Nri Gonimbrasia belina
aha mkpirisi | G. belina |
---|---|
aha taxon | Gonimbrasia belina |
ọkwa taxon | species |
nne na nna taxon | Gonimbrasia |
Gonimbrasia belina bụ ụdị ụkpara eze ukwu nke sitere n'akụkụ ebe n' ekpo ọkụ nke ndịda Afrịka. Nnukwu caterpillar ya a na-eri eri, nke a maara dị ka ikpuru mopane, madora, amacimbi ma ọ bụ masontja, na-eri nri ma ọ bụghị naanị na akwụkwọ osisi mopane. Igurube Mopane bụ isi iyi protein dị mkpa maka ọtụto ndị bi na mpaghara ahụ. Ọ bụ John O. Westwood kọwara nke ahụ na afo otu puku, narị asatọ na iri ano na itoolu(1849).
Aha obodo ọdịbendị
[dezie | dezie ebe o si]A na-akpọ ikpuru mopane n'asụsụ Bekee n'ihi na a na-ahụkarị ya na osisi mopane, Colophospermum mopane. Aha ndị ọzọ a na-akpọ caterpillars gụnyere:
- Botswana
- Kalanga: mahonja
- Tswana: phane
- Saụt Afrịka
- Northern Sotho: mašotša (colloq)[1]
- Venda: mashonzha
- Tsonga: matamani or masonja
- Southern Ndebele: iinnondo
- Zambia
- Zimbabwe
- Northern Ndebele: macimbi
- Shona: madora, masodya or mashonja
- Kalanga: mahonja
- Namibia
- Ovambo: omagungu
- Oshikwanyama:oshuungu
- Democratic Republic of the Congo
- Kongo: mingolo
Ịmata
[dezie | dezie ebe o si]Ụgbala buru ibu na nku nke otu narị na iri abụọ nke milimita (120) mm. A na-acha nku na-acha odo odo site na ụcha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ na nchara na ọbara ọbara, na eriri ojii na ọcha abụọ na-ekewapụ anya. A na-ahụ anya oroma na nku azụ ọ bụla. Ụmụ ahụhụ ndị nwoke nwere antennae nwere nku, nke a na-eji achọta onye ibe. Igurube na-eji oji, na-acha odo odo na-acha ọcha na-acha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ na odo odo, ma na-eji obere oghere ojii ma ọ bụ na-acha ọbara ọbara kpuchie ntutu ọcha.
Biology
[dezie | dezie ebe o si]Igurube na-eri ọtụtụ ahịhịa gụnyere mopane, Carissa grandiflora, Diospyros, Ficus, Rhus, Sclerocarya caffra, Terminalia na Trema. Ntiwapụ nke ikpuru Mopane na-eme ka osisi ndị na-emebi akwụkwọ osisi, na-emepe ka egwuregwu ghara ịchọ mma.
Ebe obibi
[dezie | dezie ebe o si]A na-ahụkarị ya. A na-ahụkarị ya na ọkara ọzara, ọhịa na ala ahịhịa.
Afọ ole emebere ya
[dezie | dezie ebe o si]Dị ka ọtụtụ igurube, usoro ndụ nke ikpuru mopane na-amalite mgbe ọ na-apụta n'oge ọkọchị, mgbe nke ahụ gasịrị ọ na-aga n'ihu na-eri akwụkwọ osisi dị nso na ya. Ka igurube ahụ na-etolite, ọ na-egbuke egbuke ugboro anọ n'ime ọkwa ise ya, mgbe nke ahụ gasịrị, a na-ewere igurube mopane dị ka ihe kachasị mma maka owuwe ihe ubi. Ọ bụrụhaala na ewepụghị igurube ahụ mgbe ọ nwụsịrị nke anọ, ọ na-egwu ala n'okpuru ala iji pupate, oge ọ na-agbanwe kpamkpam iji ghọọ ụgbala toro eto. Nke a na-eme n'oge oyi, maka oge 6 ruo 7 ọnwa, mgbe nke ahụ gasịrị ọ na-apụta na mbido oge okpomọkụ (November ma ọ bụ December).
