Central Banda language
Central Banda bụ asụsụ na-aga n'ihu nkè asụsụ Banda nkè dị kà òtù nde mmadụ na-asụ, karịsịa ná Central African Republic. Ụdị dị ichè ichè nwere ike ịbụ ndị á na-aghọta ibé há, ọkachasị n'etiti ndịda. Ụdị ndị ọzọ bụ Bambari, Banda-Banda, Mbrès, Ndélé, ná Togbo-Vara Banda.
Ọmụmụ ụdaolu[dezie | dezie ebe o si]
Mkpụrụ okwu[dezie | dezie ebe o si]
| Akụkụ abụọ | Ọnụ | Ezé ezé | Alveolar | Postalveolar | Palatal | Velar | Ọnụ na-acha uhie uhie | Ọkụ | ||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Plosive | enweghị olu | p | t | tʃ | k | kp | ʔ | |||
| kwuru okwu | b | d | dʒ | ɡ | ɡb | |||||
| tupu ịlụ di ma ọlị | mb | Ọ bụ ya ka ọ dị | nd | nz | ndʒ | ŋɡ | ŋmɡb | |||
| Ihe na-esiri ike | enweghị olu | f | s | ʃ | h | |||||
| kwuru okwu | v | z | ʒ | |||||||
| Ụgbọ imi | m | n | ɲ | |||||||
| Ịkụ aka | Ọdịdị | |||||||||
| Ihe na-atọ ụtọ | r~ɾ | |||||||||
| Akụkụ | l | |||||||||
| Ihe atụ | j | w | ||||||||
| N'ihu | N'etiti | Nlaghachi | ||
|---|---|---|---|---|
| N'akụkụ | i | Ọdịdị | N'anya | u |
| N'etiti etiti | na | o | ||
| N'etiti | ə | |||
| Mepee n'etiti | Ọ bụ | Ọ bụ n'afọ | ||
| Emeghe | a | |||
Ụda[dezie | dezie ebe o si]
ụdaume bụ: na-arị elu /ǎ/, na-ada /â/, n'etiti /ā/, ala /à/, na elu /á/.[1]
Ụdị dị iche iche[dezie | dezie ebe o si]
Ụdị asụsụ Central Banda nkè Moñino depụtara (1988):[2]
- Yakpà (nakwa na DR Congo), Gubú (nakwa n'DR Congo), Kpágùà (nakwa nọ ná DR Congo) Ngùndù, Bòngò, Wasá (nakwa dị ná South Sudan), Dukpù (nakwa dịkwa ná South Sudan)
- Linda, Jòtò, Ndòkpà, Ngápó
- Southern Gbàgà, Nbìyì, Bèrèyà, Ngòlà, Ndi, Kâ, Gbambiya, Honey, Galabò, Vídìrì (Mvédèrè) (nakwa ná South Sudan), Bàndà-Bàndà, Burú (naanị ná South Sudan) Wùndù (naanị لە South Sudan), Gòv̂__wol____wol____wol__ (naanị n'South Sudan)
- Bàndà-Ndele (Govo, Ngàjà, Gbòngó, Mbàtá, Gb rapport, Tulu, ná Dabùrù), Bàndà -Kpaya (naanị na South Sudan), Ng Lie, Ngbalá, Tàngbàgò (nakwa ná South Sudan).
