Ihe osise Luba
Nkà Luba na-ezo aka na omenala anya na ihe mmetụta nke ndị Luba . Ọtụtụ ihe bụ ndị bi n'ụdị osimiri Lualaba na gburugburu ɔdɔ mmiri nke ịma mba n'obi nke Upemba, ma ọ bụ n'etiti ndị nwere njikọ n'idị egwuregwu nke bụ Democratic Republic of Congo ugbu a.
doroghị na ụbọchị e hiwere ala-eze Luba kpọmkwem. Dị ka omenala ọnụ si kwuo, dike omenala Kalala Ilunga meri ala ndị isi n'ikiri osimiri Lualaba. A na- ike ya na ndị nọchiri ya dị ka chi dị ndụ nke nwere ike dị ukwuu. N'ime mfe nke iri na ìhè, mgba Luba mgbara n'ebe egwuregwu na na ndịda ruo mgbe o rutere n' ባህር Sankuru na Lomami . N'ihi ya nka Lubadị iche na mpaghara ma nwakwara nka nke ndị na-agbata n'ọsọ obi Hemba na Boyo . Otutu n'ime nka Luba na mkpokọta nkwado ka emepụtara na mbụ yana njikọ nke ụlọ ikpe ndị eze ma ọ bụ ndị isi na e bu n'obi kwado ike ndị ndu. Ụdị nka Luba na-ahụ "dị nke ọma ka a na-eme ya na curvilinear, na--bụrụ obi iru ala na nleba anya" [1]
Na December 2010, prestigious auctioning ụlọ Sotheby's mara ọkwa na a Luba sculpture mere nke kpara Master of Buli e rere 7,100,000,00 USD na Paris . [1] Ọrịre ahụ mere Luba caryatid stool nke mbụ ọnụ akara nka Africa na-eme ihe mere eme [2]
Aesthetics
[dezie | dezie ebe o si]Dị ka ndị na-ekwuchitere Luba si kwuo, ụdị apụta na akara ngosi nke ihe Luba jikọtara ya na arụmọrụ ha. [3] Maka Luba, etu ihe si dị na-egosi etu ọ si arụ ọrụ nke ọma. [4] [5] Ka e were were na ọ dị irè, ihe ga-arụ ọrụ iji chebe, kwalite na gwọọ ndị mmadụ n'otu n'otu na obodo.
Na-emesi ike na ụmụ nwanyị
[dezie | dezie ebe o si]
Ihe ahụ nke nta ka ọ bụrụ nka Luba niile akpọ ụdị ma ọ bụ ihe na-arrị elu ma ọ bụ na-akwado ihe dị ka isi oche, ube, anyụike ma ọ bụ ekiri. Ihe oyiyi jidesiri ara ya bụ ihe a na-ahụ na nka Luba. [1] Mmegharị ahụ nwere ọtụtụ ọkwa, na-ama akara akara,ama nwa, na ọrụ nwata dị nne. Ihe ahụ ahụ atụmatụ ama ebe ọ bụ na nchọta Luba na-esi n'ahịrị pụta. Ngosipụta a na-ekwukwa maka eziokwu ahụ bụ na omenala Luba, ọ bụ naanị ụmụ ụmụ ka a na-ewere na ha siri ike nke ọma ichekwa ihe siri ike nke eze, na ọ bụ n'ime ara ha ka ha na- echebe mma iwu eze nke dị iche dabere. [2] Ụmụ ndị a na-enwe akara akara ngosi nke Luba dị ka akara mara mma nke ukwuu n'ụdị ịchafụ [3]
Luba na-akọwa na ọ bụ naanị ụmụ nwanyị, ndị nwere ike ịtụrụ ime ma mepụta ndụ ọhụrụ, dị ike nke ọma iji jide mmụọ dị ike na ihe ọmụma nzuzo metụtara ha. [6]
N'ihi agbasiri ike na ụmụ nwanyị, ihe Luba na-abụkarị ihe onwunwe nke ndị ikom nwere ọkwa dị elu. Ndị na-ese ihe mere ha bụkwa ụmụ nwoke, ndị a zụrụ azụ n’ịrụ osisi na ịkpụ osisi.
