Ethiopian art

Ihe osise na Ebe obibi ndị mọnk Istifanos

Nkà ndị Etiopia bụ ngosipụta na nka nke Mmepeanya nke Etiopia, mmepeanya Ndị Kraịst Ndị Afrịka nke mepụtara ọtụtụ puku afọ na nkewa (malite na narị afọ nke asaa, mgbasawanye nke Islam kewara ya na Ndị Kraịst ndị ọzọ).

Ihe ngosi nka bụ isi bụ ihe owuwu, eserese na ọla edo. E nwekwara ọdịnala dịgasị iche iche na akwa, ọtụtụ n'ime ha nwere ihe ịchọ mma geometric, ọ bụ ezie na ọtụtụ ụdị na adịkarị mfe.

Oge Gondarine

Nchịkọta

Chọọchị St. George, Lalibela (Biete Ghiogis)

Ihe osise ndị Etiopia na-aghọ aghụghọ Tekle Haymanot nke Gojjam na ndị agha ya

Ihe osise nkume nke prehistoric yiri nke ebe ndị ọzọ dị n'Afrịka ka dị n'ọtụtụ ebe, na ruo mgbe ọbịbịa nke stelae nkume nke Ndị Kraịst, nke a na ejikarị ihe ndị dị mfe, guzobe dị ka akara ili na maka ebumnuche ndị ọzọ n'ọtụtụ mpaghara; Tiya bụ otu ebe dị mkpa. Ọdịbendị "pre Axumite" Iron Age nke ihe dị ka narị afọ nke ise BCE ruo narị afọ nke mbụ CE nwere mmetụta nke alaeze Kush dị n'ebe ugwu, na ndị bi na Arebia, ma mepụta obodo ndị nwere ụlọ nsọ dị mfe na nkume, dị ka nke mebiri emebi na Yeha, nke na adọrọ mmasị maka ụbọchị ya na narị afọ nke anọ ma ọ bụ nke ise BCE.

ndị dị ike nke Aksum ndị na-abụ afọ nke 1 BCE ma chịa Etiopia ruo na ምናልባት awụ de 10, akara nke ndị site na akpan afụ ya nke anọ.[3] Ọ bụ ebe na ụfọdụ ụlọ na nnukwu stelae tupu oge Ndị akpụkpọ anụ dị, o yiri ka ọ dịghị ihe ndị ọrụ nke ndị nke Etiopia site n'oge Axumite. Otú ọ dị, ọrụ ndị mbụ mbụ na egosi n'ụzọ doro anya na nka Coptic nke oge gara aga. E nwere nnukwu ihe nke ụka na ihe dị n'ime ha na ike awụ nke iri na isii mgbe ndị agbata obi agbata obi wakporo mba ahụ. Mweghachi nke nka mgbe nke a na-enwe ikike nke nka nka Europe na ma ihe oyiyi na ihe eji eme ihe mana ihe eji ese na enwe Etiopia ya. Na ịma afụ nke 20, calaamadaha inye ndị na-ese ihe na ndị na ewu ụlọ ọrụ, ọrụ, na akwụkwọ ụmụ akwụkwọ mpaghara, a na-ahụ ihe ọrụ ike n'ụzọ zuru ezu n'ihe ndị ọrụ egwu ọdịnala. 3][3]

Ụdị

Nkọwa nke Jọn Onye Oziọma n'otu n'ime Oziọma Gunda, c. 1540

Site n'ebe nchekwa nke Chọọchị Narga Selassie, Dek Island, Lake Tana, Ethiopia

Ihe osise ndị Etiopia nke narị afọ nke iri na asaa nke Gondarene nke na egosi Saint Mercurius, nke sitere na Lalibela, nke dị ugbu a na National Museum of Ethiopia na Addis Ababa

