Lydenburg heads
Isi Lydenburg bụ isi terracotta asaa a chọtara na njikọ ya na ihe ndị ọzọ e ji ụrọ kpụọ na Lydenburg, Mpumalanga, South Africa. Ha so n'ime ihe osise kachasị ochie a maara n'Africa Iron Age site na South of the equator.[1] Ihe ndị ọzọ a chọtara na njikọ ya na isi ndị a gụnyere arịa ceramic, beads ígwè na ọla kọpa, na iberibe ọkpụkpụ. Coal jikọtara ya na isi bụ radiocarbon dated, na usoro mmekọrịta a na etinye ihe ndị a na saịtị ahụ na gburugburu 1410 BP (ihe dị ka 500 AD), nke mejupụtara otu n'ime ụbọchị ndị mbụ maka ebe obibi Iron Age na South Africa.[2] Isi ndị ahụ nwere oghere na ụrọ ụrọ dị nro agbakwunyere iji mepụta nkọwa ihu. Amamihe na echiche nke batara n'ime atụmatụ ahụ na egosi na ha bụ ngwaahịa bara uru nke obodo a haziri nke ọma ma biri.[3]
Nchọpụta[dezie | dezie ebe o si]
A chọtara isi ndị ahụ na mbụ dị ka ihe a chọtara n'elu [4] site n'aka nwa okorobịa aha ya bụ Karl-Ludwig von Bezing mgbe ọ na egwuri egwu n'ugbo nna ya. E mechara chịkọta ihe ahụ mgbe Ludwig bụ onye nọ n'afọ iri na ụma.[5] Ọ laghachiri na 1962 na 1966 iji gwupụta ebe ahụ ma n'oge a ọ nwere ike ịchọta ọtụtụ iberibe ite nke gosipụtara na ọ bụ isi asaa nwere oghere mgbe a gbakọtara ya, abụọ n'ime ha nwere ike ịdaba n'isi nwatakịrị; naanị otu n'ime isi asaa ahụ yiri anụmanụ. [2][1]
Ihe ndị e ji rụọ[dezie | dezie ebe o si]
E wughachiri iberibe ite ndị ahụ e nwetara n'ụzọ dị ukwuu na Mahadum nke Cape Town, ma jikọta ha n'ime isi abụọ buru ibu na isi ise dị obere. Otu n'ime isi ndị buru ibu mejupụtara ihe atụ na ezughị ezu.[6] Isi ndị e wughachiri na enye ọhụụ banyere nkà na izi ezi nke nka, ọ bụ ezie na ha nwere ike ọ gaghị adị kpọmkwem otú ha si dị afọ 1500 gara aga. Isi isii n'ime isi ndị ahụ nwere àgwà mmadụ, ebe otu isi nwere ọdịdị anụmanụ. A na ekwu na ọnụnọ nke mgbaaka olu dị n'ahịrị na anọchite anya akara nke ọganihu ma ọ bụ akụ na ụba, n'ihi ojiji ha na anọchi anya oge niile.[7] N'ime asaa ahụ, ọ bụ naanị abụọ buru ibu iji yiri, mana nha abụghị naanị ọdịiche a na ahụ anya n'etiti ha. Isi abụọ ahụ a kpọtụrụ aha n'elu bụ naanị ihe atụ nwere obere ihe oyiyi anụmanụ, nke a na eche na ọ bụ ọdụm, nke a kwụnyere n'elu ha.[2] Ise ndị ọzọ yiri ibe ha n'ibu na ọdịdị, ma e wezụga otu. Isi a bụ naanị isi nke yiri ka ọ dị ka ihe ọzọ karịa mmadụ. O nwere ogologo imi kama egbugbere ọnụ na apụta mgbe niile ma ọ nweghịkwa ntị.[8] Ihe ndekọ nke ihe ndị metụtara ya bụ nke a kpaara ókè n'ihi ihe dị mkpa nke isi; Otú ọ dị, anyị maara na a chọpụtara iberibe ite ndị metụtara ya dị ka terracotta.