- Mbere, Búkà, Mòrùbà, Sàbángà, Wádà (nakwa ná South Sudan)
- Vàrà (nakwa ná South Sudan), Tòlare (nakwa Ná South Sudan)
- Yàngere
Nougayrol (1989) depụtakwara Kọnnɔ́, Manja, Ndòkà, Njùlúgù, ná Sàra Dìnjo.[3]
Ọnụ ọgụgụ mmadụ[dezie | dezie ebe o si]
Demographics nke Central Banda asụsụ dị ichè ichè dị kà e jikọtara site ná Moñino (1988) ná Nougayrol (1989):[2][3]
| Asụsụ | Obodo nta | Ọnụ ọgụgụ ndị bi na ya | Ezinụlọ | Ihe edeturu | Mba |
|---|---|---|---|---|---|
| Banda-Banda | |||||
| Banda-Kpaya | (naanị na South Sudan) | ||||
| Bande-Ndele | |||||
| Bèrèyà | |||||
| Bòngò | |||||
| Búkà | |||||
| Burú | Ọrịa a na-akpọ Kúy | 25 | Màtià | Okporo ụzọ Kpata; nso Gb rapport nke Krakə̀mâl; kwa na Bahr el Ghazal, kwagara n'oge Zubayr (ihe dị ka 1930) | (naanị na South Sudan) |
| Dabùrù | Ndagra | 20 | Kụụụụ, Ngòmbe, Ngulú (Kpata), Ndubu (Kpata na Ndagra) | Okporo ụzọ Kpata | |
| Dabùrù | Kpata | 380 | Okporo ụzọ Kpata | ||
| Dabùrù | Miskin | 30 | Satellite ọhụrụ nke Jamsinda | ||
| Ebe | (nakwa na South Sudan) | ||||
| Gwee | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị n'oge a | Tulu | Okporo ụzọ Haraz | ||
| Gwee | Batele' | Tulu | Ndélé | ||
| Galabò | |||||
| Gbágà | N'oge a, ọ na-eme ihe nkiri | 90 | Gbə̀lè, Gù Pokémon, Mabiri, Vidi, Yàkpà | ||
| Gbágà | Kàká | ụfọdụ | |||
| Gbágà | Kòv̂òngò Mia | 70 | Vidi, Yúdà | ||
| Gbágà | Ngú Sua | 60 | Kupi, Mbízà, Ngìàlúgù/Ngèlúgù/Njùlúgù, Vóndò | ||
| Gbágà | Gbàkó Lìkpà | 65 | Vidi | ||
| Gbágà | Bangora̱ | 155 | Dambasí/Dámbacé, Kòlò ran, làngbà | ||
| Gbágà | Dàngàvo | 50 | Kòlò ọ̀ dị n'ala, Yàkpà | ||
| Gbágà | Yambala Màgùndà | 80 | Mɔnɔ, Vàngà | ||
| Gbágà | Ihe mgbagwoju anya nke ise | 170 | Banga, Manja, poro, Tàngbàgò, Tólare, Yàngbà | ||
| Gbágà | N'oge a na-eme ihe nkiri | ? | |||
| Gbágà | Bu Mbàlà | 45, ya na Gbaya | Banga, Dákpá, Mòngò, Vidi | ||
| Gbágà | Bàmingi 1, 2 | 650 | Nkwupụta, Gù Pokémon, Ngìàlúgù/Ngèlúgù/Njùlúgù, Sìmi/Cìmi, Vidi | ||
| Gbágà | Yangú Gàlá | 30 | Báláwà | na Mbele | |
| Gbágà | Yambala K (2012) | 90 | Dambasí/Dámbacé, Kpòʔ__ilo____ilo____ilo__, Ngìàlúgù/Ngèlúgù/Njùlúgù, Sìmi/Cìmi, Wádà, Wójò, Yúdà | ||
| Gbágà | Jamsinda | ụfọdụ | Okporo ụzọ Golongoso | ||
| Gbambiya | |||||
| Nkwupụta | Krakə̀mâ 1 | 210 | Abátà, Lòngbò, Tulu, Yàma | Okporo ụzọ Kpata | |
| Nkwupụta | Krakə́mâ 2 | 80 | Gbòngó, Gbókóló, nnweta | ||
| Nkwupụta | Ngú Yambrì | 40 | N'ihi na ọ na-achị | ||
| Nkwupụta | Bu Mbàlà | Lìwu | ezinụlọ ụfọdụ; n'okporo ụzọ Gangui, na mpụga Gbaga | ||
| Gbòngó | Takara | 170 | 7 - Danbùrù, Gbàngárà, Ndì, Ngàmbeà, Ngulú, Gịndè | Okporo ụzọ Kpata | |
| Govo | Ndélé | ? | |||
| Gòvì | (naanị na South Sudan) | ||||
| Gubú | (nakwa na DR Congo) | ||||
| N'ihi ya, ọ bụ onye na-eme ihe nkiri | |||||
