Ndị isi nwanyị

Nampeyo, nke Hopi-Tewa People, na 1901; ya na nne ya, White Corn; nwa ya nwanyị nke okenye, Annie Healing na-ejide nwa nwa ya nwanyị, Rachel

Matriarchy bụ usoro mmekọrịta mmadụ na ibe ya nke ọkwá nke ịchịkwa na ikike bụ nke ụmụ nwanyị. N'echiche sara mbara, ọ pụkwara ịgbasa na ikike omume, Ihe ùgwù ọha na eze, na njikwa ihe onwunwe. Ọ bụ ezie na nkọwa ndị ahụ na-emetụta n'asụsụ Bekee n'ozuzu ya, nkọwa ndị a kapịrị ọnụ maka Anthropology na femism dị iche n'akụkụ ụfọdụ. Ọtụtụ ndị ọkà mmụta banyere ụmụ mmadụ na-ekwu na ọ dịghị òtù ndị a maara nke na-achịkwa ụmụ nwanyị n'ụzọ doro anya.

Nkọwa, nkọwa, na mmalite

Dị ka Oxford English Dictionary (OED) si kwuo, matriarchy bụ "ụdị nhazi mmekọrịta mmadụ na ibe ya nke nne ma ọ bụ nwanyị kachasị okenye bụ onyeisi ezinụlọ, a na-agụkwa agbụrụ na mmekọrịta site na usoro nwanyị; ọchịchị ma ọ bụ ọchịchị site na nwanyị ma ọ bụ ụmụ nwanyị. " Nkọwa a ma ama, dị ka James Peoples na Garrick Bailey si kwuo, bụ "ọchịkwa nwanyị". N'ime ọzụzụ agụmakwụkwọ nke anthropology ọdịbendị, dị ka OED si kwuo, matriarchy bụ "ọdịbendị ma ọ bụ obodo nke usoro dị otú ahụ na-achịkwa" [1] ma ọ bụ "ezinụlọ, ọha mmadụ, nzukọ, wdg, nke nwanyị ma ọ bụ ụOED na-achị" na-enweghị ihe ọ bụla gbasara iwu ndị chọrọ ka ụmụ nwanyị na'achịkwa. Na anthropology n'ozuzu, dị ka William A. Haviland si kwuo, matriarchy bụ "ọchịchị ụmụ nwanyị". Matriarchy bụ obodo nke ụmụ nwanyị, ọkachasị ndị nne, nwere ọrụ bụ isi nke ọchịchị ndọrọ ndọrọ ọchịchị, ikike omume, na njikwa ihe onwunwe, mana anaghị agụnye obodo nke nwanyị na-eduzi mgbe ụfọdụ n'ihi ihe ndị na-abụghị di na nwunye ma ọ bụ ọrụ nke ụmụ nwanyị na-eme.  n'ozuzu na-achị achị na-enweghị ntụle aka na matriarchy, dị ka ịgba akwụna ma ọ bụ enyemaka ụmụ nwanyị nke otu ndị nwoke na-achị.  Dị ka Lawrence A. Kuzner si kwuo na 1997, A.R. Radcliffe-Brown rụrụ ụka na 1924 na nkọwa nke matriarchy na patriarchy nwere "ezi uche na empirical ọdịda (...) [na] bụ ihe na-edoghị anya na ọ ga-aba uru na sayensị".  [7]

Ọtụtụ ndị gụrụ akwụkwọ na-ewepụ usoro ndị na-abụghị ndị nna nna nhatanha na matriarchies akọwapụtara nke ọma.  Dị ka Heide Göttner-Abendroth si kwuo, ọjụjụ ịnakwere ịdị adị nke matriarchies nwere ike ịdabere n'otu echiche omenala gbasara otu esi akọwa matriarchy: n'ihi na n'oge ndị nna ochie na-achị ụmụ nwanyị, a na-echekarị alụmdi na nwunye dịka ụmụ nwanyị na-achị ụmụ nwoke.  , [8] [9] ebe o kwenyere na matriarchies bụ nha anya.[8][10]

Margot Adler (2004)