A na eche na e kpuchiri isi ndị a na acha ọcha, na specularite na egbuke egbuke n'oge a na eji ha eme ihe. Obere isi, # 3-7 nwere obere oghere n'akụkụ ha. O nwere ike ịbụ ụdị ihe a ga eyi dị ka isi, ma ọ bụ akụkụ ụfọdụ nke ihe dị mkpa.[5]
Ihe ndị e ji mara ya[dezie | dezie ebe o si]
Isi ndị ahụ na ekerịta otu ite dị ka nhazi na obere ọdịiche dị n'ụzọ e si eme nke ọ bụla. Ntọala e guzobere na ala nke isi niile ka emechara dị ka rim nke ite. Akụkụ nke rim ahụ dị gburugburu, agbanyeghị akụkụ ụfọdụ nke ntọala ahụ na egosipụta ọdịdị square dị larịị. Ọ bụ ezie na enwere ike ịkpụpụta mgbaaka Basal ma ọ bụ kpụọ ya, mgbaaka olu dị n'elu mgbaaka ndị a nwere mgbaaka ndị e ji diagonal kpụọ nke gbara olu dum gburugburu. Ihe osise ahụ bụ akara ngosi nke na agbanwe agbanwe na ntụziaka na emepụta ihe osise herringbone. Ọ bụ ezie na ụdị ndị ahụ yiri n'imepụta, ha nwekwara njirimara dịgasị iche iche.[6] A na echekwa ụfọdụ n'ime ha karịa ndị ọzọ, dịka ọ dị na ntị. A rụrụ ntị niile n'otu ụzọ ahụ. A kpụrụ efere ụrọ n'akụkụ ihe atụ ahụ ebe ntị ga abụ anụ ahụ. Akụkụ dị n'èzí nke ntị ndị ahụ gbara gburugburu ma gbadaa ala ma gaa n'ihu. A naghị egosi lobes ntị na nke ọ bụla n'ime ihe atụ ahụ mana enwere obere mkpịsị ụrọ nke a na etinye n'elu ebe ntị ahụ jikọtara ya na isi. A na ekwu na mkpịsị ụrọ a na anọchite anya cartilaginous projection nke a na ahụkarị na ntị mmadụ. Isi ọ bụla nwere ihe ndị yiri ya nke a na-eme site na itinye ụrọ na ede mmiri na ịkpụ ahịrị tupu ụrọ ahụ akọrọ. Akara ndị a dịgasị iche n'ọnọdụ na ọdịdị n'akụkụ ihu.[5] Ihe ndị ọzọ yiri ya gụnyere anya, ọnụ na imi; a na akọwapụta njirimara ndị a n'okpuru ebe a.
Isi #1[dezie | dezie ebe o si]
A na akpụzi mgbanaka olu n'isi a. Ọnụ dị kpọmkwem n'elu mgbanaka olu elu. A na ejikọta ụrọ abụọ dị ka crescent n'akụkụ iji mepụta egbugbere ọnụ nke na agbada n'ime ntì. Egbugbere ọnụ na emeghe ihe dịka 10mm. A na ebipụ egbugbere ọnụ kpamkpam ruo n'ihu nke na eme ka ọnụ ghere oghe nke na enweghị ezé. A na etinye anya n'etiti ihu. A na eme anya site na oghere ndị a na egbutu na mgbidi nke ihu. Ntị aka ekpe na aka nri adịghị mma. E nwere ugwu atọ dị larịị n'ihu nke dị n'elu ibe ya. A na ahụ otu ugwu dị n'etiti anya na agba ọtọ. A na etinye akara abụọ dị larịị n'akụkụ ihu nke dị n'etiti oghere anya dị n'èzí na ntinye ntị. Ugwu ndị dị larịị a na-ahụ n'okpuru ebe anya dị bụ ndị a na etinyeghị, ha na eme ka ugwu dị larịụ. Nke a bụ naanị isi nwere ọnụ ọnụ dị larịị. N'elu okpueze nke na egosi ọnụ ihu bụ ụrọ ụrọ. A na ahụ ihe ndị a naanị n'isi a kpọmkwem na akụkụ nke Isi No. 2 [5]
Isi #2[dezie | dezie ebe o si]