Ụgbala ndị toro eto na-adị naanị ụbọchị atọ ruo anọ, n'oge ahụ ha na-enwe mmekọahụ ma na-eyi àkwá ha.
Anụ ndị na-eri ibe ha
[dezie | dezie ebe o si]Dị ka ọtụtụ ụmụ anụmanụ na-agbadata na eriri nri, ikpuru mopane na àkwá ha na-abụkarị anụ oriri nke anụ ndị na-eri ibe ha dị iche iche yana ọrịa. Ọtụtụ mgbe, ihe karịrị pasenti iri anọ (40%) nke àkwá nke ikpuru mopane ga-abụ nke nje dị iche iche ga-awakpo, na caterpillars n'onwe ha nwere ike ibute ọrịa site na nje virus nke nwere ọnụ ọgụgụ dị elu nke ọnwụ. Ndị isi na-eri ikpuru bụ nnụnụ na ụmụ mmadụ dị iche iche, nke na-adabere na caterpillars maka ihe oriri.
Ihe oriri
[dezie | dezie ebe o si]Ọ bụ ezie na ikpuru mopane na-eri nri n'osisi mopane, ọ bụghị naanị na nri a, ọ pụkwara iri nri n'ọtụtụ osisi ndị ọzọ sitere n'otu mpaghara ahụ, gụnyere akwụkwọ osisi mango. N'ụzọ dị otú a, ikpuru mopane na-agbasasị n'ebe buru ibu. Dị ka oghere nke ikpuru mopane dị mkpụmkpụ, n'adịghị ka ikpuru ndị ọzọ na-agagharị agagharị, osisi ahụ na-adị mfe ịlanarị nnukwu mmebi nke akwụkwọ osisi, n'oge iji mezue ya maka ọgbọ na-esote nke ikpuru Mopane. Dị ka ọtụtụ igurube, ikpuru mopane bụ onye na-eri nri nke ukwuu, ọ ga-anọgidekwa na-eri - ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ na ọ kwụsịghị - ruo mgbe ọ ruru ọkwa ọzọ nke ndụ ya, mgbe ọ na-egwu ala iji nwee metamorphosis.
Dị ka nri
[dezie | dezie ebe o si]A na-eji aka na-egbute ikpuru Mopane n'ọhịa, mgbe mgbe site n'aka ụmụ nwanyị na ụmụaka. N'ime ọhịa, a naghị ele caterpillars anya dị ka nke onye nwe ala (ma ọ bụrụ na ọ dị), mana gburugburu ụlọ, a ga-achọ ikike n'aka onye bi na ya. Chavanduka na-akọwa ụmụ nwanyị nọ na Zimbabwe na-eke otu ụgbụgbọ osisi na osisi ụfọdụ iji guzobe onye nwe ya, ma ọ bụ na-ebugharị ụmụ igurube gaa n'osisi ndị dị nso n'ụlọ.[5] Mgbe e wepụrụ caterpillar, a na-etinye ya na njedebe ọdụ iji mebie ime. Onye na-ahọrọ ya na-agbanye ya dị ka tube nke ọgwụ ezé ma ọ bụ ogologo dị ka concertina, ma na-eti ya ihe iji chụpụ ihe na-acha akwụkwọ ndụ akwụkwọ ndụ nke eriri afọ.
