Jump to content

Isikwopụ afọ ime na Ghana

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ

Amachibidoro ite ime na Ghana belụsọ mgbe enwere ntọhapụ ziri ezi. E kwesịkwara ime naanị n'ụlọ ọgwụ gọọmentị; ụlọ ọgwụ nkeonwe edebanyere aha, ụlọọgwụ ndị edebanyere aha n'okpuru Ụlọ Ọgwụ nkeonwe na Iwu Ụlọ Nne, 1958 (No. 8) na ebe Minista Ahụike kwadoro site na ngwá ọrụ iwu. Ime ime n'ụzọ iwu na-akwadoghị bụ mpụ nke ga-anọrịrị n'ụlọ mkpọrọ ma ọ dịkarịa ala afọ ise maka nwanyị dị ime nke kpalitere ite ime, yana maka dọkịta ọ bụla ma ọ bụ onye ọzọ nyeere nwanyị a dị ime aka ịnweta, ma ọ bụ ime ime,[1]. Mgbalị ime ka ime ime bụkwa mpụ, dịkwa ka nchụpụ, inye, ma ọ bụ ịzụ ahịa kemịkalụ na ngwa ndị ebumnobi ha bụ ịkpata ite ime.

Okwu

[dezie | dezie ebe o si]

Nkọwa nke ite ime dị obosara. Dị ka iwu 29, nkeji 58, edemede 3, nke Criminal Code nke 1960 si kwuo, "Ime ime ma ọ bụ ime ọpụpụ pụtara nchụpụ akaghị aka ma ọ bụ iwepụ echiche sitere na akpanwa ma ọ bụ akpa nwa tupu oge ime afọ agwụ."[1] Ya mere, okwu abụọ a. , ite ime na ime ime, enwere ike iji n'otu oge na-ezo aka n'otu ihe ahụ. Iwu ahụ ga-adị ka ọ na-ekpuchi ite ime ndị a kpalitere, ebe nwanyị dị ime kpachaara anya chụpụ nwa ebu n'afọ, nakwa ime ime, ma ọ bụ ime ọpụpụ, bụ́ nke nwanyị dị ime nwere ike ịgba ume site n'ụzọ dị iche iche. N'ihe gbasara ahụike, enweela mbọ iji mata ọdịiche dị n'etiti abụọ ahụ nke ọma,[2] mana iwu dị na Ghana gbasara okwu a emeghị ka nke a dị iche..[1]

Ihe ndị ọzọ e wepụrụ

[dezie | dezie ebe o si]

N'ọnọdụ ụfọdụ, ite ime bụ ihe iwu kwadoro. Iwu Ghana na-ekwe ka ite ime ebe (1) afọ ime bụ n'ihi idina mmadụ n'ike, mmetọ, ma ọ bụ mmekọ nwoke na nwanyị, nke n'onwe ha bụ mpụ niile na Ghana, na (2) ebe nwanyị dị ime rịọrọ ka ekwopụ ya. Ndị ikwu nwanyị dị ime nwere ike ịrịọ ite ime ma ọ bụrụ na nwanyị enweghị ikike ịrịọ ya. Dịka ọmụmaatụ, ọ bụrụ na ọ maghị ihe ọ bụla ma chọọ nlekọta ahụike ozugbo nke nwere ike ibute ite ime; ọ bụrụ na ọ nweghị ike ime mkpebi ahụike (dịka ọmụmaatụ nwere nkwarụ ọgụgụ isi); ma-ọbụ ọbụrụ na ọ bụ nwata dịka iwu siri dị. Na Ghana, afọ ndị pere mpe dị n'okpuru afọ iri na asatọ, n'agbanyeghị afọ iwu maka nkwenye bụ afọ 16.

Iwu

[dezie | dezie ebe o si]

Isikwopụ afọ ime bụ mpụ dị ka Iwu 29, ngalaba 58 nke iwu mpụ nke 1960, [2] nke PNDCL 102 nke 1985, nke na-ekwu na:

