Jump to content

Ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Foto nke Ester Boserup, nwanyị dere Ọrụ Nwanyi na Mmepe Akụ na Ụba wee malite mkparịta ụka gbasara ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi.

Gịnị mere ka anyị kwuo maka ụmụ nwanyị na njikọ ha na gburugburu ebe obibi?

Na mmalite 1960s, mmasị ụmụ nwanyị na njikọ ha na gburugburu ebe obibi kpalitere nke ukwuu site n'akwụkwọ Ester Boserup Woman's Role in Economic Development.[1]  Malite n'afọ ndị 1980, ndị na-eme amụma na ndị gọọmentị bịara na-amatakwu njikọ dị n'etiti gburugburu ebe obibi na ihe gbasara okike.[2]  Emere mgbanwe gbasara akụrụngwa sitere n'okike na njikwa gburugburu ebe obibi na-eburu oke ọrụ nke ụmụ nwanyị n'uche.  Dị ka World Bank na 1991 si kwuo, "Ụmụ nwanyị na-ekere òkè dị mkpa n'ịchịkwa ihe ndị sitere n'okike, gụnyere ala, mmiri, oke ọhịa na ume ... na-enwekarịkwa ihe ọmụma dị omimi nke ọdịnala na nke oge a banyere ụwa okike gbara ha gburugburu".  3]  Ebe e leghaara ụmụ nwanyị anya na mbụ ma ọ bụ leghara anya, a na-enwewanye nlebara anya na mmetụta ụmụ nwanyị na-enwe na gburugburu ebe obibi na, n'aka nke ọzọ, mmetụta gburugburu ebe obibi na-emetụta ahụike na ọdịmma ụmụ nwanyị.  Mmekọrịta nwoke na nwanyị na gburugburu ebe obibi nwere ihe mgbawa n'ihe gbasara nghọta okike n'etiti nwoke na nwanyị, njikwa na nkesa ihe onwunwe na ọrụ, na ndụ kwa ụbọchị na ọdịmma nke ndị mmadụ.[4]

Malite na 1980s, ndị na-eme iwu na gọọmentị bịara na-echebara njikọ dị n'etiti gburugburu ebe obibi na nsogbu okike echiche.[2] E mere mgbanwe banyere ihe onwunwe okike na njikwa gburugburu ebe obibi na ọrụ pụrụ iche nke ụmụ nwanyị n'uche. Dị ka Ụlọ Akụ̀ Ụwa si kwuo na 1991, "Ndị inyom na-arụ ọrụ dị mkpa na njikwa ihe ndị sitere n'okike, gụnyere ala, mmiri, ọhịa na ike... ma na-enwekarị ihe ọmụma dị omimi nke ọdịnala na nke oge a banyere ụwa okike gbara ha gburugburu".[3] Ọ bụ ezie na a na-eleghara ụmụ nwanyị anya ma ọ bụ na-eleda ha anya n'oge gara aga, a na-elekwasị anya na mmetụta ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi na, na nzaghachi, mmetụta gburugburu ebe obibi nwere na ahụike na ọdịmma ụmụ nwanyị. Mmekọrịta nwoke na nwanyị na gburugburu ebe obibi nwere mmetụta n'ihe gbasara nghọta nke okike n'etiti ụmụ nwoke na ụmụ nwanyị, njikwa na nkesa nke ihe onwunwe na ibu ọrụ, na ndụ kwa ụbọchị na ọdịmma nke ndị mmadụ.[4]

Njikọ ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi

[dezie | dezie ebe o si]

Ụmụ nwanyị, gburugburu ebe obibi, na mmepe arụmụka (WED)

[dezie | dezie ebe o si]

Gịnị bụ arụmụka WED? Arụmụka "ụmụ nwanyị, gburugburu ebe obibi, na mmepe" (WED) bụ usoro nke na-enyocha njikọ nke mmekọrịta nwoke na nwanyị, nsogbu gburugburu ebe obibi na usoro mmepe. Ọ na-enyocha otu enweghị nhata nwoke na nwanyị si ejikọta na mmebi gburugburu ebe obibi na ihe ịma aka mmepe, ọ na-akwadokwa ụzọ mmeghachi omume nwoke na nwanyị maka mmepe na-adịgide adịgide. Arụmụka WED pụtara na nzaghachi maka mmata na-arịwanye elu nke mmetụta na-adịghị mma nke mmebi gburugburu ebe obibi na iwu mmepe na ụmụ nwanyị. Ihe ndị na-esonụ bụ isi ihe ndị dị na arụmụka ahụ.

  • Mmetụta Mmetụta nke Mmebi Gburugburu Ebe Obibi
  • Ụmụ nwanyị Dị ka Ndị Na-ahụ Maka Gburugburu Ebe Obibi
  • Ngalaba Ọrụ Gender
  • Ikike na itinye aka
  • Intersectionality

Ndị a na-eme ka ọ pụta ìhè otú mmebi gburugburu ebe obibi si emetụta ụmụ nwanyị, ndị na-enwekarị mmebi nke ihe onwunwe na mgbanwe ihu igwe. N'agbanyeghị nsogbu a, ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ dị mkpa dị ka ndị na-elekọta gburugburu ebe obibi na ndị na-ahụ maka akụ na ụba n'ime obodo ha. Enweghị nhata nwoke na nwanyị, gụnyere ohere na-ahaghị nhata maka ihe onwunwe na ikike ime mkpebi, na-eme ka ụmụ nwanyị na-enwe nsogbu maka mgbanwe gburugburu ebe obibi. Inye ụmụ nwanyị ike na ịkwalite nha nhata nwoke na nwanyị dị oke mkpa maka iru ihe mgbaru ọsọ mmepe na-adịgide adịgide na idozi nsogbu gburugburu ebe obibi n'ụzọ dị irè. Ụzọ intersectional na WED ghọtara na okike na-ejikọta na njirimara mmekọrịta ndị ọzọ, na-ekwusi ike na mkpa ọ dị idozi ọtụtụ ụdị enweghị nhata na ịkpa ókè. N'ozuzu, arụmụka WED na-eme ka mkpa ọ dị ijikọta echiche nwoke na nwanyị n'ime iwu na mmemme gburugburu ebe obibi iji kwalite ikpe ziri ezi na gburugburu ebe obibi na mmepe zuru oke.

Okwu dị iche iche akpụzila ụzọ a na-esi abịarute mmepe na-adigide, na ụmụ nwanyị abanyela n'ịkpụzi echiche ndị a.  A na-arụrịta ụka nke ukwuu maka mmepe mmepe na-adịgide adịgide, mana Harcourt kọwara ya dị ka ụzọ isi "mepụta nha nhata n'etiti ọgbọ" na iburu n'uche "mkpa mmekọrịta ọha na eze, akụ na ụba na gburugburu ebe obibi iji chekwaa ihe ndị na-adịghị emeghari ohuru" na ibelata ego efu.  emepụtara site na mmepụta ihe.[5]  Okwu mbụ pụtara bụ ụmụ nwanyị na mmepe (WID), echiche nke kwadoro ka ọnọdụ ụmụ nwanyị ka mma na mba ndị ka na-emepe emepe.[6]  WID debere ụmụ nwanyị dịka ndị na-eme ihe nkiri n'etiti ezinụlọ, ime obodo na akụ na ụba ahịa ma leba anya na ụlọ ọrụ nhazi nke mmepe ọdịda anyanwụ iji dozie nsogbu ndị na-ebilite n'ihi nke a.[5]  Ndị nkatọ nke WID rụrụ ụka na dịka akụkụ nke nnukwu echiche ọdịda anyanwụ, ọ na-eme ka okwu colonial na nnwere onwe nke na-adabaghị na ịkwado ọnụ ọgụgụ ụmụ nwanyị zuru ụwa ọnụ.