Isi a bụ nkewa nke ukwuu maka ndekọ njirimara ziri ezi. A na akpụzi mgbanaka olu. Ọnụ dị kpọmkwem n'elu mgbanaka olu elu. A na ejikọta ụrọ abụọ dị ka crescent n'akụkụ iji mepụta egbugbere ọnụ nke na agbada n'ime ntì. A na ebipụ egbugbere ọnụ kpamkpam ruo n'ihu nke na eme ka ọnụ ghere oghe nke na enweghị ezé. A na etinye anya n'etiti ihu. A na eme anya site na oghere ndị a na egbutu na mgbidi nke ihu. Ntị aka ekpe adịghị mma. Ugwu ndị dị n'isi a yiri ndị dị n"isi nke 1 ma e wezụga ugwu ndị dị nro n'okpuru anya na eji akara ma ọ bụghị nke dị nro. E nwere ugwu abụọ kwụ ọtọ nwere oghere ndị dị n'etiti anya ma gbasaa n'elu akụkụ kachasị elu nke ihu. E nwere otu ìgwè nke ọtụtụ ụrọ a na etinye n'otu n'ime iberibe ndị mejupụtara isi a dị ka a hụrụ na Isi No. 1 [5]
Isi #3[dezie | dezie ebe o si]
Isi # 3 nwere oghere ndị na atụle ihe dịka 5 mm n'obosara n'akụkụ abụọ nke olu n'akụkụ ala nke mgbaaka ndị a kpụrụ akpụ. A na ebibi mgbaaka olu. Ọnụ ya dị n'ime mgbanaka olu elu. A na ejikọta ụrọ abụọ dị ka crescent n'akụkụ iji mepụta egbugbere ọnụ nke na agbada n'ime ntì. Egbugbere ọnụ na emeghe ihe dịka 5 mm. Ezé na eme site na itinye mkpịsị ụrọ n'etiti oghere egbugbere ọnụ. E nwere nnukwu oghere e gosipụtara n'etiti ezé abụọ dị n'ihu. A na etinye anya n'etiti ihu. A na eme anya site na ịkpụcha ya ka ọ bụrụ ụrọ. Ntị aka ekpe adịghị mma. Isi a nwere ọnụ atọ dị larịị na ahịrị ndị a tụrụ n'etiti anya. Otu ọnụ ọnụ na agbasa n'egedege ihu na agbanye ma na agbadata n'akụkụ aka ekpe nke ihu. E nwere otu oghere dị iche iche na agbasa site n'anya ruo n'elu ntị n'akụkụ abụọ nke isi. N'okpuru ihe ndị a, a na enwe ọnụ ọnụ na agbasa n'ụzọ dị larịị gafee ntì ruo n'ala ntị.[5]
Isi # 4[dezie | dezie ebe o si]
Isi a nwere oghere ndị na atụle ihe dịka 5 mm n'obosara n'akụkụ abụọ nke olu n'akụkụ ala nke mgbanaka ndị a kpụrụ akpụ. A na aghọta mgbaaka olu basal. Ọnụ ya dị n'ime mgbanaka olu elu. A na ejikọta ụrọ abụọ dị ka crescent n'akụkụ iji mepụta egbugbere ọnụ nke na agbada n'ime ntì. Egbugbere ọnụ na emeghe ihe dịka 5 mm. Ezé na eme site na itinye mkpịsị ụrọ n'etiti oghere egbugbere ọnụ. E nwere nnukwu oghere e gosipụtara n'etiti ezé abụọ dị n'ihu. A na etinye anya n'etiti ihu. A na eme anya site na ịkpụcha ya ka ọ bụrụ ụrọ. Ntị aka ekpe na aka nri adịghị mma. Ugwu ndị dị n'ụdị a yiri Isi # 3 ma e wezụga ugwu dị n'akụkụ aka nri nke ihu na agbasa n'ofe ntì.[5]
Isi nke 5[dezie | dezie ebe o si]
