụ okpukpu karịa n'ọnụ ọgụgụ. Isi ihe dị iche nke eukaryotes ma e jiri ya tụnyere prokaryotes bụ nkewa: ọnụnọ nke organelle (akụkụ) nke nwere membrane ebe a n'eme ihe ụfọdụ. Ihe kachasị mkpa n'etiti ndị a bụ nucleus nke mkpụrụ ndụ, [6] organelle nke nwere DNA nke mkpụrụ ndụ. Nucleus a n'enye eukaryote aha ya, nke pụtara "ezi kernel (nucleus) ". Ụfọdụ n'ime ọdịiche ndị ọzọ bụ:
- Ọkpụkpahụ plasma yiri nke prokaryotes na arụ ọrụ, na obere ọdị iche na nhazi. Mgbidi mkpụrụ ndụ nwere-ike ma ọ bụ na adịghi adị.
- A na ahazi DNA eukaryotic n'otu ma ọ bụ karịa molecules, nke a na akpọ chromosomes, nke jikọtra ya na histone protein. A n'echekwa DNA chromosomal niile na nucleus nke mkpụrụ ndụ, nke ọkpụkpọ kewara site na cytoplasm.[6] Ụfọdụ organelles eukaryotic dị ka mitochondria nwekwara DNA ụfọdụ.
- Ọtụtụ mkpụrụ ndụ eukaryotic nwere ciliated na cilia bụ isi. Primary cilia na arụ ọrụ dị mkpa na chemosensation, Mechanosensation, na thermosensation. Enwere ike "ile cilium ọ bụla anya dị ka antenna nke mkpụrụ ndụ nke na ahazi ọnụ ọgụgụ dị ukwụụ nke ụzọ mgbaàmà mkpụrụ ndụ, mgbe ụfọdụ na ejikọta mgbaàmà na ciliary motility ma ọ bụ na ụzọ ọzọ na nkewa na ọdịiche nke mkpụrụ ndụ. "[7]
- Motile eukaryotes nwere ike ịkwaga site na iji motile cilia ma ọ bụ flagella. Mkpụrụ ndụ n'agagharị agagharị adịghị na conifers na Osisi ndị na-agbasa okooko. [citation needed] Eukaryotic flagella dị mgbagwoju anya karịa nke prokaryotes.[8]
| Akwara ndị na-eto eto | Eukaryotes | |
|---|---|---|
| Ihe ndị dị ndụ | nje bacteria, archaea | protists, algae, fungi, osisi, anụmanụỤmụ anụmanụ |
| Ọdịdị ya | ~ 1-5 μm[9] | ~ 10-100 μm[1] [9] |
| Ụdị nucleus | Ógbè nucleoid; enweghị ezigbo nucleus | ezigbo nucleus nwere membrane abụọ |
| DNA | okirikiri (na-emekarị) | mkpụrụ ndụ ndị dị n'ahịrị (chromosomes) na histone protein |
| Nchịkọta RNA/protein | jikọtara na cytoplasm | Nchịkọta RNA na nucleusprotein synthesis na cytoplasm |
| Ribosomes | 50S na 30S | 60S na 40S |
| Ọdịdị cytoplasmic | ihe owuwu ole na ole | nke a haziri nke ọma site na endomembranes na cytoskeletonỌkpụkpụ ọkpụkpụ |
| Mgbanwe nke mkpụrụ ndụ | flagella e ji flagellin mee | flagella na cilia nwere microtubules; lamellipodia na Filopodia nwere actin |
| Mitochondria | enweghị | otu puku na ọtụtụ puku |
| Chloroplasts | enweghị | na algae na osisiosisi |
| Nhazi | na-abụkarị mkpụrụ ndụ na-enweghị otu | otu mkpụrụ ndụ, ógbè, ihe ndị dị elu nwere Ọtụtụ mkpụrụ ndụ nwere mkpụrụ ndụ pụrụ iche |
| Nkewa mkpụrụ ndụ | fission abụọ (nkewa dị mfe) | mitosis (mgbasa ma ọ bụ budding) meiosis |
