Nkwado ụmụ nwanyị

Nwanyị mbụ Michelle Obama na-ekele ụmụ akwụkwọ n'oge ihe omume Room to Read na Nwanyị Mbụ Bun Rany nke Cambodia iji kwado atụmatụ Let Girls Learn, na Hun Sunni Prasat Bakong High School na Siem Reap, Cambodia, March 21, 2015.

  Enwere ike ịkọwa Ike ụmụ nwanyị (ma ọ bụ ike ụmụ nwanyị) n'ọtụtụ ụzọ, gụnyere ịnabata echiche ụmụ nwanyị, ime mgbalị ịchọ ha na ibuli ọnọdụ ụmụ nwanyị site na agụmakwụkwọ, mmata, ịgụ na ide, na ọzụzụ. Nkwado ụmụ nwanyị na-enye ohere ma na-enye ụmụ nwanyị ohere ime mkpebi na-ekpebi ndụ site na nsogbu dị iche iche nke ọha mmadụ.[3] Ha nwere ike ịnwe ohere ịkọwa Ọrụ nwoke na nwanyị ma ọ bụ ọrụ ndị ọzọ dị otú ahụ, nke na-enye ha nnwere onwe ịchụso ihe mgbaru ọsọ ha chọrọ.[1]

Ịkwanye ụmụ nwanyị ike abụrụla isiokwu dị mkpa a na-akparịta na mmepe na akụnụba.  Ịkwado akụ na ụba na-enye ụmụ nwanyị ohere ịchịkwa na irite uru site na akụrụngwa, akụ na ego.  Ọ na-enyekwa aka n'ikike ijikwa ihe egwu yana melite ọdịmma ụmụ nwanyị.[4]  Ọ nwere ike ibute ụzọ iji kwado ụmụ nwoke na-adịghị ahụkebe n'otu ọnọdụ ndọrọ ndọrọ ọchịchị ma ọ bụ nke ọha.[5]  Ọ bụ ezie na a na-ejikarị ya eme ihe, echiche zuru oke nke inye ikike nwoke na nwanyị na-emetụta ndị mmadụ n'ụdị ọ bụla, na-emesi ike dị iche n'etiti usoro ndu na okike dịka ọrụ.  Ịkwalite ụmụ nwanyị na-enyere aka ịkwalite ọkwa ụmụ nwanyị site na agụmagụ, agụmakwụkwọ, ọzụzụ na imepụta mmata.[6]  Ọzọkwa, inye ụmụ nwanyị ike na-ezo aka n'ikike ụmụ nwanyị nwere ime nhọrọ ndụ stratejik nke a jụrụ na mbụ.[7]

Mba, azụmaahịa, obodo na otu nwere ike irite uru site na itinye usoro ihe omume na ụkpụrụ ndị nabatara echiche nke inye ụmụ nwanyị ikike.[8] Ike ụmụ nwanyị na-eme ka àgwà na ọnụ ọgụgụ nke ndị mmadụ dị maka mmepe dịkwuo mma.[9] Inpowerment bụ otu n'ime isi nchegbu usoro mgbe ị na-ekwu maka ikike mmadụ na mmepe.

Inye ụmụ nwanyị ike bụ isi ihe na-akpata akụ na ụba na mmekọrịta mmadụ na ibe ya. Uru sitere na ọrụ ndị na-enye ụmụ nwanyị ike dị elu karịa ndị na-ahụkarị nwoke na nwanyị. Ihe karịrị ọkara nke ego abụọ maka ọrụ ugbo na mmepe ime obodo amalitelarị ịkpa oke nwoke na nwanyị, mana naanị pasent 6 na-emeso okike dị ka ihe dị mkpa. Ọ bụrụ na ọkara nke obere ndị na-emepụta ihe ritere uru site na ntinye aka mmepe nke lekwasịrị anya n'inye ụmụ nwanyị ike, ọ ga-ebuli ego nke nde mmadụ 58 ọzọ ma mee ka ike nke nde mmadụ 235 ọzọ.[10]

Dị ka Food and Agriculture Organization (FAO) si kwuo, ịbawanye ike ụmụ nwanyị dị mkpa maka ọdịmma ụmụ nwanyị ma nwee mmetụta dị mma na mmepụta ugbo, nchekwa nri, nri na nri ụmụaka na-edozi ahụ.[10]

Ọtụtụ ụkpụrụ na-akọwa ike ụmụ nwanyị, dị ka, maka otu ka e nye ya ike, otu ga-esi n'ọnọdụ nke enweghị ike. Ha ga-enweta ike kama inye ha ya site n'aka onye si n'èzí. Nnyocha ndị ọzọ achọpụtala na nkọwa ike na-agụnye ndị nwere ikike ime mkpebi dị mkpa na ndụ ha ma nwee ike ime ihe na ha. Inpowerment na dispowerment bụ ihe jikọrọ ya na ibe ya n'oge gara aga; inpowerment bụ usoro kama ịbụ ngwaahịa.

