Cena (asụsụ akara)
| Cena | ||
|---|---|---|
| Signed in: | sertão of Piauí | |
| Region: | Várzea Queimada, Brazil | |
| Total signers: | — | |
| Language family: | village sign | |
| Language codes | ||
| ISO 639-1: | none | |
| ISO 639-2: | sgn | |
| ISO 639-3: | — | |
| mba/obodo | Brazil  |
|---|
Cena bụ asụsụ ndị ogbi obodo nke ndị ogbi 34 a ma ama na ọtụtụ ndị ọzọ na-anụ ihe na Várzea Queimada, obere obodo ọrụ ugbo na sertão (ala ahịhịa) nke Piauí, n'ebe ugwu ọwụwa anyanwụ Brazil. Ọ nọ ugbu a na ọgbọ nke atọ nke ndị ọrụ ya.
Akụkọ ihe mere eme
[dezie | dezie ebe o si]Ọdịdị nke Cena na-akpali n'ụzọ dị ukwuu site na isi ihe abụọ: mmụba nke ntị chiri a mụrụ n'etiti ndị bi n'ógbè ahụ ma e jiri ya tụnyere nkezi ụwa ma ọ bụ nke mba, na nkewa nke obodo ahụ, nke ruo n'oge na-adịbeghị anya, dị ọtụtụ ọgbọ na-enweghị ụzọ jikọtara ìgwè obodo nta na okporo ụzọ mpaghara ahụ. Cena (n'ụzọ nkịtị: 'ihe nkiri', okwu a na-eji akọwa ihe ndị na-etinye aka na-akọ na aka ha ka ha na-etinye akara) bụ nwa amaala obodo Várzea Queimada, na-apụta mgbe amuchara ọtụtụ ụmụaka ntị chiri n'ime obodo malite na 1950s. Ìgwè mbụ nke ụmụaka ntị chiri bụ ihe a na-ahụkarị na mpụta nke asụsụ ndị ogbi obodo; ihe atụ ndị a ma ama gụnyere Kata Kolok, Al-Sayyid Bedouin Sign Language, na Adamorobe Sign Language.
Ọmụmụ nwa mbụ ntị chiri n'ime obodo ahụ bịara ọtụtụ iri afọ mgbe e guzobesịrị ụlọ akwụkwọ mbụ ntị chiri na Rio de Janeiro na 1857, nke a maara taa dị ka National Institute for Deaf Education (Instituto Nacional de Educação de Surdos, ma ọ bụ INES). [1] na-ejikọkarị ntọala nke INES na mpụta nke Libras - asụsụ ndị ogbi nke mba Brazil - dịka ọ bụ ebe a ka asụsụ ndị ogbe ma ọ bụ ụdị dị iche iche dị na mpaghara ahụ malitere na-emetụta asụsụ ndị ogba French, na-emepụta ọnọdụ crelization nke a na-eche na Libras sitere na ya. N'agbanyeghị akụkọ mmalite nke Libras malitere ọtụtụ iri afọ tupu amụọ ụmụaka ntị chiri na Várzea Queimada, nkewapụ nke obodo ahụ site na nnukwu obodo ukwu na ụlọ akwụkwọ ndị ntị chiri pụtara na ụmụaka ndị a tolitere na enweghị ihe nlereanya asụsụ. [2]Enweghị asụsụ nke ụmụaka na-enwe Oge dị oke egwu na-enweghị ntinye asụsụ zuru oke bụ nsogbu pụrụ iche maka ụmụaka ntị chiri na ndị na-anụ ihe. Mgbe nke a na-eme n'ime obodo dịpụrụ adịpụ nke nwere otu nwatakịrị ntị chiri, usoro akara ụlọ ga-ebilite mgbe mgbe - usoro nkwurịta okwu aka nke nwatakịrị ahụ ntị chiri mepụtara na mberede iji soro ndị gbara nwatakịrị gburugburu kwurịta okwu. [3]'adịghị ka mmepụta mmegharị ahụ nke ndị na-elekọta ụmụaka ntị chiri na-enweta n'ọnọdụ a, ime ụlọ na-egosipụtakarị ụfọdụ njirimara ndị yiri asụsụ nke na-eme naanị mmegharị ahụ, [1] na-eme ka usoro ndị dị otú ahụ dị ịrịba ama na mpaghara nke asụsụ mmepe n'ịhụ oke mmepe asụsụ na enweghị ihe nlereanya asụsụ. Otú ọ dị, ọmụmụ nke ọtụtụ ụmụaka ntị chiri n'ime obodo dịpụrụ adịpụ na-emepụta ihe gbara ya gburugburu maka usoro nkekọrịta iji pụta. Ndị a bụ ọnọdụ nke ọtụtụ asụsụ ndị ogbi obodo, gụnyere Cena, na-ebilite.