Ihe osise

Obe nke Eze Ukwu Theodore nke Abụọ

O yikarịrị ka e mepụtara ihe osise chọọchị na Etiopia laa azụ dị ka iwebata Iso Ụzọ Kraịst na narị afọ nke anọ AD, ọ bụ ezie na ihe atụ ndị mbụ dị ndụ sitere na chọọchị nke Debre Selam Mikael na mpaghara Tigray, nke e dere na narị afọ ya nke iri na otu AD. Otú ọ dị, ndị na eso ụzọ nke narị afọ nke asaa AD nke onye amụma Alakụba Muhammad bụ ndị gbagara Axum n'ebe a chụgara ha kwuru na e ji ihe osise chọọ Chọọchị mbụ nke Our Lady Mary nke Zaịọn mma.[2] Ihe osise ndị ọzọ na agụnye ndị sitere na chọọchị ndị e gwuru na nkume nke Lalibela, nke e dere na narị afọ nke 12 AD, na Geneta Maryam dị nso, nke e mere na narị afọ de 13 AD.[2] Otú ọ dị, ihe osise ndị dị n'ihe odide ndị na egbuke egbuke bu ụzọ karịa ihe osise chọọchị ndị kasị ochie dị ndụ; dịka ọmụmaatụ, Oziọma Garima nke Etiopia nke narị afọ nke anọ na nke isii AD nwere ihe osise na eguzogide na eṅomi Ụdị Byzantium nke oge a.

Ihe osise ndị Etiopia, na akwụkwọ, n akwụkwọ, na ihe oyiyi, bụ ihe iche, ọ bụ ihe na ụdị na ihe oyiyi nwere njikọ chiri anya na akwụkwọ Coptic dị mfe nke Late Antique na Byzantine Christian art. A na akara ya site na ihe dị mfe, ihe mmụta nke nta ka ọ bụrụ ihe na-achị ọchị, ndị nwere nnukwu nnukwu, ụfọdụ almọnd, anya. Agba na enwe ịhụnanya ma na ọdịdị ndị. Ọtụtụ ihe ọrụ bụ nke onye, na achọ ike ụlọ ụka na Bible mma. Otu n'ime ihe atụ a ma ama nke ụdị ihe osise a bụ na Debre Berhan Selassie na Gondar (ihe ndị ọrụ), nke a ma ama maka elu ụlọ ya kpuchiri ozi (a na egosi ụfọdụ ndị ozi na nka dị ka isi nwere nku) yana ihe ndị ọrụ ya ndị ọzọ sitere na ike awụ nke iri na asaa. A na ihe oyiyi oyiyi na ese Diptychs na triptychs. Saịtị na ndị awụ nke iri na isii, nka ndị Rome na nka Europe n'ozuzu ya nwere inwe ike ụfọdụ. Otú ọ dị, nka Etiopia bụ nke na agbarọrọ nke ukwuu ma ngere na enwe ọtụtụ mmalite ya bere ruo n'oge a. Mmepụta nke ihe odide ndị na-egosi ụzọ maka iji mee ihe gara n'ihu ruo taa. [9] Njem ala nsasị gaa Jerusalem, ebe e nwere ndị ogologo ogologo Etiopia oge, klaka nhọrọ ka ha nwee ike dị iche iche nke nka Ọtọdọks.

Chọọchị nwere ike ịbụ nke a na ese n'ụzọ zuru oke, ọ bụ ezie na ruo na narị afọ nke iri na itoolu, e nwere obere ihe ịrịba ama nke ihe osise ụwa ma e wezụga ihe nkiri ndị na echeta ndụ ndị nyere onyinye na chọọchị na mgbidi ha. N'ụzọ a na adịghị ahụkebe maka Iso Ụzọ Kraịst Ọtọdọks, a naghị edebe ihe oyiyi n'ụlọ (ebe a na edekarị akwụkwọ mpịakọta ọtụmọkpọ), kama na chọọchị. Ụfọdụ "diptychs" dị n'ụdị "ark" ma ọ bụ tabot, n'ọnọdụ ndị a, igbe ndị a raara nye nwere ihe e sere n'ime mkpuchi, nke a na etinye n'elu ebe ịchụàjà n'oge Mas, nke yiri Nkume ebe ịchụàjà na chọọchị ọdịda anyanwụ, na antimins na ụka Ọtọdọks ndị ọzọ. A na ewere ndị a dị ka ndị dị nsọ nke na a naghị ekwe ka ndị nkịtị hụ ha, a na ekpuchikwa ha n'uwe mgbe a kpọgara ha n'usoro.

