Nhọrọ ọrịa kansa
Enwere ike ile nhọrọ kansa anya site na oghere nke nhọrọ okike. Ahụ anụmanụ ahụ bụ gburugburu ebe obibi nke na-etinye nrụgide nhọrọ na mkpụrụ ndụ kansa. Mkpụrụ ndụ kansa kachasị mma ga-enwe àgwà ndị ga-enye ha ohere ịsọ mpi mkpụrụ ndụ kansa ndị ọzọ ha nwere njikọ, mana ha dị iche na ha. Ụdị mkpụrụ ndụ ihe nketa dị iche iche n'ime akpụ na-enye ọrịa kansa uru evolushọn karịa ikike onye nwe ya igbochi ma bibie akpụ. Ya mere, nrụgide ndị ọzọ dị ka ọgwụgwọ ọgwụ na ọgwụgwọ ọgwụ dị mkpa iji nyere aka mebie nnukwu mkpụrụ ndụ cancer dị iche iche n'ime akpụ. Ọ bụ n'ihi nnukwu ọdịiche dị n'etiti mkpụrụ ndụ kansa n'ime akpụ nke na-eme ka ọrịa kansa bụrụ onye iro dị egwu maka ịdị ndụ nke anụmanụ. A tụkwara aro na nhọrọ ọrịa kansa bụ ikike na-ahọrọ nke kpaliri evolushọn nke ụmụ anụmanụ. Ya mere, ọrịa kansa na ụmụ anụmanụ ejikọtala dị ka ndị na-asọmpi na n'oge Co-evolushọn niile.
Nhọrọ sitere n'okike[dezie | dezie ebe o si]
Nke nhọrọ okike na-akpali, bụ isi nkuku maka ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ alaka niile nke ihe ndị dị ndụ gụnyere ihe ndị dị n'ahụ kansa.[1] N'afọ 1859, e bipụtara akwụkwọ Charles Darwin bụ On the Origin of Species, ebe Darwin chepụtara echiche ya banyere evolushọn site na nhọrọ okike. Nhọrọ okike bụ ike na-akpali mgbanwe na phenotypes a hụrụ na ndị mmadụ n'oge, ya mere ọ bụ ihe kpatara ọdịiche dị n'etiti ihe niile dị ndụ. Ọ bụ site na nrụgide nke nhọrọ okike na-etinye n'elu ndị mmadụ na-eduga na mgbanwe evolushọn ka oge na-aga. Nhọrọ okike bụ naanị nrụgide na-ahọrọ na-arụ ọrụ n'elu ndị mmadụ n'ime ndị mmadụ n"ihi mgbanwe na gburugburu ebe obibi ha nke na-ahọpụta àgwà ndị kachasị mma maka mgbanwe nhọrọ.
Nhọrọ na ọrịa kansa[dezie | dezie ebe o si]
Otu ihe ndị a Darwin tụrụ aro maka ọdịiche dị na phenotypes n'etiti ihe niile dị ndụ nwekwara ike itinye n'ọrụ na ihe ọmụmụ kansa iji kọwaa otu nhọrọ si eme ka mgbanwe dị na ọnụ ọgụgụ mkpụrụ ndụ n'ime akpụ ka oge na-aga. Ya mere maka ebumnuche nke evolushọn kansa ahụ nke ihe dị ndụ bụ gburugburu ebe obibi, na mgbanwe na gburugburu ebe obibi. Ọ bụ site na usoro okike ma ọ bụ usoro ọgwụgwọ, tinye nrụgide ahọpụtara na kansa nke nwere ike ịkpata mgbanwe ahọpụtara n'ime mkpụrụ ndụ kansa.[2]
Ịdị iche iche bụ uru a na-ahọrọ[dezie | dezie ebe o si]
Ọrịa kansa bụ ọrịa dịgasị iche iche ọ bụghị naanị ọrịa ya, kamakwa na mmalite na ọganihu site na anụ ahụ na-abụghị nke kansa gaa na anụ ahụ akpụ. na-ewere ọrịa kansa dị ka stochastic na okike, n'ihi na enwere ọtụtụ mgbanwe na ohere nke na-enye aka n'otú mkpụrụ ndụ ma ọ bụ anụ ahụ si aga n'ihu site na ọnọdụ na-abụghị ọrịa kansa, gaa na ọrịa kansa, ma mesịa gbasaa.[3] Ọrịa kansa dị iche na ọtụtụ ọrịa ndị ọzọ n'ihi ogologo ndụ pụrụ iche nke ọrịa ahụ nke na-enye aka na ụdị dị iche iche nke mkpụrụ ndụ kansa ma n'ime akpụ ma n'etiti akpụ ndị yiri ya n'ime onye nwe ya.