Ndị ọkà mmụta achọpụtala ụdị ike abụọ: ike akụ na ụba na ike ndọrọ ndọrọ ọchịchị.[11][12]

Ọnọdụ akụ na ụba

Kemgbe afọ 1980, mmeghachi omume maka neoliberalism na-ebute asọmpi na ịdabere na onwe onye ụzọ dị ka ihe atụ maka ihe ịga nke ọma akụ na ụba.[13] A na-ele ndị mmadụ n'otu n'otu na obodo ha na-akọwa ndị na-erubeghị ụkpụrụ nnwere onwe ọhụrụ a na-ahọrọ n'obodo anya ma na-ebelata ùgwù onwe ha.[13] Ụfọdụ ìgwè ndị na-adabaghị n'ihe oyiyi neoliberal kachasị mma bụ ndị ọrụ dị ala na ndị na-enweghị ọrụ.[13]

Kpọmkwem, neoliberalism emetụtala uru ụmụ nwanyị nwere onwe ha n'ụzọ na-adịghị mma site na amụma mgbanwe ọdịmma ya.  Mary Corcoran et al.  chepụta na ndị na-eme mgbanwe ọdịmma na-agbanwe agbanwe kwenyere na ịdabere na ọdịmma bụ ihe kpatara ịda ogbenye.[14]  Nke a na-eduga ndị na-eme mgbanwe ọdịmma na-agbasawanye ụkpụrụ maka mmadụ iji tozuo dị ka onye nnata ọdịmma, na-amachi ọnụ ọgụgụ ndị mmadụ dabere na ọdịmma.[14]  Usoro ndị a gụnyere: chọrọ ọrụ na oke oge, na-akwanye ụmụ nwanyị ngwa ngwa n'ahịa ọrụ.[14][15]  Mgbalị siri ike maka ụmụ nwanyị ịbanye n'ahịa ọrụ na-ewusi echiche ahụ ike na ndị nne nanị ha na-azụ ụmụ na ndị ọrụ nlekọta a na-akwụghị ụgwọ adịghị arụpụta akụ na ụba America.[15]  N'ihi ya, a na-amanye ụmụ nwanyị ịkwado maka ọrụ na-adịghị akwụ ụgwọ dị ala ma na-elekọta ọrụ nne na nke ụlọ.[14]  Ndị ọkà mmụta kwenyere na ebumnuche mgbanwe ọdịmma ọdịmma bụ ịchụpụ ụmụ nwanyị site n'ịkwụsị ụlọ ọrụ ụmụ nwanyị na nnwere onwe akụ na ụba.[16][17][15]  Ụmụ nwanyị nwere ike mebie mmetụta mmekọrịta mmadụ na ibe ya na mgbanwe ọdịmma nke neoliberalism site na ịmepụta ohere maka ike ụmụ nwanyị, dị ka ọzụzụ ọrụ.[16][15][14]

Na mgbakwunye, a na-atụ aro ka ndị na-eme iwu kwado ọzụzụ ọrụ iji nyere aka ịbanye n'ahịa.[10] Otu aro bụ inye ụmụ nwanyị ohere agụmakwụkwọ ka mma nke ga-enye ohere maka ikike nkwekọrịta dị elu n'ụlọ. Ha ga-enwekwu ohere inweta ụgwọ ọrụ dị elu n'èzí ụlọ;  n'ihi ya, mee ka ọ dịrị ụmụ nwanyị mfe inweta ọrụ n'ahịa.[18]