Ịchekwa
[dezie | dezie ebe o si]Ụzọ ọdịnala nke ichekwa ikpuru mopane bụ isi ha n'agbakwunyeghị mmiri ọ bụla ọzọ mgbe ị sachara ma gbakwunye nnu dị ukwuu. A na-emezi ka ha kpọọ nkụ n'anwụ ma ọ bụ na-ese ha, nke mere na ha na-enweta ụtọ ọzọ. Usoro ụlọ ọrụ mmepụta ihe bụ iji caterpillars (na-emekarị na brine). Enwere ike ịchọta ụyọkọ ikpuru mopane na nnukwu ụlọ ahịa na ahịa dị n'ime ime obodo gburugburu ndịda Afrịka.[6]
Iri nri
[dezie | dezie ebe o si]Enwere ike iri ikpuru mopane kpọrọ nkụ dị ka ihe oriri dị nro; Otú ọ dị, na Botswana ndị mmadụ anaghị eri isi. N'aka nke ọzọ, enwere ike ịsa ikpuru mopane ka ọ bụrụ mmiri ọzọ, tupu a sie ya ruo mgbe ha ga-esi, ma ọ bụ jiri yabasị, tomato na ihe na-esi ísì ụtọ sie ya wee jiri akamu ma ọ bụ sadza sie ya.[7] Anụ ahụ na-acha odo odo, eriri afọ ka nwere ike ịnwe iberibe akwụkwọ kpọrọ nkụ, nke na-adịghị emerụ mmadụ ahụ. Nri nke akwụkwọ kpọrọ nkụ, ma ọ bụrụ na ewepụghị ya, na-echetara akwụkwọ tii. A na-ejikarị nkụkọta ma ọ bụ nkụkọta tomato ma ọ bụ chili iji mee ka ụtọ ya dịkwuo mma.
N'ọnwa Nọvemba nke afọ puku abụọ na iri na ise (2015) , otu ndị ọkà mmụta sayensị nri nke Cornell nọ n'ọnọdụ nke atọ na Brisbane, Australia, na 2015 Global Business Challenge, site n'igosi uru akụ na ụba na nri na-edozi ahụ nke ịgbanwe protein site na ikpuru mopane gaa na nri.[8]
Ọrụ ugbo na akụ na ụba
[dezie | dezie ebe o si]Nchịkọta na ire ikpuru mopane bụ ụlọ ọrụ ọtụtụ nde rand na ndịda Afrịka.[9] Ndị isi na-emepụta bụ Botswana, Namibia, South Africa (Limpopo Province na Mpumalanga) na Zimbabwe. Dị ka ọ na-adịkarị, a naghị azụlite caterpillars, kama a na-ahọrọ ha ebe ọ bụla ha pụtara n'ụzọ okike. Ọ bụ otu n'ime ụmụ ahụhụ kachasị mkpa na akụ na ụba na mpaghara ahụ. N'afọ ndị 1990, a na-ebupụ ọtụtụ narị tọn site na Botswana na South Africa kwa afọ.[10] A na-eme atụmatụ na South Africa naanị na-azụ ahịa nde kilogram 1.6 nke ikpuru mopane kwa afọ, nakwa na itinye aka Botswana na ụlọ ọrụ a na-eme ka ọ bụrụ ihe dịka nde $ 8 kwa afọ.[1][11][12]
A na-ewere ikpuru Mopane dị ka ihe ubi bara uru, ebe ọ bụ na naanị kilogram atọ nke nri (akwụkwọ opane) ga-ewepụta otu kilogram nke ikpuru mopane: n'ụzọ dị iche, ịkpa ehi chọrọ kilogram iri nke nri iji mepụta otu kilogram anụ ehi; ya mere ikpuru bụ ihe dị ọnụ ala, nlekọta dị ala, isi nri protein dị elu.[1][11]
Owuwe ihe ubi
[dezie | dezie ebe o si]Dị ka omenala si dị, a na-ewepụta ikpuru mopane maka ihe oriri. N'ihi ọdịdị oge nke ihe ndị a na-eri eri, ha abụghị ihe oriri n'afọ niile. Otú ọ dị, owuwe ihe ubi nke ọdịnala mopane worm na-agbanwe ka ọ bụrụ nke azụmahịa.
