Mbara ala

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Mbara ala nke nke Sistemu na nha nha (ruo ala, aka ekpe gaa n'aka nri): Saturn, Jupiter, Uranus, Neptune (mpaghara elu), dhaawac, Venus, Mars, na Mercury (ime mbara ala)

mmetụta bụ nnukwu ahụ́ nke na-egosi mbara igwe nke na- ndị nwere ma ọ bụ ihe ike ya .  Ozizi kacha mma e nwere maka nguzobe mbara ala bụ echiche nebular, nke na-ekwu na ígwé ojii interstellar na-ada site na nebula iji jide protostar na-eto nke diski protoplanetary na-agba gburugburu.  Planets na-eto na diski a site n'iji nyere na-achịkọta ihe ndị ike ndọda na-achị, bụ́ usoro a na-akpọ ịgbakọ.  Usoro mbara igwe nwere ma ọ na-ahọpụta ala mbara ala: mbara ala ụwa Mercury, Venus, nwere, na Mars, na nnukwu mbara ala Jupiter, Saturn, Uranus, na Neptune .  (Mgbe a na-etinye okwu ahụ bụ "planet" n'ụzọ sara mbara ala, mbara ala ndị na-arụ ọrụ ụka nwere ike ịpụta site n'ịkpọ ha "isi mbara ala").  mmetụta niile bụ́ isi nke Sistemụ na-ahụ Mercury nwere ikuku dị ukwuu, ụfọdụ na-ekekwa ihe ndị dị ka okpu ice, oge, ugwu mgbawa, ajọ ifufe, tectonics, na egwuregwu hydrology .  E nso Venus na Mars, mbara ala Sistemu akwụkwọ na- mbara oghere magnetik, na ụwa niile bụ isi ma e wezụga Venus na Mercury nwere satịlaịtị eke .  Nnukwu ala ndị ahụ nwere mgbanaka mbara ala, nke kacha pụta ìhè bụ nke Saturn .

Ma Maris anya, okwu planet sitere na Grik planḗtai , nke ọma "ndị na-awaịgharị awagharị".  N'oge ochie, okwu a na-ezo aka Sun, ọnwa, na isi ihe ise nke ìhè a na-ahụ anya site na anya gba ɔtɔ nke na-agafe n'azụ akwụkwọ - ya bụ, Mercury, Venus, Mars, Jupiter  , na Saturn.  Planets enweela njikọ ndị n'okpuru ihe mere eme: ọtụtụ omenala na-mpụta ihe ndị na-adị na mbara igwe nwere chi, njikọ ndị a na ndị na-eso na-eme ifo na-aga n'ihu n'atụmatụ maka aha ngwá agha .  .  A akụkọ ụwa n'onwe ya dị ka mbara ala mgbe heliocentrism n'ịchiri geocentrism n'ime ncheta afọ nke 16 na 17.

. [1]Site na akara nke teliskop, ihe ihe mbara ala ala ihe ndị a na-ahụ anya na-ahụ: ụnwụ nke mbara ala ala ụwa;  ndị dike ice Uranus na Neptune;  Ceres na ozu ndị ọzọ mechara mata na ha bụ nke eriri asteroid;  na Pluto, bụ nke e ezi na ọ bụ onye kasị ukwuu n'ime mkpokọta ozu oyi a mara dị ka belt Kuiper .  Nchọpụta nke ihe ndị ọzọ buru ibu na eriri Kuiper,, Eris, kpalitere sababi otu esi achọpụta kpọmkwem mbara ala.  The International Astronomical Union (IAU) nakweere ọkọlọtọ nke anọ terrestrials na anọ Refeyim tozuo, na-etinye Ceres, Pluto, na Eris na udi nke dwarf planet, [1] [2] [3] ọ bụ ebe na ọtụtụ ndị na-agbaziri agbaziri.  na mbara ala gara n'ihu.  tinye okwu ụwa mbara n'ụzọ sara mbara ụzọ

Ọganihu ndị ọzọ e nwere na mbara igwe dugara n'ịchọta ihe karịrị puku mbara ala puku ise n'èzí Sistemu Anyanwụ Ụwa, nke a na-akpọ exoplanets . Ndị a na-egosipụtakarị ihe ndị pụrụ iche nke mbara ala Sistemu Anyanwụ na-adịghị egosi, dị ka Jupita na-ekpo ọkụ— mbara ala ndị buru ibu na-agba gburugburu n’ebe kpakpando ndị mụrụ ha nọ, dị ka 51 Pegasi b —na n’ebe dị nnọọ elu, dị ka HD 20782 b . Nchọpụta nke dwarf aja aja na mbara ala ndị buru ibu karịa Jupita kpalikwara arụmụka banyere nkọwa ya, banyere ebe kpọmkwem a ga-esetịpụ akara n'etiti mbara ala na kpakpando. Achọtala ọtụtụ exoplanets na-agba gburugburu na mpaghara kpakpando ha, mana ụwa ka bụ naanị mbara ala a maara na-akwado ndụ .

Akụkọ ihe mere eme na etymology[dezie | dezie ebe o si]

Ihe atụ 1660 nke ụdị geocentric nke Claudius Ptolemy

Echiche nke mbara ala etolitela n'akụkọ ihe mere eme ya, site n'ìhè Chineke nke oge ochie ruo n'ihe ụwa nke oge sayensị. Echiche a agbasawanyela ịgụnye ụwa ọ bụghị naanị na Sistemu Anyanwụ, kama n'ọtụtụ sistemụ ndị ọzọ. Nkwekọrịta dị ka ihe dị ka mbara ala, n'adịghị ka ihe ndị ọzọ, agbanweela ọtụtụ ugboro. Ọ na mbụ gụnyere asteroids, ọnwa, na mbara ala dwarf dị ka Pluto, [2] [3] [4] na a na-aga n'ihu na-enwe nghọtahie taa. [4]

  1. Grossman (24 August 2021). The definition of planet is still a sore point – especially among Pluto fans. Science News.
  2. What is a Planet? | Planets. NASA Solar System Exploration. Retrieved on 2 May 2022.
  3. Hilton (17 September 2001). When Did the Asteroids Become Minor Planets?. U.S. Naval Observatory. Archived from the original on 21 September 2007. Retrieved on 8 April 2007.
  4. 4.0 4.1 Metzger (2022). "Moons are planets: Scientific usefulness versus cultural teleology in the taxonomy of planetary science". Icarus 374. DOI:10.1016/j.icarus.2021.114768. Retrieved on 8 August 2022.