Inye ụmụ nwanyị ike na inweta nha nhata nwoke na nwanyị na-enyere ọha mmadụ aka ịhụ na Ọganihu na-adịgide adịgide nke mba. Ọtụtụ ndị isi ụwa na ndị ọkà mmụta ekwuola na ọganihu na-adịgide adịgide agaghị ekwe omume na-enweghị nha nhata nwoke na nwanyị na inye ụmụ nwanyị ikike.[14] Mmepe na-adịgide adịgide na-anabata nchedo gburugburu ebe obibi, mmepe mmekọrịta mmadụ na ibe ya na akụ na ụba, gụnyere inye ụmụ nwanyị ike. N'ihe gbasara ụmụ nwanyị na mmepe, inye ike ga-agụnye nhọrọ ndị ọzọ maka ụmụ nwanyị ime n'onwe ha.[19]

Ime ka ụmụ nwanyị nwee ike nweta ihe nketa na ikike ala bụ ụzọ ọzọ a na-esi eme ka ụmụ nwanyị nwee ike n'ụzọ akụ na ụba.  Nke a ga-enye ha ohere ka ha nweta ụzọ ka mma nke ịkpakọba akụ, isi ego, na ike ịzụ ahịa dị mkpa iji lebara ahaghị nhata nwoke na nwanyị anya.  Ọtụtụ mgbe, ndị inyom nọ na mba ndị na-emepe emepe na ndị na-emepebeghị emepe na-amachibido iwu n'ụzọ iwu kwadoro n'ala ha na-adabere na okike.[18]  Inwe ikike nke ala ha na-enye ụmụ nwanyị ụdị ikike ịre ahịa nke ha na-agaghị enwe;  ha na-enwetakwu ohere maka nnwere onwe akụ na ụba na ụlọ ọrụ ego nkịtị.

Agbụrụ nwere mmetụta dị ukwuu na ike ụmụ nwanyị na mpaghara dịka ọrụ. Ọrụ nwere ike inye aka mepụta ike maka ụmụ nwanyị. Ọtụtụ ndị ọkà mmụta na-atụ aro na mgbe anyị na-atụle ike ụmụ nwanyị, na-atụgharị anya ihe mgbochi dị iche iche ụmụ nwanyị na-enweghị ihe ịga nke ọma na-eche ihu, nke na-eme ka o sie ha ike inweta ike na ọha mmadụ, dị mkpa mgbe anyị na'inyocha mmetụta agbụrụ n'ihe gbasara ọrụ. Nnyocha dị ịrịba ama otú a na-ahazi ohere site na okike, agbụrụ, na klas nwere ike ime ka mgbanwe mmekọrịta mmadụ na ibe ya pụta. Ohere ọrụ na gburugburu ọrụ nwere ike ịmepụta ike maka ụmụ nwanyị. Inpowerment n'ebe ọrụ nwere ike imetụta afọ ojuju na arụmọrụ ọrụ, inwe nha nhata n'ebe nrụọrụ weebụ nwere ike ime ka mmetụta nke inye ike dị ukwuu.[20]

N'ọnọdụ ụmụ nwanyị nwere ohere iji nweta ọrụ kwụsiri ike, ụmụ nwanyị na-acha ọbara ọbara na-enwe enweghị ohere na ihe ùgwù hà nhata na ntọala ọrụ. Ha na-eche nsogbu ndị ọzọ ihu n'ebe ọrụ. Patricia Parker na-ekwu na inye ụmụ nwanyị Africa America ike bụ nguzogide ha na-achịkwa, na-eguzo maka onwe ha ma ghara ịgbaso ụkpụrụ na atụmanya ọha na eze. N'ihe gbasara ike, echiche ụmụ nwanyị na-ele ike dị ka ụdị nguzogide n'ime usoro mmekọrịta ike na-ahaghị nhata. N'ime ọnọdụ ọha na eze nke agbụrụ, okike, na ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke klas, ike ụmụ nwanyị Africa America na gburugburu ọrụ "a pụrụ ịhụ dị ka iguzogide mgbalị iji dozie ihe njirimara na omume kwesịrị ekwesị pụtara, ebe a na-akọwa ihe ndị dị otú ahụ dị ka ịchịkwa, ịta ahụhụ, na mmegbu megide ụmụ nwanyị Africa American. "[21] Mgbe ha na-ekwu maka ike ụmụ nwanyị, ọtụtụ ndị ọkà mmụta na-atụ aro inyocha ikpe na-ezighị ezi na ụmụ nwanyị na ndụ nzukọ kwa ụbọchị nke agbụrụ na-emetụta.