| Chromosomes | otu chromosome | ihe karịrị otu chromosome |
| Ndị òtù | Mkpịsị mkpụrụ ndụ | Membrane nke mkpụrụ ndụ na organelles jikọtara na membrane |
Akụkụ ndị dị n'okpuru mkpụrụ ndụ
[dezie | dezie ebe o si]Mkpụrụ ndụ niile, ma ọ bụ prokaryotic ma ọ bụ Eukaryotic, nwere membrane nke na ekpụchi mkpụrụ ndụ ahụ, na achịkwa ihe na abanye ma na apụ (nke a na ahọrọ), ma na echekwa ikike eletrik nke mkpụrụ ndụ ahụ. N'ime membrane, cytoplasm na-eburu ihe ka ukwụụ n'ọnụ ọgụgụ nke mkpụrụ ndụ. Ewezụga mkpụrụ ndụ ọbara uhie, nke na enweghị nucleus nke mkpụrụ ndụ na ọtụtụ organelles iji nweta ohere kachasị maka Hemoglobin, mkpụrụ ndụ niile nwere DNA, ihe nketa nke Mkpụrụ ndụ ihe nketa, na RNA, nwere ozi dị mkpa iji wuo protein dị iche iche dị ka enzymes, isi igwe nke mkpụrụ ndụ. E nwekwara ụdị ndị ọzọ nke Biomolecules na mkpụrụ ndụ. Isiokwu a depụtara ihe ndị a bụ isi nke mkpụrụ ndụ, wee kọwaa ọrụ ha n'ụzọ dị mkpirikpi.
Mkpịsị mkpụrụ ndụ
[dezie | dezie ebe o si]
Mkpịsị mkpụrụ ndụ, ma ọ bụ mkpụrụ ndụ plasma, bụ mkpụrụ ndụ na ahọrọ ihe [10] nke na-agba gburugburu cytoplasm nke mkpụrụ ndụ. N'ime ụmụ anụmanụ, mkpụrụ ndụ plasma bụ ókèala mpụga nke mkpụrụ ndụ, ebe na osisi na prokaryotes ọ na ejikarị mgbidi mkpụrụ ndụ kpuchie ya.Mkpụrụ ndụ a na-arụ ọrụ iji kewaa ma chebe mkpụrụ ndụ site na gburugburu ya ma na emekarị site na okpukpu abụọ nke phospholipids, nke bụ amphiphilic (akụkụ hydrophobic na akụkụ hydrophilic). N'ihi ya, a na akpọ akwa ahụ phospholipid bilayer, ma ọ bụ mgbe ụfọdụ fluid mosaic mkpu. N'ime membrane a bụ usoro macromolecular a na-akpọ porosome ọnụ ụzọ mgbapụta zuru ụwa ọnụ na mkpụrụ ndụ na ụdị protein dị iche iche n'arụ ọrụ dị ka ọwa na mgbapụta nke n'ebugharị mkpụrụ ndụ dị iche iche n'ime na n'èzí mkpụrụ ndụ.[6] mkpụrụ ndụ bụ ọkara-permeable, na nhọrọ permeable, n'ihi na ọ nwere ike ikwe ka ihe (molecule ma ọ bụ ion) gafee n'enweghị ihe mgbochi, ruo n'ókè dị nta ma ọ bụ na ọ bụghị.[1] Mkpịsị elu nke mkpụrụ ndụ nwekwara protein ndị na anabata ihe nke ne enye ohere ka mkpụrụ ndụ chọpụta ihe mgbaàmà mpụga dị ka homonụ.[11]
Ọkpụkpụ
[dezie | dezie ebe o si]
Cytoskeleton n'arụ ọrụ iji hazie ma debe ọdịdị mkpụrụ ndụ ahụ; na ejikọta organelles n'ebe; na-enyere aka n'oge endocytosis, mkpụrụ ndụ na ewepụta ihe ndị dị n'èzí, na cytokinesis, Nkewa nke mkpụrụ ndụ nwa mgbe nkewa mkpụrụ ndụ gasịrị; ma na-ebugharị akụkụ nke mkpụrụ ndụ na usoro uto na ịgagharị. Eukaryotic cytoskeleton nwere microtubules, eriri etiti na microfilaments. N'ime cytoskeleton nke neuron a maara eriri ndị dị n'etiti dị ka neurofilaments. E nwere ọnụ ọgụgụ dị ukwụụ nke protein ndị jikọtara ha, nke ọ bụla na achịkwa ọdịdị mkpụrụ ndụ site na iduzi, ijikọta, na ịhazi eriri.