N'oge Ọganihu Na-aga n'ihu (mbubreyo 19th ruo mmalite narị afọ nke 20), ime obodo, mmepụta ihe, na Women's Suffrage Movement niile nwere mmetụta na ọrụ nwoke na nwanyị na-agbanwe agbanwe na atụmanya na obodo America.  Oge Ọganihu Na-aga n'ihu gosipụtara mgbanwe n'ịkwado ikike ụmụ nwanyị na ntinye aka n'èzí ụlọ, n'agbanyeghị na atụmanya ọha na eze ka na-ebute ọrụ ụmụ nwanyị dị ka ndị nwunye na ndị nne.  Nke a tọrọ ntọala maka ọganihu ndị ọzọ na ikike ụmụ nwanyị na nha anya nwoke na nwanyị na narị afọ nke 20.  Ndị mmadụ dị iche iche, gụnyere ndị ọkà mmụta sayensị, ndị na-eme ihe mgbakwasị ụkwụ, na ndị na-ahụ maka nchekwa, nwara ilebara nsogbu gburugburu ebe obibi n'oge a ma bụrụ akụkụ nke mmegharị gburugburu ebe obibi.  Ụmụ nwanyị bụ ndị na-eme ihe dị mkpa, ndị nkuzi, na ndị na-akwado ahụike ọha na eze na gburugburu ebe obibi.  A na-akpụzi echiche ụmụ nwanyị na ihe gbasara gburugburu ebe obibi na mkpali isonye na mbọ iji lebara ha anya site n'ahụmahụ ha dị ka ndị na-elekọta ụlọ na ezinụlọ, yana site na ọnụnọ ha na-abawanye na gburugburu obodo mepere emepe.  E hibere otu ụmụ nwanyị oge niile iji leba anya n'okwu dị iche iche gụnyere nchekwa nri, ịdị mma mmiri, ahụike ọha n'ụlọ akwụkwọ, mkpofu nri, ịdị ọcha n'okporo ụzọ, njikwa anụ, na nsogbu kwụsiri ike.  Otu dị iche iche na-ahụ maka gburugburu ebe obibi ụmụ nwanyị ndị a, dị ka New York Ladies' Health Protective Association, kwusiri ike ọrụ ha n'ịleba anya na ịkwalite ịdị ọcha na ịdị ọcha nke obodo mepere emepe site n'ịkọwa ozi ha dị ka ụdị nlekọta ụlọ nke ime obodo.  Ha kwuru na n'ihi na ụmụ nwanyị bụ ndị isi na-elekọta ezinụlọ ha na ụlọ ha, ha nọ n'ọnọdụ pụrụ iche iji dozie okwu ndị a n'ihi na ha na-enwekarị mmetụta ọjọọ nke usoro adịghị ọcha nke obodo mepere emepe.  Ebe ọ bụ na a pụghị ịtụkwasị ụmụ nwoke obi na ha ga-echebe gburugburu ebe obibi, ọtụtụ ndị chere na ime ihe banyere gburugburu ebe obibi dị ka ịrụ ọrụ ụlọ.  N'ihi nkwenye a, itinye aka na ụmụ nwanyị na mmegharị gburugburu ebe obibi gbasaara mmetụta nke ụmụ nwanyị na-abụghị ụlọ na n'ọha ọha na eze na gburugburu ebe obibi, na-ama aka na ọrụ okike okike.

Ngbanwe okwu na-esote mere na mmalite 1970s, ebe ndị mmadụ malitere ịkatọ mgbọrọgwụ nke mmepe na ịchọta ụzọ ọzọ ha ga-esi na-emekọrịta ihe na obodo zuru ụwa ọnụ na mba ndị ka na-emepe emepe, na ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi dịka ndị na-eme ihe nkiri.  A kọwapụtara otu ụdị ọzọ dị ka ụmụ nwanyị, gburugburu ebe obibi, mmepe (WED).[7]  Dị ka Schultz et al., "Arụmụka ụmụ nwanyị, gburugburu ebe obibi na mmepe (WED-debate) kwadoro na echiche dị oke egwu nke atumatu mmepe ebe njikọ dị n'etiti ọgbara ọhụrụ / mmepụta ihe na nkà na ụzụ n'otu aka na mmebi gburugburu ebe obibi na nke ọzọ na-elekwasị anya.  "[8]  Okwu WED gbadoro ụkwụ na njikọ nke echiche dị iche iche, gụnyere ecofeminism.[9]  Enwere ike ịhụ Ecofeminism dị ka echiche mgbọrọgwụ maka WED, ebe a na-ele ụmụ nwanyị anya na njikọ dị ndụ na ọdịdị nke na-enyere ha aka inwe njikọ miri emi na nlekọta ya.  A gbanwere echiche a ka ọ bụrụ mpaghara ndọrọ ndọrọ ọchịchị dịka ụmụ nwanyị nwere njikọ mmekọrịta ọha na eze na okike site na usoro zuru ụwa ọnụ.[9]

Na 1990s, United Nations International Research and Training Institute for the Advancement of Women (INSTRAW) hiwere mmemme dabere na okwu WED.  Mmemme ndị a bụ nzaghachi maka mmekọrịta dị n'etiti nwoke na nwanyị na ime ihe ike gburugburu ebe obibi dị ka mkpofu mkpofu, iji ọgwụ nje na-eme ihe, na omume gburugburu ebe obibi ndị ọzọ na-emerụ ahụ.[7]

Ọtụtụ n'ime mmemme ndị a ewepụtaghị mmetụta ha chọrọ na ụmụ nwanyị.[9]  Okwu WED ahụ lekwasịrị anya na ụmụ nwanyị dịka ndị na-edozi nsogbu gburugburu ebe obibi.  Otú ọ dị, e tụghị ụkpụrụ iwu n'ịkwado ụmụ nwanyị ike kama akụkụ ndị ụmụ nwanyị na-etinye aka na ya, dị ka ọrụ ugbo.[10]  Leach na-arụ ụka na mmetụta n'ozuzu nke itinye ndọrọ ndọrọ ọchịchị ọrụ nke ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi site na okwu WED kwadoro ọrụ ụmụ nwanyị na-enyeghị ha ezigbo ego ma ọ bụ ikike iji nwee ọganihu.[9]

N'ọtụtụ n'ime ụwa, ụmụ nwanyị na-ahụ maka ọrụ ugbo na mmepụta nri ụlọ metụtara ya.[11][12][31][14]  Ọnụ ọgụgụ na-arịwanye elu nke ụmụ nwanyị na-eweghara ma na-agbasawanye itinye aka ha n'ọrụ ugbo, ma nke a agbanwebeghị oke ọrụ nke nwoke na nwanyị n'ihe gbasara ọrụ ọmụmụ.[14].  Ester Boserup chọpụtara na "n'ọtụtụ agbụrụ Africa, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ọrụ niile metụtara mmepụta nri na-anọgide na-ahapụrụ ụmụ nwanyị"[15].  Schultz et al.  (2001), chọpụtara na "90% nke ụmụ nwanyị nọ na mba ndị na-emepe emepe, ebe a na-achọta ọtụtụ akụ na ụba nke ụwa, dabere na ala ha maka nlanarị.  Ndị inyom na-eme 60% na Asia na 50% na Latin America.  [8] N'agbanyeghị na ụmụ nwanyị na-ahụ maka ọrụ ugbo n'ezie, ụmụ nwoke na-enwekarị ala, yabụ na-achịkwa ọrụ ụmụ nwanyị n'ala.[1]

Enwere ihe akaebe na-egosi na imeziwanye ohere ụmụ nwanyị na-enweta akụrụngwa ugbo nwere ike ịkwalite ihe ọkụkụ site na 20-30% yana n'ozuzu mmepụta na mba ndị na-emepebeghị emepe site na 2.5-4%.  Mmụba mmepụta nwere ike ibelata agụụ zuru ụwa ọnụ site na 12-17%.[16][17][18]

Afrịka

[dezie | dezie ebe o si]

Ester Boserup nyochara usoro ọrụ ugbo nke ndị nwoke na ụmụ nwanyị n'Africa wee chọpụta na "n'ọtụtụ ebo Africa, ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ọrụ niile metụtara mmepụta nri na-anọgide na-ahapụ ụmụ nwanyị".[12]  Na Botswana, ụmụ nwoke na-enwekarị ohere inweta teknụzụ dị elu na ikike ịkọ ihe.[1]  Zambia nwekwara ọnụ ọgụgụ dị elu nke ụmụ nwanyị ndị ọrụ ugbo ma a naghị amata ha nke ọma ma na-elegharakarị ha anya kpamkpam.[1]  Enweghi ohere inweta kredit, ngagharị, teknụzụ teknụzụ, na nwe ala na-eme ka ọrụ ugbo ụmụ nwanyị sie ike.  Otu ìgwè ụmụ nwanyị nọ na Kenya malitere ịkọ osisi n'ụzọ tupu mgbanwe ihu igwe ebute ụzọ n'ihi na ha ahụla ihe na-eme ala ndị na-erichapụ nri ya na mmetụta ọjọọ ya.[19]

Na Zimbabwe, mmetụta ihu igwe na Mmebi gburugburu ebe obibi nwere na ụmụ nwanyị na ụmụ agbọghọ gụnyere:

  • Mmụba nke oge a na-etinye n'ọrụ a na-atụ anya ya na-akwụghị ụgwọ dịka ịnakọta mmiri na nkụ.[1]
  • Enweghị ike ime ka ọrụ ha dị ngwa na ma ọ bụ ọrụ na-eweta ego na agụmakwụkwọ ebe ha nwere awa ole na ole iji mee ihe ndị a.[1][1]
  • Ọrụ ndị dị ka igwu ala n'ụzọ iwu na-akwadoghị na-ebelata oke ala maka ọrụ ugbo nke na-emetụta ndụ akụ na ụba nke ụmụ nwanyị ime obodo na-adabere n'ọrụ ugbo dị ka isi iyi nke ego.
  • Ụmụ nwanyị, ụmụaka na ndị nwere nkwarụ nwere ike imetụta karịa ọdachi gburugburu ebe obibi na mmetụta ha karịa ìgwè ndị ọzọ.[21]

Latin America na Caribbean

[dezie | dezie ebe o si]

Na Peru, ụmụ nwanyị na-esokarị na mmepụta nri na ọrụ ugbo ezinụlọ ma ha anaghị erite uru site na ọrụ ha.[1] A naghị ele ọrụ ha anya dị ka nke bara uru dị ka nke ụmụ nwoke. A na-ejikọta ụmụ nwanyị na Caribbean na ọrụ ugbo mgbe niile ma nwee ike ịnweta ala.[1] Otú ọ dị, ụmụ nwanyị ka na-enweghị otu ohere teknụzụ dị ka ụmụ nwoke ma nwee obere ala.[1]