Isi a nwere oghere ndị na atụle ihe dịka 5 mm n'obosara n'akụkụ abụọ nke olu n'akụkụ ala nke mgbanaka ndị a kpụrụ akpụ. A na ebibi mgbaaka olu. Isi a nwere naanị ihe atụ nke cross hatching n'olu. Ọnụ ya dị n'ime mgbanaka olu elu. A na ejikọta ụrọ abụọ dị ka crescent n'akụkụ iji mepụta egbugbere ọnụ nke na agbada n'ime ntì. Egbugbere ọnụ na emeghe ihe dịka 5 mm. Ezé na eme site na itinye mkpịsị ụrọ n'etiti oghere egbugbere ọnụ. E nwere nnukwu oghere e gosipụtara n'etiti ezé abụọ dị n'ihu. A na-etinye anya n'etiti ihu. A na eme anya site na ịkpụcha ya ka ọ bụrụ ụrọ. E nwere ugwu atọ dị larịị n'etiti anya. Ntọala nke ugwu ndị a na etinye n'elu ya yiri nke Isi nke 2, # 3, na nke 4. A na ede ihe niile dị n'ihu. Ugwu a kwụ ọtọ na agbasa n'ụzọ kwụ ọtọ site n'etiti anya n'egedege ihu; n'adịghị ka isi ndị gara aga a kpọtụrụ aha nke ihu ihu ihu ya gbagọrọ agbagọ n'otu akụkụ nke isi.[5]
Isi #6[dezie | dezie ebe o si]
Isi a nwere oghere ndị na atụle ihe dịka 5 mm n'obosara n'akụkụ abụọ nke olu n'akụkụ ala nke mgbanaka ndị a kpụrụ akpụ. A na ebibi mgbaaka olu. Ọnụ efuola na ihe atụ a. A na etinye anya n'akụkụ ala nke ihu. A na eme anya site na ịkpụcha ya ka ọ bụrụ ụrọ. Anya aka nri efuola. Ntị aka ekpe adịghị mma. Akụkụ ugwu dị n'ihu ya yiri nke Heads No. 2, # 3, na No. 4. Nke a na agụnye ugwu atọ a tụrụ atụ na aga n'ihu n'etiti anya, otu ugwu na aga site na nkuku anya ruo n'elu ntị, n'akụkụ abụọ; na otu ugwu a tụrụ atụ nke na agafe ntì ruo n'ala ntị n'akụkụ ọ bụla nke ihu. Nnukwu ọdịiche dị na ihe atụ a bụ na otu, kwụ ọtọ, ọnụ na agbasa site n'etiti anya gafee n'egedege ihu, na agbanye n'aka nri nke ihu.[5]
Isi #7[dezie | dezie ebe o si]
Isi a nwere oghere ndị na atụle ihe dịka 5 mm n'obosara n'akụkụ abụọ nke olu n'akụkụ ala nke mgbanaka ndị a kpụrụ akpụ. A na ebibi mgbaaka olu. Ọnụ ya na apụta dị ka ọnụ na apụ apụ, nke nwere ndagwurugwu na agbadata nke na enwu n'elu mgbanaka olu. A na eme ezé site na itinye mkpịsị ụrọ n'etiti oghere egbugbere ọnụ. E nwere nnukwu oghere e gosipụtara n'etiti ezé abụọ dị n'akụkụ aka ekpe. Ihe atụ a na anọchite anya ọdịdị dị iche ma e jiri ya tụnyere isi isii ndị ọzọ. E kere ihu nke ihe atụ a ka ọ na ebu ibu n'èzí na ala ala na etinye imi n'ebe dị ala n'akụkụ egbugbere ọnụ. Ọnọdụ egbugbere ọnụ na imi na eme ka isi a yie imi anụmanụ. A na eme anya site na ịkpụcha ya ka ọ bụrụ ụrọ. Isi a enweghị ntị dị ka ihe atụ ndị ọzọ. Ugwu ndị dị n'isi a dịgasị iche iche site na ụdị ndị gara aga. Ebe isi ndị ọzọ na ekerịta ọnụ atọ dị n'etiti anya, ihe atụ a nwere ogologo ọnụ dị n'elu nke na agbasa site n'ọnụ na apụta n'etiti Anya gaa n'egedege ihu nke na agbaji n'akụkụ aka ekpe nke ihu. Dị ka isi ndị ọzọ, Isi nke 7 nwere ọnụ ọnụ dị larịị nke na agbasa site na nkuku anya, mana ọnụ ọnụ ndị a na agbadata na ala nke ebe ntị ga adị. Enweghị ugwu dị larịị na agafe ntì dịka ọ dị na ụdị ndị ọzọ.[5]
Ebumnuche ịkọ nkọ[dezie | dezie ebe o si]