Ọdịiche dị iche iche nke akpụ[dezie | dezie ebe o si]
Ka oge na-aga, akpụ cancer nwere ike ịga n'ihu na ụdị dị iche iche nke mkpụrụ ndụ ihe nketa n'etiti mkpụrụ ndụ clonal n'ihi ikike ịnakọta mgbanwe ka oge na-eme, ruo mgbe akpụ ahụ ruru homeostasis wee nye ohere maka mgbasa nke ọrịa ahụ n'ime ahụ nke onye nwe ya. Gbanwee ụzọ a na ụzọ ndị ọzọ niile na-emepe emepe na ihe ndị nwere ike ime nke nwere ike iduga n'otu nsonaazụ nke metastasis, ọ na-aghọkwa ihe doro anya na ọrịa kansa nwere ikike pụrụ iche ịchọta ụzọ isi gaa n'ihu na phenotype ya na-efe efe. Ya mere, site n'oge mmalite na-etinye mkpụrụ ndụ ma ọ bụ anụ ahụ n'ụzọ na-agafe metastasis ọtụtụ mkpụrụ ndụ akpụ ga-enweta Mgbanwe nke na-eme ka ọdịiche dị iche iche dị n'ime akpụ ahụ (intra-tumor genetic heterogeneity). [4] Ọ bụghị naanị na akpụ nwere ike ịnwe mkpụrụ ndụ dị iche iche, ọ nwekwara ike iduga na inter-tumor heterogeneity nke pụtara na akpụ ndị metụtara ya n'ime otu onye ahụ dị iche iche. Ọdịiche dị iche iche nke akpụ a na-enye uru nhọrọ maka mkpụrụ ndụ clonal na sub-clonal kachasị mma nke akpụ. 'ihi ịdị iche iche na mmụba a na-achịkwaghị nke mkpụrụ ndụ akpụ, a na-enye ọrịa kansa uru nhọrọ ọ bụghị naanị karịa mkpụrụ ndụ na-abụghị nke ọrịa kansa, kamakwa megide nrụgide nhọrọ nke na-ahọrọ megide ya, dị ka ọgwụgwọ na ọgwụgwọ, yana usoro ahụike nke onye nwe ya.[5]
Nnupụisi[dezie | dezie ebe o si]
N'ihi ọdịdị ya dịgasị iche iche, ọrịa kansa enweela ike ịmalite usoro akọwapụtara nke ọma na nke a kapịrị ọnụ iji guzogide nrụgide nhọrọ. Ebumnuche nke nrụgide ahọrọ n'elu ọrịa kansa bụ iwepụ ọrịa ahụ n'ụdị ya dị iche iche ma si otú a mee nke a na-amanye ya ịlaghachi n'ọnọdụ mbụ na-adịghị emerụ ahụ, nke a na'ụzọ dị mfe, nke na-adịghị iche iche, nke a naghị ele ya anya dị ka nke na-egbu egbu.[5] Ọnọdụ neoplastic ma ọ bụ neoplasm bụ naanị uto na-adịghị mma nke anụ ahụ nke nwere ike ịdị site na ihe na-adịghị emerụ ahụ na-abụghị ọrịa kansa ruo na akpụ cancer. Ọrịa kansa nwere ike izere nrụgide na-adịghị mma n'ihi ikike ya ịnakọta Mgbanwe nke na-akpata ọdịiche dị iche iche na mkpụrụ ndụ akpụ ka mkpụrụ ndụ na-amụba. Ọrịa kansa yiri ka ọ malitere inwe ọchịchọ maka, ma ọ bụ ma ọ dịkarịa ala, nhọrọ maka ahụike. A na-egosipụta nke a na ikike maka akpụ ndị na-agafe nnukwu mgbanwe iji chọta ụzọ maka mkpụrụ ndụ ndị mejupụtara akpụ ahụ iji dịrị ndụ ma mepụta ụmụ mkpụrụ ndụ nke dị mma maka ịdị ndụ. mere, mmalite na ọganihu nke ọrịa kansa ga-echekwa nke ọma site na evolushọn ma ọ bụ akpụ ga-ekewa naanị n'ihi oke mgbanwe nke na-eme n'ime ya.[4]
Ọdịdị nke anụmanụ ndị ọrịa kansa na-akpali[dezie | dezie ebe o si]
Ụzọ ọzọ na-adọrọ mmasị iji lelee evolushọn ọrịa kansa abụghị site na oghere nke otu nrụgide ahọpụtara si emepụta ọrịa ahụ n'oge niile ọ nọrọ n'ime ihe dị ndụ, kama iche banyere ọrịa kansa dị ka ike ahọpụtara onwe ya na-akpụzi evolushọn nke ọnụ ọgụgụ anụmanụ. Site n'iji usoro a, a ga-akọwa nhọrọ ọrịa kansa n'otu okwu ahụ a na-akọwa nhọpụta okike na Nhọrọ aka. Nke a pụtara na dị ka nhọrọ okike na nke aka mere, a ga-akọwa nhọrọ kansa dị ka ike na-ahọrọ nke nwere ike ịkwaga ọdịiche dị iche iche nke mmadụ ma ka oge na-aga na-eduga na evolushọn.