Kemgbe afọ otú puku, narị itoolu na iri ise (1950) , a na-etinye usoro ọrụ ugbo azụmahịa na owuwe ihe ubi nke mopane worm, ọkachasị na South Africa. Ndị na-anakọta ihe nwere ike ịhazi ìgwè nke ọtụtụ narị mmadụ iji aka wepụ caterpillars n'osisi, mgbe nke ahụ gasịrị, a na-etinye ha n'ụba, tụọ ha, ma zipụ ha ka a rụzie ha. Ndị nwe ala ebe a na-ahụ ikpuru mopane nwere ike ịkwụ ndị na-ewe ihe ubi nnukwu ụgwọ iji banye. Ọ bụ ezie na mmekọrịta a na-erite uru ma onye na-ewe ihe ubi na onye ọrụ ugbo, ọ na-abụkarị ihe na-emebi obodo ndị dị n'ógbè ahụ bụ ndị caterpillars nwere ike ịbụ isi ihe oriri na ego oge.
Nkwado
[dezie | dezie ebe o si]Dị ka ikpuru mopane na-anọchite anya ngalaba dị mkpa na akụ na ụba ime obodo, ha na-adọta ọnụ ọgụgụ buru ibu nke ndị na-achọ ego site na ire ụmụ ahụhụ dị ka nri. Ọnọdụ a na-eduga n'ịkụbiga ihe ókè, na obere ikpuru mopane n'afọ na-esote. N'ebe ụfọdụ, ndị ọrụ ugbo na obodo emeela ihe iji nweta nguzozi, ka afọ ọ bụla wee nwee ike ị nweta ego kachasị elu n'emeghị ka owuwe ihe ubi nke afọ na-esote ghara ịdị.
Egwu nke dị n' asọmpi
[dezie | dezie ebe o si]Ihe ịrịba ama doro anya nke ọnụnọ nke ikpuru mopane bụ defoliation nke osisi mopane - mgbe ụfọdụ ihe dị ka pasent iri itoolu nke akwụkwọ.[1][11] Anụmanụ ndị na-achọgharị nwere ike ịdabere na mopane, na osisi ndị ọzọ caterpillars na-ahọrọ, dị ka akụkụ dị mkpa nke nri ha. Ya mere, ụfọdụ ndị ọrụ ugbo na-ele ikpuru mopane anya dị ka asọmpi maka anụ ụlọ ha, ma na-anwa iji ọgwụ ahụhụ na ihe ndị yiri ya kpochapụ "ihe otiti". Otú ọ dị, oge caterpillar dị mkpụmkpụ, osisi na-etolite akwụkwọ ọhụrụ, nke dị nro nke ndị na-eme nchọgharị na-ahọrọ, yabụ enwere ike ijikwa nsogbu a n'ụzọ ndị ọzọ, dịka ọmụmaatụ, site na ịrụ ọrụ maka uru onwe onye na ndị na-ewe caterpillars nke ga-achịkwa ikpuru site na iwepụta ha.[9]
Ndọrọhari
[dezie | dezie ebe o si]Ebe ụfọdụ bara ọgaranya na ikpuru mopane ugbu a bụ ndị na-enweghị ihe ubi n'ihi oke owuwe ihe ubi na enweghị ụzọ kwesịrị ekwesị na-adịgide adịgide maka ọrụ ugbo ikpuru mopine. Ezigbo ikpe dị na Mpaghara Nkayi, Zimbabwe, ebe ọtụtụ mpaghara osisi mopane mepụtara ọnụ ọgụgụ dị elu nke ikpuru ndị a; mana owuwe ihe ubi belatara nke ukwuu. Ntuziaka banyere otu esi weghachite ikpuru n'ebe ndị a gụnyere re-colonization. Dị ka nla toro eto na-adị naanị ụbọchị atọ ruo anọ, n'oge ọ ga-enwe mmekọahụ ma kụọ àkwá, enwere naanị obere ohere ịkwaga ha. Ọ bụrụ na a ga-emecha nke ọma nke a, a ga-achọ imekọ ihe ọnụ na ndị ọrụ ugbo na obodo iji hụ na a naghị ewepụta caterpillars ruo ọtụtụ afọ. A ga-eme ka o doo anya na a ga-enwetaghachi ndị mmadụ n'ógbè ahụ n'ụzọ zuru ezu, nke mere na a ga na-emepụta ihe ubi na-adịgide adịgide maka ọdịnihu.