Usoro ọzọ maka ịkwado akụ na ụba ụmụ nwanyị gụnyekwara microcredit.[22]  Ụlọ ọrụ Microfinance na-achọ ime ka ụmụ nwanyị nwee ike na obodo ha site n'inye ha ohere ịnweta mbinye ego nke nwere ọnụ ala dị ala na-enweghị ihe ọ bụla achọrọ.[23]  Kpọmkwem, ha (ụlọ ọrụ ego obere ego) chọrọ inye ụmụ nwanyị chọrọ ịbụ ndị ọchụnta ego microcredit.[23]  Ọganihu na arụmọrụ nke microcredit na obere mbinye ego bụ arụmụka na arụrịta ụka mgbe niile.[24]  Ụfọdụ ndị nkatọ na-ekwu na naanị microcredit anaghị ekwe nkwa na ụmụ nwanyị na-achịkwa otu esi eji mbinye ego ahụ.  Ụlọ ọrụ obere ego anaghị ekwupụta ihe mgbochi omenala nke na-enye ụmụ nwoke ohere ka ha na-achịkwa ego ezinụlọ;  N'ihi ya, microcredit nwere ike ibufe naanị di.  Microcredit anaghị ewepụ ụmụ nwanyị ọrụ ụlọ, ọ bụrụgodị na ụmụ nwanyị nwere kredit, ha enweghị oge iji na-arụsi ọrụ ike n'ahịa dị ka ụmụ nwoke.[23][25]

Ikike ndọrọ ndọrọ ọchịchị

Onye ọchụnta ego Ivanka Trump (n'aka nri) na Onye isi ala Japan Shinzo Abe na-aga Nzukọ Ụwa maka Ụmụ nwanyị na Tokyo iji kwuo maka ikike ụmụ nwanyị na inye ikike, 2017

Nkwado ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-akwado ịmepụta atumatu ndị kacha akwado nha anya nwoke na nwanyị na ụlọ ọrụ maka ụmụ nwanyị na mpaghara ọha na nke onwe.  Ụzọ ndị a tụrụ aro bụ ịmepụta atumatu mmemme nke nwere oke maka ọnụ ọgụgụ ụmụ nwanyị na-eme iwu na ọkwa nzuko omeiwu.[18]  Dị ka nke 2017, nkezi zuru ụwa ọnụ nke ụmụ nwanyị na-ejide ọkwá nzuko omeiwu nke obere na otu ụlọ bụ pasent 23.6.[12]  Atụmatụ ndị ọzọ ka emekwara ka ụmụ nwanyị nwee ikike ịtụ vootu, ikwupụta echiche, na ikike ịzọ ọkwa ọchịchị na ohere ziri ezi nke ịbụ onye a họpụtara.[8]  N'ihi na a na-ejikọta ụmụ nwanyị na nlekọta ụmụaka na ibu ọrụ ụlọ n'ime ụlọ, ha na-ewepụta oge dị ntakịrị maka ịbanye n'ahịa ọrụ na ịzụ ahịa ha.  Atumatu na-eme ka ikike ha na-akpakọrịta n'ezinaụlọ ga-agụnye atumatu ndị na-aza ajụjụ gbasara ịgba alụkwaghịm, atumatu maka ọdịmma ụmụ nwanyị ka mma, na atumatu na-enye ụmụ nwanyị ịchịkwa ihe onwunwe (dị ka ikike ihe onwunwe).[18]  Agbanyeghị, ikere òkè abụghị naanị na ndọrọ ndọrọ ọchịchị.  Ọ nwere ike ịgụnye ikere òkè n'ezinụlọ, n'ụlọ akwụkwọ, na ikike nke ịhọrọ onwe ya.  Ụfọdụ ndị ọkà mmụta sayensị kwenyere na a ga-emerịrị ka ụmụ nwanyị na-emekọrịta ihe na ikike n'ezinaụlọ tupu ha enwee ike ịga n'ihu na itinye aka na ndọrọ ndọrọ ọchịchị.[26]

Ụmụ nwanyị agaghị enwe ike ịhọpụta ndị ga-edu ma tinye aka na ndọrọ ndọrọ ọchịchị iji mee mkpebi.[27]  Ụmụ nwanyị enwebeghị ike ịghọ ndị isi n'ime obodo ha n'ihi nsogbu ego, mmekọrịta ọha na eze na nke iwu.[27][28]  Oke nhazi na omenala na-emetụtakwa ụmụ nwanyị na ngalaba ebe ndị nwoke na-achị.  Ụlọ ọrụ ndị ahụ gụnyere sayensị, injinia, ego na ọtụtụ ndị ọzọ.[27][28]

