Imbongi
Onye imbongi (iimbongi nke bụ mkpọpụta mgbe ọ dị ọtụtụ), ma ọ bụ onye obụ abụ ọtụto Xhosa, bụ onye otu obodo Xhosa nke na-eme ememe ememe na ihe omume dị mkpa. Imbongi bụ na omenala nwoke nke na-agụ abu na-emetụ n'ahụ, na-abụ abụ, na-akọwa mmekọrịta ezinụlọ, na-ekwughachi ihe omume akụkọ ihe mere eme, ma na-ekwu maka ihe ndị na-eme ugbu a
Akụkọ ihe mere eme[dezie | dezie ebe o si]
Ihe ndekọ akụkọ mbụ e dere banyere iimbongi bụ nke onye ozi ala ọzọ Metọdist bụ James Whitworth dere. Whitworth kwuru n'akwụkwọ akụkọ ya nke 6 Eprel afọ 1825 mgbe ọ na-eleta eze Gcaleka Hintsa: Na ọdịda anyanwụ, otu nwoke kwupụtara n'olu ike azụmahịa nke ụbọchị ahụ, nke yiri ka ọ bụ omenala a na-emekarị, na-ejedebe na "Onye isi anyị bụ nnukwu onye isi". Mgbe ndị ọcha bịara ịhụ ya, o ji obiọma nabata ha ma nye ha ehi ka ha rie.
.png)
Imbongi na-enweta mkpali mmụọ nsọ site n'aka ndị nna nna ya mgbe o kwesịrị. Mgbe ọ na-eto onye isi, abụ ya na-agụnye aha otuto nke onye isi na ndị nna nna onye isi. N'ụzọ dị otú a, imbongi na-achọ nnweta ihu ọma site n'aka ndị nna eze maka ọganihu nke mba ya. [1]
N'oge a na-egwupụta ihe na South Afrika, ụdị imbongi a etụfuru ugbu a pụtara. N'adịghị ka 'ụlọ' iimbongi, ndị na-egwupụta ihe n'ime ala enweghị ọnọdụ mmekọrịta pụrụ iche n'ihi na ọrụ ha bụ nke a na-ejighị n'aka na nke a na'amaghị ama. Ha nyere aka mee ka iwu ndị na-egwupụta ihe n'ime ala sie ike, ma n'ozuzu ha na-egbochi ime ihe ike, mpụ, na ịhụ ihe onwunwe n'anya. Iimbongi na-enye aka ịnọgide na-enwe nkwekọrịta mmekọrịta mmadụ na ibe ya site n'ịkwado ụkpụrụ anabatara na omenala ọdịnala nke Zulu. [1]
Gọọmentị South Africa tinyere imbongi n'ime ihe omume mba. N'afọ 2015, Kgato Masemola dị afọ iri asaa na anọ bụụrụ nwanyị mbụ na-agụ egwú otuto ka e nyere nsọpụrụ nke ịchịkọta ọbịbịa nke onye isi ala na Nzukọ Ndị Omeiwu. Ọ na-ejekwa ozi dị ka onye na-ede abụ otuto nke Kgoshigadi (eze nwanyị) ama ama nke Mogoshadi Marishane.[1][2]
Ebumnuche[dezie | dezie ebe o si]
Imbongi na-abụkarị onye otu ndị ana-anabata nke otu ndị eze nleta, n'ihi ya, a na-akpọ ya "onye na-ede abụ nke na-aga n'ihu nnukwu onye isi ọ bụla".
Onye imbongi na-akowa na ọ nwere ike ịkpọ ndị nna nna nwụrụ anwụ ma mee ka nkwurịta okwu dị n'etiti ha na ndị dị ndụ dị mfe. Ekwenyere na ha na-agbakwunye abụ ha ike site n'ịkpọ aha ndị nna nna nwụrụ anwụ. A na-eji otuto ememe nke imbongi eme ihe iji hụ na ndị nna nna eze na-elebara eze na alaeze ya anya.
imbongi Xhosa abụghị maka ime ihe ntụrụndụ, ma ọ bụghịkwa naanị na ọ na-ede abụ maka ezinụlọ eze.[1] A na-enyekwa imbongi okikere ịkatọọ obodo, jiri asụsụ na-akpali akpali, ma mee nkwupụta na-awụ akpata oyi n'ahụ nke a na-ewere dị ka ihe na-ekwesịghị ekwesị maka nwoke Xhosa.