  1. N'okpuru ndokwa nke ngalaba (2) nke ngalaba a
    1. nwanyị ọ bụla nke nwere ebumnuche ime ka ọ wepụ afọ ime ma ọ bụ ime ọpụpụ na-enye onwe ya ma ọ bụ kweta ka a nye ya nsí ọ bụla, ọgwụ ma ọ bụ ihe ọzọ na-emerụ ahụ ma ọ bụ jiri ngwá ọrụ ọ bụla ma ọ bụ ụzọ ọ bụla ọzọ; ma ọ bụ
    2. onye ọ bụla -
      1. na-enye nwanyị nsí ọ bụla, ọgwụ ma ọ bụ ihe ọzọ na-emerụ ahụ ma ọ bụ jiri ngwá ọrụ ọ bụla ma ọ bụ ụzọ ọ bụla ọzọ na ebumnuche ime ime ime ma ọ bụ ime ọpụpụ, ma nwanyị ahụ dị ime ma ọ bụghị ma ọ bụ nye ya nkwenye
      2. na-eme ka nwanyị mee ihe ma ọ bụ kweta ịkpata ite ime ma ọ bụ ime ọpụpụ.
      3. na-enyere nwanyị aka ma na-enyere ya aka ime ma ọ bụ ime ọpụpụ.
      4. mgbalị ime ka ite ime ma ọ bụ ime ọpụpụ; ma ọ bụ
      5. na-enye ma ọ bụ na-enweta nsí ọ bụla, ọgwụ, ngwá ọrụ ma ọ bụ ihe ọzọ ma mara na e bu n'uche iji ya mee ihe ma ọ bụ jiri ya mee ihe iji mee ka ite ime ma ọ bụ ime ọpụpụ; ga-abụ ikpe maka mmebi iwu ma bụrụ onye ikpe mara ịga mkpọrọ maka oge na-agafeghị afọ ise.
  2. Ọ bụghị mmejọ n'okpuru ngalaba (1) ma ọ bụrụ na a na-akpata ite ime ma ọ bụ ime ọpụpụ n'ọnọdụ ọ bụla n'ime ọnọdụ ndị a site n'aka onye ọrụ ahụike edebanyere aha na Gynaecology ma ọ bụ onye ọrụ ahụ ike ọ bụla edebanyụrụ aha n'ụlọ ọgwụ gọọmentị ma ọ bụ ụlọ ọgwụ onwe onye edebanyiri aha n'okpuru Iwu Ụlọ Ọgwụ na Ụlọ Ọmụ, 1958 (Ọ dịghị nke 9) ma ọ bụ n'ebe a kwadoro maka nzube ahụ site na ngwá ọrụ iwu nke odeakwụkwọ mere:
    1. ebe ime ime bụ nsonaazụ nke ndina n'ike ma ọ bụ mmetọ nke nwanyị nzuzu ma ọ bụ mmekọahụ ma ọ bụ onye ikwu ya na-arịọ ka onye ahụ ma ọ bụ ndị ikwu ya ma ọ bụ mmadụ na-achọ ite ime ma ọ bụ ime ọpụpụ, ma ọ bụrụ na ọ nweghị ikike ime arịrịọ dị otú ahụ.
    2. ebe ịga n'ihu nke ime ime ga-agụnye ihe ize ndụ nye ndụ nke nwanyị dị ime ma ọ bụ mmerụ ahụ na ahụike ya ma ọ bụ nke uche na nwanyị dị otú ahụ kwenyere ma ọ bụ ma ọ bụrụ na o nweghị ikike inye nkwenye dị otú ahụ, ndị ikwu ya ma ọbụ onye nọ na loco parentis na-enye ya.
    3. ebe enwere nnukwu ihe ize ndụ na ọ bụrụ na amụọ nwa ahụ, ọ nwere ike ịrịa ọrịa ma ọ bụ ọrịa.
  3. Maka ebumnuche nke ngalaba a, ite ime ma ọ bụ ime ọpụpụ pụtara ịchụpụ ma ọ bụ iwepụ afọ ime n'oge site na akpa nwa ma ọ bụ akpa nwa tupu oge ime gwụchaa.

Ndekọ ọnụ ọgụgụ

[dezie | dezie ebe o si]

Dabere na data ndekọ ọnụ ọgụgụ mba sitere na 2009, 7% nke ime ime niile ka agbapụrụ. N'ime ọnụ ọgụgụ ụmụ nwanyị nọ n'agbata afọ 15 na 49, 15% agbaala afọ ime.[1] Maka ụmụ nwanyị 1,000 ọ bụla na Ghana nwere afọ 15 ruo 44, a na-ete ime 15. Nnyocha ọzọ e mere n'afọ ndị 1990 tụrụ aro na n'ebe ndịda Ghana, ọnụ ọgụgụ ahụ dị ntakịrị karịa, na ime 17 maka ụmụ nwanyị 1,000 ọ bụla.[2] Ọnụọgụ a dị ala karịa ọnụ ọgụgụ dị na West Africa n'ozuzu ya: ọnụ ọgụgụ ite ime dị na 28 n'ime 1,000 ụmụ nwanyị. [3]