Okwu matriarchy, maka obodo ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ụmụ nwanyị na-eduzi, karịsịa ndị nne, bụ ndị na-achịkwa ihe onwunwe, na-atụgharịkarị ka ọ pụta ìhè na-emegide nwoke na nwanyị, ma ọ bụghị ihe dị iche.[11][12][13]  Dị ka Peoples na Bailey si kwuo, echiche nke ọkà mmụta gbasara mmadụ bụ Peggy Reeves Sanday bụ na matriarchies abụghị enyo ma ọ bụ ụdị ntụgharị nke ndị nna ochie kama na a matriarchy "na-emesi ihe ọ pụtara nne na nna ebe 'akara nne na-ejikọta ya na omume ọha na eze na-emetụta ndụ nke nwoke na nwanyị na nwoke na nwanyị.  ebe ụmụ nwanyị na-ekere òkè n'ime omume ndị a."[14]  Onye nta akụkọ bụ Margot Adler dere, sị, "n'ụzọ nkịtị, ... ["matriarchy"] pụtara ọchịchị ndị nne, ma ọ bụ karịa, ọchịchị na ike dị n'aka ụmụ nwanyị."[15] Barbara Love na Elizabeth Shanklin dere, "site na 'matriarchy,  ' anyị pụtara ọha mmadụ na-abụghị nke e kewapụrụ ekewa: ọha mmadụ nke ụmụ nwanyị, ndị na-emepụta ọgbọ na-abịa abịa, na-akọwapụta ịbụ nne, na-ekpebi ọnọdụ nke ịbụ nne, ma chọpụta gburugburu ebe a na-azụ ọgbọ na-esote."[16] Dị ka Cynthia si kwuo.  Eller, "'matriarchy' nwere ike iche na ... dị ka nkọwa dị nkenke maka obodo ọ bụla nke ike ụmụ nwanyị hà nhata ma ọ bụ karịa nke ụmụ nwoke na ebe omenala gbadoro ụkwụ na ụkpụrụ na ihe omume ndụ kọwara dị ka 'nwanyị'"[17].  ] Eller dere na echiche nke matriarchy na-adabere na ogidi abụọ, ịhụnanya ịhụnanya na nkatọ ọha mmadụ nke oge a.[18]  Echiche nke matriarchy bụ iji kọwaa ihe dị ka utopia etinyere n'oge gara aga iji kwado nkatọ ọha mmadụ nke oge a.  N'ihe gbasara Golden Age matriarch prehistoric, dị ka Barbara Epstein si kwuo, "matriarchy ... pụtara usoro mmekọrịta mmadụ na ibe ya ahaziri gburugburu matriliny na ofufe chi nke ụmụ nwanyị nwere ọnọdụ ike."[19] Dị ka Adler si kwuo, na  Omenala Marxist, ọ na-ezokarị aka na ọha mmadụ tupu oge eruo "ebe ụmụ nwanyị na ụmụ nwoke na-ekerịta nha anya na mmepụta na ike."[20].

Dị ka Adler si kwuo, "ọtụtụ ndị na-ahụ maka ụmụ nwanyị na-ekwu na nkọwa ole na ole nke okwu ahụ [matriarchy], n'agbanyeghị ihe ọ pụtara n'ụzọ nkịtị, gụnyere echiche ọ bụla nke ike, ha na-atụkwa aro na ọtụtụ narị afọ nke mmegbu emeela ka ọ ghara ikwe omume ka ụmụ nwanyị nwee ike ịtụ ime onwe ha".

A na-egosikarị matriarchy dị ka ihe na-adịghị mma, n'adịghị ka patriarchy dị iche na ihe a na-apụghị izere ezere maka ọha mmadụ, ya mere matriarchy enweghị olileanya. Ịhụnanya na Shanklin dere, sị:

Mgbe anyị nụrụ okwu ahụ bụ "matriarchy", anyị na-enwe ọnọdụ maka ọtụtụ nzaghachi: na matriarchy na-ezo aka n'oge gara aga na na matriarchies adịghị adị;  na matriarchy bụ echiche efu na-enweghị olileanya nke ọchịchị ụmụ nwanyị, nke ndị nne na-achị ụmụaka, nke ụmụ nwanyị na-emegbu ụmụ nwoke.  Ịkwado anyị na-adịghị mma maka matriarchy bụ, n'ezie, maka ọdịmma nke ndị nna ochie.  A na-eme ka anyị chee na nna ochie bụ ihe okike;  o yikarịghị ka anyị ga-ajụ ya ajụjụ, na o yikarịrị ka anyị ga-eduzi ike anyị iji kwụsị ya.[21]

Ụlọ akwụkwọ ọmụmụ Matriarchal nke Göttner-Abendroth na-eduzi na-akpọ oku maka nkọwapụta nke okwu ahụ: Göttner-Abendroth na-akọwa Modern Matriarchal Studies dị ka "nyocha na ngosi nke ọha ndị na-abụghị ndị nna", nke ọma na-akọwa matriarchy dị ka ndị na-abụghị ndị nna [22]  Ọ kọwapụtakwala matriarchy dị ka nke a na-esi na-ekekọrịta ikike nha anya n'etiti nwoke na nwanyị abụọ ahụ.[23]  Dị ka Diane LeBow si kwuo, "a na-akọwakarị ọha na eze matrirchal dị ka ... egalitarian ...",[24] ọ bụ ezie na ọkà mmụta gbasara mmadụ Ruby Rohrlich edewo maka "isi n'etiti ụmụ nwanyị n'ime ọha mmadụ."[25] [lower-alpha 1] 