diptychs nke Etiopia na enwekarị nku bụ isi nwere etiti. A na ese obere nku nke abụọ, nke bụ naanị nha nke onyinyo ahụ n'ime etiti ahụ, n'akụkụ abụọ iji kwe ka a hụ ya na ọ dị n'ihu. A na ese ihe oyiyi na ntọala osisi, mana ebe ọ bụ na narị afọ nke iri na isii na akwado ákwà na agbakọta na gesso n'elu osisi ahụ. Ihe na ejikọta ihe osise ahụ bụkwa ihe na ejikarị anụmanụ eme ihe, na enye ihe na acha uhie uhie nke a na ejikwa eme ihe. A na eji ọtụtụ ihe na-acha uhie uhie eme ihe, na enye palette dabere na reds, yellow, na blue. A na eji ihe osise eme ihe, nke nwere ike ịnọgide na ahụ anya ma ọ bụ mee ka ọ sie ike site na nsọtụ ndị e sere ese na mpaghara ndị na acha na njedebe ikpeazụ.

Site na narị afọ nke iri na ise, Theotokos ma ọ bụ Virgin Mary, ya na nwa ya ma ọ bụ na enweghị ya, ghọrọ ihe a ma ama. Ha jiri nsụgharị nke ọtụtụ ụdị Byzantine a na ahụkarị, nke ndị isi mmụọ ozi abụọ na ejikarị eme ihe ngosi. A na egosikarị ya na onyinyo dị nso nke Saint George na Dragọn, onye a na ewere dị ka onye nwere njikọ pụrụ iche na Meri na Iso Ụzọ Kraịst Ọtọdọks nke Etiopia, maka ibu ozi ma ọ bụ itinye aka n'ihe omume mmadụ n'aha ya.

Obe na ihe ndị ọzọ e ji ígwè rụọ

Okpueze Etiopia - Akụ̀ nke Ụlọ ekpere nke mbadamba nkume

Ụdị ọzọ dị mkpa nke nka Etiopia, nke nwekwara njikọ na ụdị ndị Copt, bụ obe e ji osisi na ígwè mee. Ha na abụkarị ọla kọpa ma ọ bụ ọla kọpa, nke e ji ọlaedo ma ọ bụ ego mee (ọ dịkarịa ala na mbụ). Isi ndị ahụ na abụkarị efere dị larịị nke nwere ihe ịchọ mma dị mgbagwoju anya na nke dị mgbagha. Ihe oyiyi obe na apụta site na ihe ịchọ mma, na imewe dum na emekarị ka ọ bụrụ square ma ọ bụ okirikiri, ọ bụ ezie na imewe dịgasị iche iche ma na echepụta ihe. Ọtụtụ n'ime ha na etinye ihe ndị gbagọrọ agbagọ na esi n'ala, nke a na-akpọ "ogwe aka Adam". Ewezuga ihe atụ ndị sitere na Western na nso nso a, ha anaghị enwekarị corpus, ma ọ bụ onyinyo nke Kraịst, na imewe ahụ na ejikarị ọtụtụ obere obe. A na agbakwunye ihe oyiyi a tụrụ atụ mgbe ụfọdụ. Obe na abụkarị obe, na isi ígwè a na etinye n'elu ogologo osisi, na ebu n'ememe okpukpe na n'oge liturgy, ma ọ bụ obe aka, na aka ígwè dị mkpirikpi n'otu ihe ahụ dị ka isi. Obere obe ndị a na eyi dị ka ọla bụkwa ihe a na ahụkarị.

Lalibela_Cross" id="mwlQ" rel="mw:WikiLink" title="Lalibela Cross">Cross Lalibela bụ obe aka a na-asọpụrụ karịsịa, ikekwe nke narị afọ nke iri na abụọ, nke e zuru na chọọchị dị na Lalibela na 1997 ma mesịa nwetaghachi ma weghachite ya n'aka onye nchịkọta Belgian na 2001.

A na eyi ụdị okpueze dị iche iche n'ememe site n'aka ndị eze na ndị isi dị mkpa, yana ndị ụkọchukwu dị elu. Okpueze ndị eze na ebuli elu, na ọtụtụ eriri gburugburu, ebe okpueze chọọchị na adịkarị ka okpuezi dị ogologo nke okpueza Europe, nke nwere aka anọ, jikọtara n'elu ma jiri obe kpuchie ya.