Ndabere na okike na gburugburu ebe obibi maka nlanarị bụ ihe a na-ahụkarị n'etiti ụmụ nwanyị bi na mpaghara a na-akpọkarị ụwa nke atọ.[11]  Ndị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi [1] [12] [22] ekwuola na ndabere a na-emepụta njikọ gbanyere mkpọrọgwụ n'etiti ụmụ nwanyị na gburugburu ha.  Ndabere ụmụ nwanyị na ihe ndị sitere n'okike, dabere n'ọrụ ha, na-emepụta mmasị a kapịrị ọnụ nke nwere ike ịdị iche na ọdịmma ụmụ nwoke.[1]  Jiggins et al.  na-atụ aro na ụmụ nwanyị na-ele okike anya n'ụzọ pụrụ iche n'ihi na ha jikọtara ala ahụ na nlanarị ozugbo na nchegbu maka ọgbọ ndị na-abịa n'ihu, kama iji ala ahụ dị ka ihe onwunwe nwere uru ego.[13]  Site na mmepe nke teknụzụ ọhụrụ kemgbe 1940, enweela mgbanwe na ọrụ ndị ọzọ na-abụghị nke ugbo;  Otú ọ dị, ndị ikom na-ekere òkè na ngbanwe karịa ụmụ nwanyị, na-ahapụ ụmụ nwanyị n'azụ.[15]  A na-atụ anya na ka ụmụ nwoke na-aga n'ihu na-aga n'ihu na ndụ obodo, ọrụ nke ilekọta ezinụlọ site na ọrụ ugbo ga-adakwasị ụmụ nwanyị.[12]  Karịsịa n'oge ọchịchị neoliberal amụma na Latin America, na-abawanye na ojiji nke mbupụ, ụmụ nwanyị dị mma maka 'nzuzu okike' ha.  A na-akwụ ha obere ụgwọ maka ọrụ ugbo ha na o yighị ka ha ga-ahazi, na-ejikọta okwu ahụ bụ 'nwanyị nke ọrụ'.[23]  Okwu dị ka mgbanwe ihu igwe nwere ike inwe mmetụta dị ukwuu n'ahụ ụmụ nwanyị n'ihi na ala ha na-arụ ọrụ ga-emetụta nke ọma.[8]

Na mpaghara Eshia na Pacific Island, 58% nke ụmụ nwanyị na-etinye aka na akụ na ụba na-ahụ na ngalaba ọrụ ugbo.  Nke a na-agụnye ịrụ ọrụ n'ugbo nke aka ya, ịrụ ọrụ n'obere ụlọ ọrụ maka nhazi mkpụrụ osisi, akwụkwọ nri na azụ, ọrụ akwụ ụgwọ na nke akwụghị ụgwọ n'ala ndị ọzọ, na ịnakọta ngwaahịa ọhịa.[24]  N'ime ụmụ nwanyị niile na-arụ ọrụ na ngalaba a, 10-20% achọpụtala na ha nwere ikike maka ala ha na-arụ ọrụ.  Ihe kpatara ọnụọgụgụ a gụnyere ihe mgbochi akụ na ụba na nke iwu.  Dịka ọmụmaatụ, ụmụ nwanyị na-enweta obere ego mgbazinye ego iji nweta ala karịa ụmụ nwoke.[24]

Otu ihe ọzọ na-emetụta ikike ala ụmụ nwanyị maka ọrụ ugbo bụ ụkpụrụ ọdịbendị nke mpaghara ahụ. N'Eshia na Pacific, a kọwapụtara ọrụ ụmụ nwanyị na ọha mmadụ site na ụkpụrụ nna ochie, ebe a na-ele ụmụ nwoke anya dị ka ndị na-enye nri na ụmụ nwanyị anya dị ka onye nlekọta. Enwere ike igosipụta nke a site na ọnụ ọgụgụ awa ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ nlekọta na-akwụghị ụgwọ kwa ụbọchị. Na mba ndị na-emepe emepe n'ozuzu, ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ nlekọta awa 4 na nkeji 30 n'ụbọchị ma e jiri ya tụnyere 1 awa na 2 nke ụmụ nwoke na-arụ.[24]

Dị ka akụkụ akụ na ụba bụ isi nke Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia, ọrụ ugbo gụnyere ihe karịrị otu ụzọ n'ụzọ anọ nke Association nke Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia (ASEAN) ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ, nnukwu ọdịiche dị na OECD nke 3.5% nkezi.[25]  Ndị otu ASEAN ekwupụtala ihe egwu na-abawanye na mpaghara ahụ site na ọdachi ndị na-emere onwe ha na-emekarị n'ihi mgbanwe ihu igwe nwere mmetụta dị ukwuu nke nwoke na nwanyị.[26]  Ihe omume ndị a nwere mmetụta dị iche iche maka obodo ọ bụla na mpaghara ọ bụla nke Ndịda Ebe Ọwụwa Anyanwụ Eshia, mana mmerụ ahụ na nha nhata nwoke na nwanyị na mmepụta akụ na ụba site na ọrụ ugbo na-emekarị n'ofe mpaghara ahụ.[27]  Mpaghara Dawei Special Economic Zone (SEZ) na ọdụ ụgbọ mmiri miri emi, nke dị na mpaghara ókèala Myanmar na Thailand, bụ ọrụ mmepe ụlọ ọrụ nwere ụkpụrụ gburugburu ebe obibi belatara, n'etiti iwu ndị ọzọ dị jụụ, nke a na-ere maka itinye ego azụmaahịa.[28]  Site na Myanmar, maka ndị bi na-achụpụ n'ụlọ na ọrụ ugbo ha n'ihi mmepe Dawei SEZ, ọrụ ọhụrụ akwụ ụgwọ dị elu, na-abụkarị ikike ala, na-enye ndị nwoke.  Ụmụ nwanyị, ndị ahụmahụ ha na mbụ bụ ọrụ ugbo, na-arụ ọrụ ugbo n'oge, enweghị nchebe na obere obere.[29]  Na mpaghara Mekong River Delta nke Vietnam, ọ bụ ezie na ụmụ nwanyị nwere ihe dị ka ọkara nke ọrụ na-etinye aka na usoro mmepụta osikapa kpụ ọkụ n'ọnụ, ha nwere ọrụ agbakwunyere nke ịbụ onye nlekọta mbụ na ichekwa ezinụlọ ha nri.  Ka mgbanwe ihu igwe na-eyiwanye usoro ọrụ ugbo egwu, ụmụ nwanyị nọ na mpaghara Mekong Delta na-eche ihe ize ndụ na-ezighi ezi na ndụ ha n'ihe gbasara ụmụ nwoke n'ihi na ha dabere na ala maka mmepụta osikapa yana ọrụ ha dị ka onye na-eweta ụlọ.[30] N'afọ 2008, n'ógbè Sambas nke dị na West Kalimantan, Indonesia, ụmụ nwanyị mere mkpesa gbasara mgbasawanye nkwụ mmanụ na nnweta ala metụtara ya.  Ọ bụ ezie na ụmụ nwoke na-abụkarị ndị nwe iwu nke ala a na-alụ ọgụ na Sambas, ụmụ nwanyị bụ ndị isi nchịkwa nke ala na nlekọta ụlọ, nke pụtara na mmetọ mmiri, ịchịkọta ala na ịla n'ụlọ, mfu ihe ọkụkụ, na enweghị ihe ndị ọzọ ga-emetụta ha n'ụzọ na-ezighi ezi.  ohere ọrụ, ihe niile n'ihi mmụba nkwụ nkwụ.[31]

Ụlọ ọrụ ịkụ azụ

[dezie | dezie ebe o si]

Mexico

[dezie | dezie ebe o si]
San Evaristo
[dezie | dezie ebe o si]

Na San Evaristo dị nso na Baja California Sur, Mexico Ịchụ nta, ịkụ azụ na nwe ala bụ isi ihe na-eweta ego. A na-ewepụ ụmụ nwanyị n'ihe omume ndị a n'agbanyeghị na ha nwere ike ịnwe ala ma ọ bụ na-egbu azụ maka ntụrụndụ. Ndị ọkụ azụ na-abụkarị ndị ikom na-arụkọ ọrụ awa iri na anọ n'ụgbọ mmiri dị nso. Ha nwere ụzọ ha si ekwurịta okwu iji wulite ntụkwasị obi.

Ụmụ nwoke na-ekwu ụgha na-adịghị emerụ ahụ ma ọ bụ na-etu ọnụ banyere ego ha na-enweta kwa ụbọchị, nke na-eduga n'ịzụlite mmekọrịta chiri anya na izere esemokwu ọzọ nwere ike ime. Ọ ghọrọ ọbụna nkà mmekọrịta mmadụ na ibe ya dị mkpa mgbe MPA (Marine Protection Atlas) gbochiri ohere ha nwere na ebe ịkụ azụ site n'ịhọpụta ụfọdụ n'ime ha dị ka mmiri echedoro. Ọ dị ndị ikom mkpa ijikọ mgbe ha ghọrọ ndị na-asọ mpi maka ihe onwunwe. Ha na-ewulite ntụkwasị obi site n'ịkwa emo maka nwoke ha site n'imeri ụmụ nwanyị ma na-etu ọnụ maka ike mmekọahụ ha. Dịka ọmụmaatụ, ha na-agba onye nchọpụta ume ịga klọb na-eyi uwe; ha na-eme ka ha raara ndị nwunye ha nye. N'ikpeazụ, ha kwupụtara na ha na-agha ụgha banyere ya iji gosipụta onwe ha na ha nwere ike mmekọahụ.