| Jòtò | |||||
| Júnguru | Batéle 2 (Ndélé) na Idòngó | sitere na Kpula, ha bụkwa ndị Zubayr na-achị | (nakwa na South Sudan) | ||
| Kâ | |||||
| N'ihi ya, ọ bụ n'oge ahụ ka a na-ekwu maka ya | Batéle 2 (Ndélé) | ezinụlọ ụfọdụ | |||
| Kpagùà | (nakwa na DR Congo) | ||||
| Ìndá | Ụzọ 1 | Ngbɔ̀lɔ́ngɔ́jɔ̀̀̀̀ | |||
| Ìndá | Akụkụ nke 2 | Mbìà | |||
| Ìndá | nke bụbu Kùcù Kakú | ||||
| Ìndá | ụfọdụ na Ndele | N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | |||
| Manja | Batéle 1 (Ndele cluster) | 180 | Okike, Bìsènge | ụfọdụ ezinụlọ na Kubu na Jamsinda (okporo ụzọ Golongoso) | |
| Mbanja | (naanị na DR Congo) | ||||
| Mbanza | (nakwa na DR Congo) | ||||
| Mbàtá | N'ihi ya, ọ ga-abụrịrị na ọ ga-adị n'oge a | 340 | 250 | Okporo ụzọ Haraz | |
| Mbàtá | Ndélé | 1 agbata obi | |||
| Mbele | Yangú Doro | 40 | |||
| Mbele | Yangú Líká | 30 | Ngìndì | ||
| Mbele | Yangú Gàlá | Mbrua | ụfọdụ ezinụlọ ndị bi na Muruba | ||
| Mbele | Yambala K (2012) | ụfọdụ ezinụlọ ndị bi na Muruba | |||
| Mbele | Jamsinda | Mbrua | ezinụlọ ụfọdụ (n'okporo ụzọ Golongoso) | ||
| Mùrùbà | Dungu Yangú | 105 | Yagua | Mụ na Ngao | |
| Mùrùbà | Biʃi Ngú 1 | 75 | Kàgárà | Mụ na Ngapo | |
| Mùrùbà | Gbà Lə́bà | 100 | Gbanga | ||
| Mùrùbà | Yangú Ngav̂ala | 30 | Gbózu Yavóró, Kàdá | ||
| Mùrùbà | Kàgà Nzê | 45 | Kpèyí | ||
| Mùrùbà | Ngú Mburu | 25 | Ngbə̀lɛ́́́́lɛ́́ | ||
| Mùrùbà | Mbí Ngú | 45 | Gbanga | ||
| Mùrùbà | Muruba | 250 | Bongo | Mpaghara 2 | |
| Mùrùbà | Sajara | 130 | Gàràwá, Kpèyí, Ngbalá, Sógbom | Mpaghara 2 | |
| Mùrùbà | Kassai | Gbanga, Kpèyí, Wàndè | ezinụlọ ụfọdụ | ||
| Mùrùbà | Kro Pálí | ezinụlọ ụfọdụ | |||
| Mùrùbà | Jamsinda | ezinụlọ ụfọdụ | |||
| Mùrùbà | Kubu | ezinụlọ ụfọdụ; okporo ụzọ Golongoso | |||
| N'ihi ya | |||||
| Ndi | |||||
| Ndòkà Njùlúgù | Ádùm Mindu | 250 | Okporo ụzọ Bangui | ||
| Ndòkpà | |||||
| Ngụnye | Ndélé | ezinụlọ ụfọdụ | |||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Yangú Brinjì | 155 | Sàngàsà | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Ngú Jáká | 200 | Kabà | Okporo ụzọ Kpata | |
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Mbólò 1 | 295 | Gbúlú | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Mbólò 2 | 25 | Gòvì | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Mbólò 3 | 260 | Lìwà | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Mbólò 4 | 60 | Gbòngó | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Gbə̀tì | 35 | Ịma n'Ụzọ | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Kə́lə́ Bítì | 145 | Ịma n'Ụzọ | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Vùngbá | 55 | Ịma n'Ụzọ | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Yafọ | 30 | Ebe ọ bụ na ọ dị | Okporo ụzọ Bangoran | |