Isii n'ime ụmụaka mbụ ntị chiri na Várzea Queimada bụ ụmụnne, a na-eche na ọ bụ site na mmekọrịta ugboro ugboro nke ụmụnne ndị a ka Cena nke oge a pụtara. [4][5] [6] dọtara uche nke akụkọ mba na Brazil, [7] [8] yana ndị na-eme nchọpụta asụsụ. [9] [10] Ọ na-adọrọ mmasị ndị ọkà mmụta asụsụ karịsịa n'ihi na asụsụ ndị dị ka Cena na-enye ohere a na-adịghị ahụkebe ịhụ mpụta na mmepe nke asụsụ mmadụ sitere n'okike nke na-enweghị mmetụta sitere na asụsụ ndị nọ ugbu a, na-eme ka asụsụ ndị dị otú ahụ dị iche na asụsụ pidgin, Asụsụ Creole, na Asụsụ ndị ogbi na-apụtakarị n'ihi ngwakọta nke usoro ime ụlọ dị iche iche na-esote nguzobe nke ụlọ ọrụ obodo).
Ka ndị a ntị chiri na-etolite ma nwee ụmụ nke ha, n'adịghị ka ụfọdụ ndị nne na nna ha, ụmụaka ntị chiri na obodo ahụ toro na ihe nlereanya asụsụ dị ugbu a, onwe ha na-eto n'akụkụ asụsụ ahụ na mbido ya. [11] [12]-aga n'ihu na-enye ndị ọkà mmụta asụsụ ohere ịchọpụta mmepe nke ọkwa dị iche iche nke usoro asụsụ, na-atụle nyocha dị ugbu a na-egosi na mmasị maka usoro ụfọdụ na-apụta ngwa ngwa ma dị iche karịa ndị na-agbakọta aka n'asụsụ na-eto eto.
Mmekọrịta [13] n'etiti ụfọdụ n'ime ndị a na-etinye aka, gụnyere ịkọ akụkọ, bụ isiokwu nke ihe nkiri 2019 Jogos Dirigidos (Directed Games), nke Chicago Museum of Contemporary Art nyere iwu. Ọnụ ọgụgụ ndị ntị chiri nọ n'obodo ahụ pụtara na a na-eji Cena eme ihe dị ka asụsụ kachasị amasị ndị ntị chiri bi na ya, kamakwa ọtụtụ ndị na-anụ ihe na Várzea Queimada - mgbe mgbe ezinụlọ ma ọ bụ ndị enyi nke ndị ntị chiri.
Asụsụ
[dezie | dezie ebe o si]Cena nwere okwu siri ike nke ihe ịrịba ama ala, gụnyere ihe ndị ala. Akwụkwọ okwu enyerela aka na nkọwa asụsụ mbụ nke asụsụ ahụ, yana akwụkwọ ọkọwa okwu Cena-Libras, otu n'ime akwụkwọ ọkọwaokwu akara mbụ dị. Dị ka ihe atụ, Cena na-egosipụta ọtụtụ atụmatụ ndị yiri asụsụ ndị ogbi dị ka mgbanwe adverbial na-abụghị nke aka, kamakwa atụmatụ ndị yiri nke asụsụ ndị ogbe obodo karịsịa. N'ime obere obodo ndị nwere ọkwa dị elu nke nkekọrịta, iji ọnọdụ ụwa n'ezie maka ntụaka site na ịkọwapụta bụ ihe atụ na-ahụkarị - Cena abụghị ihe pụrụ iche. Cena enweghịkwa mkpụrụ akwụkwọ ntuziaka.
