José Jacinto Van-Dúnem
José Jacinto da Silva Vieira Dias Van-Dúnem, makwaara dị ka Zé Van-Dúnem Filósofo[1] (29 Ọgọst 1939 - 8 Julaị 1977) bụ onye agha Angolan, onye ndọrọ ndọrọ ọchịchị na onye na-akwado ọchịchị..
Ọ bụ onye kọmishọna ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ndị ọrụ izugbe nke ndị agha ndị agha nnwere onwe nke Angola (FAPLA), [2] onye otu Central Committee nke MPLA, [3] na kọmishọna ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke Eastern Front (III Região Político- Militar).[3] O tinyere aka na agha Angolan maka nnwere onwe na agha obodo Angolan.[1]
Otu onye otu n'akụkụ ndị Kọmunist Ọtọdọks nke MPLA,[4] Van-Dúnem bụkwa otu n'ime ndị isi nke ngalaba Nitista.[3] N'ịbụ ndị e jidere n'usoro mmegide a nwara ịchị ọchịchị Angola steeti, e gburu ya na nwunye ya Sita Valles..[1]
Akụkọ ndụ
[dezie | dezie ebe o si]Nwa mbụ nke Antónia Vieira Dias na Mateus Van-Dúnem, José Jacinto Van-Dunem si n'ezinụlọ jikọtara ya na ndị guzobere òtù mba Angola nke oge a, [2] nna ya, Manuel Pereira dos Santos Van-Dúem, na nwanne nna ya, Manual Inácio dos Santos Torres Vieira Dies. Nwanne ya nwanyị, Francisca Van Dunem, bụ minista gọọmentị ojii mbụ na Portugal, na-eje ozi dị ka Minista nke Nchịkwa N'ime na Minista nke Ikpe Ziri Ezi.[3]
Van-Dúnem gụrụ akwụkwọ praịmarị n'ụlọ akwụkwọ dị na Sumbe ka ezinụlọ ya bi n'ebe ndị dabeere n'ọrụ nna ya.[2] Ọ kwagara Luanda wee soro nwanne nna ya biri ka o wee nwee ike ịmụ ihe na Liceu Nacional Paulo Dias de Novais (nke bụzi Escola Angola Quiluanje).[2] O mechara gụọ akwụkwọ na Faculty of Medicine nke Mahadum Luanda . [2] Site n'etiti afọ 1960, n'ihi mmetụta ezinụlọ, ọ ghọrọ akụkụ nke ọgụ megide ọchịchị nchịkwa na òtù Marxist MPLA, na-ahapụ ọmụmụ ya na Faculty of Medicine.[2]
O sonyere na Agha nke Nnwere Onwe nke Angola dị ka onye ọrụ na ndị ụbụrụ na-aghọ nkọ nke People's Army for the Liberation of Angola (EPLA) na onye nhazi nke Kọmitii Mpaghara Nzuzo nke Luanda (CRL), na-ahazi netwọk cell na MPLA na Luanda. [2] Omume ọgụgụ isi ya mere ka a kpọọ ya "Filósofo" (Portuguese maka onye ọkà ihe ọmụma). [2] O sonyekwara n'ọrụ agha, gụnyere ijide ụfọdụ ụgbọelu na 1969. [2]
Dị ka akụkụ nke ọrụ nzuzo nke ndị agha, Van-Dúnem sonyeere ndị agha Portuguese na Jenụwarị 1970, na-enweta ohere ịnweta ozi agha nzuzo.[2] Ọ rụrụ ọrụ na Huambo na Cuíto na ọkachamara na ịgba égbè ndị agha.[2] Ọ haziri ohi nke ngwá agha na mgbọ site na ogige ndị agha na Cuíto, nke dugara n'ụlọ mkpọrọ ya na Luanda ma mesịa na Moçâmedes.[2] N'agbanyeghị na a tụrụ ya mkpọrọ n'ihi mgbalị ya inweta ngwá agha maka nnupụisi, ọ nwetara aha ọjọọ na nkwanye ùgwù n'etiti ndị agha EPLA maka obi ike nke onwe ya na ọchịchọ egwu iji tinye onwe ya n'ihe ize ndụ.[2]