Ịzụ ọzuzu nke ulo
[dezie | dezie ebe o si]Ndị nọ n'azụmahịa ahụ atụlewo ime ka ikpuru mopane dị n'ụlọ n'ụzọ yiri nke ime ka ikpere silkworms dị n'ala. N'ihi ya, ụlọ ọrụ ahụ ga-abụ nke na-adịchaghị emetụta ọnyà ndị metụtara ya, dị ka mgbanwe ihu igwe, ụkọ mmiri ozuzo na ihe ndị ọzọ nwere ike imebi owuwe ihe ubi. Maka ụlọ ọrụ a na-azụ n'ụlọ iji nwee ihe ịga nke ọma na obere ma nwee ike ịnweta ndị ogbenye kachasị daa ogbenye, ọnụahịa mmepụta ga-adị ka ọnụahịa nke ikpuru ọhịa ma ọ bụ ikpuru kpọrọ nkụ n'ahịa.
Usoro nmepụta
[dezie | dezie ebe o si]Ewuru ụlọ ọrụ Mopani Processing na Dzumeri, ihe dị ka kilomita 34 site na Giyani. Ọ bụ Council of Scientific and Industrial Research (CSIR) kwadoro ụlọ ọrụ ahụ. Na-arụ ọrụ zuru oke, Ụlọ ọrụ ahụ kwesịrị inwe ike ịmepụta nnukwu ihe oriri mopani dịgasị iche iche na mopani polony.
Ihe odide
[dezie | dezie ebe o si]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 On the trail of missing Mopane Worms. Retrieved 28 March 2006
- ↑ Silow, C.A. 1976. Edible and Other Insects of Mid-western Zambia. Studies in Ethno-entomology II. Occ. Pap. V. Inst.Allm. Jamforand. Etnogr., Uppsala, Sweden: Almqvist & Wiksell, pp. 64–69. (Quoted ch.17 DeFoliart 2003)
- ↑ Insect and host plant species of Central Africa: scientific names. Fao.org. Retrieved on 2011-10-18.
- ↑ The Mopane worm – A popular African delicacy. Medium. Retrieved on 2020-11-24.
- ↑ Chavunduka, D.M. 1975. Insects as a source of protein to the African. Rhodesia Science News 9: 217–220. (Quoted in ch.13 DeF 2003)
- ↑ February 8 (2019-02-08). Incredible Creatures: Just Eat It – Insects as Food (en-US). Strathroy Age Dispatch. Retrieved on 2020-05-30.
- ↑ Sikunu cookbook. Retrieved 28 March 2006.
- ↑ An idea with legs: Company that turns bugs into food a top finisher in competition. ezramagazine.cornell.edu (2015-11-01). Retrieved on 2015-12-23.
- ↑ 9.0 9.1 The Mopane Worm. Retrieved 28 March 2006.
- ↑ A Concise Summary of the General Nutritional Value of Insects
- ↑ 11.0 11.1 11.2 Worming your way to a sustainable harvest Spore Brief Iss. 108
- ↑ Effects of Elevated Ultraviolet-B Radiation on Native and Cultivated Plants of Southern Africa
Ịgụ ihe ọzọ
[dezie | dezie ebe o si]- Ebe nrụọrụ weebụ Ụmụ ahụhụ Nri gụnyere Akwụkwọ akụkọ Ụmụ ahụhụ Nwụ nri
- [Ihe e dere n'ala ala peeji] Ojiji mmadụ na-eji ụmụ ahụhụ eme ihe dị ka ihe oriri: Akụkọ Bibliographic na-aga n'ihu.
- Hannaway, Francis. (2017) Basankusu: Tasty Caterpillars na-akwụsị Egwuregwu Agụụ
- Okirikiri ndụ nke ikpuru na Metamorphosis
- Ugwu Mopane na Ogwu Mopane
Njikọ mpụga
[dezie | dezie ebe o si]
- Homepage nke Arne Larsen Foto nke ntiwapụ nke ikpuru mopane