Ndị na-etinye aka na Cena dịgasị iche na nhọrọ nke okwu. N'ozuzu, usoro Okwu dịgasị iche dabere na valence nke ahịrịokwu ahụ - ọnụ ọgụgụ arụmụka ngwaa na-ewe. Dị ka ọ dị n'ọtụtụ asụsụ ndị ọzọ, ihe omume ndị na-adịghị agafe agafe na-abụkarị isiokwu mbụ (dịka nwanyị). Maka ihe omume ndị na-agafe agafe, nhọrọ nke usoro okwu na-egosi mmetụta maka animacy nke ihe ahụ. N'ihe omume ndị na-agafe agafe na ihe na-adịghị ndụ (dịka nwanyị na-atụgharị bọọlụ), ahịrịokwu na-abụkarị isiokwu-ihe-okwu, ebe ihe ndị dị ndụ (dị ka nwanyị na-akwagharị nwa agbọghọ) ma isiokwu-ihe na-okwu na ihe-okwu-okwu bụ ihe a na-ahụkarị. Enwere obere nkwekọrịta na ihe omume ndị na-adịghị mma (dịka nwanyị na-enye nwoke uwe). A hụla Nkwekọrịta ngwaa na ọgbọ nke abụọ na nke atọ nke ndị bịanyere aka mana ọ bụghị ọgbọ mbụ na nke kachasị ochie, ọ bụ ezie na ọgbọ a nwere naanị otu onye bịanyere aha. Ka o sina dị, usoro okwu abụghị naanị usoro eji eme ihe iji gosi usoro arụmụka. [4][5] hụla ndị bịanyere aka ka ha na-ekwughachi onye nnọchi anya ngwaa na koodu-switches (n'etiti Cena na Libras) iji gosi ọrụ ha na ihe omume ahụ, n'otu aka ahụ dịka onye na-asụ asụsụ a na-asụrụ nwere ike isi jiri nrụgide mee ihe. A hụghị atụmatụ a n'asụsụ ọ bụla ọzọ n'akwụkwọ ndị dị ugbu a, ọ ga-abụkwa n'ihi enweghị usoro ndị ọzọ siri ike iji gosi usoro arụmụka (dị ka nkwekọrịta ngwaa) n'ihi ntorobịa nke asụsụ ahụ. N'ihi nke a, nke a na-ekpughe atụmatụ dị iche iche asụsụ na-eto eto nwere ike iji mee ihe n'ụzọ na-aga n'ihu. A na-enye ihe atụ nke mgbanwe koodu ndị a n'okpuru ebe a:
Mmụta
[dezie | dezie ebe o si]E nwere ụzọ abụọ ụlọ akwụkwọ dị n'obodo ahụ, na-arụ ọrụ site na Manoel Barbosa Municipal School, nke na-enye agụmakwụkwọ bụ isi maka ụmụaka, ndị nọ n'afọ iri na ụma na ndị okenye n'ime obodo na mpaghara ndị gbara ya gburugburu. N'oge ọrụ ụbọchị na-enye Afọ ndị mbụ na agụmakwụkwọ elementrị. N'abalị, e nwere klas ụlọ akwụkwọ sekọndrị yana atụmatụ agụmakwụkwọ mgbakwunye maka ndị okenye ntị chiri. Dị ka ọ bụ ihe a na-ahụkarị n'akụkọ ihe mere eme maka ụmụ akwụkwọ ntị chiri ịhapụ ụlọ akwụkwọ dị ka ụmụaka ma ọ bụ ndị nọ n'afọ iri na ụma, atụmatụ ndị dị otú ahụ na-enye ndị ntị chiri ohere ịlaghachi n'ụlọ akwụkwọ dị ka ndị okenye. Maka oge nwa oge, e goro onye nkuzi Libras ka ọ kụzie klas ndị a, na-eji Libras na Portuguese edepụtara dị ka asụsụ ntụziaka. Uru ahụ pere mpe n'ihi enweghị ihe nkuzi na usoro mmụta maka ụmụ akwụkwọ ntị chiri. Mpaghara asụsụ atọ ahụ wetara ọtụtụ ihe ịma aka, nke enweghị ikike na Cena nke mmadụ niile ma e wezụga otu n'ime ndị ọrụ.