Maapụ ebe nchekwa
[dezie | dezie ebe o si]Echiche nke ebe nchekwa bụ isi na nghọta nke nkà Luba. Ebe nchekwa Luba map site na akara ngosi nke stool, mkpara na ngwaọrụ ndị ọzọ a na-ahụ anya. [6] Kemgbe oge ndị ọchịchị, ngụkọ akụkọ ihe mere eme abụrụla ụdị ọrụ ọgụgụ isi akpọrọ ihe nke ukwuu n'etiti Luba. Ihe onyonyo a na-ahụ anya (nkà Luba) abụrụla ihe bụ isi maka ime akụkọ Luba gbasara ọchịchị na mmekọrịta ndọrọ ndọrọ ọchịchị. [6]
Lukasa
[dezie | dezie ebe o si]
Ihe dị n'etiti Luba nka bụ lukasa ngwaọrụ, yiri ka ọ dị mfe mana ọ bụ ọkaibe nke na-enyere aka icheta na ihe ihe mere eme. Stool, mkpara, ọnụ ọgụgụ, na egwu egusi dị anya na-akwado lukasa ka a na-echeta, echeta ma omenala Luba.
Mpempe ebe nchekwa Lukasa bụ mbadamba osisi nwere ụdị ugogbess nke ejiri cha cha, shells na ibe nchara nwere ọtụtụ agba kpuchie, ma ọ bụ nke ejiri akara akpụrụ akpụ were were kpuchie ya. [7] Agba na nhazi nke beads ma ọ bụ ideograms na-enyere aka icheta ndị dị mkpa, ebe, ihe, mmekọrịta na ihe omume dị ka ndị ọkọ akụkọ ihe mere eme n'ụlọikpe na-akọwa mmalite nke ikike Luba. Lukasa na-arụ ọrụ dị ka ebe nchekwa maka maapụ mpaghara na usoro oge nke akụkọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị na usoro data ndị ọzọ. [3]
Ndị ọrụ
[dezie | dezie ebe o si]
Ndị ọrụ ụlọ ọrụ so na akara ngosi eze Luba bara ụba. Ha bụkwa ndị dị iche iche na iconography n'ihi na ikike ha nwere bụ ọchịchị onye kwuo uche ya karịa nke stool: caryatid stools bụ nanị ụlọ ọrụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị kachasị elu, ebe ndị ọrụ nwere ike ịbụ nke ndị na-agba afa, ndị òtù Mbudye, ndị nwe aha na ndị isi mpaghara. Ọ dịghị mkpara Luba abụọ bụ otu n'ihi na nke ọ bụla na-edekọ akụkọ ihe mere eme, usoro ọmụmụ na mbugharị nke otu ezinụlọ, agbụrụ ma ọ bụ isi obodo. Nkọwa nke otu ndị ọrụ na-arụ ọrụ dị ka akara mnemonic, nke na-enyere ndị na-akọ akụkọ aka na "ncheta ndọrọ ndọrọ ọchịchị kpaliri n'oge gara aga." [3]
Caryatid stool
[dezie | dezie ebe o si]
Ọ bụ ezie na ọtụtụ ihe nka Luba na-egosi na ọ na-arụ ọrụ, ebumnobi ihe atụ edochiela ma ọ bụ kwalite ebumnuche ha bara uru. Stool caryatid a kpụrụ akpụ na-arụ ọrụ ihe atụ dị ka oche nke ike na ebe nchekwa maka ndị eze na ndị isi nwụrụ anwụ kama ịbụ ebe ha ga-anọdụ ala. Ya mere, ha bụ oche ihe atụ, ọ bụghị nke nkịtị, oche eze. Nhazi oche ndị ọchịchị Luba nwere ike ịbụ nke nkịtị ma ọ bụ ihe atụ. Ndị na-ejikọta caryatids nwanyị na-enye nkọwapụta echiche Luba nke ahụ nwanyị dịka ihe oriri ime mmụọ nke na-akwado ọchịchị Chineke. Nchacha mma nke ahụ nwanyị site na ịchọ mma akpụkpọ ahụ na-arụ ọrụ dị ka ihe atụ maka mmepeanya na nchacha nke ndị ọchịchị Luba na-ekesa n'ime ọha mmadụ.