Nkà na ọrụ aka ndị ọzọ

Igbe si n'Alaeze Aksum oge ochieAlaeze nke Aksum

Akpụkpọ anụ mara mma nke nwere ihe owuwu a na etinye n'ime obodo dị n'Etiopia. Ngwaahịa ndị ahụ nwere ọtụtụ ojiji, dị ka ichekwa ọka, mkpụrụ, na nri na iji ya mee ihe dị ka tebụl na efere. A maara obodo ndị Alakụba nke Harar nke ọma maka nkata ya dị elu, na ọtụtụ ngwaahịa aka nke ndị Alakụb pere mpe metụtara omenala ịchọ mma ndị Alakụga.

Akwụkwọ Mpịakọta Ndị Na enwu gbaa nke Òtù Okpukpe Ndị Ọzọ nke Etiopia

Ihe odide Alakụba dị n'ụlọ Gọvanọ nke Harar

Basketry abụghị naanị onye na ese ihe na-apụta n'obodo ndị Alakụba nke Harar. Ọ bụ ezie na ihe odide ndị Kraịst na enwu gbaa na achịkwa akwụkwọ banyere ihe odide okpukpe ndị si n'ógbè a pụta, Etiopia bụkwa ebe akụkọ ihe mere eme bara ụba nke ihe odide ndị Alakụba na enwupụta. N'ịbụ nke dị n'etiti ọwụwa anyanwụ Etiopia n'ebe ọtụtụ ụzọ mbata na ụzọ azụmahịa si aga, Harar ghọrọ ebe etiti maka Islamization site na narị afọ nke iri na anọ. Nke a sochiri mmeghe ndị Alakụba n'ebe ugwu ọwụwa anyanwụ nke mba ahụ na narị afọ nke asaa, na ụsọ oké osimiri nke Somalia dị nso na narị afọ de asatọ. Njikọ nke ọdịbendị sitere n'òtù ndị na akwagharị akwagharị na mpaghara ahụ na ndị mmekọ azụmahịa karịa, mere ka ụdị ihe odide pụrụ iche nye ndị Harari.

Onye ọkà mmụta Dr. Sana Mirza weere ihe odide Khalili (otu mpịakọta Qur"ān nke 290 folios) dị ka onye nnọchiteanya nke codices Harari dị iche iche (nke a maara na Arabic dị ka Mus'haf). N'otu akụkụ, n'ihi ọdịdị ya yiri nke 25 edere na Harar. Tụkwasị na nke a, n'ihi na ọ bụ otu n'ime ihe odide ndị mbụ e dere ede n'obodo ahụ - e mepụtara ihe odide kacha ochie nwere ederede na Old Harari na 1460.[16] Khalili Qur"ān nwere akụkụ dị iche iche, nke sara mbara, na emepụta anya nke edemede dị ogologo gafee ibe ahụ. A na eji ihe edeturu na ihe ịchọ mma mara mma jupụta n'akụkụ ya. A na ede ihe odide ụfọdụ n'ụzọ dị n'akụkụ n'akụkụ ederede bụ isi na emepụta mmetụta zigzagging kwụ ọtọ, a na edekwa ndị ọzọ n'usoro mgbochi. Ihe odide na acha ntụ ntụ, ọlaedo, na ọbara ọbara na arụ ọrụ ma na achọ mma ma na arụsi ọrụ ike, agba ọ bụla na egosi ọgụgụ dị iche iche nke ederede ma ọ bụ okwu onye amụma ahụ.[1]

Tebụl na egosi ụfọdụ n'ime mgbanwe nke ederede Arabic na ederede AjamiIhe odide Ajami

Ajami Script na Ajamization nke nka Etiopia

Edere ederede ahụ n'onwe ya na Ajami, dị iche na edemede Ge'ez mkpụrụedemede eji ede asụsụ ndị dị na Etiopia na Eritrea. Ajami na ezo aka na edemede Arabic a gbanwere agbanwe nke asụsụ ndị dị n'ógbè ahụ na asụkarị n'Ebe Ọwụwa Anyanwụ Afrịka. E wezụga edemede ahụ, Ajami na anọchite anya ọgaranya nke ọdịnala ndị Alakụba n'ime mpaghara ahụ n'oge a n'ozuzu ya, usoro na eto eto akwụkwọ banyere isiokwu ahụ na ezo aka na ya dị ka Ajamization. [1] Site na iwebata ihe odide, ọdịbendị, na nka ndị Alakụba n'Africa, obodo gbanwere ọdịnala ndị a iji nabata ndị isi obodo. Ajamization nke ederede Qur'an nke ndị Harari, na egosipụta njikọ a nke mmetọ na nchekwa, site na ime ka omume ọdịnala ndị Alakụba kwekọọ na ọdịbendị na ụtọ ụmụ amaala.