Ụmụ nwanyị na-ahụ omume ụmụ nwoke ndị a dị mma n'ihi na ha enweghị ike ịbanye n'òtù ndị dabeere na okike iji soro na-emekọrịta ihe ma na-arụ ọrụ ụlọ. Mgbe ụmụ nwoke na-ewu ụwa nke ha n'ebe dị anya site na ụmụ nwanyị ma ghara ikwe ka ụmụ nwanyị ọ bụla banye na ya, ọ na-esiri ụmụ nwanyị na-ahụ maka nchekwa ike iso ha na-emekọrịta ihe. Ọzọkwa, ọrụ nwoke na-ahụ maka nchekwa na mmekọrịta mmadụ na ibe ya bụ nsogbu.[2]

Ihe onwunwe ala na njikwa ihe onwunwe

[dezie | dezie ebe o si]

N'ọtụtụ akụkụ nke ụwa, ọkachasị mba ndị na-emepe emepe, enwere nnukwu ahaghị nhata mgbe ọ na-abịa n'inwe ala.[3] Omume ọdịnala na ihe ndị metụtara bureaucratic na-egbochi ụmụ nwanyị ịnweta mmepe na njikwa akụ na ụba. Ọtụtụ mgbe, ụmụ nwanyị enweghị ikike ịnwe ala na / ma ọ bụ ihe onwunwe, mana ha na-abụkarị ndị na-elekọta ala ahụ. Bina Agarwal, edeela ọtụtụ ihe gbasara okike na ikike ala na mba ụwa nke atọ ma dị ka ya si kwuo, "N'ihi ya, ruo n'ókè e nwere nkewa nwoke na nwanyị na nke klas nke ọrụ na nkesa nke ihe onwunwe na ike, okike na nhazi nke ndị mmadụ na okike ma si otú a hazie mmetụta nke mgbanwe gburugburu ebe obibi na mmeghachi omume ha na ya. " Ịnweta ụmụ nwanyị na-achịkwa ihe onwunwa na njikwa ihe onwunwu bụ isiokwu na-aga n'ihu ma bụrụ ihe onwunbe gburugburu ebe obibi ma ọ bụ ihe onwunye.[4][5]

Ọnọdụ ihe onwunwe ụmụ nwanyị na ohere ime ihe ike

[dezie | dezie ebe o si]

N'ụwa niile, "a na-eme atụmatụ ime ihe ike nke ndị di na-eme nwunye na-adị n'etiti 10% na 50%" (p. 824).[33]  O siri ike ịkọwa ihe na-akpata ime ihe ike n'alụmdi na nwunye mana ndabere akụ na ụba na-anabatakarị dịka otu n'ime isi mmalite.  Inwe ala ma ọ bụ ihe onwunwe na-enye ụmụ nwanyị ndị nwere ike na-enwe ihe ike n'alụmdi na nwunye nhọrọ ọpụpụ ziri ezi.  Ịnwe ala na-emepụta ụzọ e si emepụta ma ego na ike.[34].  Nnyocha e mere na Kerala, India nyochara mmetụta nke ọnọdụ ihe onwunwe na ohere nke ime ihe ike megide ụmụ nwanyị.  A nyochara ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ụmụ nwanyị 500 gbasara ọtụtụ ihe na-eme n'ime ezinụlọ dịka ọnụọgụ ogologo oge na ime ihe ike ugbu a mere, ikike ụmụ nwanyị nwe ala ma ọ bụ ụlọ, na njirimara mmekọrịta ọha na eze ndị ọzọ.[33]  Ime ihe ike na-eme nwere ike ịbụ nke anụ ahụ, dị ka ịkụ aka ma ọ bụ ịgba ụkwụ ma ọ bụ nke uche, dị ka iyi egwu ma ọ bụ nlelị.  Ime ihe ike ogologo oge, ma ọ bụ ime ihe ike nke na-eme n'oge dum nke alụmdi na nwunye, bụ 41% nke ụmụ nwanyị nọ n'ime ime obodo nwetara, ebe 27% nke ụmụ nwanyị ezinụlọ bi n'obodo mepere emepe kọrọ ime ihe ike n'ụdị dị iche iche.  Ime ihe ike ugbu a, ma ọ bụ ime ihe ike na-eme n'ime ọnwa 12 nke oge nyocha bụ 29% nwetara n'ike anụ ahụ yana 49% nwetara ime ihe ike nke mmụọ.[33]

N'ime ụmụ nwanyị niile a nyochara, 35% enweghị ihe onwunwe na 35%, 49% nwetara ime ihe ike anụ ahụ ebe 84% nwetara ime ihe ike nke mmụọ.[33]  Ọnụ ọgụgụ ime ihe ike dị obere n'ụlọ ebe ụmụ nwanyị nwere ala ma ọ bụ ihe onwunwe.[33]  Dịka ọmụmụ ihe a siri kwuo, ohere ụmụ nwanyị nwere ala na ihe onwunwe na-ebelata ohere nke mmetọ di na nwunye site n'ịkwalite ndụ ụmụ nwanyị yana inye ụzọ mgbapụ na ụzọ maka ịlanarị ma ọ bụrụ na mmegbu amalite.[33]  N'ọtụtụ mba ndị ka na-emepe emepe, ebe ime ihe ike n'alụmdi na nwunye pụtara ìhè, ihe mgbochi ndị dị ka iwu na-ahaghị nhata na nhụsianya ọha na eze na nhazi[12] na-eme ka ụmụ nwanyị ghara inwe ala na ihe onwunwe.  Ọnụ ọgụgụ dị ukwuu nke ụmụ nwanyị na-ahapụghị inwe ihe onwunwe (ala ma ọ bụ ụlọ) na-eme ka ohere ha nwee ike ịkpata ihe ike n'alụmdi na nwunye.[34]  A pụkwara ịrụ ụka na ikike ala na-eme ka mmekọrịta mmadụ na ihe okike na gburugburu ebe obibi dịkwuo mma.[1]

Mmekọrịta dị n'etiti ime ihe ike nke okike na ụmụ nwanyị

[dezie | dezie ebe o si]

Arụmụka WED enyochala njikọ dị n'etiti mmebi nke gburugburu ebe obibi na n'okpuru ụmụ nwanyị.[1]  Carolyn Merchant na Vandana Shiva dere na e nwere njikọ dị n'etiti ịchịisi ụmụ nwanyị na ịchịisi nke okike.  Shiva kwuru, sị: "Mgbawa nke dị n'ime ọdịdị na n'etiti mmadụ na ọdịdị ya, na mgbanwe ya metụtara site na ike ndụ nke na-akwado ihe onwunwe a na-erigbu na-egosipụta echiche Cartesian bụ nke chụpụrụ ọtụtụ echiche ụwa gburugburu ebe obibi ma mepụta usoro mmepe nke na-emebi ọdịdị na ihe okike.  nwanyị n'out oge."[35]  Ejikọtara mmegbu nke ọrụ ụmụ nwanyị yana mmegbu nke gburugburu ebe obibi ebe ọ bụ na ha abụọ nọ n'akụkụ akụ na ụba.  A na-ele ma gburugburu ebe obibi na ụmụ nwanyị anya dị ka akụ ndị a na-erigbu bụ nke a na-ejighị ya kpọrọ ihe.[36]  Arụmụka a na-akwado ecofeminism na ụmụ nwanyị nọ na mba ndị ka na-emepe emepe na-adabere n'okike iji dị ndụ, ya mere, mbibi nke gburugburu ebe obibi na-ebute nkwụsị nke usoro ụmụ nwanyị na-adị ndụ.[11].  Dị ka Jiggins si kwuo, mmebi gburugburu ebe obibi na-emetụta ụmụ nwanyị, na-eme ka enweghị aha n'etiti nwoke na nwanyị na-aga n'ihu.[13]  Otu nnyocha gosiri na ọhụrụ mmepe na nkà na ụzụ na mmepe na ohere nke ala na-agọnahụ ụmụ nwanyị, na-eme ka ha nọ n'okpuru ha na enweghị ahaghị nhata.[22]

Echiche

[dezie | dezie ebe o si]

Mgbanwe ụwa na-emetụta ndụ mmadụ niile; ụfọdụ ndị na-eme nchọpụta na ndị na-agba mbọ kwenyere na ọ nweghị ihe dị iche n'etiti ụmụ nwanyị na ụmụ nwoke n'otú mgbanwe ndị a si emetụta ha. Ọ bụ ezie na ụfọdụ n'ime ha kwenyere na ọdịiche dị n'etiti ụmụ nwanyị na ụmụ nwoke dị na nkà mmụta ihe ndị dị ndụ ha, ọtụtụ kwenyere na esemokwu ahụ gbanyere mkpọrọgwụ na nkọwa dịgasị iche iche nke ọdịbendị na mmekọrịta mmadụ na ibe ya nke ọdịiche dị iche iche. E nwere isi iyi ise nke ụmụ nwanyị, nke ọ bụla na-ekwu maka ọdịiche ndị a site n'echiche pụrụ iche:

  1. Ecofeminist: na-egosi ịdị nso nke mmekọrịta dị n'etiti ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi n'ihe gbasara nna ochie.
  2. Onye na-ahụ maka gburugburu ebe obibi ụmụ nwanyị: na-ekwusi ike na mmasị nwoke na nwanyị na ihe onwunwe ụfọdụ dabere na ọrụ ha.
  3. Socialist feminist: na-ejikọta okike n'ime akụ na ụba ndọrọ ndọrọ ọchịchị site na iji mmepụta iji mee ka ọrụ okike dị iche na usoro akụ na ụba.
  4. Feminist poststructuralist: na-akọwa okike na gburugburu ebe obibi dị ka ngosipụta nke ihe ọmụma nke akụkụ dị iche iche nke njirimara na ọnụọgụ mmadụ na-akpụzi.
  5. Gburugburu ebe obibi: na-emeso ụmụ nwanyị dị ka ndị sonyere na ndị mmekọ na mmemme nchedo na nchekwa gburugburu ebe obibi.[37]
  1. ↑ 1.0 1.1 Women speak on the disproportionate impact of a changing climate | United Nations Development Programme (en). UNDP. Retrieved on 2023-03-25.
  2. ↑ Siegelman (November 2019). ""Lies build trust": Social capital, masculinity, and community-based resource management in a Mexican fishery". World Development 123: 104601. DOI:10.1016/j.worlddev.2019.05.031. ISSN 0305-750X. 
  3. ↑ Agarwal, B. (1998). "Disinherited peasants, disadvantaged workers: a gender perspective on land and livelihood". Economic and Political Weekly 33: A2–A14. 
  4. ↑ Agarwal, B. (Spring 1992). "The gender and environment debate: lessons from India". Feminist Studies 18 (1): 119–158. DOI:10.2307/3178217. 
  5. ↑ Schultz (2001). "Research on Gender, the Environment and Sustainable Development". Institut für Sozial-ökologische. 
Vandana Shiva na-ekwu okwu na Global Citizen Festival na Hamburg, Germany

Ecofeminism na-ekwu na ịdị n'okpuru, mmegbu, na ịchịkwa ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi yiri n'usoro.[38] Ecofeminism na-agụnye echiche dịgasị iche iche mana ọ na-elekwasị anya na mmegbu nna ochie na ihe owuwu mmekọrịta mmadụ na ibe ya metụtara ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi.[1] Ụfọdụ na-egosi ihe ndị dị ndụ nke ụmụ nwanyị dị ka ihe kpatara njikọ dị n'etiti ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi, ebe ndị ọzọ na-ekwu na ọdịbendị na ihe ndị mere n'akụkọ ihe mere eme.[39] Mmekọrịta a, dị ka ụfọdụ ndị ọkà mmụta si ghọta, na-eme ka ụmụ nwanyị na-azụlite ma na-elekọta gburugburu ebe obibi ha. Onye na-ahụ maka ọdịdị mmadụ kwenyere na njikọ dị n'etiti mmegbu nke okike na ịnọ n'okpuru ụmụ nwanyị. Vandana Shiva, bụ onye a na-eto maka iwebata ecofeminism n'ime ọha na eze site na akụkọ ya banyere usoro Chipko.[8] Mgbalị Chipko mekwara ka e mepụta ndị na-emegide ịṅụbiga mmanya ókè.

Okwu ecofeminism malitere na 1970s, na-enweta nlebara anya dị ka usoro echiche na usoro mmekọrịta mmadụ na ibe ya nke na-enyocha njikọ dị n'etiti feminism na gburugburu ebe obibi. Ọ bụ ezie na a pụrụ ịchọta mgbọrọgwụ ya na akụkọ ihe mere eme na ọdịbendị dị iche iche, ecofeminism dị ka echiche dị iche pụtara na agụmakwụkwọ na ndị na-eme ihe ike n'oge afọ 1970. Ụfọdụ ndị na-eche echiche na ndị na-eme ngagharị iwe na-agụnye Vandana Shiva, Maria Mies, Ynestra King, na Carolyn Merchant, bụ ndị nyochara njikọ nke okike, gburugburu ebe obibi, na ikpe ziri ezi. Ecofeminism nwetara ume n'ihi mmeghachi omume na-arịwanye elu banyere nsogbu gburugburu ebe obibi na nkatọ ụmụ nwanyị banyere usoro nna ochie nke na-erigbu ma ụmụ nwanyị na okike. Kemgbe ahụ, òtù ahụ agbanweela, na-agụnye echiche dịgasị iche iche na ụzọ dị iche iche iji dozie mmegbu nke okike, agbụrụ, ọkwa, na gburugburu ebe obibi.

Ebee ka ecofeminism dị taa?

  • Nnyocha agụmakwụkwọ na agụmakwụkwọ
  • Mgbalị Maka Gburugburu Ebe Obibi
  • Nkwado Iwu
  • Nkwado Obodo
  • Nkwupụta Ọdịbendị

Taa, a na-ahụ ecofeminism n'ofe agụmakwụkwọ, ime ihe ike, nkwado iwu, na ngosipụta ọdịbendị. Na agụmakwụkwọ, nyocha interdisciplinary na-enyocha njikọ nke okike, gburugburu ebe obibi, na ikpe ziri ezi nke mmekọrịta mmadụ na ibe ya, na-enye ihe ọmụma dị ka ọmụmụ gburugburu ebe obibi na echiche ụmụ nwanyị. Ndị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi n'ụwa niile na-ejikọta ụkpụrụ ecofeminist, na-akwado maka njikwa akụ na ụba na ikpe ziri ezi nke ihu igwe, nke ụmụ nwanyị na obodo ndị a na-akparaghị ókè na-edekarị. Òtù ndị na-ahụ maka ọdịmma ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi na-emetụta ụkpụrụ gburugburu ebe obibi, na-akwalite ụzọ ndị na-emetụ n'ahụ maka ọchịchị na ịdọrọ uche gaa na mmegbu na-agbagwoju anya. Na mpaghara obodo, atụmatụ ecofeminist na-enye ụmụ nwanyị na ndị a na-ewepụ iche ike na mmepe na-adịgide adịgide na agụmakwụkwọ gburugburu ebe obibi. Ọzọkwa, echiche ecofeminist na-emetụta mmepụta ọdịbendị, gụnyere akwụkwọ, nka, ihe nkiri, na mgbasa ozi, na-ama akụkọ ndị na-achịkwa aka ma na-eche ọdịnihu ziri ezi, nke na-adịgide adịgide.

Nkwado gburugburu ebe obibi ma ọ bụ nke gburugburu ebe obibi

[dezie | dezie ebe o si]

gburugburu ebe obibi ma ọ bụ gburugburu ebe obibi feminism dị iche na ecofeminism na ọ na-elekwasị anya na n'ezie, kpọmkwem mmekọrịta na gburugburu ebe obibi.  Enwere ike ime njikọ dị n'etiti gburugburu ebe obibi na okike site n'ilele anya na ngalaba okike nke ọrụ na ọrụ gburugburu ebe obibi kama njikọ dị n'ime ya na okike.[22]  Nkewa nwoke na nwanyị na-arụ ọrụ na-achọ ọrụ nzụlite na ilekọta ụmụ nwanyị karịa, ya mere na nlekọta ọdịdị na-eme ka ụmụ nwanyị dịkwuo nso na gburugburu ebe obibi.[1]  A na-emepụta ihe ọmụma nke okike site na ahụmahụ mmadụ nwere.  Ụmụ nwanyị nwere ihe ọmụma dị iche iche banyere ala ahụ, ma a napụrụ ya na mkpebi iwu nke mmepe na ala ahụ.[1]  Nke a pụtara ìhè n'ọtụtụ mba ndị ka na-emepe emepe ebe a na-etinye ọrụ ịchịkọta mmanụ ọkụ na nri nri n'ahụ ụmụ nwanyị.[11]  A na-ewere ma ihe onwunwe na ihe ọ pụtara na gburugburu ebe obibi feminism.  Enwere ihe ịma aka na ọ bụghị naanị na-elekwasị anya na nkewa ọrụ nke nwoke na nwanyị kamakwa n'ezie usoro ntinye ego nke akụrụngwa.[11]  N'ikwu ya n'ụzọ ọzọ, ọ bụghị nanị njikọ dị n'etiti ụmụ nwanyị na okike, kama e nwere ihe ndị dị adị n'ezie.[22]  Bina Agarwal[40] na-emegide ecofeminism ma kọwapụta ihe atọ nwere nsogbu bụ:

  • Nkọwa akụkọ ihe mere eme nke ọnọdụ ụmụ nwanyị na okike
  • Njikọ nke nnwere onwe ụmụ nwanyị na nke okike
  • Echiche banyere ụlọ ọrụ ụmụ nwanyị

Nkatọ

[dezie | dezie ebe o si]

Bina Agarwal akatọwo echiche nke ụmụ nwanyị gburugburu ebe obibi. Ọ na-atụ aro nsogbu na ọdịmma, arụmọrụ, na isi iyi nke ala.