Dị ka lukasas, Luba stools na mkpara bụ "ngwabara mnemonic mapping." Ha na-uche ma na-e ajụjụ "ebe nchekwa ebe" n'ihi na ha na-ezo aka na saịtị dị nsso ma mee ka a kọwapụta ike ike site n'ụdị ha. [1] Luba caryatid stools asị ndị dị mkpa nke oge gara aga. Mgbe eze Luba nwụrụ, ebe obibi ya (ma ọ bụ kitenta ) bụ ebe ebe ike ya kpọbatara n'anụ ahụ site n'aka ajụjụ na-ajụ ase a na-akpọ Mwadi. Nwanyị a nwere ike nke eze wee keta akara ya, ndị isi na ndị nri ya. Eze na-anya ya hibere ebe obibi, na n'ime oge ọdịiche ya ọ na-enye ụtụ nye ndị mwadi nke onye bu ya ụzọ. Ya mere, stool caryatid bụ nwanne ike nke "oche" metaphysical a.[3]
Otu onye dị otú ahụ Luba kere caryatid stools bụ onye na-ese ihe na ike afụ nke 19 Ngongo ya Chintu .
Ụta guzo
[dezie | dezie ebe o si]
Obere ụta osisi ma ọ bụ ígwè nwere ike ịmaliteworị dị ka ihe bara uru, mana ha bụkwa ihe ncheta siri ike nke Mbidi Kiluwe, dike omenala bụ onye na-achụ nta na onye na-ese ihe. [3] Dị ka ihe mkpuchi Luba ndị ọzọ, a na-etinye ihe nkwụnye ụta n'ememe nzuzo na ọ naghị adịkarị egosipụta n'ihu ọha. Ndị isi nwanyị na-eche ha nche n'otu ụlọ pụrụ iche site n'aka ndị isi nwanyị na-ekpegara ha ekpere na àjà. Ma ọ bụghị ya, a na-edobe ha n'akụkụ ihe ndina nke onye na-achị achị iji mee ka nrọ ya mara ma chebe ya pụọ n'aka ndị mmụọ ọjọọ na ndị mmegide mmadụ. Ụta ígwè na-eme ntụaka anthropomorphic site na arịa ndị yiri hourglass na-echetara bọọdụ ebe nchekwa lukasa . A na-eji ihe osise zuru oke chọọ ebe a na-akụ ụta osisi chọọ ya mma na-ezo aka na ndị malitere usoro ọmụmụ eze ma ọ bụ Bevidye. [3] N'ikpeazụ, ogwe osisi e ji ígwè kpụọ ụta na-egosi ike eze, mgbe a kụrụ ya n'ala, ha na-agba akaebe na ọ malitere na ike ya.
Ntụaka
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ Siegmann (2009). African art a century at the Brooklyn Museum. Brooklyn, NY: Brooklyn Museum. ISBN 9780872731639.
- ↑ Archived copy. Archived from the original on 2010-12-17. Retrieved on 2013-10-19.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 Roberts (2007). Luba. Milan: 5 continents. ISBN 978-8874392971. Kpọpụta njehie: Invalid
<ref>tag; name "Visions of Africa Luba" defined multiple times with different content - ↑ Loughran (2006). in T. Seligman and K. Loughran: Art of Being Tuareg: Sahara Nomads in a Modern World. Seattle: University of Washington Press for the Canton Center for Visual Arts, Stanford University, and the UCLA Fowler Museum of Cultural History, 194–201.
- ↑ Fernandez (1975). in W. d'Azevedo: The Traditional Artist in African Societies. Bloomington, Indiana: Indiana University Press, 194–220.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 (1996) in Mary Nooter Roberts and Allen F. Roberts: Memory : Luba art and the making of history : [... in conjunction with an exhibition ... presented by the Museum for African Art, New York (2 february - 8 september 1996)]. New York: Museum for African Art. ISBN 379131677X. Kpọpụta njehie: Invalid
<ref>tag; name "Roberts and Roberts 1996" defined multiple times with different content - ↑ Reefe (1978). "Lukasa: A Luba Memory Device". African Arts 10 (4): 48–50, 88. DOI:10.2307/3335144.