Ihe osise kor'an nke Mamluk Sultanate n'ihe dị ka 1375 na ụdị yiri nke Harari.

Ihe ndị yiri ya

A pụkwara ịhụ ọdịdị ọdịbendị na mgbanwe na ìhè nke ederede ahụ, dị ka mmetụta Byzantium na ihe osise Ndị Kraịst n'ime mpaghara ahụ, na nka Alakụba. E wezụga ọdịdị anya na nka Byzantiw, ọnọdụ ala nke Ethiopia na Horn of Africa na njikọ nke Mediterenian, Oké Osimiri Uhie, na Oké Osimiri India gosipụtara na ọdịdị mara mma n'etiti edemede Harari na ọdịbendị anya ndị ọzọ. N'ụzọ dị ịrịba ama, Dr. Mirza emeela ka ihe odide Harari na ihe ịchọ mma sitere na ederede Islam nke Mamluk Sultanate (Ijipt na Siria nke oge a) na mkpụrụedemede calligraphic nke edemede Biḥārī (n'ebe ugwu ọwụwa anyanwụ India). [1]

Nkọwa nke nka Alakụba nke Etiopia

Enweghị nnọchiteanya maka ihe odide ndị Alakụba ma e jiri ya tụnyere ihe odide okpukpe ndị ọzọ sitere na Etiopia na agụmakwụkwọ a ma ama nwere ike ịkọwa ya n'ihi ihe dịgasị iche iche. Onye ọkà mmụta na eduga na omenala akwụkwọ mpịakọta Islam na Sub Saharan Africa, Dr. Alessandro Gori, na-ekwu na nnọchiteanya a na ekwekọghị ekwekọ n'ime agụmakwụkwọ bụ ihe dịgasị iche iche metụtara mmekọrịta mmadụ na ibe ya. Dr. Gori na azọrọ na mgbanwe n'Ọchịchị na 1991 na geopolitics nke ọmụmụ Arabic "nke oge ochie" enyela aka n'ọhịa a na-amụchaghị.[17]

Nnyocha banyere Islam nwekwara oke n'ihi nwe onwe ya. Ụlọ ọrụ ndị Etiopia a ma ama iji chekwaa ihe odide ndị a gụnyere Institute of Ethiopian Studies, National Museum of Ethiopia, na Harar National Museum. N'agbanyeghị nke ahụ, ọtụtụ n'ime nchịkọta ndị a ka dị n'aka ndị mmadụ. Mpụta nke njem nleta na 1970s wetara ndị na azụ ahịa mba ọzọ na enweghị ihe ọmụma banyere mkpa akụkọ ihe mere eme nke ọrụ ndị a.[17] Nkewa a mere ka ọ dịrị ndị nchịkọta si Europe, United States, na mba Arab mfe inweta ederede ndị a n'agaghị n'usoro ụlọ ọrụ.[1] Na njikọ ya na mbibi nke ihe odide site n'aka ndị mwakpo mba ọzọ ma ọ bụ ụmụ amaala na ese okwu, enweghị ntụkwasị obi na ndị ọrụ gọọmentị, na mbubata; [1] idepụta na ichekwa ihe odide ndị a dị nsọ ka bụ ọrụ siri ike.[17]

N'agbanyeghị ihe ịma aka ndị a, ndị ọkà mmụta, ndị nlekọta, na gọọmentị Etiopia emeela mgbalị na arịwanye elu iji depụta Harari na ihe odide ndị ọzọ nke Islam. Na mmekorita ya na Institute of Ethiopian Studies, Dr. Gori bipụtara ndepụta nke akwụkwọ mpịakọta ndị Alakụba na 2014 iji nyere aka mee ka nyocha n'ọdịnihu na ihe odide ndị a dị mfe.[17]