Matriarchy bụkwa nguzobe ọha nke nwanyị na-anọ n'ọkwa ọchịchị n'ezinụlọ.[1]  Ụfọdụ, gụnyere Daniel Moynihan, kwuru na e nwere a matriarchy n'etiti ndị isi ojii na United States,[2][lower-alpha 2] n'ihi na otu ụzọ n'ụzọ anọ n'ime ha bụ ndị inyom na-alụbeghị di na-eduzi;[3] ya mere, ezinụlọ ndị mejupụtara ọnụ ọgụgụ pere mpe  nke obere pere mpe nwere ike ezuru ndị nke ikpeazụ ka ha nwee ike ịbụ nnata n'ime ọha mmadụ buru ibu na-abụghị di na nwunye nwere usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-abụghị di na nwunye.

Etymologically, o si na Latin māter (genitive mātris), "nne" na Greek ἄρχειν arkhein, "ịchị".[28]  Joseph-François Lafitau (1681–1746) kọwara echiche nke matriarchy, onye buru ụzọ kpọọ ya ginécocratie.[29]  Dị ka OED si kwuo, akaebe mbụ a maara nke okwu ahụ matriarchy bụ na 1885.[4]  N'ụzọ dị iche, gynæcocracy, nke pụtara 'ịchịisi ụmụ nwanyị', ka ejirila kemgbe narị afọ nke 17, na-ewulite n'okwu Grik γυναικοκρατία dị na Aristotle na Plutarch.[30][31]

A na-ejikwa okwu ndị nwere etymology yiri ya na sayensị mmekọrịta ọha na eze dị iche iche na mmekọrịta mmadụ na ibe ya iji kọwaa ihe gbasara alụmdi na nwunye ma ọ bụ ihe ọmụmụ nke usoro mmekọrịta ọha na eze, omenala na ndọrọ ndọrọ ọchịchị.  [citation need] Adjective matriological sitere na aha matriology sitere na okwu Latin māter (nne) na okwu Grik λογος (logos, nkuzi banyere).  E ji okwu ahụ matriology mee ihe na nkà mmụta okpukpe na akụkọ ihe mere eme nke okpukpe dị ka aha maka ọmụmụ akụkụ ụfọdụ nke nne nke chi nwanyị dị iche iche.  [Nkwupụta dị mkpa] E mechara gbaziri okwu ahụ site na sayensị mmekọrịta ọha na eze ndị ọzọ na mmekọrịta mmadụ na ibe ya na-agbasawanye ihe ọ pụtara iji kọwaa na kọwapụta akụkụ ụfọdụ nke ụmụ nwanyị na-achị na nke metụtara ndụ ọdịnala na ndụ ọha.  [nke chọrọ] Nhọrọ nke nwoke maka ịmụ nwa bụ patriology,  ebe nna ochie bụ nhọrọ nwoke maka matriarchy[32] [peeji chọrọ].

Echiche ndị metụtara ya

N'ọrụ ha, Johann Jakob Bachofen na Lewis Morgan ji okwu na okwu ndị dị ka nne-nri, ọchịchị ụmụ nwanyị, gyneocracy, na ikike ụmụ nwanyị.  Okwu ndị a nile pụtara otu ihe: iwu nke nwanyị (nne ma ọ bụ nwunye).  Ọ bụ ezie na Bachofen na Lewis Morgan kpọchiri "nne-nri" n'ime ezinụlọ, ọ bụ ihe ndabere nke mmetụta ụmụ nwanyị na-emetụta ọha mmadụ dum.[33]  Ndị na-ede akwụkwọ oge ochie echeghị na mmekọ nwoke na nwanyị pụtara 'ọchịchị ụmụ nwanyị' na ndọrọ ndọrọ ọchịchị.  Ha maara eziokwu ahụ bụ na usoro mmekọahụ nke gọọmentị enweghị ihe jikọrọ ya na ọchịchị ụlọ na ọrụ nke nwoke na nwanyị.