Ụmụ nwanyị Ghana nke ọnụọgụ ndị a nwere ike isikwopụ afọ ime: ụmụ nwanyị na-alụbeghị di; ụmụ nwanyị dị afọ iri abụọ; ụmụ nwanyị na'enweghị ụmụ; ụmụ nwanyị bara ọgaranya; na ụmụ nwanyị si n'obodo ukwu. Ụmụ nwanyị na-alụbeghị di nwere ohere okpukpu abụọ ịchọ usoro ahụ karịa ndị lụrụ di. Omume ịchọ ite ime na-ebelata na ọnụ ọgụgụ ụmụaka: ụmụ nwanyị na-enweghị ụmụ nwere ohere okpukpu asaa ịchọ ite ime karịa ụmụ nwanyị nwere ụmụ atọ ma ọ bụ karịa. Maka ụmụ nwanyị ndị a, ihe kachasị mkpa mere ha ji chọọ ite ime bụ ihere metụtara inwe nwa n'alụghị di. Ụmụ nwanyị ndị tụfuru afọ ime n'oge gara aga nwere ike ịchọ usoro ahụ. Ndị na-eme nchọpụta na-ejikọta nke a na ohere ụmụ nwanyị ndị a nwere ike ịnwe ihe ọmụma, ma nke ọnọdụ iwu nke ite ime, ma o yikarịrị ka, ebe ha ga-enweta usoro ahụ. Ụmụ nwanyị nọ n'elu 40% nke nkesa akụ na ụba na mba ahụ nwere 67%-80% nwere ike isikwopụ afọ ime karịa ndị ogbenye ibe ha.[4] Ụmụ nwanyị na-eto eto nwere ike ịchọ ite ime, ebe ụmụ nwanyị nọ n'agbata afọ 20 na 24 nwere ike, na ite ime 25 maka otu puku ụmụ nwanyị, na ugboro ole ọ na-ebelata na ọgbọ ọ bụla na-esote.[5] Ụmụ nwanyị bi n'obodo ukwu nwere ike isikwopụ afọ ime, na-ewepụ afọ ime 34 n'ime otu puku ụmụ nwanyị. N'ozuzu, ndị bi n'obodo ukwu nwere 110% nke nwere ike ịchọ ite ime karịa ndị bi n"ime ime obodo, na ite ime 21 maka otu puku ụmụ nwanyị na ite ime 10 maka otu puku nwanyị.

Ihe ndị inyom Ghana na-enye maka ịchọ ite ime gụnyere: enweghị ike ego iji lekọta nwatakịrị, ime ime na-emetụta ọrụ ha ma ọ bụ agụmakwụkwọ ha, na ịchọ iwepụ ohere ha nwere ịmụ nwa ma ọ bụ iji belata ọnụ ọgụgụ ezinụlọ. [6] [7][8] N'ihi ọnụ ọgụgụ dị nta nke ndị ọrụ iwu na-eme ite ime n'enweghị nsogbu, ọ dị oke ọnụ; ya mere ọtụtụ ụmụ nwanyị enweghị ike ịzụta ya ma ha na-agbanye na ite ime n"enweghị nsogbu site n'aka ndị ọrụ na-enweghị nkà.[9]

Ihe dị ka 45% nke ite ime na Ghana adịghị mma.[4] 11% nke Ọnwụ nne Ghana bụ n'ihi ite ime na-adịghị mma, na ọnwụ nne bụ ihe nke abụọ na-akpata ọnwụ n'etiti ụmụ nwanyị Ghana.[5] Ụfọdụ ụmụ nwanyị na-enwe nsogbu site na ahụmịhe ndị a. N'ihi na ụmụ nwanyị ole na ole maara na ite ime bụ ihe iwu kwadoro n'ọtụtụ ihe na Ghana, ha anaghị achọ, ma ọ bụ chọọ nlekọta mgbe ite ime gasịrị, ọbụlagodi mgbe ha nwere ihe ziri ezi mere ha ji nweta ite ime iwu kwadoro.[5] Dị ka nnyocha e mere n'afọ 2007 si kwuo, naanị 3% nke ụmụ nwanyị dị ime, na 6% nke ụmụ nwanyị na-achọsi ike ite ime, maara iwu ndị gbara usoro ahụ gburugburu.[4]

Ọnụ ọgụgụ ndị a bụ ndị a na-apụghị ịdabere na ha, n'ihi etu a na-akparị ite ime na Ghana. A chịkọtara ọtụtụ n'ime data a dabere na ajụjụ ọnụ ihu na ihu, na-eme ka o yighị ka ha ga-ekpughe atụmatụ ziri ezi nke ime. Dị ka akwụkwọ si kwuo, ọnụ ọgụgụ ndị na-ewepụ afọ ime na Ghana nwere ike ịdị nso na ọnụ ọgụgụ West Africa nke ụmụ nwanyị 28 n'ime 1,000.[4]

Isikwopụ afọ ime na ihe mgbochi ime

[dezie | dezie ebe o si]