  • Ahụike

N'ihi ọdịiche dị n'ụdị nwoke na nwanyị na usoro mmefu ego, ụmụ nwanyị nọ n'ihe ize ndụ dị elu nke ibi na ịda ogbenye.  N'ihi nke a, ịnweta ala dị mkpa pụrụ iche.  Ịnweta ala na-enye ohere maka ọtụtụ uru mmepụta dị ka osisi na-eto eto, nri nri na/ma ọ bụ ihe ọkụkụ.[41]  Mana, ịnweta ala na-enye ohere maka mmụba kredit, ike ịre ahịa ma na-ewusi mkpokọta ọnụ ahịa ụgwọ ọrụ n'ezie.[12][41]  Ọbụlagodi obere ala nwere ike inwe mmetụta dị ukwuu na ọdịmma ozugbo yana ịbawanye ikike maka ọdịmma ezinụlọ.[42]

  • Ịrụ nke ọma
  1. Mmetụta nkwalite: Ọ bụrụ na enyere ụmụ nwanyị ikike ala dị nchebe, a ga-enwe nkwalite ka ukwuu maka ọnụego mmepụta dị elu. A ga-akpali ụmụ nwanyị iji teknụzụ kachasị mma, mụbaa ọrụ ugbo, ma tinye ego ogologo oge. Ojiji dị mma nke ala na mbelata ịkwaga n'obodo ukwu site n'aka ụmụ nwanyị na ndị na-adabere na ha bụ uru ndị ọzọ nke ikike ala ụmụ nwanyị.[41]
  2. Mmetụta ego na ntinye aka: "Aha ga-eme ka ikike ụmụ nwanyị nwere ịkwalite mmepụta site n'imeziwanye ohere ha nwere maka ụgwọ ọrụ ugbo, yana site n'ịbawanye ohere ụmụ nwanyị nwere onwe ha maka mmepụta, nchekwa na ego maka itinye ego ọzọ".[12]
  3. Ịrụ ọrụ nke mmetụta nke iji ihe onwunwe eme ihe: Nnyocha egosila na ụmụ nwanyị nwere ike iji ihe onyinyo mee ihe nke ọma karịa ụmụ nwoke. Nke a nwere ike ịpụta ihe ọ bụla site n'iji ego a na-agbazinye ego na ikike ụmụ nwanyị nwere inweta uru dị elu nke mmepụta dabere na usoro ihe ọkụkụ.
  4. Ihe ọmụma gbasara nwoke na nwanyị na mmetụta nke talent pool: Ọtụtụ ụmụ nwanyị nwere ihe ọmụma doro anya na nke ka ukwuu banyere ihe ọkụkụ ụfọdụ na usoro ịkụ osisi. Ọ bụrụ na etinye ụmụ nwanyị dị ka ndị na-elekọta ugbo, a ga-emepụta ọdọ mmiri dị iche iche na nke nwere nkà.
  5. Ikwekọrịta ike na mmetụta ike: Inye ụmụ nwanyị ohere inwe ala ga-eme ka ha nwekwuo ike ma nwee ike inyere ụmụ nwanyị aka igosi onwe ha n'ọnọdụ dị iche iche dị ka ịmepụta iwu na atụmatụ gọọmentị ndị ọzọ.
  • Isi iyi nke ala

N'ihi na ala ọha na eze dị maka nkesa dị ugbu a, ihe ka ukwuu n'ala ga-esi na ngalaba onwe. "N'ihi ya, iji nweta òkè nke ala, ọ dị oke mkpa maka ụmụ nwanyị itinye aka na ala nkeonwe".[12]

Ọchịchị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ụmụ nwanyị

[dezie | dezie ebe o si]

Usoro ndị a na-ewu usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ụmụ nwanyị nke dị iche na usoro ndọrọ ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'inyocha mkpa okike dị. N'ụzọ dị iche, gburugburu ebe obibi ndọrọ ndọrọ ọchịchị na-elekwasị anya n'inweta ihe onwunwe dabere na klas na agbụrụ n'ebughị n'uche ọrụ nwoke na nwanyị. N'echiche ndị edemede, ndọrọ ndọrọ ọchịchị ụmụ nwanyị ga-edozi nchegbu ndị a:

  1. Ọrụ ụmụ nwanyị dị ka ndị na-emepụta, ndị na-amụba, na ndị na-azụ ahịa mere ka ha nwee ọrụ jikọtara ọnụ n'ụlọ, obodo, na ala. Sayensị pụrụ iche nke na-elekwasị anya n'otu akụkụ na-emekarị ka ikike ụmụ nwanyị nwere ijikọta ahụmịhe kwa ụbọchị.
  2. Ụmụ nwanyị n'ụwa niile na-ahụ maka inye ezinụlọ mkpa kwa ụbọchị, ya mere ụmụ nwanyị nwere ike ịta ahụhụ karịa n'ihi enweghị ihe oriri.
  3. Ecology na ahụike nwekwara akụkụ kwa ụbọchị na nke nkịtị nke na-emeghachi omume n'echiche ụmụ nwanyị ọ bụ ezie na ha aghọwo ezigbo nkà na ụzụ.
  4. Ọ bụ ezie na sayensị na-adabere na nkwarụ siri ike, ọtụtụ ụmụ nwanyị egosila echiche zuru oke banyere nsogbu gburugburu ebe obibi na ahụike.
  5. A na-akọwa ọtụtụ nkatọ ụmụ nwanyị banyere sayensị n'ụzọ na-ezighị ezi nke itinye aka, mmegbu ụmụ nwanyị na sayensị, echiche zuru ụwa ọnụ, iji ihe atụ gbasara nwoke na nwanyị, enweghị ahụmịhe ụmụ nwanyị kwa ụbọchị n'ụzọ mmụta.Ndị na-ahụ maka ndọrọ ndọrọ ọchịchị na gburugburu ebe obibi chọpụtara na nyocha nchịkwa gburugburu ebe obibi na-abụkarị na ụmụ nwanyị. Ọ nwere ike ime ka e leghaara ọrụ ndị ikom na-arụ n'ọrụ na njikwa ihe onwunwe gburugburu ebe obibi anya ma tinye nrụgide n'ahụ ụmụ nwanyị. N'ime obodo ndị ụmụ nwoke na-ewere dị ka ndị na-enye ihe na ụmụ nwanyị ka ha bụrụ ndị na-elekọta, ụmụ nwoke nwere ohere ịmepụta isi obodo dabere na okike ha; ha na-emekọrịta ihe, na-ekwurịta okwu, na-akwado ibe ha ma na-ewulite ntụkwasị obi n'òtù mmekọrịta ndị a.[1] Ọchịchị ndọrọ ndọrọ ọchịchị ụmụ nwanyị na-achọ ịchọpụta ọrụ na ọnọdụ ụmụ nwanyị na mmepe gburugburu ebe obibi na ọkwa ndọrọ ndọrọ ọchịchị.[2] Ọchịchị ndọrọ ndọrọ ọchịchị nke ụmụ nwanyị na-ewulite site na ecofeminism na gburugburu ebe obibi ụmụ nwanyị ma na-etinye ihe atọ dị mkpa nke bụ:
  6. Ihe ọmụma gbasara okike, ma ọ bụ ụzọ e si enweta ihe ọmụma sayensị na gburugburu ebe obibi site na okike (a na-ewere nke a dị ka akụkụ nke ụmụ nwanyị ) [3]
  7. Ikike na ibu ọrụ gburugburu ebe obibi, gụnyere ohere dị iche iche nke ụmụ nwoke na ụmụ nwanyị na-enweta na iwu dị iche iche na nke eziokwu maka ala na ihe onwunwe.
  8. ndọrọ ndọrọ ọchịchị nwoke na nwanyị na-eme ihe ike, gụnyere nyocha nke ụmụ nwanyị n'ime na dịka ndị isi nke òtù gburugburu ebe obibi.[2][2]

Na mba ndị mepere emepe

[dezie | dezie ebe o si]

Sweden

[dezie | dezie ebe o si]

Sweden enweela omenala ndọrọ ndọrọ ọchịchị n'akụkọ ihe mere eme nke na-echebe gburugburu ebe obibi. Dị ka ọ dị na mba ndị ọzọ mepere emepe, e nyela ụmụ nwanyị nọ na Sweden ikike ichebe gburugburu ebe obibi site na gọọmentị na iwu.