Nkọwa dị ugbu a gbara ndị isi Lydenburg gburugburu bụ na enwere ike ịmepụta ha iji rụọ ọrụ ememe na ma ọ bụ ememe gụnyere ikike mmalite.[8] Obere onye dị ka nwa okorobịa nwere ike iyi ihe abụọ buru ibu. Ọ bụrụ otú ahụ, isi ndị a nwere ike ịnọchite anya ihe dị mkpa na ndụ nwata nwoke dịka ịghọ nwoke, ma ọ bụ ebumnuche ememe dị ka icheta nna nna.[7] Isi ise ndị dị obere nwere oghere n'akụkụ ha nke ụfọdụ ndị ọkà mmụta ihe ochie na atụ aro na enwere ike iji ha jikọta ha na ihe n'oge ha na eji ha eme ihe.[1] A na ekwu na akara ndị dị n'ihu na n'etiti anya na anọchite anya akara scarification, omume a na-eme n'ọtụtụ ebe n'Africa. Otú ọ dị, ọ dịghị ihe akaebe a na ahụ nke scarification n'ime ụmụ nke oge a nke ndị rụrụ isi.[5] Ndị na eme nchọpụta na atụ aro na ọ nwere ike ọ bụghị naanị na a tụfuru isi ndị ahụ kama e liri ha n'amaghị ama, ma ọ bụ bibie ha na ngwụcha emume a kapịrị ọnụ, nke nwere ike igosi mkpa ha dị.[9][4] Isi ndị a nwere ike ịbụ n'ihi ememe ememe ma ọ bụ mmụba nke ndị nna nna dị mkpa. Ndị isi na egosi njirimara nke ọtụtụ ìgwè dị iche iche na kọntinent ahụ gụnyere; The Bantu, The Ndebele, na The Bini.[3][5]
Hụkwa[dezie | dezie ebe o si]
- Ebe Ngosi Ihe Mgbe Ochie Iziko nke South Africa
Ihe odide[dezie | dezie ebe o si]
- ↑ 1.0 1.1 Lydenburg Heads (ca. 500) | Thematic Essay | Heilbrunn Timeline of Art History | The Metropolitan Museum of Art. www.metmuseum.org. Retrieved on 9 December 2015.
- ↑ 2.0 2.1 Whitelaw (1996). "Lydenburg Revisited: Another Look at The Mpumalanga Early Iron Age Sequence". The South African Archaeological Bulletin.
- ↑ Nelson (2015). Historium. China: Big Picture Press, 10.
- ↑ 4.0 4.1 Evers (1982). "Excavations at the Lydenburg Heads Site, Eastern Transvaal, South Africa". South African Archaeological Bulletin 37: 16–33.
- ↑ 5.00 5.01 5.02 5.03 5.04 5.05 5.06 5.07 5.08 5.09 5.10 5.11 Inskeep (1 January 1975). "Unique Art Objects in the Iron Age of the Transvaal, South Africa". The South African Archaeological Bulletin 30 (119/120): 114–138. DOI:10.2307/3888099.
- ↑ 6.0 6.1 Inskeep (May 1975). "Unique Art Objects in the Iron Age of the Transvaal, South Africa". South African Archaeological Bulletin.
- ↑ 7.0 7.1 Maggs (1 February 1981). "The Lydenburg Heads". African Arts 14 (2): 28–88. DOI:10.2307/3335725.
- ↑ 8.0 8.1 Lydenburg Heads (ca. 500). Timeline of Art History. Metropolitan Museum of Art (October 2003). Retrieved on 9 December 2015.
- ↑ Mysterious Creators of Lydenburg Heads - MessageToEagle.com. www.messagetoeagle.com. Archived from the original on 25 June 2014. Retrieved on 9 December 2015.
Njikọ mpụga[dezie | dezie ebe o si]
- Ebe ndị isi Lydenburg, naSAHRA