Ọnụ ọgụgụ dị ala nke iji ihe mgbochi ime eme ihe bụ akụkụ nke ihe na-akwọ ụgbọala maka ite ime.[4] Dabere na ndekọ ọnụ ọgụgụ mba, iji ihe mgbochi afọ ime eme ihe amụbaala n'ime iri afọ, mana site na 13% nke ụmụ nwanyị lụrụ di na 1988, ruo naanị 25% site na ọnụ ọgụgụ mmadụ a na 2003 wee gbadata obere na 24% na 2008.[7] Ọnụ ọgụgụ dị elu nke ụmụ nwanyị na-alụbeghị di na-eji ihe mgbochi afọ ime nke oge a, mana na 2008, ọnụ ọgụgụ a bụ naanị 28% nke ndị bi na ya. N'ihi ya, 35% nke ụmụ nwanyị lụrụ di, na 20% nke ndị na-alụbeghị di na nwunye na-enwe mmekọahụ na-adaba n'ime ọdọ mmiri nke ndị na'achọghị ụmụ, ma ha anaghị eji usoro mgbochi afọ ime ọ bụla nke oge a.

N'ihi ụkọ a, ihe karịrị 37% nke ime ime na Ghana bụ ihe a na-ebughị n'obi. A na-atụle pasent iri abụọ na atọ ọzọ, ya bụ, anaghị eme n'oge ndị mmadụ na-ahọrọ. 14% nke afọ ime niile anaghị achọ ndị dị ime. Nke a na-apụta na ihe karịrị ụmụaka 300,000 bụ ụmụ nke ime ime a na-achọghị.[6]

N'ozuzu, ọnụ ọgụgụ nke ụmụaka ụmụ nwanyị Ghana ejirila 6.4 ruo 4.0 belata n'etiti 1988 na 2008.[7] Ka o sina dị, nke a adabaghị na ọchịchọ e dekọrọ nke ụmụ nwanyị, ndị chọrọ inwe ihe na-erughị ụmụ anọ. Maka ihe karịrị otu ụzọ n'ụzọ atọ nke ụmụ nwanyị ndị a na-achọghị ụmụaka ma ọ bụ ndị na-egbochi afọ ime, ihe kpatara ha na-enye maka ịghara ime otú ahụ na-emetụta ahụike, ma ọ bụ egwu nke mmetụta ndị ọzọ na ihe ize ndụ metụtara iji ihe mgbochi afọ ime. Ọnụ ọgụgụ ụmụ nwanyị nọ n'ọdọ mmiri a na-arị elu na agụmakwụkwọ na obodo ukwu. Ụmụ nwanyị dara ogbenye nwere ike ịmụ nwa na-enweghị isi, na obere ike iji ihe mgbochi afọ ime nke oge a, karịa ndị ibe ha bara ọgaranya.[4]

Ihe odide

[dezie | dezie ebe o si]
  1. ↑ Moscrop (2013-02-21). "'Miscarriage or abortion?' Understanding the medical language of pregnancy loss in Britain; a historical perspective". Medical Humanities 39 (2): 98–104. DOI:10.1136/medhum-2012-010284. ISSN 1468-215X. PMID 23429567. 
  2. ↑ Abortion or miscarriage. Consolidation of Criminal Code of Ghana, 1960. Act 29. Section 58. 1999. Dec 10, pp. 37–38
  3. ↑ World Health Organization (WHO), Unsafe Abortion: Global and Regional Estimates of the Incidence of Unsafe Abortion and Associated Mortality in 2003, fifth ed., Geneva: WHO, 2007
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 4.5 Sedgh (2010). "Abortion in Ghana". Guttmacher Institute (2): 1–4. PMID 20653094.  Kpọpụta njehie: Invalid <ref> tag; name ":3" defined multiple times with different content
  5. ↑ 5.0 5.1 5.2 Ghana Statistical Service (GSS), Ghana Health Service (GHS) and Macro International, Ghana Maternal Health Survey 2007, Accra, Ghana: GSS and GHS; and Calverton, MD, USA: Macro International, 2009.
  6. ↑ 6.0 6.1 Aboagye PK et al., An Assessment of the Readiness to Offer Contraceptives and Comprehensive Abortion Care in the Greater Accra, Eastern, and Ashanti Regions of Ghana, Chapel Hill, NC, USA: Ipas, 2007.
  7. ↑ 7.0 7.1 7.2 Blanc AK and Grey S, Greater than expected fertility decline in Ghana: untangling a puzzle, Journal of Biosocial Science, 2002, 34(4):475-495.
  8. ↑ Baiden FK et al., Unmet need for essential obstetric services in a rural district in Northern Ghana: complications of unsafe abortions remain a major cause of mortality, Journal of the Royal Institute of Public Health, 2006, 120(5):421–426.
  9. ↑ Morhee RAS and Morhee ESK, "Overview of the law and availability of abortion services in Ghana", Ghana Medical Journal, September 2006, 40(3): 80-86
Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Isikwopụ_afọ_ime_na_Ghana&oldid=190277