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Kàká | 120 | Ndákpá | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Dungu Yangú | 105 | Ịma n'Ụzọ | na ndị Muruba | |
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme ka ndị mmadụ ghara ịdị n'anya | 55 | Nivu (?) | ||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Kassai | ezinụlọ ụfọdụ | |||
| N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka a na-eme | Kro Pálí | ezinụlọ ụfọdụ | |||
| Ngápó | Gbà Njípri | 33 | Gbàrə̀ | Okporo ụzọ Bangoran | |
| Ngápó | Gbà Lə́bà | 100 | N'ihi ya, ọ bụ n'ihi ya ka ọ na-eme ihe n'oge ahụ ka ọ na na-eme ka ọ bụrụ ihe | Okporo ụzọ Bangui; na Muruba | |
| Ngápó | Kassai | ||||
| Ngápó | Ndélé | ||||
| Ngbala | Ndyiri | Gbà Lábà | Obodo nta na agbụrụ 7 | ||
| Ngbala | Idongó | Oge njem | |||
| Ngbala | Ngú Gua (Gbɔ́kɔ́) | ||||
| Ngbala | Yangú gà (Wá Ngato) | ||||
| Ngbala | Ngú Mbrì (Wàkà) | ||||
| Ngbala | Ngú Tàgbà (Ngèlè) | ||||
| Ngbala | Bangora̱ Gudèrè (Mɔ̀ʔɔ́) | ||||
| Ngòlà | Ndele | ||||
| Ngòlà | Jamsinda | Okporo ụzọ Golongoso | |||
| Ngùndù | |||||
| Sàbángà | Gbə̀tì ə́ Njo | Ya na ya | Okporo ụzọ Bangoran | ||
| Sàbángà | Yangú Gàlá | Okporo ụzọ Bangui | |||
| Sàra Ihe osise | ɲango (Ụzọ Bangui) | 130 | ụfọdụ Sàra Ngàma si Chad sonyekwara n'oge na-adịbeghị anya | ||
| Ebe Ndịda Gbágà | |||||
| Tàngbagọ | Ngú Sua Torofay | Ngụkọta nke 450 | Gbòngó, Gài | Okporo ụzọ Bangoran | (nakwa na South Sudan) |
| Tàngbagọ | Tolisiò | Àngbé | Okporo ụzọ Bangoran | ||
| Tàngbagọ | Biʃi Ngú 2 | Bible | Okporo ụzọ Bangui | ||
| Tàngbagọ | Sa Kùmbá | Mbákàná | Okporo ụzọ Bangui | ||
| Tàngbagọ | Dungu Yangú | Mbákàná | ezinụlọ ụfọdụ | ||
| Ọ dị mma | (nakwa na South Sudan) | ||||
| Tulu | Dèò | 35 | Genda, Manja, na-eme ka ọ dị mma, na-agbanwe | Okporo ụzọ Kpata | |
| Tulu | Ịgba bọọlụ Fran | 185 | Kagba, Ngulu | ||
| Tulu | Agha 3 | 200 | Gende, Kagba, Ngulú, Ngbenda, Ngàjà | ||
| Tulu | Kro Pálí | Ndélé | |||
| N'ihi na ọ bụ ihe na-adịghị mma | (nakwa na South Sudan) | ||||
| Vídìrì (Mvédèrè) | (nakwa na South Sudan) | ||||
| Wádà | Kubu | Okporo ụzọ Golongoso; sitere na mpaghara Ouadda, na Ndélé | (nakwa na South Sudan) | ||
| Wádà | Batéle 2 | Ndélé | |||
| Wasá | Batéle 2 | Ndélé | ezinụlọ ụfọdụ | (nakwa na South Sudan) | |
| Ebe ebee | (naanị na South Sudan) | ||||
| Yakpa | (nakwa na DR Congo) | ||||
| Yàngere |
- ↑ Hartell (1993). Alphabets des langues africaines. UNESCO and Société Internationale de Linguistique.
- ↑ 2.0 2.1 Moñino, Yves (1988). Lexique comparatif des langues oubanguiennes. Paris: Geuthner.
- ↑ 3.0 3.1 Nougayrol, Pierre. 1989. Les Groupes Banda du Bamingui-Bangoran (RCA). Révue d'Ethnolinguistique (Cahiers du LACITO) 4: 197-208.
Àtụ:Languages of the Democratic Republic of the CongoÀtụ:Ubangian languages