Ọrịa kansa bụ ịchọ ọdịmma onwe onye nanị[dezie | dezie ebe o si]
A na-akọwakarị ọrịa kansa dị ka onye na-achọ naanị ọdịmma onwe ya, n'ihi na ọ nwere usoro mkpụrụ ndụ ndị na-achọ ọdịmma onwe ha nke na-emepụta ụmụ nwere ahụike dị elu na ihe ịga nke ọma karịa mkpụrụ ndụ nne na nna nke na-enye ha ohere ịsọ mpi mkpụrụ ndụ clonal ndị ọzọ. Mmụb[6] a na ahụike (ọganihu ọrịa kansa) na-emebi onye nwe ya ebe ọrịa kansa bi. [6] mere, mmadụ nwere ike ile anya na ọrịa kansa na anụmanụ ndị na-ejikọta na ịgba egwu dị mgbagwoju anya nke ndị ọkà mmụta ihe ndị dị ndụ maara dị ka co-evolution. Echiche a ga-atụ aro na ka ụmụ anụmanụ na-emepụta àgwà ọhụrụ na omume akụkọ ndụ ha na-aghọwanye ndị nwere ike ibute ọrịa kansa. Ya mere, ọrịa kansa na-enweta uru evolushọn karịa ụmụ anụmanụ n'ihi àgwà anụmanụ ọhụrụ ọ nwere ike ịhọrọ megide ma ọ bụ maka ndụ ya. Nke na-etinyezi nrụgide a na-ahọrọ n'elu ụdị anụmanụ ka ha gbanwee ma ọ bụ ruo mgbe ebighi ebi na-adaba na nrụgide a họọrọ ọrịa kansa.[6] 'oge na-adịbeghị anya, a na-ekwu na ọdịdị na akụkọ ndụ dị iche iche a hụrụ taa n'ime ụmụ anụmanụ, bụ nsonaazụ ọnwụ a na-apụghị ịgụta ọnụ nke ọrịa kansa kpatara n'agbụrụ ụmụ anụmanụ.[7]
Ihe Nlereanya[dezie | dezie ebe o si]
Ọrịa kansa bụ ọrịa na-adịte aka. mere, ka ụmụ anụmanụ na-agbanwe n'ime ihe ndị buru ibu ma dị mgbagwoju anya karị nwere ogologo ndụ n'onwe ha, ọdịdị ha na-egbochi nke ukwuu site na mkpa iji mee ka ha na-emegide nrụgide na-adịghị mma nke ọrịa kansa tinyere n'elu ha.[8] Maka mkpụrụ ndụ kansa ka ha too, ha ga-enwe ike ịmụba n'enweghị nchịkwa na n'enweghị njikwa n'ime anụ ahụ nke anụmanụ ha. Mere, ụmụ anụmanụ emeela ka a họrọ ọrịa kansa site n'ịmepụta mkpụrụ ndụ ihe nketa na-Igbochi akpụ.[8] Mkpụrụ ndụ ihe nketa ndị a na-enyere aka igbochi mmalite na ọganihu nke mkpụrụ ndụ kansa.
Ihe odide[dezie | dezie ebe o si]
- ↑ (February 2017) "Natural Selection in Cancer Biology: From Molecular Snowflakes to Trait Hallmarks". Cold Spring Harbor Perspectives in Medicine 7 (2): a029652. DOI:10.1101/cshperspect.a029652. PMID 28148564.
- ↑ (August 2008) "Natural selection: The evolution of cancer". Nature 454 (7208): 1046–8. DOI:10.1038/4541046a. PMID 18756229.
- ↑ (May 2008) "Cancers exhibit a mutator phenotype: clinical implications". Cancer Research 68 (10): 3551–7; discussion 3557. DOI:10.1158/0008-5472.CAN-07-5835. PMID 18483233.
- ↑ 4.0 4.1 (2013) "Identifying early events of gene expression in breast cancer with systems biology phylogenetics" (in english). Cytogenetic and Genome Research 139 (3): 206–14. DOI:10.1159/000348433. PMID 23548567.
- ↑ 5.0 5.1 (February 2018) "Tumour heterogeneity and resistance to cancer therapies". Nature Reviews. Clinical Oncology 15 (2): 81–94. DOI:10.1038/nrclinonc.2017.166. PMID 29115304.
- ↑ 6.0 6.1 6.2 (March 2003) "Cancer selection". Nature Reviews. Cancer 3 (3): 226–31. DOI:10.1038/nrc1016. PMID 12612657.
- ↑ Graham (1992). Cancer selection : the new theory of evolution. Lexington, Va.: Aculeus Press. ISBN 9780963024206. OCLC 28427432.
- ↑ 8.0 8.1 (December 2011) "How cancer shapes evolution, and how evolution shapes cancer" (in En). Evolution 4 (4): 624–634. DOI:10.1007/s12052-011-0373-y. PMID 23705033.