Ihe ngosi

• 
  Ihe oyiyi nkume sitere naAddi-Galamo, Ógbè Tigray, 6th - 5th narị afọ BCE
• 
  Stelae n'ebe a na-eli ozu eze naTiya
• 
  Obelisk nke Axum, narị afọ nke anọ
• 
  Obe nke narị afọ nke 12
• 
  Bible ma ọ bụrụ na ọ na ebi n'ebe ndị mọnk dịỌdọ Mmiri Tana, narị afọ nke 12-13
• 
  Peeji sitere naGunda GundeOziọma, ihe dị ka 1540
• 
  Obere ihe oyiyidiptychnke nwere St George na Virgin na Child, ngwụcha narị afọ nke 18
• 
  Obe
• 
  Mmụọ ozi na-eche nche, n'ihe dị ka 1800
• 
  Akwụkwọ a na-agbakọta agbakọta
• 
  Obe a na-akwagharị akwagharị na narị afọ nke afọ nke 19
• 
  Elu ụlọ ụka Debre Berhan Selassie
• 
  Ihe oyiyi a na-agbakọta n'usoro n'ụdị fan
• 
  Ihe osise nkeSolomọnỤlọ ekpere Etiopia na Church of the Holy SepulchreChọọchị nke Holy Sepulchre
• 
  Meri na Nwatakịrị, onye Etiopia, mmalite narị afọ nke 16
• 
  Ihe oyiyi Ọtọdọks nke Ethoipian, mmalite narị afọ nke 16
• 
  Ihe oyiyi Ọtọdọks nke Etiopia, ngwụsị narị afọ nke 17 na mmalite narị afọ nke 18
• 
  Marian Scenes, c.a. 1630-1700
• 
  Mary na Nwatakịrị, n'etiti narị afọ nke 17
• 
  Ihe oyiyi a na-akwụnye, Mary na Child na St. George, narị afọ nke iri na asaa
• 
  Diptych: Kraịst kpuwere okpueze ogwu; si n'obe (ihe dị ka 1750)
• 
  Mary na Child, na St. George (narị afọ nke iri na ise na iri na isii)

Hụkwa

• Ihe owuwu nke Etiopia
• Ndepụta nke ndị na-ese ihe na Etiopia

Ihe odide

•  
• Gossage (2000). Ethiopian icons: catalogue of the collection of the Institute of Ethiopian studies, Addis Ababa university. Skira. ISBN 978-88-8118-646-4. OCLC 848786240. 
• Fani (2017). "Scribal Practices in Arabic Manuscripts from Ethiopia: The ʿAjamization of Scribal Practices in Fuṣḥā and ʿAjamī Manuscripts from Harar". Islamic Africa 8 (1–2): 144–170. DOI:10.1163/21540993-00801002. 
• Gnisci, Jacopo "Christian Ethiopian art." In Smarthistory (Accessed 27 July 2017).
• Gori (2019). "Text Collections in the Arabic Manuscript Tradition of Harar: The Case of the Mawlid Collection and of šayḫ Hāšim's al-Fatḥ al-Raḥmānī", The Emergence of Multiple-Text Manuscripts, 59–74. DOI:10.1515/9783110645989-003. ISBN 978-3-11-064598-9. 
• Gori (2014). A handlist of the manuscripts in the Institute of Ethiopian Studies. Volume two, Volume two. Wipf and Stock Publishers. ISBN 978-1-4982-1761-3. OCLC 1196177778. 
• Hernández (2017). "The ʿAjamization of Islam in Ethiopia through Esoteric Textual Manifestations in Two Collections of Ethiopian Arabic Manuscripts". Islamic Africa 8 (1–2): 171–172. DOI:10.1163/21540993-00801004. 
• Horowitz (2001). Ethiopian Art: The Walters Art Museum. Third Millennium. ISBN 978-1-903942-02-4. 
• Kawo (2015). "Islamic Manuscript Collections in Ethiopia". Islamic Africa 6 (1–2): 192–200. DOI:10.1163/21540993-00602012. 
• Mirza (28 December 2017). "The visual resonances of a Harari Qur'ān: An 18th century Ethiopian manuscript and its Indian Ocean connec". Afriques (8). DOI:10.4000/afriques.2052. 
• Ross. "African Christianity in Ethiopia", The Metropolitan Museum of Art, October 2002.