Sweden bụ otu n'ime obodo kachasị elu mgbe a na-enyocha nha anya nwoke na nwanyị, n'agbanyeghị na gọọmentị kwenyere na enwere ohere maka mmelite.  Na Sweden, ọtụtụ ndị ọrụ gọọmentị obodo bụ ụmụ nwanyị na 64%.  Kemgbe ntuli aka nke 2010, ụmụ nwanyị nwere 45% nke nzuko omeiwu Sweden.[44]  Gọọmenti achọpụtala na ụmụ nwanyị kacha emetụta mgbanwe ihu igwe na mmebi gburugburu ebe obibi,[45] ma tinye aka n'ịbawanye nsonye ụmụ nwanyị na mkpebi na arụmụka amụma gbasara mgbanwe ihu igwe na ihe ndị ọzọ metụtara gburugburu ebe obibi.  Ha na-agba mbọ na-amụba ihe onwunwe maka ụmụ nwanyị na obodo ọha na eze na-ewepụta okwu banyere gburugburu ebe obibi, na-enwe olileanya na-amụba ajụjụ na nghọta.[46]  Peterson na Merchant na-esetịpụ n'echiche bụ na mmegharị gburugburu ebe obibi ụmụ nwanyị na Sweden dabere na ma ihe atụ na echiche ndọrọ ndọrọ ọchịchị.[47]  N'oge mmalite nke mmegharị gburugburu ebe obibi na mmegharị ụmụ nwanyị na Sweden, ụmụ nwanyị maara na a ga-eme mgbanwe ma n'ime ọha mmadụ ma n'echiche, wee wepụta usoro ndọrọ ndọrọ ọchịchị iji mepụta ọha mmadụ na-emekọ ihe ọnụ.

Elin Wagner (1882-1949) gosipụtara onwe ya dị ka Onye na-akwado ụmụ nwanyị n'oge mmalite. Wagner bụ onye edemede, onye nta akụkọ, onye na-ahụ maka gburugburu ebe obibi, onye na'ihe gbasara gburugburu ebe obibi na onye na-eme udo. N'ihe odide ya, o kwuru banyere ihe ọ hụrụ dị ka nnukwu ntụpọ na echiche a ma ama mgbe Agha Ụwa nke Abụọ gasịrị: na ụmụ nwoke nwere ikike ịchịkwa na ichekwa okike maka obodo ụwa dum. A maghị akwụkwọ akụkọ ya bụ Alarm Clock mgbe a tọhapụrụ ya na 1941, mana n'oge mmegharị ụmụ nwanyị na Sweden n'afọ ndị 1970, ozi ya ghọrọ ihe na-akpali mmegharị ahụ. O kwenyere na e kwesịrị inwe ọnụnọ dị ukwuu nke ndị nwere ọgụgụ isi na mmegharị mmekọrịta mmadụ na ibe ya. Wagner na ndị ọkà mmụta ụmụ nwanyị na ndị ụbụrụ na-aghọ nkọ nke oge ahụ kpụrụ usoro echiche Swedish na ma gburugburu ebe obibi na nke ụmụ nwanyị. N'oge ndụ ya niile, Wagner mesiri ike mkpa okike na gburugburu ebe obibi dị.[48]

Sweden emeela ka ọ gbanyere mkpọrọgwụ na njirimara ha na ọdịnala ha nwee mmetụta miri emi nke okike, nke keere òkè n'ịkpụzi nkwekọrịta zuru oke nke mba ahụ iji chebe gburugburu ebe obibi.[49] Site na mgbanwe nke echiche na echiche nke ndị Sweden, ọ dịkwuo mfe ịkwado iwu gburugburu ebe obibi. Ụmụ nwanyị na-arụ ọrụ n'ime ụlọ ọrụ na-echebe gburugburu ụwa site n'ịgba mbọ ka mmachibido iwu maka ike nuklia ma ọ bụ ụlọ ọrụ na'imebi gburugburu ebe obibi. N'afọ 1980, e nwere ntuli aka mba maka ike nuklia na Sweden. Usoro ntuli aka kpughere na 43% nke ụmụ nwanyị megidere ike nuklia, ebe naanị 21% nke ụmụ nwoke megidere ya.[50] Sweden na ụmụ nwanyị nke mba ahụ egosila na enwere ike inweta nchedo gburugburu ebe obibi site na mgbanwe echiche na-esote mgbanwe ụlọ ọrụ.

United States

[dezie | dezie ebe o si]

Enwere ike ịmalite itinye aka na ụmụ nwanyị na mmegharị gburugburu ebe obibi nke United States na mmalite narị afọ nke 20 mgbe ụmụ nwanyị ndị nọ n'ọkwá dị elu na nke etiti ghọrọ ndị na-arụsi ọrụ ike na òtù ndị mepere emepe na-akwado maka mgbanwe n'ihe gbasara gburugburu ebe obibi dị ka ịdị ọcha, anwụrụ ọkụ na mbelata mkpọtụ, ịdị ọcha obodo.  na ịdị ọcha na nri na ọgwụ.[51]  Ndị na-akwado ụmụ nwanyị nke oge a gụnyere Alice Hamilton, Jane Addams, na Ellen Swallow Richards bụ ndị wetara n'ihu maka mmetọ, mmebi obodo na ihe egwu ahụike.  Rose Schneiderman, onye na-akwado ọrụ, kwadoro maka ikpochapụ gburugburu ebe ọrụ dị ize ndụ n'oge a kwa.[51]  N'oge Agha Ụwa Mbụ, Oké ịda mbà n'obi na Agha Ụwa nke Abụọ United States hụrụ oge enweghị ọrụ n'ihe gbasara gburugburu ebe obibi.  Ọ bụ na 1962, na mbipụta nke Silent Spring, nke Rachel Carson dere, na-akatọ ojiji gọọmentị US na-eji ọgwụ nje na mmụba nke mba ahụ na mkpofu ụlọ ọrụ, ka ụmụ nwanyị United States laghachiri n'ihe gbasara gburugburu ebe obibi.[51]  A na-ewere akwụkwọ a dị ka otu n'ime ihe ndị e dere na gburugburu ebe obibi.[51]  N'afọ ndị 1970 hụrụ na ụmụ nwanyị na-arụsi ọrụ ike na nsogbu gburugburu ebe obibi.  W.A.R.N.  (Women of All Red Nations) bụ ụmụ nwanyị Amerịka hibere iji lụso mmetụta gburugburu ebe obibi na ahụike nke igwu uranium n'ala ala nna ha.[51]  Ụmụ nwanyị ndị nwanyị nwere mmasị nwanyị hibere oghere ndị mmadụ, na-alaghachi ibi n'ala, ihe eji emegharị ihe, na-eji ike anyanwụ na ihe oriri na-eto eto na mbọ ha na-alụ megide mmetọ ụlọ ọrụ na mmebi nke ihe ndị sitere n'okike.[51]

Foto nke Carol Adams na Snowball the Bunny

Afọ 1980 bụ afọ iri dị mkpa maka ụmụ nwanyị nọ na gburugburu ebe obibi.  Na 1980 a mụrụ okwu 'ecofeminism'.  N'April 1980, ogbako "Women and Life on Earth: Ecofeminism in the 1980's", nke mbụ n'ime usoro ogbako na ecofeminism, mere na Amherst, MA.[52]  Na Nọvemba 1980, Omume Pentagon Women's mere na Washington, D.C., mgbe otu "Women and Life on Earth" gbakọtara iji mee mkpesa megide agha, militarism, ngwa agha nuklia na mmetụta na gburugburu ebe obibi.[52]  Na isi ya, ecofeminism ghọtara njikọ dị n'etiti mmegbu nke ụmụ nwanyị na mmegbu nke okike.[53]  A na-ejikọta nnwere onwe nke ụmụ nwanyị na ọdịdị ọdịdị na ọ bụ na njedebe a ka ecofeminists na-arụ ọrụ.[53]   Ihe dị na echiche a bụ mmekọahụ.  Onye na-ahụ maka akụ na ụba Australia bụ Ariel Kay Salleh bụ onye nkatọ mbụ nke ndị ọkà mmụta ihe omimi dị omimi nke oge a na-ekwu na ọtụtụ n'ime ndị ọnụ na-ekwuchitere ya bụ nwoke ma ya mere na-atụ egwu iche ihu okike na mmekọahụ na-akpata ọgba aghara gburugburu ebe obibi.[53]  Carol Adams kwalitere echiche a site n'ọrụ ya The Sexual Politics of Meat nke o mere ka njikọ dị n'etiti mmekọ nwoke na nwanyị na-eri anụ dị ka ihe oriri [53].  Okwu gbasara gburugburu ebe obibi gara n'ihu na-achịkwa ọrụ ime ụmụ nwanyị na 1980 site na mbipụta nke Judith Plant Healing the Wounds: Nkwa nke Ecofeminism, akwụkwọ akụkọ mbụ nke North America nke ecofeminism, na 1989.[52]  Na June 1989, e hiwere Ecofeminist Caucus nke National Women's Studies Association.[52]  Ọkara nke abụọ nke afọ iri hụrụ mpụta nke American socialist ecofeminists, Karen Warren na Carolyn Merchant.  Ọrụ Warren nyere aka n'ịkọwa ụkpụrụ anọ nke ecofeminism;  njikọ dị n'etiti ụmụ nwanyị na ọdịdị, mkpa maka nghọta nke njikọ ndị ahụ, na echiche nke nwanyị na echiche ga-agụnye ihe ndị dị ndụ na ihe ngwọta nke gburugburu ebe obibi ga-esite n'echiche nwanyị.[53].  Socialist ecofeminists na-eche banyere okwu metụtara gburugburu ebe obibi n'ihi na njikọ nke mmegbu site agbụrụ, klaasị ma ọ bụ okike.[52]  Okwu dị iche iche nke ndị na-elekọta mmadụ ecofeminists na-ekwu okwu bụ colonialism, multinational corporate development of the South, nkesa akụ na ụba zuru ụwa ọnụ, ụbara mmadụ na nkatọ nke nkà na ụzụ biotechnology.[52]