[6] Cytoskeleton prokaryotic bụ nke a na amụchaghị nke ọma mana ọ na etinye aka na nlekọta nke ọdịdị mkpụrụ ndụ, polarity na cytokinesis.[12] Subunit protein nke microfilaments bụ obere, monomeric protein a na-akpọ actin. Akụkụ nke microtubules bụ dimeric molecule a na-akpọ tubulin. N'etiti eriri bụ heteropolymers nke subunits ya dịgasị iche n'etiti ụdị mkpụrụ ndụ dị iche iche na anụ ahụ dị iche iche. Ụfọdụ n'ime subunit protein nke eriri ndị dị n'etiti gụnyere vimentin, desmin, lamin (lamins A, B na C), keratin (ọtụtụ acidic na keratins), na neurofilament protein (NF-L, NF-M).
- ↑ Bianconi (2013-11-01). "An estimation of the number of cells in the human body". Annals of Human Biology 40 (6): 463–471. DOI:10.3109/03014460.2013.807878. ISSN 0301-4460. PMID 23829164.
- ↑ Hatton (2023-09-26). "The human cell count and size distribution" (in en). Proceedings of the National Academy of Sciences 120 (39): e2303077120. DOI:10.1073/pnas.2303077120. ISSN 0027-8424. PMID 37722043.
- ↑ Azevedo (April 2009). "Equal numbers of neuronal and nonneuronal cells make the human brain an isometrically scaled-up primate brain". The Journal of Comparative Neurology 513 (5): 532–541. DOI:10.1002/cne.21974. PMID 19226510.
- ↑ Differences Between Prokaryotic Cell and Eukaryotic Cell. BYJU'S. Archived from the original on 2021-10-09. Retrieved on 2021-09-18.
- ↑ Black (2004). Microbiology. Wiley. ISBN 978-0-471-42084-2.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 6.3 6.4 Àtụ:NCBI-scienceprimer
- ↑ Satir (June 2008). "Structure and function of mammalian cilia". Histochemistry and Cell Biology 129 (6): 687–693. DOI:10.1007/s00418-008-0416-9. PMID 18365235. 1432-119X.
- ↑ Blair (October 1992). "Flagella in prokaryotes and lower eukaryotes". Current Opinion in Genetics & Development 2 (5): 756–767. DOI:10.1016/S0959-437X(05)80136-4. PMID 1458024.
- ↑ 9.0 9.1 (2009) Campbell BiologyÀtụ:SndConcepts and Connections. Pearson Education.
- ↑ Why is the plasma membrane called a selectively permeable membrane? – Biology Q&A. BYJUS. Archived from the original on 2021-09-18. Retrieved on 2021-09-18.
- ↑ Guyton (2016). Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology. Philadelphia: Elsevier Saunders, 930–937. ISBN 978-1-4557-7005-2. OCLC 1027900365.
- ↑ Michie (2006). "Dynamic filaments of the bacterial cytoskeleton". Annual Review of Biochemistry 75: 467–492. DOI:10.1146/annurev.biochem.75.103004.142452. PMID 16756499.