A na-ewere ya dị ka ihe ihere igbu onye imbongi n'agha, ọbụlagodi na ọ na-eme ka ndị agha n'enwe mkpasu iwe.
Ihe ndị e ji mara ya[dezie | dezie ebe o si]
Ụdị arụmọrụ nke imbongi na-abụkarị nke ime ihe ike ma na-eyikwa egwu, ma nwee ike ịgụnye ịpị ube ma ọ bụ osisi ọgụ na mgbe ụfọdụ ịtụba ha n'ala iji mee ka ndị nna nna ya maa jijiji.[1]
Egwuregwu Imbongi nwere ike ịbụ ihe omimi, na-arụtụ aka na ọnọdụ ma ọ bụ àgwà na ihe atụ, ihe atụ. Ha yiri onye ikpe ụlọ ikpe na akwụkwọ Europe. Dị ka akụkụ dị mkpa nke emume ndọrọ ndọrọ ọchịchị ndị Xhosa, imbongi na-akpachara anya na-agbagwoju ndị na-ege ya ntị anya mgbe ụfọdụ site n'ime nkwupụta jọgburu onwe ya ma ọ bụ iji okwu rụrụ arụ.[1] Ndị Xhosa imbongi na-abụkarị onye otu ndị eze. N'oge ọha na eze dị mkpa, ọ na-agụ abụ iji too onyeisi ahụ, na-arụtụ aka n'agbụrụ, àgwà na omume onyeisi ahụ. Imbongi nwere ike ịgụnye nkọwa mmekọrịta mmadụ na ibe ya ma ọ bụ nke ndọrọ ndọrọ ọchịchị.
N'èzí ọrụ eze ya, imbongi na-arụ ọrụ nye obodo ya mgbe niile.[1]
Ọ bụ ezie na ọtụtụ ndị òtù iimbongi bụ ụmụ nwoke, ụmụ nwanyị na ụmụaka nwere ike iwehara ọrụ ahụ. Otú ọ dị, ọ bụ naanị ụmụ nwoke na-eyi uwe ọdịnala nke imbongi n'oge ememe.
Ọrụ mba[dezie | dezie ebe o si]
Ihe bụ isi Ihe ana elegara anya mgbe ị na-ahọrọ onye na-ede abụ otuto maka adreesị onye isi ala bụ ịtụgharị n'etiti asụsụ iji nye onye ọ bụla n'ime ọdịbendị ụmụ amaala South Afrika nnọchiteanya ziri ezi. Ndị isi oche ndị omeiwu na-enye mkpebi onye ga-anata nsọpụrụ ahụ.[1]
Hụkwa[dezie | dezie ebe o si]
- Nofinishi Dywili
- Nontsizi Mgqwetho
Edensibia[dezie | dezie ebe o si]
- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Opland (December 2010). "The Xhosa imbongi as trickster". Journal of African Cultural Studies 22 (2): 157–167. DOI:10.1080/13696815.2010.491409.
- ↑ Mohlomi. Career or calling? The changing face of praise poets (en). The M&G Online. Retrieved on 2019-01-26.
Ebe e si nweta ya[dezie | dezie ebe o si]
- Opland (1983-12-30). [[[:Àtụ:Google books]] Xhosa Oral Poetry: Aspects of a Black South African Tadition] (in en). Cambridge University Press. ISBN 9780521241137.
Njikọ mpụga[dezie | dezie ebe o si]
- Abụ Ndị Xhosa
- Omenala Xhosa,
- The WDG