António Guterres, odeakwụkwọ ukwu nke United Nations kwuru na ụmụ nwanyị nwere ike inweta ihe ọmụma, amamihe, na nghọta naanị ma ọ bụrụ na etinye ha n'otu n'otu na akụkụ niile nke ọha mmadụ. Nnọchiteanya hà nhata nke ụmụ nwanyị na-enye aka n'udo, na-ebelata esemokwu, ma na-akwado mmepe na-adịgide adịgide ogologo oge.[29] United Nations Development Programme (UNDP) na-eme ka nchegbu banyere ịha nhata nwoke na nwanyị na iwu na ikpo okwu pati, ma na-agba mbọ ime ihe maka ịkwado ọnụnọ na mmetụta nke ụmụ nwanyị na pati ndọrọ ndọrọ ọchịchị.[30] Erin Vilardi, onye guzobere VoteRunLead na-ekwu na ọ bụ ohere ịmepụta ezigbo mgbanwe mana ịnakwere enweghị nhata nke ụmụ nwanyị na-enweta ọkwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'agbanyeghị ọnụ ọgụgụ ụmụ nwanyị na'efu iji wepụta onwe ha na mkpọsa ma na-agba ọsọ maka ọkwa n'onwe ha.[29]

Dị ka United Nations Development Programme (UNDP) si kwuo, iji mụbaa ụmụ nwanyị na-ekere òkè na ndọrọ ndọrọ ọchịchị: [30]

• Ntinye nkwupụta banyere ịha nhata nwoke na nwanyị n'ime iwu
• Inwe oke maka itinye aka ụmụ nwanyị na nhọpụta
• Ịtọlite ihe mgbaru ọsọ maka nnọchite anya ụmụ nwanyị
• Bụbawanye ọnụ ọgụgụ ụmụ nwanyị na-achọ ịbata ma zụọ ha
• Bụba ọnụnọ ụmụ nwanyị na mkpọsa ahụ site na mgbasa ozi ka ukwuu

N'ikwekọ na nkwa nke UN, Òtù Na-ahụ Maka Ngwongwo Ụwa na-amatakwa na inye ụmụ nwanyị ike dị oké mkpa maka mmepe akụ na ụba, mmekọrịta ọha na eze na omenala na-adigide.[31]  Nkwenye WIPO ichekwa ma jiri ihe ọhụrụ na ihe okike ụmụ nwanyị kpọrọ ihe bụ n'ime atụmatụ Ngwongwo ọgụgụ isi na nke okike (IPGAP), nke na-eme ka mmata banyere uru akụ na ụba nke ime ka ọrụ ụmụ nwanyị sikwuo ike n'ime ihe ọhụrụ na ihe okike, na-enyere gọọmentị na ndị na-etinye aka na data aka.  na ngwa imebe iwu iji kwalite gburugburu ebe obibi obodo na nkwado nke ụmụ nwanyị na ụmụ agbọghọ, ma na-ebuga ihe omume na-emetụta mmetụta nke na-agba ume ka ụmụ nwanyị jiri akụ ọgụgụ isi mee ihe n'ọrụ ha na-azụ ahịa.[32]  IPGAP bụ usoro mmemme iji nweta nha anya akụ na ụba yana inye ikike maka ike ụmụ nwanyị na ụmụ nwanyị n'ụwa niile.[32]  N'April 2023, Onye isi WIPO General Daren Tang kwupụtara mkpebi nzukọ a iji mechie ọdịiche nwoke na nwanyị na inye ụmụ nwanyị na ụmụ agbọghọ ike gburugburu ụwa site n'ịgba ha ume ka ha jiri ikike ikike ọgụgụ isi ha kwado mmepe akụ na ụba: "Ihe data anyị na-egosi na ụmụ nwanyị na-eji ụwa eme ihe.  usoro ihe onwunwe na-erughị ụmụ nwoke na nke ahụ bụ mfu nye anyị niile WIPO na-arụ ọrụ imechi ọdịiche nwoke na nwanyị na akụrụngwa ọgụgụ isi.[33]  Emere ọkwa a n'oge mmemme ụbọchị ihe onwunwe ụwa nke 2023.