Okwu ndị na-amalite na gyn-ụmụ nwanyị-

A na-akpọkwa matriarchy mgbe ụfọdụ gynarchy, gynocracy, gynecocracy, ma ọ bụ ọha ụmụ nwanyị gynocentric, ọ bụ ezie na okwu ndị a anaghị emesi ike ịbụ nne.  Ọkachamara gbasara mmadụ gbasara ọdịbendị omenala Jules de Leeuwe rụrụ ụka na ụfọdụ ọha mmadụ bụ "karịsịa gynecocratic"[34] (ndị ọzọ bụ "nke bụ ndị androcratic").[34][lower-alpha 3]

Gynecocracy, gynecocracy, gynocracy, gyneocracy, na gynarchy n'ozuzu pụtara 'ọchịchị nke ụmụ nwanyị karịa ụmụ nwanyị na ndị nwoke'.[35][36][37][38]  Okwu ndị a niile bụ ihe ndakọrịta na nkọwa ha kacha mkpa, ebe okwu ndị a niile na-ekerịta isi ihe ahụ pụtara, ha dị iche iche na nkọwa ọzọ ha, nke mere na gynecocracy pụtakwara 'nchịkọta ụmụ nwanyị', [39] gynecocracy pụtakwara 'ọchịchị.  site n'otu nwanyị', 'ịchịisi ụmụ nwanyị', na, n'ụzọ mkparị, 'ọchịchị petticoat', [40] na gynocracy pụtakwara 'ụmụ nwanyị dị ka ndị na-achị achị'.[41]  A naghị ejikarị eme ihe n'oge a.[42]  Ọ nweghị nkọwa ndị a bụ naanị ndị nne.  [Ihe ndekọ achọrọ]

Ụfọdụ ndị na-ajụ ma eze nwaanyị na-achị n'enweghị eze ò zuru ezu iji guzobe ọchịchị ụmụ nwanyị, n'ihi na ndị ikom ndị ọzọ na-ekere òkè n'ọtụtụ ọchịchị ndị dị otú ahụ.  Otu echiche bụ na ọ zuru ezu.  "Ka ọ na-erule njedebe nke ọchịchị [Queen] Elizabeth, gynecocracy bụ ihe a na-eme eme", dị ka ọkọ akụkọ ihe mere eme Paula Louise Scalingi si kwuo.  gaa na nkọwa ọkọwa okwu[36][37][38] (otu akwụkwọ ọkọwa okwu na-agbakwunye 'oke mmekọrịta ụmụ nwanyị' na ọrụ nchịkwa).[39]  Scalingi kọrọ arụmụka maka na megidere izi ezi nke gynocracy[45] wee sị, "ndị ọkà n'akparamàgwà mmadụ na-elebara ajụjụ gbasara ọchịchị ụmụ nwanyị anya dị ka akụkụ nke nnukwu esemokwu banyere nha anya mmekọahụ."[46]   n'ịchịisi na inyere eze nwanyị aka, na-eduga na ọrịa Queen Bee, na-enye aka na ihe isi ike nke ụmụ nwanyị ndị ọzọ ịghọ ndị isi nke gọọmentị.  [Ihe ndekọ achọrọ]

Ọkọ akụkọ ihe mere eme Helen Diner akọwawo ụfọdụ matriarchies dị ka "Gynocracy siri ike"[47] na "ụmụ nwanyị na-achịkwa ọchịchị"[48] ma kọwaara Amazons matriarchal dị ka "oke, nku nwanyị"[49] [lower-alpha 5] nke.  ụmụ mmadụ na ụmụ nwanyị North Africa "na-achị obodo ahụ n'ụzọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị" tupu a kwatuo ya site n'ụdị nke ndị nna ochie[47] na, dị ka Adler si kwuo, Diner "chere[ed] a ga-achị matriarchy".[50]

Gynocentrism bụ 'ihe kachasị ma ọ bụ naanị ụmụ nwanyị', na-emegide Androcentrism, na "gbanwee ... ihe ùgwù nke ... [nwoke / nwanyị] binary ... [,] [ụfọdụ ụmụ nwanyị] na-arụ ụka maka 'ịdị elu nke ụkpụrụ ndị a na-egosipụta na ahụmịhe ụmụ nwanyị ọdịnala'".[51]   

Mmekọrịta ọgbọ

Ụfọdụ ndị na-achọ ihe akaebe maka ịdị adị nke matriarchy na-agwakọta matriarchy yana okwu na echiche anthropological na-akọwa ndokwa ụfọdụ na mpaghara mmekọrịta ezinụlọ na nhazi nke ndụ ezinụlọ, dị ka matrilineality na matrilocality. Okwu ndị a na-ezo aka na mmekọrịta ọgbọ (dị ka matriarchy nwere ike), mana ha anaghị eme ka ọdịiche dị n'etiti ụmụ nwoke na ụmụ nwanyị ruo n'ókè ha na-emetụta ndokwa ụfọdụ maka ụmụ nwoke yana ụmụ nwanyị site n'echiche nke ndị ikwu ha n'akụkụ nne ha. N'ihi ya, echiche ndị a anaghị anọchite anya matriarchy dị ka 'ike ụmụ nwanyị n'elu ụmụ nwoke' kama ọ bụ usoro ezinụlọ.[52]