O yikarịrị ka ihe mgbochi ndị dị otú ahụ dị ka ihe dị mkpa na-enye aka, ọtụtụ ndị okenye ntị chiri kwụsịrị ịga. N'ihi nke a, a naghị ahụkarị asụsụ Libras n'ime obodo, ọkachasị n'etiti ndị agadi ntị chiri. Cena bụ asụsụ kachasị n'obodo ahụ, na n'ọtụtụ akụkụ ndị na-etinye aka abụghị ndị na-asụ asụsụ abụọ Cena-Libras. Ndị nkuzi n'oge gara aga na-arụkọ ọrụ na ndị ogbi nke Várzea Queimada kọwara ịjụ Libras n'ime ọnọdụ agụmakwụkwọ, ndị ogbi na-etinye aka n'onwe ha na-akọ (ma gosipụta) mmasị zuru oke maka Cena na ndụ kwa ụbọchị [9]
Edensibia
[dezie | dezie ebe o si]Portuguese na mpaghara ahụ. N'afọ 2008, a nabatara Senegal, n'ihi njikọ akụkọ ihe mere eme ya na ọchịchị Portuguese na Casamance, dị ka onye na-ahụ maka mmekọrịta na CPLP (Community of Portuguese LanguPortuguese na mpaghara ahụ. N'afọ 2008, a nabatara Senegal, n'ihi njikọ akụkọ ihe mere eme ya na ọchịchị Portuguese na Casamance, dị ka onye na-ahụ maka mmekọrịta na CPLP (CommunityPortuguese na mpaghara ahụ. N'afọ 2008, a nabatara Senegal, n'ihi njikọ akụkọ ihe mere eme ya na ọchịchị Portuguese na Casamance, dị ka onye na-ahụ maka mmekọrịta na CPLP (Community of Portuguese Language Countries of Portuguese Language Countriesage Countries
- ↑ Quadros (2020). Brazilian Sign Language Studies. Berlin/Boston: De Gruyter Mouton. DOI:10.1515/9781501507878-002. Retrieved on November 17, 2022.
- ↑ Goldberg (1 October 2020). "LANGUAGE DEPRIVATION IN DEAF/HARD-OF-HEARING CHILDREN". Clinical Perspectives 59 (10). Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ Goldin-Meadow (31 August 2012). "26. Homesign: Gesture to language", Homesign: gesture to language. Berlin, Boston: De Gruyter Mouton, 601–625. DOI:10.1515/9783110261325.601. ISBN 978-3-11-020421-6. Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ 4.0 4.1 Stoianov. Reiterative Code-Switches in Cena as Emergent Argument-Marking. CCILE Paper Session III: Presentation by Diane Stoianov. YouTube. Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ 5.0 5.1 Stoianov. Reiterative codeswitching in Cena as emergent Agent-Marking. Cognitive and Cultural Influences on Language Emergence: Workshop Program. CCILE 2020. Archived from the original on 25 November 2022. Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ Stoianov (2022). "Comparing Iconicity Trade-Offs in Cena and Libras during a Sign Language Production Task". Languages 7 (2). DOI:10.3390/languages7020098.
- ↑ Clube. "Comunidade no interior do Piauí cria nova língua de sinais para se comunicar com surdos", Grupo Globo, 20 February 2022. Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ Fantástico. "Nova língua de sinais é criada por comunidade de surdos no sertão do Piauí", Grupo Globo, 21 February 2022. Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ 9.0 9.1 Almeida-Silva (2020). "Notas sobre a estrutura linguística da Cena: a língua de sinais emergente da Várzea Queimada (Piauí – Brasil)". Linguagem & Ensino 23 (4). Retrieved on 17 November 2022. Almeida-Silva, Anderson; Nevins, Andrew Ira (2020). "Notas sobre a estrutura linguística da Cena: a língua de sinais emergente da Várzea Queimada (Piauí – Brasil)". Linguagem & Ensino. 23 (4). Retrieved 17 November 2022.
- ↑ Silva (2019). "Línguas de sinais de comunidades isoladas encontradas no Brasil". Brazilian Journal of Development 5 (10): 22111–22127. DOI:10.34117/bjdv5n10-342. Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ Ergin (2018). "The Development of Argument Structure in Central Taurus Sign Language Abstract". Sign Language Studies 18 (4). DOI:10.1353/sls.2018.0018. Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ Meir (2010). The Emergence of Argument Structure in Two New Sign Languages. Oxford: Oxford University Press, 101–113. Retrieved on 25 November 2022.
- ↑ Jogos Dirigidos (Directed Games). MCA Chicago. Retrieved on 17 November 2022.