Jump to content

Githeri

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Githeri
class="infobox-label" scope="row" style="line-height:1.15em;
              padding-right:0.65em;" |Aha ndị ọzọ
Succotash, githere, murram, muthere ma ọ bụ mutheri
class="infobox-label" scope="row" style="line-height:1.15em;
              padding-right:0.65em;" |Ụzọ
Ụzọ bụ isi
class="infobox-label" scope="row" style="line-height:1.15em;
              padding-right:0.65em;" |Ebe o si malite
Kenya
class="infobox-label" scope="row" style="line-height:1.15em;
              padding-right:0.65em;" |Ógbè ma ọ bụ steeti
Ógbè ọ bụla
class="infobox-label" scope="row" style="line-height:1.15em;
              padding-right:0.65em;" |Okpomọkụ na-enye
Okpomọkụ
class="infobox-label" scope="row" style="line-height:1.15em;
              padding-right:0.65em;" |Ihe ndị bụ isi e ji mee
Mkpụrụ ọka na-atọ ụtọ, agwa na-acha ọbara ọbara, agwa ojii, ọka, agwa lima, bọta, nnu

Githeri, nke a na-akpọkwa muthere ma ọ bụ mutheri, bụ nri ọdịnala nke Kenya nke nwere ọka na legumes (sịkarịa agwa) agwakọta ma sie ọnụ.[1]  A na-agwakọta ọka na agwa na Sufuria, ụdị ite, na mmiri ọkụ, a na-esikwa ahụ ruo mgbe e siri ya..[1]

Ọ bụ nri bụ isi nke ndị Gikuyu, Meru, Mbeere na Ndị Embu na Central Province na Eastern Province nke Kenya.  Ọ na-ewu ewu n'ụdị ndị ọzọ nke mba ahụ, dịka Ndị Kamba nke Eastern Province nke Kenya.[1]  A na- ihe ndị bụ isi maka nri a, ọka na agwa, n'ugbo na ebe obibi.

Nri a jupụtara ebe niile ma bụrụkwa nri ọdịnala site na North Africa ruo South Africa. A na-eji ihe ndị dị na githeri eme ihe n'ọtụtụ nri ndị ọzọ sitere na mpaghara dị iche iche.

Enwere ike iji agwa ọhụrụ na ọkakpa nkụ mee ihe maka githeri.   Abụrụ ime Githeri ka ọ bụrụ nri a na-etinye akwụkwọ nri, poteto, na mgbe ụfọdụ anụ.   Ebe iji mee mukimo site na poteto, unere na akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ, ma chịkọta ndị ahụ.[2]

Nri a na-ewu ewu abụwo nri bụ isi a na-enye ụmụ akwụkwọ na Kenya akwụkwọ afọ 1920. Iri githeri bụ ihe na-ewu ewu ugbu a n'etiti ndị na-eto eto, ebekwa a na-ejere ya ozi n'  ọtụtụ họtel na Kenya.[1]   N'oge na-adịbeghị anya, e nweela ịrị elu na ewu ewu nke githeri n'ihi uru ntakiri nri a sitere na osisi.   [citation needed]

E nwere ịrị elu na ewu ewu na 2017 mgbe a onye na-eme ntụli aka, Martin Kamotho, na-eri githeri mgbe ọ na-echere ego vootu ma guzo ya nwoke githeri..[3]

Okwu ndị metụtara githeri

[dezie | dezie ebe o si]

Asụsụ Kikuyu

[dezie | dezie ebe o si]
  • murugarugio - githeri tinyere n'ime efere kpọmkwem site na ite ahụ, naanị nnu gbakwunyere na ya. Murugarugio sitere na Kikuyu nke pụtara ịga n'elu na ala. Ozugbo agbakwunyere nnu ahụ, a na-ama jijiji efere ahụ.
  • Gikangu (nke a na-akpọ gy-kah-ngoh) - githeri oyi nwere ọka karịa agwa. A na-esi ya n'ezinụlọ dara ogbenye ma nye ya ụmụaka nọ n'afọ akwụkwọ.
  • kagoto - ballast na Bekee; nke a bụ aha mkparị maka githeri nke ụmụ akwụkwọ ụlọ akwụkwọ sekọndrị na Central Province na-eji.
  • mbeu - mkpụrụ; a na-akọwa githeri dị ka mkpụrụ n'ihi na o nwere ọka na agwa dum.
  • mukimo - githeri agwakọta na poteto, akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ na unere, wee gbakọta ọnụ.
  • mutheri - aha ọzọ maka githeri.
  • muthungu - githeri e ji ọka mee naanị na-enweghị agwa. Muthungu pụtara "nwoke ọcha" nke bụ aha kwesịrị ekwesị maka efere jupụtara na mkpụrụ ọcha.
  • kibecu - slang maka githeri n'etiti ụmụ Kikuyus.

Asụsụ Mbeere

[dezie | dezie ebe o si]
  • mbeu - mkpụrụ; a na-akọwa githeri dị ka mkpụrụ n'ihi na o nwere ọka na agwa dum.
  • mukimo - githeri agwakọta na poteto, akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ na unere, wee gbakọta ọnụ.
  • muthokoi - githeri nwere ọka nke e wepụrụ testa (mkpụrụ) ya.

Asụsụ Kamba

[dezie | dezie ebe o si]
  • isyo - aha n'ozuzu maka githeri.
  • Mugu - githeri e ji ọka na-akpọnwụ (ọhụrụ) na legumes (beans) mee.
  • muthakyo - githeri nke a na-esiri esi ma na-enye ya na-enweghị ofe ọ bụla.
  • muthokoi - githeri nwere ọka nke e wepụrụ testa (mkpụrụ) ya.

Asụsụ Luo

[dezie | dezie ebe o si]
  • kwankwaniek - aha n'ozuzu maka githeri; nke a na-ejighị n'aka "ihe oriri siri esi, nri siri esi", site na kwany (ihe oriri siri)
  • Izinkobe - aha n'ozuzu maka getheri na isiZulu. Mkpụrụ ọka nwere ike ịdị ọhụrụ ma ọ bụ kpọọ nkụ. Mgbe ị na-eji ọka kpọrọ nkụ, a na-agbakwunye agwa n'etiti nri mgbe ọka dị nro.

Asụsụ

[dezie | dezie ebe o si]
  • murrum murro - Swahili slang (Sheng) maka githeri n'ihi ọdịdị ya yiri nke okporo ụzọ murram; na-ewu ewu n'etiti ụmụ akwụkwọ sekọndrị.

Asụsụ Taita "Boboro" bụ aha n'ozuzu maka githeri na Taita site na mpaghara Coast.

Ihe odide

[dezie | dezie ebe o si]
  1. Githeri Recipe (Kenyan corn and beans). whats4eats.com. Retrieved on 27 August 2015.
  2. Mukimo ya githeri Recipe by Leyona Wangari (en). Cookpad (2019-09-15). Retrieved on 2023-06-06.
  3. Keya (2018-08-21). Uhuru to Award 'Githeri Man' During 2017 Jamhuri Day Celebrations - Kenyans.co.ke (EN). www.kenyans.co.ke. Retrieved on 2023-11-12.

Njikọ mpụga

[dezie | dezie ebe o si]