Kemgbe afọ 1990, ụmụ nwanyị anọgidewo na-akwalite nchegbu ha banyere gburugburu ebe obibi na United States. Afọ iri ahụ hụrụ uto nke usoro ikpe ziri ezi gburugburu ebe obibi malitere na Lois Gibbs, onye guzobere Center for Health, Environment and Justice, na-enyere òtù obodo aka ịlụ ọgụ megide nsogbu mkpofu na-egbu egbu na ndị ọzọ.[4][5] A nabatara ụkpụrụ nke Ikpe Ziri Ezi na gburugburu ebe obibi na Nzukọ Ndị Isi Mba Mbụ nke Ndị Ọcha Na-ahụ Maka Gburugburu Ebe Obibi na Washington, D.C., n'October 24-27, 1991.[6] N'ime usoro iwu iri na asaa, ụkpụrụ ndị ahụ na-akpọ maka Iwu ọha na eze na-ekwe nkwa ikike iji ihe onwunwe na ala eme ihe n'ụzọ ziri ezi, na-emepụta mbara ala na-adịgide adịgide maka ihe niile dị ndụ.[3] Ndị na-ahụ maka ụmụ nwanyị na-etinye aka na mmegharị gburugburu ebe obibi ugbu a na-aga n'ihu na nyocha nke intersectionality nke agbụrụ, klas na okike na ahụmịhe mmadụ n'ime gburugburu ha na nyocha nke nghọta na otu ụkpụrụ nke njikọ dị n'etiti ụmụ mmadụ na gburugburu ebe obibi si bụrụ nke ọrụ okike na echiche.[7] Isiokwu ndị ọzọ na-echegbu onwe ha gụnyere usoro ike na ndọrọ ndọrọ ọchịchị na akụ na ụba nke na-arụ ọrụ na gburugburu ebe obibi, ọkachasị mmekọrịta dị n'etiti mmegbu na nchịkwa. Nkwado agụmakwụkwọ ụmụ nwanyị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi taa na-elekwasị anya na transnational, post-structuralist na postcolonial deconstructions.[4][7]

N'ime afọ 2000, ụmụ nwanyị tụgharịrị uche ha na ikpe ziri ezi nwoke na nwanyị, akụkụ ọzọ nke usoro ikpe ziri ezi gburugburu ebe obibi. Ikpe ziri ezi nwoke na nwanyị dị iche na ecofeminism n'ihi na echiche a na-ekwu na gburugburu ebe obibi na-emetụta ụmụ nwanyị n'ụzọ ndị metụtara nwoke na nwanyị ma e jiri ya tụnyere ilekwasị anya na njikọ dị n'etiti mmegbu ụmụ nwanyị na okike.[8] Ọdịiche dị n'etiti ụmụ nwanyị na ụmụ nwanyị na-agụnye mmụba nke ibu arọ gburugburu ebe obibi n'ihi itinye aka ha n'ọrụ nlekọta ụmụ nwanyị na enweghị ike ịnweta ihe onwunwe n'ihi ego dị ala ma ọ bụ ịda ogbenye. O yikarịrị ka ụmụ nwanyị ga-achụ nri n'àjà maka ezinụlọ ha, mgbanwe ihu igwe na-emetụtakwa ha karịa, nke na-emetụta ndị na-enweghị nsogbu gburugburu ebe obibi n'ihe ize ndụ ka ukwuu.[1] Ụmụ nwanyị nọ n'ihe ize ndụ ka ukwuu n'oge Ọdachi ndị na-emere onwe ha, ma bụrụ ndị na-enweta mmụba nke ime ihe ike ụmụ nwoke n'ihi ọdachi ndị a.[1] N'ozuzu, ụmụ nwanyị nwere ike ọ gaghị enwe ike izere ma ọ bụ mee mgbanwe maka mmebi gburugburu ebe obibi.[1] Nzaghachi maka ikpe na-ezighị ezi nwoke na nwanyị ndị a bụ mmụba nke ọrụ ụmụ nwanyị na-acha ọbara ọbara. N'ime ọdịiche dị ịrịba ama site na ndị na-ahụ maka gburugburu ebe obibi, ụmụ nwanyị na-acha ọbara ọbara, ọkachasị ndị American Indian na ndị Hispanic, na-akwalite mgbanwe ndọrọ ndọrọ ọchịchị site na iji òtù ndị na-enweghị isi na ọchịchọ idozi ọdịiche dị iche iche nke mmetụta gburugburu ebe obibi.[9] Ndị na-ahụ maka ikpe ziri ezi gbasara nwoke na nwanyị na-achọkwa inye obodo ha ike ma chekwaa ọdịnala ọdịbendị ha na mgbakwunye na ichekwa gburugburu ebe obibi.[2] N'ịgbaso ụkpụrụ ndị a, ndị isi gburugburu ebe obibi dị ka onye na-eme ihe ike Julia Butterfly Hill, onye guzobere Circle of Life Foundation, na onye na-ahụ maka ihe ike nke ụmụ amaala America Winona LaDuke (Anishinabe), onye guzobere Indigenous Women's Network, na-aga n'ihu na ụmụ nwanyị na-ekere òkè na gburugburu ebe obibi na United States taa.[10][11]

Ụmụ nwanyị enweela mmetụta dị ogologo na gburugburu ebe obibi na United States, na mgbalị ndị nnukwu òtù ụmụ nwanyị na-eme. Na mbido narị afọ nke 20, itinye aka ụmụ nwanyị na mmegharị gburugburu ebe obibi sitere na ọrụ ụmụ nwanyị nke mmekọrịta mmadụ na ibe ya nke mere n'etiti nke mbụ na nke abụọ nke ụmụ nwanyị. Ecofeminism sitere na nke abụọ nke ụmụ nwanyị siri ike nke jupụtara na 1960s na 1970s. Ikpe ziri ezi nke gburugburu ebe obibi na ikpe ziri ezi nke okike sitere na mmegharị nke ụmụ nwanyị na-aga n'ihu na intersectionality nke agbụrụ, klas, na okike na 1990s. Ka ndị na-ahụ maka ụmụ nwanyị na-aga n'ihu na-enyocha okwu ndị a, gburugburu ebe obibi na ọrụ ụmụ nwanyị metụtara ya ga-anọgide na-abụ isiokwu nchegbu.

Njikọ ụmụ nwanyị na gburugburu ebe obibi

[dezie | dezie ebe o si]

Hụkwa

[dezie | dezie ebe o si]
  1. ↑ (2013-04-15) in Rocheleau: Feminist Political Ecology. Routledge. DOI:10.4324/9780203352205. ISBN 9780203352205. 
  2. ↑ 2.0 2.1 Nightingale, A. (2006). "The nature of gender: work, gender, and environment". Environment and Planning D: Society and Space 24 (2): 165–185. DOI:10.1068/d01k. 
  3. ↑ Yates (October 1992). "Multiculturalism and Epistemology". Public Affairs Quarterly 6 (4): 435–456. 
  4. ↑ "Gibbs, Lois." American Environmental Leaders: From Colonial Times to the Present, Anne Becher, and Joseph Richey, Grey House Publishing, 2nd edition, 2008.
  5. ↑ De Luca, K. M. "A Wilderness Environmentalism Manifesto: Contesting the Infinite Self-Absorption of Humans" Environmental Justice and Environmentalism: The Social Justice Challenge to the Environmental Movement, edited by Ronald Sandler, et al., MIT Press, 2007. pp. 28.
  6. ↑ "Appendix A" Environmental Justice and Environmentalism: The Social Justice Challenge to the Environmental Movement, edited by Ronald Sandler, et al., MIT Press, 2007. pp. 321–323
  7. ↑ 7.0 7.1 Seager, Joni. "Rachel Carson Died of Breast Cancer: The Coming of Age of Feminist Environmentalism." Signs, vol. 28, no. 3, 2003, pp. 950.
  8. ↑ Bell, Karen, "Bread and Roses: A Gender Perspective on Environmental Justice and Public Health" International journal of environmental research and public health vol. 13,10 1005. 12 Oct. 2016, doi:10.3390/ijerph13101005. pp. 2,5
  9. ↑ Prindeville, Diane-Michele. "The Role of Gender, Race/Ethnicity, and Class in Activistsʹ Perceptions of Environmental Justice." New Perspectives on Environmental Justice: Gender, Sexuality, and Activism, edited by RACHEL STEIN, Rutgers University Press, New Brunswick; New Jersey; London, 2004, pp. 93
  10. ↑ Becher, Anne; Richey, Joseph (2008). "Hill, Julia Butterfly". American Environmental Leaders: From Colonial Times to the Present (2nd ed.). Grey House Publishing. https://search.credoreference.com/content/entry/ghael/hill_julia_butterfly/0 Accessed 09 Dec. 2018.
  11. ↑ "LaDuke, Winona." American Environmental Leaders: From Colonial Times to the Present, Anne Becher, and Joseph Richey, Grey House Publishing, 2nd edition, 2008. https://search.credoreference.com/content/entry/ghael/laduke_winona/0 Accessed 09 Dec. 2018.
Ewepụtara na https://ig.wikipedia.org/w/index.php?title=Ụmụ_nwanyị_na_gburugburu_ebe_obibi&oldid=166131