Site na Mgbanwe Carnation na Portugal na 25 Eprel 1974, usoro decolonization amalitela.[2] A tọhapụrụ Van-Dúnem, ya na Nito Alves na Daniel Chipenda, ghọrọ ndị nwere mmetụta kachasị na MPLA maka itinye aka na idu ndú ha n'ọgụ maka nnwere onwe.[2] Ya na Alves, ma ya na Van-Dúnem malitere mgbanwe nke 1st Military Police Region (Luanda, Dembos na Norte Angolano) nke MPLA na ịmaliteghachi mpaghara nke 4 (Malanje na Cuanza). [2] Ha nwekwara ike imeghachi omume na òtù ndị dị mkpa na Luanda, Operational Command of Luanda (COL), ma mee ka ọnọdụ dị n'isi obodo ahụ kwụsie ike, na-ahazi ndị nche iji debe iwu, ihe omume ndị ga-eme ka ihe ịga nke ọma nke Agostinho Neto wing nke pati ahụ n'oge Nzukọ Lundoji. [1]-reflink-text" id="mwXA">[3] Na nnọkọ ahụ na Julaị 1974, a họpụtara Van-Dúnem na Kọmitii Central nke pati ahụ wee bụrụ onye kachasị nta n'ime ndị ndu MPLA.[2]
Na Machị 1975, Agostinho Neto họpụtara ya ka ọ bụrụ onye isi ndọrọ ndọrọ ọchịchị mba na osote onye isi nke ndị ọrụ FAPLA. [2] N'ọkwa ya, ọ bụ onye nke atọ na-achịkwa ndị isi agha nke pati ahụ, na-esote onye isi ndị agha Iko Carreira na onye isi ndị isi João Luís Xietu. N'abalị iri na otu n'ọnwa Nọvemba n'afọ 1975, a kwupụtara nnwere onwe Angola, na MPLA dị ka òtù na-achị achị. Agha obodo dị ogologo malitere mgbe nke ahụ gasịrị n'etiti steeti ọhụrụ nke Angola na ndị otu dị iche iche na-asọ mpi. Van-Dúnem sonyere n'agha nke 1975 na 1976. [2]
Ọ ghọrọ onye otu ndị nnọchi anya MPLA na 25th Congress nke Communist Party of the Soviet Union, nke e mere site na 24 February ruo 5 March 1976, nke Nito Alves duziri.[2] Van-Dúnem ghọrọ ọbụna ihe kwekọrọ n'echiche nke ihe nlereanya Soviet ma kwado maka ụdị ọchịchị Kọmunist.[2]
Site na Machị 1976 gaa n'ihu, Van-Dúnem malitere ịkatọ ndị isi a ma ama nke pati na nke steeti Angolan, ọkachasị na-agbakọ megide ndị e chere na ha bụ "ndị ọcha-mestiço elite",[3] bụ nke a na-ekwu na ọ bụ onye ozi ugbu a nke Nchebe Iko Carreira, yana ihe atụ. MPLA osote onye isi oche na onye isi oche nke Council Revolutionary Lúcio Lara. O mechara tinye aka na Agostinho Neto n'onwe ya na gọọmentị ya dị ka ebumnuche nke nkatọ ya.[3] Nkatọ ndị a mere ka ọ ghara inwe mmetụta na pati ahụ, na-ezigara ya na 3rd Military Police Region.[2]
Na 1976, Van-Dúnem lụrụ Sita Valles, onye ọzọ na-akwado MPLA nke lekọtara mmegharị ndị ntorobịa na mmegharị ndị mmadụ nke otu pati na Luanda.[4] Ha nwere nwa nwoke ha kpọrọ João Ernesto "Che" Valles Van-Dúnem, aha ya bụ ụtụ Che Guevara.[4]
Van-Dúnem bụ otu n'ime ndị isi nke Nitista ije, eziokwu nke mere ka ewepụrụ ya n'ọkwa ya na pati na steeti n'etiti 1976 na 1977.[3] Ọ bụ otu n'ime ndị isi na mbọ ọchịchị nke Angolan 1977.[3] Ndị steeti weghaara n'oge mmegwara nke steeti megide mwa ọchịchị, [3] e gburu ma Van-Dúnem na nwunye ya Sita Valles.. [1][1]
Ihe odide
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 Inácio Luiz Guimarães Marques (2012). Memórias de um golpe: O 27 de maio de 1977 em Angola. Universidade Federal Fluminense. Kpọpụta njehie: Invalid
<ref>tag; name "Marques" defined multiple times with different content - ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 2.16 2.17 2.18 2.19 2.20 Homenagem: Há 70 anos nascia José Van-Dunem. Associação 27 de Maio (2009). Kpọpụta njehie: Invalid
<ref>tag; name "27maio.com" defined multiple times with different content - ↑ Barra (11 June 2016). Francisca Van Dunem: "O meu presente é o mais imprevisível de todos os futuros". Expresso. Retrieved on 16 August 2024.
- ↑ Sita Vales, protagonista do "27 de Maio" – In memorium. Club-K (20 May 2012).